انسان با پدیده حرکت های اختیاری کاربرد نظریه حرکت در تبین رابطه

حرکتهای اختیاری و روزمرة انسان (مانند حرکت ارادی دست به دهان بردن به دنبال یک سلسله فعل و انفعالات صورت می گیرد. حرکتهای عکس العملی (مانند پس کشیدن دست متعاقب تماس با آتش یا حرکت پا در نتیجه زدن چکش لاستیکی روی زانو) است و حرکتهای غیر ارادی (مانند حرکتهای ماهیچه ای قلب و معده و ریه) و حرکت های غیرهوشیارانه (مانند حرکتهای در حالت خواب) و حرکتهای نیمه ارادی (مانند حرکتهای طبیعی راه رفتن) و حرکتهای ماهرانه و عادتی (مانند امضا کردن یا حرکت دستها و پاها به هنگام رانندگی از حوزة این بحث خارج است) منظور ما حرکتهای خاصی است که بر مبنای هوشیاری و ارادة انسان صورت می گیرد.

در درس کنترل سیستمهای عصبی عضلانی، که مورد استفاده دانشجویان کارشناسی ارشد و دکترای مهندسی پزشکی، فیزیوتراپی و توانبخشی است، همواره سؤ الی اساسی و جدی مطرح است که تاکنون مبهم و بی جواب مانده است و آن اینکه:

به دنبال اراده کردن انجام نوعی حرکت خاص، در قسمتی از مغز که به آن اندام و عضو حرکتی مربوط میشود پدیده ای مادی به صورت یونی (فعالیت شیمیایی) جابه جا می شود که در نتیجة آن پدیده ای الکتریکی (تولید پتانسیل و جریانهای الکتریکی) تولید می شود، به طوری که قابل اندازه گیری و مشاهده است (فعالیتهای سیگنال الکترو انسفالو گراف مغز) و در این پدیدة مادی اطلاعات و دستورات لازم حرکتی برای تحقق ارادة حرکت خاصی موجود می باشد؛ اگر چه استخراج این اطلاعات و دستورات از آن غیرممکن و یا بسیار مشکل است. به دنبال این پدیدة مادی ایجاد شده در اثر ارادة حرکت، مراحل تنزیل و تبدیل در لایه های مختلف مغز و تعامل آنها با مخچه و بخشهای مرکزی و میانی مغز به صورت فعل و انفعالات سلسله مراتبی و از بالا به پایین صورت گرفته و اطلاعات موجود در آن پدیدة مادی اولیه به تدریج آشکارتر و مشخص تر می گردد. این فرمانهای اطلاعاتی، مربوط به ایجاد حرکت خاص اراده شده، راه خود را در میان مسیرهای انبوه عصبی به طور صحیح اختیار نموده و در ناحیة خاص نخاع که مرتبط با اندامهای حرکتی اراده شده است از طریق موتور نرونهای حرکتی، به اندامهای ماهیچه های مربوط به آن حرکت دستورات لازم مکانی می دهد و آن گاه ما حرکت را به شکلی محسوس مشاهده می کنیم (البته می توانیم آنها را ثبت و اندازه گیری نیز بنماییم) که آن حرکت خاص اراده شده (مثلاً دست به دهان بردن) همزمان با اراده نمودن (اگر چه مسیر انتقال اطلاعات مربوط به فرامین ارادی تأخیر زمانی دارند) با کیفیت مطلوب (حرکت کنترل شدة نرم) تحقق می یابد و البته مطابق خواست و تصمیم های بعدی انسان قابل تغییر و کنترل است.

مسئلة اصلی و جدی اینجاست که اگر چه علم امروز قادر است تمام اتفاقات مادی سلسله مراتبی را به دنبال بوجود آمدن پدیدة مادی اولیه به صورت علت و معلولی تشریح و تبیین کرده و بگوید که در لایه های مختلف مغز و مخچه و همچنین نخاع و ماهیچه ها و بالاخره در مفاصل چه اتفاقاتی پدیده آمده تا آن حرکت اراده شده تحقق یافته و رابطة بین این قسمتها به لحاظ کیفی و کمی چگونه است این مسئله مبهم و ناشناخته مانده است که اما ارتباط و انعکاس ارادة حرکتی با پدیدة مادی اولیه چگونه بوده و چه خصوصیات مادی یا غیر مادی داشته است؟

برای روشن شدن صورت مسئلة فوق و به امید دست یابی به پاسخ سؤ ال اصلی و جدی مطرح شده، از نظریات حرکت جوهری صدرالمتألهین و از مفاهیم واقعی اراده، تصمیم، اختیار و نفس «من» بهره می گیریم.

