مقاله: روشهاي کاهش آسيب‌پذيري زيرساختهاي راه و راه آهن
نويسنده : سيدمرتضي ناصريان
كارشناس ارشد شركت مادر تخصصي ساخت و توسعه زيربناهاي حمل‌ونقل كشور
چكيده :
توجه به ملاحظات دفاعي يكي از اصول توسعه پايدار به شمار مي‌رود كه در بخشهاي مختلف اقتصادي و اجتماعي و فرهنگي بايد مدنظر باشد. بخش حمل‌ونقل از اركان اصلي و فعاليتهاي عمده هر اجتماع مي‌باشد و حمل‌ونقل زميني (شامل راه و راهآهن و خطوط لوله) مهمترين نقش را در حمل‌ونقل درون سرزمين برعهده دارد. در سياستهاي كلي بخش حمل‌ونقل نيز بر تاثير ملاحظات دفاعي و امنيتي در ايجاد نظام جامع حمل‌ونقل و در انتخاب پروژه‌هاي توسعه راه و راهآهن تاكيد گرديده است. اين مقاله کاهش آسيب‌پذيري زيرساختهاي راه و راهآهن را بررسي مي‌نمايد كه در چه مراحلي از كارها، چه راهكارهايي و چگونه بكار گرفته شوند؟ و چگونه در توجه به ملاحظات دفاعي و امنيتي حد اعتدال با نيازهاي اقتصادي و اجتماعي كشور مراعات شود؟
براي اين منظور اهميت راه و راهآهن از ابعاد دفاعي و امنيتي توضيح داده مي‌شود و سابقه موضوع و علل تغيير اهميت آن در جنگهاي قديم و جديد مطرح مي‌شود. سپس ضمن توضيح تفاوتهاي راه و راهآهن از منظر دفاعي(اعم از تفاوت فني و اقتصادي در كاربردها، آسيب‌پذيري، نيازمنديها و ...)، با تجزيه و تحليل مفهومي چگونگي آسيب‌پذيري اجزاي راه و راهآهن (اعم از زيرسازي و روسازي، پلها و تونلها، ساختمانها و ايستگاه‌ها، ناوگان و ديگر تاسيسات خاص) مشخص و روش‌هايي براي كاهش آسيب‌پذيري(در مراحل مختلف طراحي، اجرا و بهره‌برداري) ارائه مي‌گردد و نهايتا پيشنهاداتي در خصوص نحوه اعمال اين ملاحظات در طرحهاي جديد راه و راهآهن ارائه مي‌گردد.
كلمات كليدي: راهآهن، توسعه، مديريت بحران، راه، پدافند غيرعامل، حمل‌ونقل، لجستيك
مقدمه :
امروزه نظام ترابري، جابجايي بار و مسافر را در پهنه كشور برعهده دارد و از بخشهاي موثر در سيستم دفاعي و امنيتي كشور مي‌باشد و در سياستهاي كلي بخش حمل‌ونقل (مصوب مجمع تشخيص مصلحت نظام و ابلاغ شده از سوي مقام معظم رهبري - دام ظله-) بر تاثير ملاحظات دفاعي و امنيتي در ايجاد نظام جامع حمل‌ونقل و در انتخاب پروژه‌هاي جديد توسعه راه و راهآهن تاكيد گرديده است. همچنين مطالعات پدافند غيرعامل جزء الزامات مطالعات توجيهي طرحهاي جديد راه و راه آهن گرديده و نحوه حفاظت و مقاوم نمودن زيربناهاي موجود راه وترابري نيز مدنظر مسئولين امر قرار دارد. در اين راستا هدف كلي اين مقاله ارائه برخي روشهاي مناسب براي کاهش آسيب‌پذيري حمل‌ونقل زميني است.
مراعات ملاحظات دفاعي و امنيتي در طرحهاي عمراني و زيربنايي مانند راه يا راهآهن باعث افزايش بازدارندگي و به حداقل رساندن ريسك مخاطرات با منشاء عوامل نظامي يا انساني است و موجب تضمين حداكثر كارآئي طرح در دوره بهره‌برداري در جهت اهداف برنامه‌ريزي شده آن و پيشگيري از استفاده سوء از طرح مي‌گردد و به حفظ امنيت ملي، استقلال سياسي و اقتصادي و پيروزي در جنگ و در برخي موارد، كاهش خسارات ناشي از بلاياي طبيعي، كمك شايان توجهي مي‌نمايد.
اكنون كه توسعه اقتصادي كشورمان در حال سرعت گرفتن استو توسعه راه و راهآهن نيز شتابان صورت مي‌گيرد، شايسته است در طراحي محورهاي جديد و تاسيسات مرتبط اصول پدافندي و ملاحظات امنيتي لحاظ شود تا تاسيسات امن و پايداري ايجاد گرديده و ضمن جلوگيري از انگيزش مطامع دشمنان و كاهش مخاطرات امنيتي، از سرمايه‌هاي ملي محافظت و توسعه پايدار كشور را شاهد باشيم.
مقام معظم رهبري (دام ظله) در تاريخ 12/7/68 فرمودند :
"شايسته است كه كليه طرحهاي بزرگ ملي از لحاظ ارتباط با وضعيت دفاعي كشور در آن، مورد توجه قرار بگيرد. اگر ما مي‌خواهيم جاده و پل و بندرگاه و فرودگاه بين‌المللي درست كنيم، بايد بررسي شود كه اين كار از نقطه نظر دفاعي در چه وضعيتي قرار مي‌گيرد. شايسته است كه كارشناسان و زبدگان و صاحبنظرات نظامي در دستگاه علمي دانشكده فرماندهي و ستاد (دافوس) چنين پروژه‌هائي را بررسي كنند."
متاسفانه در بيست سال گذشته به اين بيان حكمت‌آميز توجه لازم از سوي مسئولين نظامي و از سوي مسئولين وزارت راه و ترابري نشد و ساختار همكاري فيمابين براي اين موضوع تاكنون تعريف نشده است.
به طور كلي تاثيرات ملاحظات دفاعي بر طرحهاي راه و راهآهن شامل موضوعات ذيل مي‌باشد:
- هماهنگي بخش حمل‌ونقل كشور با اين ملاحظات در سطح بين‌المللي
- مكان يابي طرحهاي راه‌وترابري و آمايش دفاعي
- نحوه برنامه‌ريزي توسعه شبكه ترابري (انتخاب و اولويت‌بندي طرحهاي جديد)
- كاهش آسيب‌پذيري تجهيزات و اجزاي راه و راهآهن (فيزيكي و غير فيزيكي)
- سامانه‌هاي مديريتي نظير مديريت بحران و مديريت پدافند غيرعامل
اين مقاله به مبحث چهارم فوق اشاره دارد و مباحث 1، 2،3 و 5 بوسيله نگارنده در مقاله [1] ارائه شده است.
