ساخت و ساز پایدار در ارتباط با معماری سنتی ایران

ساختوسازپایداردرارتباطبامعماریسنتیایران

1 دانشگاهآزاداسلامی

2 دانشگاهآزاداسلامی،واحدعلوموتحقیقات

خلاصه

انسان همواره در طول تاریخ سعی م ی نماید به منظور ایجاد سرپناه ی امن برای سکونت،

آن را با محیط پیرامون خود هماهنگ سازد تا بتواند شرایط مناسبی برای ادامۀ حیات خویش ایجاد

کند و درحقیقت شر ایط جغرافیا یی، اقلیمی نیز در شکل گیری این فضای زیست، دخالت مستقیمی

دارد. در ایران به علت دارا بودن ، چهار اقلیم متفاوت گرم ومرطوب، گرم و خشک، معتدل و

مرطوب و سرد، معماری های متفاوتی (به ویژه در طراحی مسکن بومی ) هماهنگ با اقلیم بوجود

آمده که در چنین فضاهای ساخته شده ای، به کارگیری مصالح بومی که کمترین تأثیر نامطلوب

برمحیط را دارند و همچنین کاهش میزان انرژی مصرفی با استفاده از مصالح محلی، موجب

پایداری محیط زیست و افزایش دوام بناها گردیده اند. از این رو در این مبحث، سعی برآن است تا

بتوانیم معماری بومی ایران را در اقلیمهای متفاوت باتوجه به پایداری محیط و صرفه جویی در

مصرف انرژی بررسی نموده و معایب معماری جدید در هر اقلیم را از نظر مواردی همچو ن به

کارگیری مصالح ناهماهنگ با شر ایط منطقه، طراحی نامناسب بنا ، عدم صرفه جویی در مصرف

انرژی و تخریب محیط به صورت اجمالی مورد ارزیابی قرار دهیم . در انتها به جمع بندی و ارائه

راهبردهایی در صرف هجویی انرژی در ساختمان باتوجه به ف نآوری جدید می پردازیم.

واژههایکلیدی: ساخت و ساز پایدار، معماری سنتی، مصالح بومی، انرژی قابل تجدید، فرم خطی

سومینهمایشملیانرژیایران601

1 مقدمه

1 1 طرحمسئله

چگونگی برخورد با طبیعت ومعماری در آن، واکنشی است که هر انسانی در نقاط

مختلف کرۀ زمین داشته و خواهد داشت و معماری با ارزش باقی مانده از دوران گذشته نشان

دهندۀ فائق آمدن او به صورت کامل یا ناقص بر عواملی همچون مسائل اقلیمی ، آب و هوا و …

می باشد. از اینجاست که ما شاهد معماری بومی گوناگونی در کشورهای مختلف جهان همخوان با

اقلیم و فرهنگ می باشیم که ویژگیهای خاص منطقۀ خود را نشان می دهند. در ایران به علت د ارا

بودن شر ایط گوناگون اقلیم و فرهنگ، ویژگی خاصی دارد و معماری های متفاوتی هماهنگ با اقلیم

در آن بوجود آمده است . لذا به منظور بررسی معماری سنتی هر اقلیم، به ویژه طراحی مسکن بومی،

نکاتی را مدنظر قرار داده ایم که شامل موارد ذیل می باشند :

الف خصوصیات اقلیمی هر منطقه چه تأثیری بر معماری آن منطقه خواهد گذاشت؟

ب نحوۀ به کارگیری مصالح بومی و انرژی های قابل تجدید درمعماری هر منطقه باتوجه به

شرایط اقلیمی به چه صورت م یباشد ؟

ج آیا در ساخت و سازهای هر منطقه حفظ محیط زیست و صرف ه جویی در مصرف انرژی

مورد توجه قرار می گیرد؟

2 1 مروریبرادبیات

به منظور ارائه دیدگاه صاح ب نظرانی که در زمینۀ بررسی معماری سنتی ایران در ارتباط

با میزان انطباق آنها با شر ایط اقلیمی و ساخت و ساز پایدار تحقیق کرده اند، گزیده ای از نظرات

برخی ازایشان را انتخاب نموده ایم که پس از ارائه مطا لب، در این بخش در مبحث چارچوب

نظری، موضوعات مطرح شده را مورد ارزیابی قرار خواهیم داد.

داراب دیبا و شهریار یقینی : ایشان در مطالعات خود به بررسی معماری بومی گیلان

پرداخته و در ابتدا به بررسی « درچارچوب مطالعۀ معماری سنتی ایران ، براساس شرایط محیطی »

طراحی م سکن در خطۀ گیلان اشاره نموده و باتوجه به موقعیت محیط پیرامون بناهای مسکونی

چند تیپ از الگوی مسکن را مورد ارزیابی قرار داد ه اند. سپس با بررسی فضاهای داخلی خانه های

سنتی گیلان، فضای معماری را به سه دسته تقسیم نموده اند: الف فض اهای بسته شامل اتاقها

ب فضاهای نیمه باز شامل ایوانها ج فضاهای بازکه شامل محدودۀ حیاط پیرامون خانه می باشد