صدرالمتالهین در کیفیت ادراک حرکت، سخن دقیقی دارد که مضمون آن اینست:

حرکت محسوسی است به کمک عقل و یا معقولی است به کمک حس. کار حس عکس برداری از حوادث است و این عکسها حتی اگر در کنار هم نهاده شود و به ذهن سپرده شود افادة معنای حرکت نمی کند و عقل است که وقتی تصاویر حسی را ملاحظه می کند، به سیلان و حرکت راه می برد، صدرالدین چنین می نویسد:

۱) «... چون دانستی که حرکت سیالی است که وجودی دارد میان قوة محض که لازمة آن امری است متصل و تدریجی که تحقق آن به صورت یک جا و مجتمع ممکن نیست مگر در وهم...» و در جای دیگر می گوید:

۲) «... چون هر طالب حرکتی یا با حرکت خود چیزی را می جوید که هنوز ندارد و از این رو روا نیست که امر مجرد از ماده، با حرکت، طالب چیزی باشد. به علاوه، حرکت چیزی است که بر متحرک عارض می شود و لازم است که شییء دیگری که عارض آن می شود، از جنبه ای بالقوه موجود باشد و از این رو هر چه که حرکت عارضش شود می باید جنبة بالقوه ای داشته باشد و موجودات مجرد چنین نیستند. بدین سبب موضوع حرکت باید جوهری باشد مرکب از قوه و فعل و این چیزی نیست جز جسم...»

۳) «... اینکه می گوییم معلول متغیر و حادث، علتی متغیر و حادث می خواهد، در مورد موجوداتی صادق است که حدوث و تغییر زائد بر ذات آنهاست و از بیرون بدانها راه می یابد. در مورد این گونه موجودات است که علت باید دو کار کند: یکی آفریدن خود شییء و دوم دگرگونی و حرکت در آن. به عبارت دیگر موجوداتی که خودشان ذاتاً روان نیستند و باید آنها را روانه کرد، دو گونه نیاز به علت دارند. یکی آفریده شدن و دیگری روانه شدن. اما موجوداتی که ذاتاً روان اند و هویتشان عین روان بودنشان است نیاز آنها به علت نیازی است بسیط نه مرکب. یعنی آفریده شدن آنها، عین روان شدن آنهاست و برای علت، خلق کردن آنها عین حرکت دادن به آنها است، چرا که بودنشان عین جریان و تحرک است...»

۴) «... کسی را می رسد که بگوید: وقتی موجودی متبدل وابسته به علتی متبدل است، این سخن عیناً در تبدل علت آنها و علت علت آن نیز جاری است و این یا به دور و تسلسل محال می انجامد و یا باید در ذات خدای تعالی قائل به تغییر شود که او برتر از آن است اما سخن ما این است که اگر تبدل، صفت ذاتی چیزی نباشد، آن چیز در تبدل و تجدد خود محتاج به علتی است که آنرا متبدل گرداند اما اگر تجدد صفت ذاتی شییء باشد در این صورت این شییء نیازمند علتی نیست که او را متجدد سازد بلکه نیازمند جاعلی است که هستی او را در خارج جعل نماید...»

... و تردیدی نیست که امری وجود دارد که حقیقت آن مستلزم نو شدن و سیلان است و این شییء نزد ما طبیعت است و نزد دیگران حرکت و زمان است و هر کدام از اینها ثبات و فعلیتی دارند و آنچه از ناحیه جاعل می رسد جنبه ثبات و فعلیت است...... و از این رو طبیعت از آن جهت که ثابت است به مبدأ مربوط می شود و از آن نظر که نو شده است حادثه ها به آن مربوط می شوند. همان طور که هیولی از آن جهت که فعلیتی دارد از ناحیه خداوند صادر شده است همراه با صورت و از آن نظر که عین قوه و امکان است می تواند منشأ حدوث و انقضا قرار گیرد. بنابراین اینها دو جوهرند که با حدوث و زوال ذاتی خود، واسطة حدوث و زوال امور جسمانی هستند و به واسطة آنها رابطه بین قدیم و حادث برقرار می گردد و ریشة اشکالی که دانشمندان از دفع آن عاجز بودند برکنده می شود...»

