تاريخچه فرش كرمان

صنعت قاليبافي در كرمان سابقه طولاني دارد، چنين به نظر مي‌رسد كه اين هنر قبل از دوران صفويه در اين شهر وجود داشته است و در زمان صفويه كه اوج كليه هنرها در ايران است ، فرش هم همانند ديگر هنرها در اين دوره بيشتر شكوفا شده است . هنر اسلامي بر طرحها و نقوش آن تأثير بسزايي گذارده است ، چنانچه در تاريخ (عالم آراي عباسي) كه توسط منشي شاه‌عباس به رشته تحرير درآمده ، به قالي كرمان اشاره شده است.

در زمان اكبرشاه كه معاصر شاه‌عباس بود قاليهايي از كرمان به هندوستان حمل مي‌گرديد بديهي است نبايد تصور كرد اين صنعت در كرمان از بين رفته است و متوقف گرديده است.(1)

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - صور اسرافيل ، شيرين - فرش ايران

قديمي‌‌ترين نوع قالي كرمان ، قالي راور است كه مي‌توان تاريخ بافت آنها را (1866 ميلادي يا 1286 هجري) گفت. شهرتي كه قالي كرمان در سراسر دنيا از آن برخوردار است بيش از هر چيز مربوط به درهم آميختن موفقيت آميز رنگ و طرح آن است.طراحي و نقشه‌كشي قالي كرمان قدمت ديرينه دارد و به جز نامي كه از چند تن از نقاشان دهه اخير منطقه كرمان ، بر جاي مانده ، تاريخچه درستي درباره چگونگي رونق قاليبافي ، طراحي نقشه‌هاي قالي و چگونگي نام نهادن بر طرحهاي منطقه كرمان در دست نيست.همين بس كه از ديرباز قاليبافي در كرمان رايج بوده و پس از صنعت شال و ترمه به اوج خود رسيده است و زبانزد خاص و عام گرديده است . زماني فرش ايران را بنام فرش كرمان مي‌شناختند. فرشهاي نفيس و قديمي كرمان ، هم‌اكنون زينت‌بخش موزه‌هاي معتبر جهان و ايران مي‌باشد . البته در مورد طرح بسيار بايد گفت مثلا موسي خاني افشاري كه در سيرجان بافته مي شود با موسي خاني كه در بافت و رابر بافته مي شود از نظر طرح ورنگ آميزي با هم تفاوت دارند و در هر منطقه با يك نام مخصوص به محل بافت نام گذاري شده اند. مثلا گل كاغذي منطقه بافت با كمي تغيير در رابر و جيرفت به گل اسفندقه معروف است . يا طرح درختي زرند ، كه صادراتي است و قالي ريز بافت مي باشد ، با درختي منطقه فيض آباد راور فرق مي كند .قبل از پيدايش نقشه، فرش ها با نقشه و طرحهايي كه بافندگان در ذهن داشتند و سينه به سينه از نياكان خود فرا گرفته بودند ، بافته مي‌شد.

سير تحول و پيشينه تاريخي نقش قالي هاي كرمان

تطور وتكامل نقش قاليهاي كرمان ، شامل چندين دوره تاريخي و متمايز است :

دوره نخست يا عصر ترمه همزمان با زمان شالبافي

دوران انتقال ترمه دوزي به قاليبافي ، از حدود سالهاي 1330-1315 هجري قمري را در بر مي گيرد كاربرد نگاره بته جقه اي و نيز نقش سرو كه به نظر بسياري منشأ اصلي نگاره بته اي است، از جمله نقوش متمايز اين دوره است . اين شيوه تا جنگ بين المللي اول ادامه يافت .(1)

روند تكاملي عصر ترمه و ادامه منطقي آن در حدود سالهاي 1328 تا 1339 هجري قمري، عصر بهارستان را پديد مي آورد . طرحهاي اين دوره به ارائه باغ و بوستان و گل و گياه استوار است . نقش هاي درختي گل و بلبل ، درختي پرنده اي يا بهارستان ، نقش انسان ، نقش سبزيكار ، از جمله نقوش رايج اين دوره است . به بيان ديگر پايه كاربر طرح باغ و بوستان و شاخ و برگ و گل و گياه با رنگهايي به همان ظرافت و شادابي و باغها و گلزارهاي بهاري با پرندگان بيشمار استوار است

از صفات ويژه عصر ترمه و بهارستان برخورداري از شيوه سايه روشن در رنگ آميزي برگها ، بصورت سبز روشن و تيره و كاربرد دو مايه در يك نگاره گل مثل قرمز سير و روشن ، گلهاي آبي رنگ از تيره تا روشن بدون شكل بندي و تعيين مرز ، و رها نكردن طرح بدون هيچ گوشه خالي است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ1- همان منبع - صفحه 144

عصر بازگشت

با پايان يافتن جنگ جهاني اول و تغيير سليقه بازار در آمريكا تغيير اساسي در طرحهاي كرمان بوجود آمد و نقش و نگاره هاي صوفي مورد تقليد هنرمندان كرمان قرار گرفت در اين دوره كه از آن به عنوان عصر بازگشت ياد مي كنيم ، نقشه هاي اسليمي وگلهاي شاه عباسي از نقش هاي قاب قرآني و لچكهاي انبوه رايج شد .

شروع بحران اقتصادي در آمريكا در سال 1928 ميلادي مطابق با 1306 شمسي ، بر چيره شدن شركتهاي آمريكايي ، توقف سفارشات را به همراه داشت و براي مردمي كه به تمامي از فرش و صنايع وابسته آن ارتزاق مي كردند ، زندگي را دشوار كرد . با استقبال نقش هاي ريزتر و فشرده تر با متني انبوه و پر نقش و نگار ، زمينه برگشت طراحان كرماني به عصر بهارستان پديد آمد و نقش سبزيكار بيش از پيش معمول شد .

عصر گوبلن ، طرحهاي كرماني را به همراه داشت و چيره دستي در كار رنگ آميزي نيز نتوانست هويت از دست رفته قالي كرمان را باز گرداند و دامنه اين مسخ هنري را ، محدودتر كند.، رواج دهه طرح گل فرنگي و برگ فرنگي صرف نظر از نداشتن اصالت ، پيوستگي و تداوم منطقي نقش قالي كرمان را نداشت .

حاشيه شكسته و درهم به شيوه اروپائي و قاليهاي دست باف ، باب روز شد و براي نخستين بار نقش و نگار حاشيه كه از عصر پازيريك همواره شرط وجودي قالي ايران بوده ، از ميان برداشته شد و نقش و نگار حاشيه به لچك ها پيوسته و نقش حاشيه و متن قالي نيز يكي شده و يكساني و يكنواختي كسالت آوري بر قالي كرمان چيره شد .

سرماژيف كه ابداع نقش معروف قاب قرآني ، الهام گرفته از جلد قرآن را به وي نسبت مي دهند ، كار طراحي بسياري از قالي هاي كرمان را برعهده گرفت .

تاريخچه فرش كرمان

مطالب مشابه :

آموزش چله كشي

صنعت فرش نجف آباد از عرش به فرش آمده است

چله كشي:

ارز یابی فرش چیست؟

تاريخچه فرش كرمان

نمونه سوالات بازاريابي فرش دستباف - جهت مطالعه دانش آموزان سوم طراحی فرش

آشنایی با مرکز آموزش فنی و حرفه ای شهید بهشتی