ایشان در بخشی دیگر از مطالعۀ خود هشت ویژگی کلی «. اهمیتی به اندازه بقیه خانه دارد » که

معماری روستا یی گیلان را برشمرده و در نهایت با بیان مشکلات ساختمانهای امروزی، اشاره

معماری جدید باید حتما از مصالح رایج در محل استفاده نماید و محدودی ت های » می نمایند که

اقلیم را به دقت در نظر گیرد“. 1

602 سومینهمایشملیانرژیایران

ا شاره می نماید « بررسی وضعیت ارتباط اقلیم و مسکن در استان کرمان » حسین غضنفرپور : وی در

در دهه های اخیر توجه زیادی به عامل اقلیم نشده و مساکن غیرمتناسب ، مسائل و مشکلاتی را » که

سپس با توجه به آب وهوای متنوع استان کرمان آن را به دو بخش گرم و «. به بار آورده است

خشک و گرم و تاحدودی مرطوب تقسیم بندی نموده و با درنظر گرفتن تأثیرات میزان تابش

خورشید و دما ونحوۀ قرار گرفتن در برابر وزش باد، معیارها و اصولی را برای ساخت بنا از نظر

چگونگی فرم پلان، رنگ مصالح ونوع آن در اقلی م های مذکور مطرح کرده است تا بتوانند از

حداکثر انرژی های قابل تجدید استفاده نمایند. 2

ارتباط محیط » محمد جواد ثقفی و اصغر ساعد سمیعی : در تحقیقات به عمل آمده توسط ایشان

مورد بررسی قرار گرفته و در مطالعات « با سازگاری مصا لح همجوار و صرفه جویی در ساختمان

بحران انرژی در جهان ، عدم سازگاری مصالح و استهلاک رو به » خود بیان م ی دارند که با توجه به

بایستی این مقوله مورد ارزیابی قرار گیرد. از « افزایش ساختمانها به ویژه در برخی از شرایط محیطی

این رو با ذکر اهمیت انتخاب پوشش مناسب بدن، به بررسی چگونگی ساخت بناهای گذشته که با

مطرح نموده اند. « رعایت شر ایط آب وهوا و موقعیت ناهمگن مورد استفاده در ساختمان » توجه به

احتمال ناس ازگاری در تجمع یا همجواری مصالح در رابطه با » در این ج داول با نش ان دادن

به راههای مناسبی برای انتخاب مصالح متنوع و مناسب برای « عکس العمل های شیمیائی یا فیزیکی

دیوارهایی که عایق » ساختمان اشاره می نمایند. در پایان بحث، دیواره های روپوش دار به عنوان

معرفی گشته و بیان م ی دارند که « حرارتی مستقیم اً روی نمای خارجی آن ها نصب می شوند

کل سازۀ ساختمان در مقابل تغییرات درجه حرارت و » دیوارهای روپوش دار موجب می گردند تا

3« اثرات محیط حفاظت شده واز تلف شدن حرارت ساختمان جلوگیری به عمل آید

3 1 چارچوبنظری

با در نظرگرفتن تحقیقات متعددی که در زمینه طراحی بنا باتوجه به شر ایط اقلیمی

صورت گرفته بایستی به این نکته اشاره نمود که در مطالعات انجام شده ، مبحث ساخت و ساز

پایدار در ارتباط با بناهای سنتی ایران به صورت موضوعی خاص مدنظر قرار نگرفته و همواره به

چگونگی ساخت بناهای گذشته در تطابق با شر ایط اقلیمی پیرامون آنها در مناطق مختلف پرداخته

شده است . در برخی از مطالعات نیز به اهمیت مسئله انرژی در بنا و چگونگی به کارگیری

انرژی های قابل تجدید و عدم استفاده از انرژی های فناپذیر اشاره شده و یا به طور اخص به این

نکته پرداخته شده است . از این رو دراین تحقیق تمامی نظرات و مطالعات جمع آوری شده و در

قالب چهار اقلیم متفاو ت ایران باتوجه به نمون ه های موردی در شهرها، ویژگیهای معماری سنتی

ایران در ارتباط با مقولۀ پایداری مورد بررسی قرار گرفته است.

سومینهمایشملیانرژیایران603

4 1 فرضیات

در راستای موضوعات مطرح شده، فرضیاتی باتوجه به مطالب موردنظر، ارائه می گردند

که عبارتند از:

الف تنوع ویژگیهای اقلیمی، عامل مهم در کثرت فرم ساخت و سازها محسوب می گردند.

ب مصالح بومی در گذشته، به صورت صحیح و کاملی در بناها به کار گرفته شد هاند.

ج استفاده بهینه از انرژی های قابل تجدید همچون جریان هوا، نور خورشید، در ساخت و

سازهای گذشته مشاهده می شود.

د معماری سنتی کمترین تأثیر منفی را برمحیط زیست و اکوسیستم می گذارد.

ه باتوجه به عوامل فوق م ی توان بیان نمود که معماری سنتی در راستای ساخت و ساز

پایدار بوده است.