در مورد نفس ناطقه، با استفاده از نظرات ملاصدرا مطلب عبارتست از:

۵) «... این جنبة غیرمادی را حکیمان «نفس ناطقه» نام نهاده اند. نفس ناطقه موجودی است که صفات ماده (امتداد، بعد، زمانی بودن، تغییر، قسمت پذیر بودن، اشغال مکان و غیره) را ندارد و در عوض صفاتی نظیر خودآگاهی، شعور، حافظه و «ثبات» را داراست. در حقیقت همین صفتها بوده اند که حکیمان را به سوی کشف موجودی غیرمادی راهبر شده اند. از آنجا که لازمة مادیت «غیبت» است، هر جا «حضور» یافته شود علامت وجودی غیرمادی است. این حضور و با خبری را با هیچ شیوة مادی (جریانهای بیوالتریک نورونی مغزی، تفاعلات بیوشیمیک عصبی و نظایر آنها) نمی توان تفسیر کرد و باید برای تفسیر آن از بُعد دیگری کمک گرفت، این بعد نوین «نفس» نام دارد....»

۶) قاعدة مشهور ملاصدرا در مورد «نفس» که به نام خود او در متون فلسفی ضبط است چنین است که:

«النفس جسمانیه الحدوث روحانیه البقأ»، (حدوث و پیدایش نفس جسمانی و مادی است، اما بقا و استمرارش روحانی و غیرمادی است) توضیح بیشتر این قاعده آن است که مطابق اصل حرکت جوهری، طبیعت نردبان ماورای طبیعت است و مادیات با غوطه ور شدن در حرکت جوهری همه در صراط تجردند و ماده در اثر این حرکت به جایی میرسد که آن استعداد و شایستگی را داشته باشد که حامل و همنشین موجودی غیرمادی گردد. روحی که همنشین و قرین یک ماده مستعد گردد، تماماً هماهنگ با مقتضیات و حالات آن موجود مادی است و چنانچه گفتیم ادامة حرکت طبیعی آن ماده است؛ روی این اصل هر بدن روحی دارد که صددرصد از آن اوست و در زمینة خود او وجود یافته و دنبالة حرکت مادی آن بدن است.

نظریة

۱) تا اینجا با استفاده از گفته ها و آرای صدرالمتالهین در جهت توضیح و یافتن سؤ ال اصلی ارتباط ارادة حرکت در انسان با پدیده های مادی ناشی از این اراده و بالاخره تحقق حرکت اراده شده، می توان گفت که: «ماده در بستر حرکت جوهری و تحول پیوستة خود در شکل انعقاد نطفه (در انسان یا حیوان) سیر تحول و روانه شدن تکاملی خود را ادامه داده تا جایی که در اثر این حرکت به جائی میرسد که آن استعداد و شایستگی را پیدا نماید تا حامل و همنشین موجودی غیرمادی گردد که همان تعلق روح است به نطفه که تماماً هماهنگ با مقتضیات و حالات آن موجود مادی (یعنی نطفه) است و در واقع بدن حاصل از تحول و تکامل نطفه، روحی خواهد داشت که صددرصد از آن او بوده و دنبالة حرکت مادی آن بدن است. ارادة حرکت در انسان یا حیوان از زمان تعلق روح به جسم مادی پدید میآید و تا زمانی که روح به آن بدن تعلق دارد همراه با صفاتی نظیر خودآگاهی، شعور و حافظه در انسان موجود بوده و صفت اراده، همگام با روح، پا به پای بدن و هماهنگ با بدن رشد می یابد و متناسب با آن بدن، ارتقای کیفی پیدا می کند. پس در واقع اراده در انسان از جهت حدوث و پیدایش جسمانی و مادی است، اما از لحاظ بقای و استمرار روحانی و غیرمادی است و بنابراین ترجیح دارد که دنبال رابطة علت و معلولی بین اراده و اجزای بدن انسان نبوده بلکه انعکاسات آنرا روی بدن بررسی و جست وجو نمائیم».

در ادامه خوب است نکاتی چند در مورد مفاهیم روح، میل (یا رغبت)، اراده «من»، تصمیم و اختیار را بیان نموده و با استفاده از آنها نظریة ارائه شده را روشن تر و مستدل تر نمائیم.

الف) میل و اراده یک واقعیت هم سنخ را به ما نشان می دهند، با این تفاوت که میل همان رغبت و خواستن ابتدایی است که به مرحلة تأیید نرسیده است. در حالی که اراده همان رغبت و خواستن است که به مرحلة شدیدتری رسیده است و به صورت وسیله ای مهم برای ایجاد کار درآمده است و در هر حال تعیین مرز حقیقی میان میل و اراده محال یا بسیار دشوار است.

ما چند تفاوت مهم میان اراده و تصمیم را در اینجا متذکر می شویم.