آشنايي با حوزه بحث پدافند غيرعامل
يکي از اصول دفاع، آمادگي دفاعي است يعني تدابير مناسبي براي پيشگيري يا کاهش آسيبها و بحرانهاي محتمل ناشي از جنگ اتخاذ شود. اقدامات لازم براي پيشگيري از آسيب اغلب قبل از جنگ و در زمان صلح، با فرصت كافي و به شكل بشر دوستانه انجام مي‌پذيرد. پس از آن در صورت وقوع جنگ بايد از گسترش خسارات آن جلوگيري به عمل آمده و در نهايت بايد تمام نيروها براي کاهش بحران و خسارتها و کنترل اوضاع به خدمت گرفته شوند تا شرايط به وضعيت مطلوب و عادي بازگردد.
از سوي ديگر شرايط و ويژگي‌هاي جنگ و دفاع متفاوت با شرايط گذشته است و لازم است به مشخصات محيطي جنگ اعم از نوع سلاحها، تاكتيك‌ها و استراتژي‌هاي روز توجه شود. به ويژه سرعت عمل، گستردگي، پيچيدگي، دقت و همه‌جانبه بودن آن مدنظر قرار گيرد. همچنين شناخت دقيق محورهاي تهديد، مفاهيم عملياتي روز و حساسيت‌ها و نقاط ضعف دشمن لازم است. از مشخصه‌هاي جنگهاي امروزي شروع همزمان نبرد در خط و عمق نزديك و دور يا گسترش عرصه نبرد به همه سطوح جغرافيايي كشور و انهدام زيرساختهاي ملي و مراكز حياتي، حساس و مهم كشور؛ قطع ارتباط رهبري و مديريت دفاعي و عمومي كشور با مردم و نيروهاي دفاعي در گام نخست تهاجم مي باشد.
مراعات ملاحظات دفاعي و امنيتي بايستي همراه با اصل اثر بخشي، كارآئي و بهره‌وري باشد در همين راستا براي ارتقاء امنيت (از بعد بين‌المللي يا از بعد داخلي) نمي‌توان با همه نوع تهديد فرضي مقابله كرد بلكه بايد مبادي تهديدهاي واقعي شناسائي و به تناسب اهميت و اولويت هر تهديد، روشهاي مقابله با آن را تحليل و اجرا نمود. همچنين ملاحظات دفاعي و امنيتي در يك طرح ترابري به نحوي اعمال شود كه حمل‌ونقل به صورت اقتصادي همچنان مقدور باشد و گرنه كارآيي آن طرح ترابري و نهايتا بهره‌وري تنزل پيدا مي‌كند.
به طور كلي در دفاع غيرعامل مي‌خواهيم :
1. كشف (Detect)نشويم.
2. اگر كشف شديم، شناسايي و رديابي نشويم. (ماموريت سوژه مشخص نشود).
3. اگر شناسايي شديم قابل نفوذ (Hack) يا اختلال (Jam) و يا هدف‌زني نباشيم.
4. اگر مورد هدف، نفوذ يا اختلال و يا هدف‌زني قرار گرفتيم، حداقل آسيب‌پذيري را داشته باشيم.
5. اگر آسيب ديديم، بسرعت ترميم شده و فعاليت‌ها را از سر بگيريم.
اينکه چگونه خواسته‌هاي فوق عملي شود، موضوعي ابتكاري، هنرمندانه و خردمندانه است و قالب خاصي براي پياده‌سازي اين اصول و ملاحظات وجود ندارد و به وسعت خلاقيت‌هاي فكري بشر و شرايط زمان و مكان بستگي دارد. بنابراين پدافند غيرعامل عنصري پويا و متحرك است که بايد در اولويت تلاش‌هاي علمي و پژوهشي قرار گيرد و در همه سطوح مديريتي، مهندسي و فني، آموزش داده و توسعه يابد.
هدف از دفاع غيرعامل عبارت است از تقويت بازدارندگي، استمرار فعاليتهاي اساسي و تامين نيازهاي حياتي، تداوم خدمات‌رساني عمومي و تسهيل اداره كشور در شرايط تهديد و بحران تجاوز خارجي و حفظ بنيه دفاعي به رغم حملات مخرب دشمن و كاستن از آسيب‌پذيري مستحدثات و تجهيزات حياتي و حساس.
تجربه ثابت كرده در اكثر حوادث خسارت ناشي از خود حادثه چندان عميق نبوده، بلكه عدم هماهنگي قبلي بين ارگانهاي ذيربط و بروز ناهماهنگي پس از وقوع حادثه منجر به افزايش خسارات و تلفات جاني و مالي مي‌گردد. با خدمات‌رساني به موقع مي‌توان از شدت و وسعت حادثه كاست و با كوتاه كردن دوره بحران موجبات رضايت عمومي را فراهم نمود. با تسريع در بازسازي نقاط بحراني، امنيت و نظم نيز به سرعت به اين مناطق باز خواهد گشت. بنابراين امروزه سعي مي‌شود بحرانها را مديريت نمود.
شايان ذكر است برنامه‌هاي مديريت بحران براي مرحله پيشگيري از وقوع بحران حسب نوع و منشاء پيدايش بحران تفاوتهاي زيادي دارد ولي در مرحله پس از وقوع بحران، شباهتهاي زيادي در برنامه‌هاي امدادرساني و كاهش خسارات و بازسازي وجود دارد. بنابراين هماهنگي بين انواع برنامه‌هاي مديريت بحران حائز اهميت مي‌باشد و باعث افزايش كارآيي و اقتصادي شدن هزينه‌هاي مربوطه مي‌گردد.
اهميت دفاعي راه و راهآهن :
1. اهميت اقتصادي و اجتماعي راه‌هاي اصلي، بزرگراه‌ها و آزادراه‌ها و راهآهن به جهت امكان حمل انبوه بار و مسافر
2. امكان اعمال حاكميت ملي : يكي از لوازم حاكميت و اقتدار ملي، وجود شبكه‌هاي ترابري در اختيار حاكميت و سهولت دسترسي به مناطق مختلف مي‌باشد.