و شیو ه های معماری جدید، نکات فوق را مد نظر قرار نداده و مشکلات خاصی را برای

ساکنین بناها در هر اقلیم بوجود آورده است.

5 1 روش

در چهار اقلیم کلی ایران، معماری سنتی مناطق گرم و مرطوب، گرم و خشک ، معتدل و

مرطوب و سرد، از نظر ساخت و ساز در رابطه با اقلیم و شرایط پایداری بررسی خواهد شد . چرا

که تیپولوژی بنا و یا به عبارتی مسکن در مناطق گوناگون، حاکی از تأثیرپذیری آن از عوامل محیطی

اقلیمی و حتی فرهنگی می باشد. همچنین معایب معماری جدید در هر اقلیم، از نظر استفاده از

مصالح ناهماهنگ با شر ایط منطقه، طراحی نامناسب بنا و عدم صرفه جویی در مصرف انرژی و

تخریب محیط زیست را به صورت اجمالی مطرح م ی نمائیم و در انتها به جم ع بندی و ارائه

راهبردهایی در صرف ه جویی انرژی ساختمان با توجه به ف ن آوری جدید می پردازیم. به منظور انجام

این تحقیق از روشهای تحلیلی و پژوهشی استفاده شده و برمبنای منابع کتابخانه ای، اسنادی و

آماری، اطلاعات جمع آوری گشته است.

2 بررسیمعماریسنتیایرانباتوجهبهساختوسازپایداردرچهاراقلیم

ایران

1 2 معماریمنطقۀمعتدلومرطوب

به منظور بررسی ساخت وساز در این اقلیم، منطقۀ گیلان در نظر گرفته شده است . از این

رو در ادامۀ بحث به تحلیل معماری سنتی این منطقه م یپردازیم.

604 سومینهمایشملیانرژیایران

1 1 2 اقلیمگیلان

این منطقه پر باران ترین منطقه شمالی ایران است و دارای رطوبت زیاد و گرمای هوا در

باران مداوم و رطوبت نسبی زیاد، عامل اصلی شکل گیری معماری در این » تابستان باشد ، از این رو

. 4« سرزمین است

2 1 2 ویژگیهایمعماریبومی روستاییگیلان

به منظور بررسی ویژگیهای معماری بومی این منطقه، این بناها از نظر نوع مصالح

ساختمانی و تأثیر باد و نور خورشید بر آنها و چگونگی نسبت به این عوامل و ساختار فضائیشان

مورد مطالعه قرار خواهند گرفت.

شکل گیری معماری بومی گیلان برمبنای مدولها یی از مربع می باشد » : الف ساختار فضا یی بنا

5 توسعه یافته است ، این « که به صورت خطی در امتداد شرق غرب و عمود بر جریان باد

گونه شکل گیری نمون ه ای از معماری برون گرا می باشد که از ویژگیهای آن ، داشتن ارتباط

بصری و فیزیکی مستقیم با فضای بیرون خانه، نداشتن حیاط و گسترش در ارتفاع می باشد که

ما در معماری بومی گیلان شاهد آن می باشیم (شکل 1). قابل ذکر است که بناها در فضاهای

باز سبز (گیاهی) قرار می گیرند.

، خذ: داراب دیبا و شهریار یقینی، ”تحلیل و بررسی معماری بومی گیلان “، معماری و شهرسازی، شمارۀ 24 Ĥ م

. جلد چهارم، 1372 ، صفحۀ 13

شکل 1 ساختوسازخانههایگیلانبرمبنایمدولپایه

ب تأثیر جریان هوا و نور خورشید بر بنا : به منظور جلوگیری از نفوذ باران به داخل

ساختمان توسط باد، سقف شی ب دار تا نزدیکی کف زمین در یک یا دو طرف بنا که در سمت

همچنین به منظور ممانعت از نفوذ رطوبت از سطح زمین به داخل » . باد قراردارد ادامه می یابد

سومینهمایشملیانرژیایران605

بنا، سطح آن بالاتر از زمین قرار گرفته و در فضای بین کف و زمین جریان هوا موجب تبخیر

6« رطوبت و تهویۀ هوا شده و سبب خشک و قابل استفاده شدن کف ساختمان می شود

ج مصالح ساختمانی : ساقه های برنج عناصر اصلی تشکی ل دهنده پوشش سقف های شیب دار

هستند. اسکلت بنا و در واقع ایستا یی ساختمان از چوب می باشد که از آن در بدنه ها نیز

استفاده می شود و پوشش نها یی آن با خشت است و گ ل اندود می شود و از مصالح دیگری

همچون سنگ ، خشت و سفال نیز در کنار ساختمانهای تمام اً چوبی استفاده شده است 7

همانگونه که بیان گردید تمامی مصالح به کار رف ته در بنا از مصالح موجود در محل می باشد که

( موجب کاهش انرژی در حمل و نقل مصالح از نقاط دیگر شده است. (شکل 2

مأخذ: غلامحسین معماریان، ”آشنایی با معماری مسکونی ایرانی گون هشناسی برونگرا“، تهران: دانشگاه علم و صنعت