۱) در بسیاری از اوقات بدون اینکه اثری از تصمیم در خود احساس کنیم میل را در خود می یابیم، یعنی رسیدن به هدف را می خواهیم.

۲) در آن حال که تصمیم می گیریم، احساس می کنیم از پدیده اراده عبور نموده و دارای یک حالت روانی غیرقابل شاید برگشت ناپذیر بهتر باشد جریان و شدت و ضعف گشته ایم.

۳) اراده انواع مختلفی دارد در حالی که تصمیم بیش از یک حقیقت بسیط چیزی نیست.

۴) اراده به معنای اشتیاق و خواستن می تواند به کارها و هدفهای امکان ناپذیر متعلق گردد، در صورتی که تصمیم محال است به کارهای تحقق ناپذیر و هدفهایی که وصول بآنها ممکن نیست، متعلق شود.

ب ) در مسیر صدور کار سه پدیده دخالت مسلم دارند (البته در کارهای اختیاری)، این سه پدیده عبارت اند از:

۱) اراده (خواستن)

۲) تصمیم

۳) نظارت و تسلط «من» که جلوه گاه اختیار می باشد.

در همان حال که روح کار را اراده نموده و انجام میدهد، ارادة هدف نیز موجود است ولی باعکس آن ضرورت ندارد، بدین معنی است که ارادة هدف در انسان نمودار گردد ولی به جهت نبودن وسایل یا وجود موانع ارادة کار ظهور نکند.

این اشتباه فراوان دیده می شود که مردم گاهی می گویند کار را اراده کردم و انجام دادم، در صورتی که مقصودشان ارادة مقرون به تصمیم و نظارت و تسلط «من» می باشد که جلوه گاه اختیار است .

ج ) ما نباید «من» را عبارت از مجموع اجزای ظاهری و درونی انسان فرض کنیم زیرا:

۱) ما می بینیم «من» در کنترل غرایز با آنها به مبارزه بر می خیزد، و اگر «من» عبارت است از مجموع شئون داخلی و ظاهری انسان، پس در نتیجه باید غرایز که جزیی از «من» است با خودش به مبارزه برخیزد و این پدیده ای متناقض است.

۲) اجزای دورنی و برونی قوای غریزی و سایر اجزای ساختمان انسانی از وضع خود آگاه نیستند و به عبارت دیگر اعصاب دست متوجه این نیست که اعصاب دست می باشد و همچنین اعصاب مغز به این که اعصاب مغز است، نمی داند که موقعیت آن در کالبد و طبیعت داخلی چیست . پس این «من» که میتواند به تمام اجزای درونی و برونی خود، حتی به خود «من»، نیز آگاهی و شعور داشته باشد از سنخ آن اجزای نخواهد بود و به هر حال نظارت «من» بر دو نیروی مقاومت دورنی و عوامل مکانیکی بیرونی مستند روشنی برای اختیار می دانیم و خلاصه چنانچه ما سه اصل زیر را قبول کنیم می توانیم بگوییم که پدیدة اختیار اصیل بوده و واقعیتی است که به روشنی و با تجربه آن را می توان بدست آورد:

ـ نظارت و تسلط «من» بر دو قطب اجابت و خودداری؛

ـ تمام عواملی که انسان را به کار وادار می کند انگیزش آنها برای انسان همیشه صددرصد نمی باشد؛

ـ ریزش تدریجی اراده و قابلیت گسیخته شدن آن با هر یک از دو عامل درونی و برونی.

این سه اصل مهم که شالوده اختیار را روی آنها بنا نمودیم برای اشخاص، بسیار مختلف بوده و از این جهت پدیدة اختیار، دارای شدت و ضعف است و با یکی از همین مراتب مختلف ممکن است در مقدمات و خودکار جلوه گر باشد بنابراین روح انسانی در هر موقع که از این سه اصل بتواند بهره برداری نماید خواه این بهره برداری در خودکار باشد یا در یکی از عوامل اولیة کار، (حتی در آن موقع که خود آن عوامل به نوبة خود از سنخ کار باشد) در تمام این موارد انسان کار را با اختیار انجام می دهد.

انسان در هر وضع روانی و جسمی که قرار گرفته باشد «من» مخصوصی را داراست که با نظارت و تسلط بر آن «من»، کارهای شدیدتر بیشتر خواهد بود صادره از او اختیاری خواهد بود. در مورد انسان با هوش، قضاوت «من» و تسلط «من» بر قضایا، و مفاهیم در صورتی که برای انسان کم هوش و کم استعداد نظارت و تسلط «من» بر قضایا و مفاهیم ضعیف تر خواهد بود. و در هر حال دو فرد مزبور از اختیاری که در مورد پدیدة مختلفی دارند، بهره برداری خواهند کرد.