3. امكان لجستيك دفاعي كشور : قابليت حمل انبوه و مداوم سلاح، تجهيزات و ادوات نظامي، نيرو و تداركات به هنگام دفاع براي پشتيباني جبهه‌هاي جنگ (معمولا مناطق مرزي)
4. امكان مديريت بحران و اعمال حاكميت ملي : سهولت نقل و انتقال انبوه براي مديريت بحرانهاي مختلف اهميت دارد.
5. داشتن اهرم‌هاي نظارت و كنترل بر استفاده نيروي متخاصم از امكانات ترابري كشور يا امكانات مشترك در منطقه
يادآور مي‌شود مطابق نظريه پنج حلقه واردن در خصوص طبقه بندي مراكز ثقل هر كشور، سيستم حمل‌ونقل مانند فرودگاه، راهآهن، بنادر، پلها و شبكه مخابرات محلي كه انهدام اين مراكز امكان حمل‌ونقل، كمكرساني و پشتيباني را سلب مي‌كند، در حلقه سوم اهميت قرار دارد (پس از حلقه اول : رهبري ملي رهبري سياسي و مراكز تصميم گيري نظام و حلقه دوم : محصولات و توليدات كليدي)
در مقياس كلان ملاحظات دفاعي و امنيت ملي در راه و راهآهن ارتباط تنگاتنگي با هم دارند. همچنين از نظر طبقه‌بندي، برخي از راه‌ها و خطوط ريلي حساس، برخي مهم و برخي كم اهميت تلقي مي‌شوند و به نظر مي‌رسد هيچيك از خطوط حياتي نيستند البته اگر صدمه همزمان در چندين نقطه از شبكه راه‌ها و راهآهن روي دهد كه شبکه ترابري در چندين محور اصلي قطع شود، مي‌تواند حيات اقتصادي و اجتماعي يا نظامي كشور را در معرض خطر قرار دهد يعني صدمه همزمان به زيرساختهاي ترابري يك تهديد حياتي تلقي مي‌گردد و اين موضوع نياز به تحقيق دارد.
علل تغيير اهميت دفاعي راه و راهآهن (نسبت به گذشته)
1. راهآهن اولين سيستم حمل‌ونقل مكانيزه و انبوه در خشكي بوده و قابليت لجستيكي فراواني به دارندگان اين سيستم براي جنگ و دفاع مي‌بخشيد و لذا يكي از عوامل در شكل‌گيري راهآهن كشورهاي مختلف عوامل نظامي و امنيتي بوده است.
2. با گذر زمان و اضافه شدن سيستم حمل‌ونقل جاده‌اي و انعطاف‌پذيري آن،از نقش ترابري نظامي راهآهن به شدت كاسته شده است.
3. گسترش حمل‌ونقل هوائي و مزاياي آفندي و لجستيكي آن نقش حمل ونقل زميني را در ترابري نظامي کمتر کرده است.
4. امروزه ماهيت جنگها از حالت جنگ صنعتي خارج شده و ابعاد ديگري مانند جنگ از راه دور، الكترونيكي و رواني اهميت لجستيك را نيز تقليل داده است.
5. در جنگهاي جديد، شبكه‌هاي ترابري داخل سرزمين در راستاي ضربه زدن به اقتصاد و حاكميت كشور به فوريت هدف قرار مي‌گيرند. (نقش تسليحات جديد)
تفاوتهاي راه و راهآهن از منظر دفاعي و امنيتي :
1. ناوگان ريلي بدون ريل امكان حركت را اصلا ندارد .
2. تخريب عمدي راه‌ها به آساني ميسر نيست و نياز به ماشين‌آلات يا مهمات دارد.
3. در راهآهن، اختلاف عرض خطوط ريلي عاملي جهت پيشگيري از نفوذ ناوگان ريلي ديگر کشورهاست.
4. مشخصات هندسي راهآهن (فراز و نشيب و شعاع قوس) نسبت به جاده محدودتر است.
5. انسداد راهآهن با مانع آسان نيست ولي جاده با وسائلي نظير خرده شيشه و روغن مسدود يا مختل مي‌شود.
6. راهآهن قابليت حمل انبوه، شبانه‌روزي و در شرايط نامطلوب آب و هوائي را دارد همچنين ارائه خدمات آن در شرايط بحراني و نامطلوب اقليمي تداوم دارد.
7. در سوانح ريلي تعداد قابل‌توجهي مسافر يا حجم انبوهي از بارها در معرض صدمه هستند لذا اخبار سوانح ريلي اهميت پيدا مي‌كند و از حيث رواني و تبليغاتي بازتاب گسترده و گاهي بين‌المللي دارند.
8. ايمني بالاتر راهآهن براي لجستيك نظامي (انتقال تجهيزات و نيرو) يا امدادرساني در مواقع بحراني اهميت دارد.
9. امور بهره‌برداري راهآهن به شدت وابسته به شبكه‌هاي كامپيوتري و مخابراتي مي‌باشد.
10. به علت پيچيدگي سيستم راهآهن مديريت و برنامه‌ريزي آن نياز به تخصص‌ها و هماهنگي‌هاي متعدد دارد.
11. در جاده وسائل نقليه اختيار توقف در طول مسير و سبقت يا گذر از كنار همديگر را دارند(انعطاف‌پذيري جاده)
12. ايستگاه‌ها و مراكز كنترل راه آهن جزء مراكز حساس و ضروري راهآهن محسوب و بايستي محافظت شوند ولي پايانه‌هاي جاده‌اي ساده‌تر، پراكندگي بيشتر و آسيب‌پذيري كمتر هستند.
به عنوان نتيجه مي توان گفت:
1. نقش راهآهن و راه‌ها در مواقع بحرانهاي اجتماعي و نظامي به لحاظ تفاوتهاي فني، سازماني و عملياتي آنها متفاوت است.
2. از آنجا كه ترابري زميني كشور ما اكنون عمدتاً وابسته به ترابري جاده‌اي است، حفظ قابليتهاي آن در شرايط خاص و بحرانها اهميت بيشتري دارد.
3. در هنگام بحرانهاي اجتماعي و نظامي، راهآهن بخاطر ويژگي‌هايش در حمل انبوه، سريع و ايمن كالا و نيروي انساني مي‌تواند نقش قابل توجهي از نظر لجستيك و پشتيباني ايفاء نمايد ولي انعطاف كمتري براي ساخت و بهره‌برداري و آسيب‌پذيري بيشتري دارد.