.115 ، ایران، فروردین 1373

شکل 2 خانهبومیگیلان

3 1 2 ویژگیهایمعماریجدیدگیلان

امروزه دیگر ما شاهد معماری بومی و سنتی در این منطقه نمی باشیم و در عوض

ساختمانهایی با سازۀ فلزی یا بتنی، پوشش آجری و سقف های شیب دار با فرمها یی به اصطلاح

هنرمندانه با پیروی کورکورانه از معماری ب یگانگان و تفکیک فضاهای داخلی تنها به منظور پاسخ به

نیازهای خانواده ، جایگزین ویژگیهای پیشین بناها گشت ه اند و همین نکات موجب از دست دادن

هویت معماری بومی منطبق با محیط شده اند که یکی از پیامهای اصلی شیوۀ جدید معماری، بالا

606 سومینهمایشملیانرژیایران

بودن هزینۀ ساخت و افزایش استفاده از انرژیهای غیرقابل تجدید (و یا فسیلی) به منظور گرمایش و

سرمایش است که علت اصلی آن عدم استفاده از مصالح بومی می باشد.

4 1 2 انطباقمعماریجدیدبامعماریبومیگیلان

شاید ایجاد معماری بومی در حال حاضر از نظر استحکام ودوام وهمچنین نیازهای

امروزی ساکنین پاسخگو نباشد، اما می توان با استفادۀ صحیح از اصول معماری و عوامل تشکیل

چوب و [پیش ساخته نمودن ] و اجرا دقیق آن در بنا و اتصالات » دهندۀ آن، مصالح بومی ، همچون

بهتر، عمر این ساختمانها را افزایش داده تا از این طریق اجرای آن آسانتر و سریع تر صورت گیرد و

از سوی دیگر، در .« دیگر به هزینۀ کمتری به منظور ساخت و تعمیر و نگهداری بنا نیاز باشد

به جای سفال می تواند موجب دوام و استحکام بیشتر آنها « ساقه های نباتی » پوشش بناها، استفاده از

گردد. تمامی این عوامل می تواند در پایداری محیط و همچنین ایجاد ساخت و ساز پایدار مؤثر

افتد. 8

2 2 معماریمنطقۀگرموخشک

در بررسی و مطالعۀ معماری این نوع اقلیم می توان به معماری مسکن بسیاری از شهرهای

فلات مرکزی ایران اشاره نمود که دارای معماری درو ن گرا هماهنگ با این نوع اقلیم م ی باشند. در

این مبحث به بررسی معماری مسکن یزد که نمونه ای از معماری در ون گرا می باشد، خواهیم

پرداخت.

1 2 2 اقلیمیزد

9 به همراه « خشکی، کم آبی، گرمای شدید در تابستان » ویژگیهای اقلیمی این منطقه

سرمای شدید در » طوفانهای شنی در برخی از مواقع سال و وزش باد در جهات مختلف وهمچنین

10 می باشد. « زمستان

-2-2-2 ویژگیهایمعماریبومییزد

الف ساختار فضا یی بنا : شاخص اصلی معماری بومی یزد، درون گرایی آن می باشد. این

نوع معماری دارای حیاط مرکزی بوده و اتاقها معمو لاً در چهار سمت آن واقع شده است و به

منظور تهویۀ فضای داخلی، در گوشه ای از بنا بادگیر ساخته می شود (شکل 3). فرم حیاط ها معمو لاً

به صورت گودال باغچه (در برخی موارد مسطح ) می باشند. در واقع گودال باغچه فضا یی است که

در اطراف آن اتاقها زیرزمین جای گرفته و این چنین ترکیبی، فضاهای خ نک در اتاقهای زیرین

بوجود می آورد و موجب می شود تا از جریان هوا به شیوۀ صحیح استفاده شود و دیگر نیازی به

( دستگاههای خنک کنندۀ مصنوعی نباشد و در نتیجه مصرف انرژی کاهش یابد 11 . (شکل 4

سومینهمایشملیانرژیایران607

مأخذ: غلامحسین معماریان، ”آشنایی با معماری مسکونی ایرانی گون ه شناسی درونگر ا“، تهران : دانشگاه علم و صنعت

. ایران، تیر 1371 ، صفحۀ 329 325

شکل 3 خانهنعمتالهی

مأخذ: غلامحسین معماریان، ” آشنایی با معماری مسکونی ایرانی گون ه شناسی درونگر ا“، تهران : دانشگاه علم و صنعت

. ایران، تیر 1371 ، صفحۀ 287

شکل 4 طرحیازحیاتیکخانهدارایگودالباغچه

608 سومینهمایشملیانرژیایران

ب تأثیرجریانهواونورخورشید : دراقلیمگرموخشکیهمچونیزدکهدارای

طوفانهایشدیدهمراهباشنوگرمایزیاددرتابستانوسرمایشدیددرزمستاناست،هماهنگی

باطبیعتوشرایطمحیطیضرورتبیشتریپیدامیکند،بهعنواننمونهدرایناقلیمبایستیفرم

پلانفشردهباشدتاسطوحکمتریدرمقابلنورخورشیدقرارگیرند . همانگونهکهتوضیحدادهشد

بهعلتتابششدیدنورخورشیددرتابستانوسرمایزیادزمستان،جهتقرارگیریساختماندر

سمتجنوبتاجنوبشرقیمیباشدتابیشترینمیزانانرژیرادرفصلزمستاندریافتکند .