د) نتیجة کلی بحث این است که روش اختیاری «من» به دو جنبة اساسی تقسیم می گردد:

۱) ارادة هدف که معلول توجه و خواست انگیزه میباشد.

۲) نظارت و تسلط «من»

اینکه گفتیم روش اختیاری «من» و نگفتیم روش ارادة آزاد، برای این است که ارادة آزاد اصلاً معنی ندارد. این «من» است که با گسیختن یا وصل کردن اراده به حالت پیشین خود اختیار را جلوه می دهد و قبول اینکه نظارت و تسلط «من» که یک پدیدة کیفی است می تواند حرکات مادی و فیزیولوژیک انسانی را که تابع قوانین جبری است، از قبیل لذاید متنوعی که روح انسان در هنگام تماس با عوامل مخصوص مثلاً مناظر زیبا دریافت می کند، در صورتی که این احساسها به هیچ وجه نمود فیزیکی در روح نداشته و با هیچ وسیله ای قابل عکس برداری طبیعی نیستند.

نظریة ۲: تا اندازه ای روشن شد که اراده پدیدة بسیطی نیست بلکه این «تصمیم» است که دارای حالت روانی جریان ناپذیر و شدت و بدون ضعف بوده و بیش از یک حقیقت بسیط نیست. لذا در نظریة(۱) جابه جای کلمة اراده باید کلمة تصمیم را به کار ببریم و اراده را که انواع مختلفی دارد و مانند نیروی برق جریان دارد به کارها و هدفهای امکان ناپذیر نیز متعلق بدانیم و بنابراین آن را غیربسیط یا هم سنخ ماده تلقی کنیم. از طرف دیگر کلمة «من» را نظیر کلمة نفس، که در بند ۶ نظریات ملاصدرا ذکر کردیم، غیرمادی دانسته و برای هر انسان آن را مخصوص وضع روانی جسمی آن انسان و متفاوت با سایرین بدانیم. از سویی بپذیریم که «من» می تواند به تمام اجزای درونی و برونی خود، حتی به خود «من»، نیز آگاهی و شعور داشته باشد در حالیکه از سنخ آن اجزای نباشد و همچنین می تواند حرکات مادی فیزیولوژیک را که تابع قوانین جبری است صادر نموده و به عنوان یک پدیدة کیفی بر آنها نظارت نماید.

با توجه به اینکه با تعلق روح به بدن، شعور و خودآگاهی حادث میشود و لازمة تحقق اراده حرکتی از نوع ارادی مطروحه در صورت مسئله وجود هوشیاری و خودآگاهی است (در حالت غیرهوشیاری و خواب حرکات از نوع ارادی مورد نظر نمی باشند) لذا این اراده نمی تواند از جنس روح و مجرد باشد چرا که در حالت خواب، حرکات روح وجود دارد اما حرکت ارادی وجود ندارد، در نتیجه برخی صفات نظیر خودآگاهی و ارادة حرکت مورد نظر را می توان به خواص ماده نسبت داد به طوری که با تعلق گرفتن روح، آنها حادث می شوند اما استمرار و بقای آنها به ماده وابسته بوده و بنابراین می تواند در یک ارتباط علت و معلولی با سایر قسمتهای بدن تفسیر و تشریح گردد و خلاصه اینکه اثر ارادة حرکت مورد نظر روی مغز و ایجاد پدیدة مادی الکتریکی در آن، قاعدتاً می تواند روابط علت و معلولی داشته باشد.

‌دکتر محمدرضا هاشمی‌ گلپایگانی‌

منبع : http://www.aftabir.com/articles/view/religion/philosophy/c7c1263196937_theory_p1.php/%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%AF%D9%87-%D8%AD%D8%B1%DA%A9%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%AE%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B1%D8%AF-%D9%86%D8%B8%D8%B1%DB%8C%D9%87

انسان با پدیده حرکت های اختیاری کاربرد نظریه حرکت در تبین رابطه

انسان با پدیده حرکت های اختیاری کاربرد نظریه حرکت در تبین رابطه

نظریة

مطالب مشابه :

لیلی ومجنون اینترنتی

فراخوان معرفی پدیده های زمین شناسی

جلسه سوم - 92/06/05 - استراتژی تهاجمی و دفاعی

کاش بچه بودیم

دانلود رمان نارنیا ((شاهزاده کاسپین))

انسان با پدیده حرکت های اختیاری کاربرد نظریه حرکت در تبین رابطه