4. ايجاد خطوط راهآهن با ديدگاه صرفاً دفاعي منسوخ شده و معمولاً در صورت وجود منافع اقتصادي و اجتماعي، مزاياي دفاعي ايجاد راهآهن نيز به عنوان يك عامل جانبي و نه اصلي مدنظر قرار مي‌گيرد. و تسهيل دسترسي براي تقويت امنيت يا پوشش مناطق مرزي با ايجاد جاده رايج مي‌باشد.
5. در كشور ما مناطق زيادي از راهآهن محروم مي‌باشند و شبكه راهآهن موجود نيز هم‌بندي كافي ندارد لذا در شرايط كنوني نمي‌توان اتكاء زيادي به راهآهن نمود.
6. راهآهن به لحاظ قابليت بالاي عملكردي و آسيب‌پذيري بالا و بازتاب رواني تخريب آن، جزء نخستين مقاصد و اهداف عملياتي دشمن محسوب مي‌گردد.
توضيحاتي در خصوص آسيب‌پذيري اجزاي راه و راهآهن
1. آسيب‌پذيري شامل كليه اجزاء سيستم ترابري مي‌شود هرچند اهميت و حساسيت اجزاء همسان نيست و بويژه پلها حساسيت بالايي دارند.
2. آسيب وارده به سيستم ترابري (خطوط ريلي يا جاده‌اي) گاهي باعث آسيب كلي و قطع فعاليت ترابري است و گاهي آسيب محدود بوده و باعث كاهش كارآئي ترابري مي‌شود.
3. روشهاي متنوعي براي حفاظت اجزاي آسيب‌پذير راه و راهآهن قابل بحث مي‌باشد. برخي روشهاي ساده، عمومي و كم هزينه را مي‌توان بصورت دستوركارهاي كلي تهيه نمود و برخي روشهاي كاهش آسيب‌پذيري بايستي حسب هر طرح بررسي و انتخاب شود و لذا تعامل متخصصين راه و راهآهن با متخصصين امور دفاعي ضرورت دارد.
4. تمام مخاطرات بايد ارزيابي و برنامه‌ريزي شوند ولي در برابر همه مخاطرات اقدام نمي‌شود (اگر اقدام براي كاهش مخاطره، به صرفه نباشد، آن مخاطرات را قابل قبول مي‌گويند) همچنين با روشهاي پدافندي، مخاطره به صفر نمي‌رسد بلكه مخاطره به حد قابل قبولكاهش مي‌يابد.
5. برخي روشها بسيار پرهزينه هستند (مثل مقاوم‌سازي، داشتن ذخيره براي امكانات زيربنائي يا ايجاد زيربناهاي اضافي) و كاربرد آنها بايد به ريسكهاي غيرقابل تحمل محدود شود.
6. اصل فريب براي اقتصادي كردن و موفقيت پدافند و آفند بسيار مهم است.
7. براي پدافند عامل در حوزه راه و راهآهن بايستي ابنيه فني بسيار خاص و استراتژيك و ساختمانهاي ستادي كه بر مديريت بهره‌برداري تاثير مستقيم دارند، شناسائي و در صورت لزوم تحت پوشش سيستم‌هاي پدافند عامل قرار گيرند. هرچند حفاظت با روشهاي پدافند عامل معمولا كفايت نمي‌كند.
اجزاي سيستم حمل‌ونقل كشور
|
ماهيت |
اقلام اصلي |
اجزا |
|
فيزيكي (سرمايه‌هاي مادي) |
زيرساخت‌ها |
مسير راه و خط راهآهن ، پلها، تونلها ، پايانه‌ها (ايستگاه‌ها)، تجهيزات (علائم، ارتباط، كنترل و مديريت بهره‌برداري) تعميرگاه‌ها و كارخانجات مرتبط، ساختمانهاي ستادي وزارت و ادارات اصلي و فرعي |
|
ناوگان |
انواع وسايل نقليه عمومي و غيرعمومي و ماشين‌آلات راهسازي | |
|
اسناد و مدارك |
مدارك فني، مالي و سوابق مكاتبات | |
|
غيرفيزيكي (سرمايه‌هاي معنوي) |
نيروي انساني |
مديران، كارشناسان و ديگر كاركنان در ستاد و صف در بخش دولتي و غيردولتي (اشخاص حقيقي و حقوقي) ساختارهاي سازماني مربوطه |
|
دانش و مهارت |
دانش فني و مهارتها و تجربيات مقررات، شرح وظايف، دستورالعملها و رويه‌هاي كاري | |
|
انگيزه و اراده |
فرهنگ و علائق سازماني كاركنان و مديران نظام حقوق و دستمزد و مزايا انگيزه‌هاي معنوي كار و خدمت |
روشهاي كاهش آسيب‌پذيري پلها
هر محور راه يا راهآهن چندين پل دارد كه تخريب هر يك آن محور را (بويژه در راهآهن) ناكارآمد و براي مدت قابل توجه (تا بازسازي)آن محور راه يا راهآهن را غيرقابل استفاده مي‌نمايد. در دوران دفاع مقدس آسيب‌هاي زيادي به پلهاي راه و راهآهن وارد شد، و اقداماتي به صورت واكنشي بنا به مقتضيات زماني و مقطعي (رفع فوري مشكل قطع ترابري) انجام شده لذا چگونگي پدافند غيرعامل براي پلها بنا به حساسيت آنها نياز به تحقيقات مجزا دارد[2].
معمولاً حفاظت كامل از راه و راهآهن و پلهاي آنها در برابر حملات هوائي يا موشكي مقدور نيست با اين حال در شبكه ترابري چند پل ويژه و خاص داريم كه بايستي شناسائي و براي حفاظت هر يك راهكارهاي لازم اجرا شود. بطور كلي روشهاي ذيل براي كاهش اختلال در حمل‌ونقل نيروهاي خودي و ايجاد اخلال در استفاده دشمن از پلها قابل توجه مي‌باشند:
- كاهش پلها : چنانچه در هنگام طراحي مسير، گزينه‌هاي استفاده از پل يا خاكريز در يك نقطه ميسر باشد و شرايط فني و اقتصادي نزديك به هم داشته باشند، استفاده از خاكريز بخاطر آسيب‌پذيري كمتر ترجيح دارد. همچنين چنانچه در طراحي مسير، امكان كاهش پل با افزايش تونل ميسر باشد، از حيث كاهش مخاطره آسيب‌پذيري، به نظر مي‌رسد تونلها شرايط مناسبتري نسبت به پل دارند.