همچنینبهمنظوراستفادهازبادهایمناسب،معمارانگذشتهازبادگیراستفادهمیکردندتابدین

شیوه،جریانهوایمطبوعرابهداخلاتاقهاانتقالدهندوهوایگرموآلودهبهبیرونفرستاده

شود. درواقعبادگیرکارمکشراانجاممیدادهاست،اجرایبادگیردرشهرهایمختلفمنطقه

در » گرموخشکباتوجهبهاوضاعجویمنطقهوجهتوزشبادمتفاوتمیباشدبهعنوانمثال

یزدبهعلتوزشباددرجهاتمختلف،بادگیریچهارطرفهساختهمیشودومعمولاًدارای

12 . باتوجهبهمطالبیادشده،معماریمسکندریزدبهشکلیبودهتااز« ارتفاعزیادیمیباشد

انرژیقابلتجدیدهمچونجریانهواونورخورشیدبهطرزکاملاًمناسبوبهینهایاستفادهشود

کهاینامرموجبکاهشاستفادهازانرژیهایفسیلیشدهوبدینطریقپایداریمحیطراتضمین

کردهاست.

ج مصالحساختمانی : مصالحساختمانیدرهرشرایطآبوهواییبهنوعیعمل

میکند،بهطوریکهدرآبوهوایگرموخشکموردمطالعهنوعمصالحبهکاررفتهدرمیزان

راحتیساکناندرساختمانتأثیرزیادیدارد . درایناقلیممصالحساختمانیبهنحویبایدانتخاب

شوندکهدرمقابلگرمامقاومتفراوانیداشتهوازظرفیتحرارتیبالاییبرخوردارباشند. از

جملهمصالحیکهسازندگانبناازآناستفادهمیکنندگلومشتقاتآناستوچنانچهسنگیا

چوبدربناهابکاربردهشوند،آنراباخاکوگلمخلوطمینمایندچراکهایننوعمصالحباآب

وهوایخشکیزدتطابقندارد . شایانذکراستکهگلموردنیاز،ازخاکهمانمحلپساز

کودبرداریزمینبهدستمیآیدکهاینامرموجبمیشودتابااستفادهازمصالحمحلی،مصرف

انرژیکاهشیابدچراکهدیگرنیازیبهصرفانرژیبیشتربهمنظورحملونقلمصالحازنقاط

دیگربهمکانموردنظرنمیباشد،همچنینساختوسازدرهنگامتولیدمصالح،استفادهو

دورریزیآنتأثیرسوییبرمحیطپیراموننخواهدداشت . نکتۀحائزاهمیتدیگردرامرساخت

بنا،ضخامتمصالحبهکاربردهمیباشد،ضخامتدیوارهابایدبهگونهایباشدکهبتوانددرمقابل

تابشطولانینورخورشیدمقاومتکند،همچنینرنگمصالحبهکاربردهشدهدربنابایستی

روشنباشدتابتواندمقدارزیادیازانرژیخورشیدرامنعکسنماید،رنگروشنخاکبهترین

رنگمصالحانتخابیدرمنطقۀگرموخشکاست.

سومینهمایشملیانرژیایران 609

3 2 2 ویژگیهایمعماریجدیدیزد

متأسفانهدرکنارچنینمعماریآگاهانهای،شاهدظهورمعماریجدیدیهستیمکهکاملاً

باشرایطاقلیمیمنطقهمتناقضمیباشد. خانههایردیفیکهازبتن،آهنوآجرساختهشدهاند،با

حیاطهاییکهبهعلتکوتاهبودندیوارهایشان،ازیکسوقادربهایجادسایۀمناسبنمیباشندو

نمیتوانندازبنا،درمقابلوزشبادشدیدونورزیادخورشیدمحافظتنمایندوشرایطنامساعدی

برایساکنینبوجودمیآورند،ازسویدیگربهکارگیریدیوارهاوسقفهایباضخامتکمکه

درمقابلموقعیتخاصاینمنطقه،هیچگونهمقاومتینداردوهمچنیناستفادهازقیرسیاهرنگ

بررویپشتبامهاکهبهعلتتیرگیرنگموجبافزایشدمادرفصلتابستانوبهجهتانتقال

حرارتازطریقبامموجبکاهشدمادرفصلزمستاندرداخلخانهمیشودودرنهایتبه

کارگیریوسائلگرمکنندهبامصرفانرژیفسیلیودستگاههایخنککنندهایکهبهعلتدمای

نامناسبفضاهایداخلیدرفصولمختلفمورداستفادهقرارمیگیرند،بهطورکلیبایستیبیان

نمودکهمعماریجدیدباشیوۀساختناهماهنگبااقلیمازیکسوموجبعدمآسایشساکنینو

ازسویدیگربااستفادۀنامناسبازمصالحوافزایشمصرفانرژیفسیلی،معماریپایداریراکه

درگذشتهوجودداشته،مدنظرقرارندادهاست.

