نقش حرفه مددکاری اجتماعی در حمایت از جانبازان و خانواده های آنان

هدف حرفه مددکاری اجتماعی در کار با جانبازان پیشگیری و درمان ناهنجاریها و مشکلات ارتباطی است که بین آنها و دیگر افراد و نیز خانواده آنان و یا با سایر جوامع و سیستمها وجود دارد.

این حرفه به جانبازان کمک می کند تا بتوانند مشکلات خود را در زندگی تشخیص و نسبت به حل آنها،اقدام نمایند.این مقاله درصدد است تا موارد زیر را شرح نماید:

تعریف حرفه مددکاری،اهداف این حرفه در کار با جانبازان و بیان نقشها و خدمات متعدد مددکاران در مواجه با جانبازان و خانواده های آنان.

کلید واژه ها:جانباز،خانواده،مددکاری اجتماعی

نقش حرفه مددکاری اجتماعی در حمایت از جانبازان و خانواده های آنان

مقدمه:

در خصوص ارزش والای جانبازان و جایگاه رفیع آنان در جامعه ما جای بحث و تردید وجود ندارد و همگان رشادت ها و دلاوریهای جوانان این مرز و بوم را به دلیل دفاع از ماهیت و هویت جامعه ایارن را می ستایند.

این ستایش خاص کشور ما نیست و در تمام جوامع،مردم از افرادی که با خلوص نیت از حیثیت جامعه خود در برابر تجاوز دشمنان دفاع می کنند،حمایت کرده و ارزشی بسیار زیاد برای این گروه قائلند.با مطالعه تاریخچه جنگ ها،به این نکته دست می یابیم که همواره دولتمردان موظف بوده اند تا هم در حین جنگ و هم پس از پایان آن نسبت به رفع مشکلات افرادی که در جنگ دچار حادثه شده اند،همت گمارند.جنگ تحمیلی 8 ساله کشور ما در برابر عراق نیز بیش از 472000 جانباز به همراه داشته است.این جانبازان به دلیل شرایط خاص خود نیازمند بهره مند شدن از خدمات پزشکی،روانپزشکی و پیراپزشکی هستند.یکی از حرفه های مؤثر و تأثیرگذار که می تواند هم به جانبازان و هم به خانواده ها به اشکال مختلف و به شیوه های علمی خدمت نماید،حرفه مددکاری اجتماعی می باشد.مک کلام،مارگولین ولیب(1987)در کتاب خود با عنوان مددکاری اجتماعی و قربانیان جنگ،ضمن تأکید و تأیید بر نقش مددکاران اجتماعی در مواجه با قربانیان،معلولان و خانواده های سانحه دیده ناشی از جنگ به تشریح مهارتهای مورد نیاز مددکاران در کار با این گروه می پردازد.این محققان اعتقاد دارند که بدون حضور مددکاران در امر رسیدگی به خانواده های قربانیان ناشی از جنگ،خلاءجدی احساس می شود.آنان از حرفه مددکاری اجتماعی به عنوان حلقه کامل کننده تیم خدمت رسانی به قربانیان یاد می کنند.[1]

اهداف:

هدف از نگارش این مقاله بررسی نقشهایی است که یک مددکار در راه ارایه خدمت به جانبازان و خانواده های آنان می تواند عهده دار شود.در این مقاله سعی خواهد شد تا با استفاده از نتایج تحقیقات پژوهشگران ایرانی و خارجی به بررسی حمایتهایی بپردازیم که مددکاران در کار با معلولان ناشی از جنگ به قربانیان آن ارایه می دهند.

روش:

این مقاله به شیوه مروری بوده و برای جمع آوری اطلاعات آن از طریق مطالعات کتابخانه ای به ویژه با اخذ چکیده های پژوهشهای محققان و ترجمه آنان که در سایت های اینترنتی موجود است استفاده نموده ایم.