- كاهش پلهاي ويژه : ممكن است در مرحله طراحي مسير با تغيير خط پروژه، پيچيدگي و ويژه بودن پل كاهش داده شود. مثلاً طول يا ارتفاع آن كم شود و در نتيجه يك پل بزرگ به يك يا چند پل ساده‌تر تبديل شود. (پيچيدگي يك پل به مشخصاتي همچون طول، ارتفاع پايه، تعداد دهانه، فاصله پايه‌ها و جنس بستر زمين بستگي دارد.)
- كاهش ديد و دسترسي : بطور كلي استفاده از موانع طبيعي و مناطق كوهستاني يكي از اصول پدافند غيرعامل است. در اين راستا قرار داشتن مسير راه يا راهآهن در ميانه كوه‌ها و دره‌هاي تنگ باعث كاهش ديد و دشواري دسترسي به آن براي دشمن و نهايتا موجب كاهش احتمال صدمه به پلها از طريق حملات هوايي و موشكي مي‌گردد.
- استفاده از روشهاي استتار در پلها : روشهاي استتار متنوع است مثلا با رنگ‌آميزي و نقاشي پلها مطابق شرايط محلي به گونه‌اي كه پل از منظر محو گردد (جهت اختلال در ديد هواپيماها). البته استتار مدرن از ديد تجهيزات الكترونيكي و هدايت‌كننده موشكها و استفاده از رنگهاي ضد رادار و نظاير آن مدنظر است. موقعيت ثابت پلها با استفاده از تجهيزات ماهواره‌اي موجود (GPS)، در دسترس دشمن قرار دارد با اينحال ديد ماهواره‌هاي جاسوسي اغلب از بالا و با محدوديت ديد سه بعدي است لذا استفاده از استتار راداري كارآمدتر خواهد بود[3]. كشور عراق نيز روشهاي متنوعي را براي استتار پلها بكار گرفته بود كه براي كاهش آسيب به پلها موثر بوده است.[9]
- استفاده از قطعات پيش‌ساخته (براي پلها، اسكله‌ها و ديگر ابنيه فني مهم) : در صورت امكان طرح پلهاي بزرگ را بصورت ماجولار (مركب از چند بخش مشابه كه در صورت لزوم، جايگزيني هر بخش با داشتن قطعات ذخيره امكان‌پذير باشد)، طراحي و اجرا مي‌كنند تا در صورت صدمه يا تخريب پل بر اثر سوانح طبيعي يا حمله دشمن، بازسازي آن در مدت كوتاه عملي باشد. براي پلهائي كه ماجولار هم نباشند، لازم است نمونه‌اي از شاسي پل بصورت ذخيره (back up) تهيه و نگهداري شود و مصالح لازم و قطعات پيش‌ساخته براي مرمت پل در نزديكي پل به صورت پنهاني انبار شود.
- پرهيز از طراحي‌هاي آسيب‌پذير : برخي از انواع پل آسيب‌پذيري بالايي دارند مثلا پلهاي بزرگ كه سازه آنها يكپارچه باشد، در صورت صدمه به يك دهانه ممكن است بطور كلي دچار فروپاشي شوند (نظير پل.... در اهواز) و لذا توجه به انتخاب طرح مناسبتر پل اهميت دارد.
- دسترسي به نقشه‌هاي پل : در دسترس بودن نقشه‌هاي پل براي گروه‌هاي ذيربط مهندسي براي مرمت سريع
- پلهاي ذخيره : ساخت و نگهداري قطعات براي تعدادي پل تيپ و سريع‌النصب (با دهانه‌هاي مختلف) به عنوان جايگزين پلهاي موجود كه در صورت تخريب هر يك از پلهاي موجود، به فوريت در محل آنها نصب شوند.
- داشتن راه‌هاي انشعابي و كنارگذر جايگزين پل : گاهي براي پلهاي راه يا راهآهن ايجاد كنار گذر ريلي يا جاده‌اي (حمل تركيبي) براي امكان استفاده از محور هنگام تخريب پل لازم است. مثلاً در دوره جنگ تحميلي براي پل قطور در راهآهن تبريز - رازي كنارگذر ريلي ساخته شده است. البته ساخت كنارگذر ريلي براي پلهاي راهآهن بسيار دشوارتر و غالباً غيرممكن يا غيرموجه (به لحاظ هزينه سنگين) مي‌باشد و ممكن است براي معدودي از پلهاي استراتژيك در نظر گرفته شود.
- نظارت بر ابنيه فني خاص (پلها و تونلها) : نظارت بصري در برابر عوامل مزاحم سارقين و خرابكاران بوسيله واحدهاي نگهباني رايج بوده و امروزه با امكان استفاده از تجهيزات نظارت ويديوئي، امكان ثبت و مرور وقايع با دقت بالاتر وجود دارد.
- استفاده از روشهاي فريب در پلها : يك ابتكار در فريب دشمن و هدف قرار دادن پلها، ايجاد ماكتهاي بزرگ و مشابه پل در نزديكي آن مي‌باشد (استفاده از پلهاي فريبنده)، اين ماكتها اگر توان تحمل حداقلي از وزن را داشته باشند، هنگام انهدام پل اصلي، امكان حمل تركيبي را فراهم مي آورند. نمايش پل سالم به صورت پل تخريب شده و متورم كردن پل براي فريب مفيد به نظر مي‌رسند. بطور كلي متورم كردن ظاهري يك هدف، تاكتيكي است كه براي استتار و فريب موثر است. زيرا :
· ممكن است با تغيير اندازه، شناسائي را مختل كند.
· سيستم هدف‌گيري را در يافتن نقطه اصلي هدف گمراه مي‌كند (احتمال اصابت جنگ‌افزار به نقطه حساس را كاهش مي‌دهد)
· ممكن است دشمن جنگ‌افزار سنگين‌تري را براي تخريب هدف لازم بداند.