3 2 معماریمنطقۀگرمومرطوب

درتجزیهوتحلیلمعماریایناقلیمکهخطۀساحلیجنوبایرانراشاملمیشود،

بایستیبیاننمودکهمعماریایناقلیمحلقۀاتصالبیندونوعمعماریدرونگرایمنطقۀگرمو

خشکومعماریبرونگرایمنطقۀمعتدلومرطوباستچراکهدارایویژگیهایمعماری

درونگراوبرونگرابهصورتتوأمانمیباشد،بهمنظوربررسیایننوعمعماری،معماریسنتی

بندرعباسرابرگزیدهایم .

1 3 2 اقلیمبندرعباس

مشخصاتکلیاقلیماینمنطقهرامیتواناینگونهبیاننمودکهدارایتابستانیبسیارگرم

ورطوبتیزیادودائمیدرتمامفصولمیباشد. نکتۀقابلتوجهدرایناقلیماختلافاندکدرجۀ

. حرارتروزوشباست13

2 3 2 ویژگیهایمعماریبومیبندرعباس

الف ساختارفضاییبنا : همانگونهکهتوضیحدادهشد،معماریبومیایناقلیمتلفیقی

ازمعماریدرونگراوبرونگرااست . بهمنظورمقابلهباگرماوایجادجریانمطبوعهوادر

فضاهایداخلیعلاوهبرایوانهایسرپوشیده،پنجرههاییدرمقابلهمدرشمالوجنوببهمنظور

ایجادجریانهوایداخلیدراتاقهابهکاربردهمیشوند.

610 سومینهمایشملیانرژیایران

ب تأثیرجریانهواونورخورشیدبربنا : استفادهمطلوبازجریانهواتنهاراهبهبود

بخشیدنبهشرایطسختایناقلیممیباشد. ازاینروبناهابهجانبدریادرجهتوزشباد

میباشندتاازهروزشنسیمیاستفادهکنند . ازاینروپنجرههایداخلیوروزنههایخارجی

(روبهگذرها ) معمولاًدرمقابلهمقرارمیگیرندتاجریانهوا،هموارهوجودداشتهباشد . همچنین

ازبادگیرهاییکطرفه (تنهابهسمتجنوب ) ویاچهارطرفهبهمنظورانتقالجریانبادازجانب

( دریا (بادشمالی) بهفضاهایداخلیاستفادهمیکنند.(شکلهای 5 و 6

معماریمنطقۀگرمومرطوب ”بندرعباس“

شکل 5 خانۀبولکی

سومینهمایشملیانرژیایران 611

شکل 6 نمونهایازمعماریسنتیبندرعباس

ج مصالحساختمانی: درخانههایبومیبندرعباسمصالحبومیبهکاربردهشده،در

دیوارهاسنگ،خشتویاآجرمیباشدوپوششسقفنیزازتیرچوبی،حصیرخرماوکاهگل

است. شایانذکراستکهبهمنظورایجادعایقحرارتیورطوبتیدرسقفبنا،سطحورقههای

چوبیبایکلایۀخاکرسمرطوبودولایهکاهگلپوشاندهمیشودتاقشرهاییکدستو

همگنیبررویچوبهابوجودآید.

3 3 2 ویژگیهایمعماریجدیدبندرعباس

همانگونهکهدربررسیویژگیهایمعماریجدیدمناطقمعتدلومرطوبوگرمو

خشکتوضیحدادهشد،دراینمنطقهنیزبهکارگیریمعماریبهاصطلاحمدرنکهنهتنها

خصوصیاتمدرنراشاملنمیشودبلکهمعماریبهانحطاطرفتهوروبهزوالیاستکهچهرۀ

بناهاودرکلچهرۀشهرهارامخدوشساختهاستوازنظرمحیطیواستفادهازانرژیهای

غیرقابلتجدیدخساراتجبرانناپذیریرابوجودآوردهاست.

4 2 معماریمنطقۀسرد

دربررسیومطالعۀمعماریایننوعاقلیم،بهمعماریمسکندرتبریزاشارهمینمائیم،

قابلذکراستکهفرممعماریایننوعاقلیمنیزهمچونمعماریدرونگرایمنطقۀگرموخشک

است. اماباتفاوتهاییکهلازمۀآبوهوایسردمیباشد.

612 سومینهمایشملیانرژیایران

1 4 2 اقلیمتبریز

آبوهوایتبریزرامیتوانبازمستانیبسیارسردوتابستانیگرموخشکتوصیف

نمود. برطبقایناقلیم،بنابایستیبهنحویشکلگیردکهدرزمستانجذبحداکثرگرماباحفظ

آنودرتابستانجذبکمترینمقدارحرارتراداشتهباشد.