بحث:

مددکاران اجتماعی برای ارایه خدمات حرفه ای خود از روش ها و الگوهای نظم یافته،قاعده مند و علمی استفاده می کنند.(لوی،1995)[2]

لوی همچنان معتقد است که مددکاران دارای نقشهای متعددی هستند که در کار حرفه ای خود برای بازگرداندن سلامت و مراقبت از مددجویان از آنها بهره می گیرند.[3]

گرهارث و بروکس(1993)نقشهای مختلفی که مددکاران در کار با قربانیان ناشی از جنگ می توانند ایفا نمایند را به شکل زیر معرفی می نمایند.[4]

1.نقش محقق(Reasercher role)

2.نقش حمایتگر(Supporting role)

3.نقش مشاور(Counselor role)

4.نقش آموزش دهنده(Educator role)

5.نقش کارشناس توانبخشی(Rehabilitation role)

6.نقش برنامه ریز(Planing role)

اگرچه مطالعه متون دیگر نشان می دهد که علاوه بر نقشهای ذکر شده توسط گرهارث و بروکس،مددکاران نقشهای دیگری را نیز در کار با جانبازان و خانواده های آنان می توانند عهده دار شوند.در ادامه مقاله به شرح هر یک از نقشهای فوق می پردازیم:

1.نقش محقق

در این نقش،مددکار به عنوان یک پژوهشگر و محقق درصدد بررسی علمی مشکلات و موانع موجود بر سر راه زندگی جانبازان و خانواده های آنان دارد.طبیعتاً شناخت معضلات و مشکلات به معنای نیمی از درمان آن می باشد.لذا در قدم اول مددکاران حرفه ای سهی می کنند تا از طریق بکارگیری توان علمی و متدولوژی آموخته،موانع را به سبک و شیوه ای علمی مورد بازبینی و بازنگری قرار دهند.

در این نقش مددکاران در جایگاه حل مشکلات قرار ندارند،اما بسترها و زمینه های کمک رسانی به جانبازان را فراهم می آورند.متأسفانه مددکاران در کشور ما در خصوص انجام تحقیقات منسجم پیرامون جانبازان و خانواده های آنان کمتر همت گمارده اند و در حال حاضر بیشتر وقت مددکاران شاغل در آسایشگاههای نگهداری،مراقبت و توانبخشی جانبازان صرف امور اجرایی می گردد.این در حالی است که به گفته کامپبل(1996)تحقیقات،زیر بنا و اساس کار مددکاران به شمار می روند و مددکاران نمی توانند خود را در هیچ مقطع زمانی بی نیاز از انجام پژوهش ببینند.[5]

مددکاران در نقش محقق می توانند به بررسی نیازهای اساسی و حیاتی جانبازان و اعضای خانواده های آنان بپردازند.در تحقیقی که توسط خانم فاطمه قنبری پیرامون نیاز سنجی جانبازان و خانواده های آنان بعمل آمده مشخص شده که این کار نیاز به برقراری ارتباط مطلوب بین محقق و جانبازان و خانواده های آنان دارد و مددکارارن از جمله افراد حرفه ای هستند که می توانند در برقراری این ارتباط حرفه ای موفق عمل نمایند.اگرچه به اعتقاد دیوید سون و جامسیون(1993)نمی توان بین نقشهای مختلف مددکاران نظیر نقش محقق با سایر نقشهای دیگر وی مرز و خطی دقیق ترسیم نمود،اما می توان این گونه اظهار داشت که نقش تحقیق و پژوهشگری برای یک مددکار مقدم بر سایر نقشها باشد.[6]

اصولاً مددکارانی که با جانبازان و خانواده های آنان کار می کنند بایستی از روحیه پژوهشی بالایی برخوردار باشند.در این نقش از مددکاران خواسته می شود تا نسبت به مشکلات جانبازان بی تفاوت نباشند و با حساسیت و ظرافت مشکلات آنان را شناسایی نمایند.