- غيرقابل استفاده نمودن پل براي دشمن : چنانچه احتمال استفاده از پل از سوي دشمن مطرح باشد، (در مناطق نزديك به مرز و در محورهاي شرياني) معمولا هنگام عقب‌نشيني، غيرقابل استفاده نمودن پل براي پيشگيري از حمله سريع و زميني دشمن اهميت دارد. اين موضوع به روشهاي ذيل ميسر است:
· تخريب پل هنگام عقب‌نشيني
· پيش‌بيني امكان غيرفعال نمودن پل در مرحله طراحي : در طرح پل برخي اجزاء خاص قابل جدا شدن باشند تا هنگام عقب‌نشيني، نيروهاي خودي اين اجزاء پل را جدا نموده و همراه خود ببرند تا پل غيرقابل استفاده گردد.
روشهاي كاهش آسيب‌پذيري پايانه‌هاي ترابري جاده‌اي و ايستگاههاي راه آهن
- حفاظت ساختمان اصلي ايستگاههاي بزرگ مسافري راهآهن و پايانه‌هاي مسافري جاده‌اي در برابر حملات نظامي يا تروريستي لازم است زيرا تخريب يا انفجار و آتش‌سوزي در اين ساختمانها به علت تراكم مسافران، باعث خسارتهاي سنگين جاني و مالي مي‌شود و علاوه بر آن انعكاس رسانه‌اي موضوع در فضاي رواني جامعه نيز موثر است.
- تمركز ستادي در ساختمانهاي متمركز و بسيار بزرگ بر خلاف اصول پدافند غيرعامل است و مطابق اصل پراكندگي بايد سعي شود وظايف متعدد يك ساختمان حتي‌المقدور در چند ساختمان يا از تمركز وظايف در يك ايستگاه اجتناب و در چند ايستگاه باشد ولي ساختمانهاي ستادي وزارت راه وترابري، شركت راهآهن و سازمان حمل‌ونقل و پايانه‌ها در تهران كاملاً متمركز هستند. همچنين در بسياري از نواحي و ايستگاههاي تشكيلاتي راهآهن اغلب فضاهاي كاري در يك ساختمان بزرگ متمركز شده و متاسفانه اين روال در طراحي ايستگاههاي جديد نيز ادامه دارد.
- حملات تروريستي به روش‌هايي همچون بمب‌گذاري بوسيله ماشين متحرك يا ثابت، بمب‌گذاري در جعبه يا بدن انسان محتمل مي‌باشد كه در مقابل آنها سازه مقاوم، معماري مناسب، حفاظت فيزيكي، كاهش ازدحام نقطه‌اي و... اهميت دارند.
- مقاوم در نظر گرفتن سازه‌ها (ساختمانها و ابنيه فني) براي مقابله در برابر حملات دشمن، آنها را در برابر بلاياي طبيعي نيز مقاوم خواهد نمود. استفاده از توصيه‌هاي مربوط به طراحي معماري، سازه و تاسيسات در ساختمانهاي پايانه‌هاي اصلي و ايستگاه‌ها در كاهش مخاطرات دفاعي و امنيتي موثر مي‌باشد و براي اين منظور مرجع ]4[ توصيه مي‌شود كه براي طراحي سازه مطابق مرجع مزبور مي‌توان از دستورالعمل‌هاي بارگذاري ناشي از انفجار استفاده نمود.
- مسيرهاي دسترسي در پايانه‌هاي مسافري و ايستگاههاي مسافري اهميت ويژه‌اي دارند. در نظر گرفتن دربهاي مناسب خروج اضطراري، در زمان حملات هوايي، بلاياي طبيعي، آتش‌سوزي و ساير بحرانها كمك شاياني به كاهش تلفات خواهد نمود. همچنين با تجهيز ايستگاه‌ها به تجهيزات اعلام خطر (چه در محوطه و چه در سالن مسافري) مي‌توان به كاهش تلفات ناشي از بحرانها كمك كرد.
- در نظر گرفتن پناهگاه‌هاي دو يا چندمنظوره، امن و مقاوم براي ايستگاههاي بزرگي مانند تهران كه صدها نفر پرسنل و مسافر در آن مستقر هستند، ضروري به نظر مي‌رسد و مناسب است علاوه بر سالن مسافري در محوطه اين ايستگاه‌ها نيز پناهگاه احداث گردد. بنا به قول پيش كسوتان راهآهن، ايستگاه تهران از ابتداي ساخت چنين پناهگاه‌هايي داشته است كه مي‌توان آنها را مجددا احيا نمود. [3]
- چنانچه در شهرهاي بزرگ، سالن مسافري ايستگاه راهآهن يا پايانه مسافري در زيرزمين قرار گيرد و طبقه همكف آن به پاركينگ و طبقات بالاتر به فضاهاي اداري و تجاري اختصاص يابد، علاوه بر حفاظت و نقش پناهگاهي ساختمان پايانه و ايستگاه، دسترسي سريع مسافران به خط و سكو فراهم مي‌گردد همچنين از فضاهاي شهري استفاده مناسبتري به عمل مي‌آيد.
- كوچك جلوه دادن ساختمانهاي بزرگ با استفاده از رنگ‌آميزي سقف ميسر است به گونه‌اي كه سقف گسترده به صورت سقفهاي متعدد چند ساختمان مجزا و يا مسكوني جلوه كند. اين موضوع براي ساختمان ايستگاههاي بزرگ، انبارها و تعميرگاه‌هاي لكوموتيو و واگن توصيه مي‌گردد. [9]
- پايانه‌ها و ايستگاههاي اصلي باري از نظر امكان حمل انبوه بار، لجستيك نظامي يا بارهاي غيرنظامي خاص و استراتژيك اهميت دارند و ممكن است استتار سكوي بارگيري يا انبارهاي جنب آن مدنظر قرار گيرد.
- نظارت بصري بر پايانه‌هاي ترابري جاده‌اي و ايستگاههاي راهآهن (نقاط حساس و در دسترس داخل ساختمان اصلي و محوطه) بوسيله واحدهاي نگهباني رايج بوده و امروزه با استفاده از تجهيزات نظارت ويديوئي، امكان ثبت و مرور وقايع نيز با دقت بالاتر وجود دارد.