2 4 2 ویژگیهایمعماریبومیتبریز

الف ساختارفضاییبنا: درتبریزخانههادرجهتشمالیوجنوبیمیباشند. برای

محافظتاتاقهاازسرمایزمستانتمامپنجرههابهصورتمضاعفساختهشدهاند،یعنیازدو

.( پنجرهکهپنجرۀداخلیروبهداخلاتاقودیگریبهسمتخارجبازمیشود (شکلهای 7 و 8

معماریمنطقۀسرد ”تبریز“

شکل 7 منزلگنجهایزاده

سومینهمایشملیانرژیایران 613

شکل 8 منزلقاضیطباطبائی

ب تأثیرجریانهواونورخورشید : همانگونهکهتوضیحدادهشدشکلگیریبناهادر

تبریزبهصورتیاستکهدرزمستانازحداکثرودرتابستانازحداقلگرمابهرهمندگردد . ازاین

رودرسمتشمالوجنوببنا،دیوارهایطویلوبازشویهایاصلیقرارمیگیرندکهبهمنظور

حفظگرمادرزمستانپنجرههادوجدارهمیباشند. بهعلتهمینسرمایزیادجریانهوادر

مسکنضرورینمیباشدولیبهمنظورهدایتنورخورشیددرجبهههایشمالی،پنجرهویا

ارسیهایبزرگقراردارندتانوربیشتریواردبناشود.

ج مصالحساختمانی : درتبریزبهعلتسرمایزیاد،دیوارهاضخیمبودهکهمعمولاًاز

آجروخشتساختهشدهاندوپشتبامنیزازکاهگلمیباشد.

3 4 2 ویژگیهایمعماریجدیدتبریز

معماریجدیدتبریزهمچونسایرمناطقباعدمسازگاریباشرایطاقلیمیومحیطی

پیرامونخودروبهروستکهبهمنظورنتیجهگیریازاینبحثوعدمتکرارمطالبدرمبحث

614 سومینهمایشملیانرژیایران

نتیجهگیریبهآناشارهخواهیمنمود،امابایستیایننکتهرااذعانداشتکهمعماریسنتیتبریز

نیزدرجهتپایداریمحیطمیباشد.

3 نتیجهگیری

دراینتحقیقسعیگردیدتاویژگیهایمعماریسنتیایراندرچهاراقلیممعتدلو

مرطوب،گرموخشک،گرمومرطوبوسردبررسیشودتابدینطریقبهارتباطمعماری

گذشتگاندرجهتاستفادهبهینهازانرژیوپایداریمحیطاشارهشود . دربررسیبناهایبومی،

استفادهبهینهازانرژیتجدیدپذیرهمچونجریانهوا،نورخورشیدو … درساختوسازها

مدنظرتمامسازندگانبودهاستوهمچنینسعیشدهاستتاساختکمترینتأثیرمنفیرابر

محیطزیستداشتهباشد . مهمترین u1575 انکتهدرمعماریجدید،استفادهبیشازحدازانرژیهای

غیرقابلتجدید (فسیلی) استکهعلتاصلیآنبهکارگیریمصالحنامناسبوحملونقلآنهاو

طراحیاشتباهبنابابکارگیریوسائلگرمکنندهوخنککنندهباتوجهبهشرایطاقلیمیمیباشد. از

اینروبااستفادهصحیحازمصالحبومیوتلفیقآنهاباشرایطجدیدساختوسازوبهرهگیریاز

تجربیاتمتخصصینکارآمددرامرانرژیمیتوانازانرژیهایقابلتجدیدهمچونانرژیخورشید

وبادجهتسرمایشگرمایشوتهویهساختمانحداکثراستفادهرابردکهاینامرمستلزمایجاد

زمینۀهمکاریمیانمعمارانومتخصصینامرانرژیمیباشدتابابهرهگیریازفنآوریهایجدید

بتوانمعماریمدرنهمخوانباشرایطاقلیمیهرمنطقهراایجادنمود.

پینوشت

مجلۀمعماریوشهرسازی،شماره،« تحلیلوبررسیمعماریبومیگیلان » ، -1 دارابدیباوشهریاریقینی

.1372 ،24

دومینسمینارسیاستهای،« بررسیوضعیتارتباطاقلیمومسکندراستانکرمان » ، -2 حسینغضنفرپور

. توسعۀمسکندرایران، 1374

ارتباطمحیطباسازگاریمصالحهمجواروصرفهجوییانرژیدر » ، -3 محمدجوادثقفیواصغرساعدسمیعی

. مجلۀمعماریوشهرسازی،شمارههای 22 و 23 و 1371 ،« ساختمان

. صفحه 10 ،« همان » ، -4 دارابودیباوشهریاریقینی

. صفحه 13 ،« همان » ، -5 دارابودیباوشهریاریقینی

. صفحه 10 ،« همان » ، -6 دارابدیباوشهریاریقینی

. صفحه 10 و 11 ،« همان » ، -7 دارابدیباوشهریاریقینی

.1372 ،معماریوشهرسازی،شماره 248 ،صفحه 21 ،« تطبیقمسکنبااقلیم » ، -8 وحیدقبادیان

صفحه 239 ،انتشارات، « آشناییبامعماریمسکونیایرانیگونهشناسیدرونگرا » ، -9 غلامحسینمعماریان

. دانشگاهعلموصنعت،چاپاول،فروردین 1373

-10 همانمنبع.