روشهاي كاهش آسيب‌پذيري سيستم‌هاي علائم، ارتباط، كنترل و مديريت بهره‌برداري
- امور بهره‌برداري راهآهن (برخلاف حمل‌ونقل جاده‌اي) به شدت وابسته به شبكه‌هاي كامپيوتري و مخابراتي مي‌باشد (البته اخيرا در حمل‌ونقل جاده‌اي نيز سامانه اطلاعاتي و مديريتي ترافيك آغاز به فعاليت نموده كه تدريجا نقش آن بيشتر خواهد شد) همچنين در راهآهن سيستم مديريت بهره‌برداري و عمليات به صورت متمركز و متكي به مركز كنترل ترافيك (CTC) مي‌باشد. لذا اين مركز و سامانه مخابراتي آن از اجزاي حساس محسوب مي‌شوند
- تجهيزات علائم الكتريكي و ارتباطات راهآهن خود شامل انواع متعددي از تجهيزات و كاركردهاي مختلفي مي‌باشند كه استانداردهائي براي سطوح كاركرد و اعتماد آنها تعريف شده و حفاظت از آنها نيز حسب سطح ايمني و اعتماد لازم و مخاطرات مربوطه تعريف و اولويت‌بندي مي‌شود. معمولاً در طرح اين سامانه‌ها، روشهائي براي كاهش مخاطره در قبال قطع مخابرات يا حذف مركز كنترل منظور و بصورت پشتيبان (back up) از آنها استفاده مي‌شود مثلاً از روش دوبل كردن آنها استفاده مي‌گردد. يا در حالتهاي اضطراري، سيستم‌هاي خاص و ساده‌تر بكار گرفته مي‌شود.
- پراكندگي و تجزيه در خصوص تجهيزات الكترونيكي و اتاقهاي رله و ديتا سوئيچ ممكن و موثر است و بهتر است تمام اين اتاقها متصل به ساختمان ايستگاه ساخته نشود تا در صورت هدف‌گيري ساختمان ايستگاه، به اتاقهاي رله، ديتا سوئيچ، كارير و... آسيب وارد نشود.
- چنانچه براي ايستگاههاي اصلي نظير تهران، سيرجان، شاهرود، يزد و...، جانشين مراكز فرماندهي، ديتا سوئيچ، كارير و سرورهاي رايانه‌اي در نظر گرفته شود يا اين مراكز از حالت متمركز خارج شوند، در صورت خروج يك سيستم از سرويس، مي‌توان از سيستم جانشين استفاده نمود.
- اگر براي افزايش قابليت اعتماد سيستم مخابراتي راهآهن دو كابل مخابراتي اجرا شود، قرار دادن هر دو در يك كانال تاسيساتي هدف افزايش قابليت اعتماد مجموعه را به خوبي تامين نمي‌كند بلكه شايد بجاي كابل دوم استفاده از سيستم‌هاي بي‌سيم و راديوئي براي پشتيباني مخابرات كابلي مناسبتر باشد.
- بهره‌برداري راهآهن در معرض آسيب‌هاي جنگ الكترونيكي بر عليه سامانه‌هاي بهره‌برداري و تجهيزات ارتباطات و علائم الكتريكي مي‌باشد و مي‌تواند موجب اختلال جدي در برنامه‌هاي بهره‌برداري يا كاهش ايمني راهآهن گردد.
- تجهيزات علائم و الكتريكي و ارتباطات راهآهن و همچنين سيستم‌هاي راهآهن برقي ممكن است در معرض آسيب ناشي از سلاحهاي غيرمخرب مانند بمب‌هاي الكترومغناطيسي و گرافيتي قرار گيرند و نحوه كاهش اين آسيب‌پذيري نياز به تحقيق دارد.
- مركز مديريت بهره‌برداري يا مركز تجهيزات كنترل از راه دور راه آهن (CTC) و برخي از تاسيسات پشتيباني را مي‌توان مخفي نمود ولي آسان نخواهد بود و لذا بكارگيري روشهاي استتار و اختفاء مفيد به نظر مي‌رسد.
- در برخي مناطق شبكه مخابرات راهآهن سرويس دهنده به شبكه مخابرات ملي مي‌باشد و لذا آسيب به آن علاوه بر اختلال در عمليات راهآهن، اختلال در شبكه مخابرات كشور را نيز در پي دارد. (شبكه مخابراتي كشور جزء اولويت‌هاي استراتژيك در حوزه پدافند غيرعامل محسوب مي‌شود). همچنين در زمان جنگ در صورت خروج از سرويس كابلهاي مخابرات كشور،كابلهاي ارتباطي راهآهن مي‌تواند به عنوان ذخيره عمل نمايند، لذا بايستي هماهنگي لازم براي امكان استفاده از اين قابليت جايگزيني يا پشتيباني در مواقع خاص دفاعي در نظر گرفته شود.
روشهاي كاهش آسيب‌پذيري مسير راه و خط راهآهن
- در خصوص خطر تخريب راه يا خطوط و روسازي راهآهن مي‌توان نكاتي از قبيل وجود مصالح لازم براي تعمير و نگهداري، آماده بكاري ماشين‌آلات تعمير و نگهداري، آموزش نيروي انساني و در دسترس بودن تجهيزات لازم را نام برد.
- در هنگام صدمه به خط راهآهن، احتمال قطع دسترسي به محل آسيب‌ديده از طريق ريلي وجود دارد كه در اين شرايط ماشين‌آلات با عملكرد دوگانه (ريلي و جاده‌اي) عملكرد مناسبي از خود نشان مي‌دهند.
- خطوط ريلي در ايستگاههاي تشكيلاتي (محوطههاي راهاندازي و بارگيري قطار)، همانگونه که در جنگ جهاني دوم مشاهده شد، هدفهاي مناسبي به شمار ميروند. در آن زمان حملات هوايي مکرر به اين مکانها، باعث اختلال موثر در استقرار نظاميان آلماني و توزيع مهمات، سوخت، مواد غذايي و ساير امکانات در ميدان نبرد شد. بنابراين بهتر است در ايستگاههاي مهم كه محل تقاطع دو يا چند كريدور هستند، طرح روسازي و آرايش خطوط به گونه‌اي در نظر گرفته شود كه در صورت بمباران هوايي و انهدام يك سمت از آن، ايستگاه تا حدودي فعال بماند و احتمال خروج كامل ايستگاه از سرويس كمتر شود. (مثلا با طرح به صورت مثلثي) [3]
- در برخي از كشورها در طراحي ايستگاههاي راهآهن يك خط كمربندي در نظر گرفته مي‌شود و در بهره‌برداري از راهآهن قطارهاي عبوري به اين خط هدايت مي‌شوند. ( شكل1 )
شكل 1- نمونه‌هايي از خطوط كمربندي در ايستگاه‌ها
در زمان بحران، در صورت خروج ايستگاه از سرويس، مي‌توان سوزنهاي ورودي و خروجي ايستگاه را روي اين خط قفل نمود و بلاكهاي طرفين ايستگاه را به يكديگر متصل نمود. اين خطوط در برخي از ايستگاههاي قديمي وجود دارد، اما متروك گرديده است. مناسب است در طراحي ايستگاه‌ها خط كمربندي با فاصله كافي از ساير خطوط (تا در صورت بمباران خطوط اصلي به اين خط آسيبي نرسد) در نظر گرفته شود. [3]
- هنگامي كه افزايش ظرفيت يك محور مهم و استراتژيك راه مدنظر باشد، ايجاد باند مجزا و موازي با محور موجود مناسبتر از تعريض يك راه به نظر مي‌رسد.