. ص 286 ،« همان » ، -11 غلامحسینمعماریان

سومینهمایشملیانرژیایران 615

کنگرۀتاریخمعماری،«( نقشبادگیردرناحیۀجنوبیدشتکویر (استانیزد » ، -12 علیاصغرشریعتزاده

. شهرسازی،ارگبم،کرمان،جلددوم،ص 226 ،انتشاراتسازمانمیراثفرهنگیکشور،چاپاول، 1374

کنگرۀتاریخمعماریو،« نقشمحیطدرمعماریوشهرسازیخلیجفارس » ، -13 محمدرضاپورجعفر

شهرسازی،ارگبم،کرمان،جلددوم،صفحۀ 194 ،انتشاراتسازمانمیراثفرهنگیکشور،چاپاول،

.1374

مراجع

تحلیلبرویژگیهایمعماریوشهرسازیمنطقۀگرمومرطوب » ، -1 آتسساامیرکبیریان

کنگرۀتاریخمعماریوشهرسازی،ارگبم،کرمان،جلدچهارم. ،«( (بندرگنگ

تهران: دفترپژوهشهایفرهنگی،چاپ،« نائینشهرهزارههایتاریخی » ، -2 حسینسلطانزاده

. اول، 1374

دومینسمینار،« بررسیوضعیتارتباطاقلیمومسکندراستانکرمان » ، -3 حسینغضنفرپور

. سیاستهایتوسعۀمسکندرایران،تهران: 1374

مجلۀمعماریو، « تحلیلوبررسیمعماریبومیگیلان » ، -4 دارابدیبا،شهریاریقینی

. شهرسازی،دورۀچهارمشمارۀ 24

کنگرۀ،«( نقشبادگیردرناحیهجنوبیدشتکویر (استانیزد » ، -5 سیدعلیاصغرشریعتزاده

تاریخمعماریوشهرسازی،ارگبم،کرمانجلددوم.

کنگرۀتاریخ،« معماریسنتیدزفولغلبۀتجربهباناسازگاریهایطبیعت » ، -6 شهربانوجلیلیان

معماریوشهرسازی،ارگبم،کرمان،جلدسوم.

کنگرۀتاریخمعماریو،« اکولوژیدرشهرهایکهنمرکزیایران » ، -7 علیغفاری

شهرسازی،ارگبم،کرمان،جلدچهارم.

تهران : ،« آشنابیبامعماریمسکونیایرانیگونهشناسیدرونگرا » ، -8 غلامحسینمعماریان

. دانشگاهعلموصنعتایران،چاپاول،فروردین 1373

تهران : ،« آشناییبامعماریمسکونیایرانیگونهشناسیبرونگرا » ، -9 غلامحسینمعماریان

. دانشگاهعلموصنعتایران،تیرماه 1371

ترجمۀ : علاءالدین، « مسکنومعماریدرجامعۀروستاییگیلان » ، -10 کریستیانبرومبرژه

. گوشهگیر،تهران: انتشاراتعلمی،فرهنگی،چاپاول، 1370

کنگرۀتاریخمعماریوشهرسازی،ارگ،« اصولیکمعماریکویری » ، -11 منصورهطاهباز

بم،کرمان،جلددوم.

ارتباطمحیطباناسازگاریمصالحهمجوارو » ، -12 محمدجوادثقفیواصغرساعدسمیعی

مجلۀمعماریوشهرسازی،دورۀچهارم،شمارۀ 22 و،« صرفهجوییانرژیدرساختمان

.23

616 سومینهمایشملیانرژیایران

مجلۀمعماری،« حفظسلامتیمحیطبابکارگیری : معماریسرزمین » ، -13 مهردادمالعزیزی

. وشهرسازی،دورۀچهارم،شماره 24

بررسیالگویمسکندرناحیۀگرموخشک (حاشیهکویرمرکزی » ، -14 محمدحسینکلانتری

. دومینسمینارسیاستهایتوسعۀمسکندرایران،تهران: 1374 ، «( ایران

دومینسمینارسیاستهایتوسعۀمسکندرایران،، « مسکنوانرژی » ، -15 محمدرضاعراقچیان

. تهران: 1374

کنگرۀتاریخ،« نقشمحیطدرمعماریوشهرسازیخلیجفارس » ، -16 محمدرضاپورجفر

معماریوشهرسازی،ارگبم،کرمان،جلددوم.

مجلۀمعماریوشهرسازی،دورۀچهارم،شماره، « تطبیقمسکنبااقلیم » ، -17 وحیدقبادیان

.24

18- Edwards, Brain,“Sustainable Architecture”, Second Edition,

Architectural Press, Oxford, 1999.__

ساخت و ساز پایدار در ارتباط با معماری سنتی ایران

مطالب مشابه :

بررسی اقلیمی ابنیه سنتی ایران

تاثیر باد در معماری

تنظیم شرایط محیطی

رهیافتی در بلند مرتبه سازی

بادگیر چیست؟

بادگير

شاخص كيفيت هوا AQI

ساخت و ساز پایدار در ارتباط با معماری سنتی ایران