- مسير راه و راهآهن معمولاً به مراكز مهم و شهرها يا كارخانجات ختم مي‌شوند و خود از عوامل شاخص و هدايت‌كننده براي شناسائي دشمن محسوب مي‌شوند اين موضوع براي شناسائي كارخانجات و مراكز توليدي و صنعتي حساس كه خارج از شهرها باشند، مهم است لذا در شرايط جنگي و در مناطق نظامي استتار راه و خطوط فرعي راهآهن و فريب دشمن هنگام تعقيب مسير راه، بويژه در محدوده اين مراكز اهميت پيدا مي‌كند و روشهاي ذيل براي كاهش شناسائي جاده و در نتيجه كاهش شناسائي مواضع اطراف آن توصيه مي‌گردد.[9]
· استتار مسير جاده (مثلاً با رنگ آميزي آن يا نامنظم بودن مسير جاده و ...)
· تبديل نماي بام ساختمانهاي مجاور به مسير جاده
· ايجاد ساختمانها در زير مسير جاده (اختفاء)
· كاهش تحرك در جاده‌هاي فرعي به حد ضرورت
· ايجاد ساختمانهاي جنبي فريبنده (براي استتار ساختمانهاي اصلي)
· استتار جاده‌ها با فنس‌هاي عمودي يا نصب منعكس كننده‌هاي راداري
روشهاي كاهش آسيب‌پذيري تونلها:
- تونلهاي راه و راهآهن چنانچه در نزديكي مناطق شهري يا مناطق مهم نظامي (مانند استانهاي مرزي) قرار گيرند، اين فرصت را فراهم مي‌آورند كه براي استفاده چندگانه طراحي و اجرا شوند يعني علاوه بر مسير تردد، در مواقع اضطراري يا قطع عمليات ترابري، به عنوان پناهگاه نظامي يا عمومي نيز استفاده شوند. اين موضوع به شرطي قابل تحقق است كه در هنگام طراحي، مقتضيات لازم براي استفاده چندگانه مطالعه و موجه تشخيص داده شود و در طراحي و اجرا نيز مراعات گردد.
- به لحاظ مخاطره آتش‌سوزي در تونلها در برخي مراجع و استانداردها (مثلاً NFPA-130) توصيه مي‌نمايند كه براي پيشگيري از آسيب‌ديدگي و نجات جان مسافران و خدمه حمل‌ونقل، سيستم تهويه اضطراري در تونلهاي متوسط و بلند مدنظر قرار گيرد. احتمال اين مخاطره از حيث دفاعي كمتر ولي از نظر ايمني، امنيتي و مقابله با خرابكاري قابل توجه است.
شايان ذكر است اصولاً يكي از روشهاي حفاظت از سيستم هاي خيلي مهم و استراتژيك، استفاده از فضاهاي امن زيرزميني است كه شرح آن در مرجع [10] ارائه شده است با اينحال از آنجا كه ايجاد تونلهاي طولاني براي رسيدن به فضاهاي امن زيرزميني، هزينه بالائي دارد، مي‌توان از تونلهاي راه و راهآهن براي رسيدن به مدخل فضاهاي امن زيرزميني استفاده نمود. در اين صورت تردد، حرارت موجود و ايجاد تاسيسات در منطقه مزبور عادي تلقي مي‌شود و هزينه فضاهاي امن زيرزميني به شدت كاهش مي‌يابد.
همچنين بخشي از تونلهاي راه و راهآهن (مانند تونلي در راهآهن بافق- بندرعباس كه براي مسير سيل ساخته شد) بنا به علل مختلف (مثلاً تغيير مسير) متروكه مي‌شوند (مشابه با معادن متروكه) كه اين تونلها براي استقرار تاسيسات حساس نظامي مناسب هستند.
روشهاي كاهش آسيب‌پذيري ديگر سيستم‌هاي مرتبط
- در شرايط كنوني در حمل‌ونقل جاده‌اي و ريلي برون‌شهري ايران عمدتا از سوخت مايع استفاده مي‌نمايند و كمبود دسترسي به سوخت مايع، ترابري كشور را كاملا مختل مي‌كند با گازسوز كردن وسايل نقليه عمومي اين مخاطره كاهش مي‌يابد همچنين در راهآهن در صورت برقي كردن، امكان استفاده از انرژي برق وجود دارد و راهآهن برقي مزاياي بسياري از لحاظ اقتصادي در خطوط پر ترافيك دارد البته خطوط راهآهن برقي داراي مخاطره قطع برق هستند.
- نقشه‌هاي مسير راه و راهآهن داراي دقت بالا هستند و بخاطر قابليت استفاده از آن در مقاصد سوء امنيتي و دفاعي و به منظور پيشگيري از شناسائي
مطالب مشابه :
بتن پیش تنیده
و سازه های ويژه نظير اسكله اجراي مسير با منحني پيوسته براي 5- روشهاي اجراي سيستم
مقاله: روشهاي کاهش آسيب‌پذيري زيرساختهاي راه و راه آهن
پايگاه تخصصي پدافند غیر عامل - مقاله: روشهاي کاهش آسيب‌پذيري زيرساختهاي راه و راه آهن -
روشهاي حمل كالا در تجارت بين المللي
اخبار،آموزش و دانلود مقالات حسابداری - روشهاي حمل كالا در تجارت بين المللي - به حساب خود
حوزه‌هاي تحقيق و توسعه در حمل و نقل دريايي
•روشهاي تضمين كيفيت و دقت در ساخت. •اجراي فرآيندهاي ارزيابي ريسك شامل: - سازه هاي اسكله
روشهاي مبارزه با پولشويي
روشهاي مبارزه با بوده يا در اجراي آنها ضعيف عمل مي از واردات و اسكله هاي تخليه بار
برچسب :
روشهاي اجراي اسكله