2.نقش حمایتی

مطابق با آنچه که هپ ورث،رانی و لیرسن(1997)مطرح ساخته اند،فقط شناسایی مشکلات قربانیان و بازماندگان ناشی از جنگ کافی نیست و مددکاران می بایستی با ایفای نقش حمایتی،حداکثر سعی و تلاش خود را برای حل یا کاهش مشکلات جانبازان بکار گیرند.[7]اینان معتقدند که نقش حمایتی مددکار از جمله نقشهایی است که آثار آن بر خانواده جانبازان بیشتر از سایر نقش ها نمایان و مطرح می باشد.

مددکاران اجتماعی امروزه از طریق ابزارهای مختلف همچون مشاهده،مصاحبه،بازدید،پرسشنامه،مکاشفه و مطالعه پرونده های جانبازان اطلاعات مورد نیاز خود را برای ارایه هرچه بهتر خدمات جمع آوری می نمایند.حمایتهای مددکاران به تعبیر فرانک و فرانک(1993)دو بعد اساسی را شامل می شود:

الف)حمایتهای مادی

ب)حمایتهای روان شناختی

در بعد اول مددکار سعی می کنداز طریق ابزارهای نامبرده شده فوق به بررسی وضعیت اقتصادی جانبازان و خانواده های آنان بپردازند.چه بسیارند عزیزان جانبازی که به دلایل مختلف از مطرح کردن جانبازی خود یا تشکیل پرونده در بنیاد جانبازان برای دریافت کمکهای مالی امتناع می کنند.مددکاران می توانند از طریق انجام بازدیدهای منظم و برقراری رابطه با خانواده های جانبازان ضمن شناسایی مشکلات مالی جانباز،همسر و فرزندان وی و ارایه و انعکاس دقیق گزارش این مشکلات مالی به مسئولین تصمیم گیرنده،آنها را در امر برنامه ریزی هرچه بهتر به این عزیزان یاری دهند.در واقع به تعبیر فرانک،مددکاران به عنوان بازوان اجرایی مطرح هستند،امروزه به دلیل مشکلات جابجایی در شهرهای بزرگ و تأکید سیستمها و رویکردهای نوین توانبخشی مبنی بر عدم نگهداری جانبازان در مراکز شبانه روزی توانبخشی و اولویتی که به نگهداری از آنان در خانه و در میان اعضای خانواده شده است،استفاده از رویکرد مراقبت در منزل جانبازان مورد توجه مددکاران قرار گرفته است.

به اعتقاد بنتلی(1990)مهمترین اهدافی را که مددکاران در اریه خدمت خود در منزل به قربانیان جنگ و خانواده های آنان دنبال می نمایند،عبارتند از:[8]

1.ارتقاء سیستمهای حمایتی مؤثر و کافی در منزل و تشویق به استفاده از منابع موجود برای جانباز و خانواده وی.

2.ارتقاء سطح آگاهی جانباز و اعضای خانواده وی از نحوه مراقبت ها و درمانها در منزل.

3.ارتقاء و بهبود وضعیت بهداشتی خانواده.

4.افزایش اعتماد اعضای خانواده به یکدیگر ناشی از داشتن یک هدف مشترک.

5.افزایش ضریب اعتماد جانباز و خانواده وی به مددکاران و سیستمهای مسئولین رسیدگی به جانبازان.

6.کاهش تردد و جابجایی جانبازان و خانواده های آنان به مؤسسه که گاهی اوقات این مراجعه با سختی ها و مشکلات زیاد روبرو است.

همچنین بنتلی(1990)در کتاب خود تحت عنوان مدیریت خدمات در منزل ضمن برشماری مراحل بازدید منزل و شیوه های فنی آن برای مددکاران،وظائف آنها را در کار با خانواده های جانبازان در محیظ خانه موارد زیر می داند.[9]

1.شناسایی وضعیت اقتصادی جانباز و خانواده وی جهت طرح ریزی برنامه های حمایتی.

2.برقراری ارتباط مؤثر و حرفه ای با جانباز و خانواده وی.

3.ارزیابی نحوه ارتباطات بین جانباز و خانواده وی.

4.ارزیابی وضعیت فرهنگی جانباز و خانواده وی.

5.کمک به ایجاد سازگاری و انطباق جانباز و خانواده با وضعیت وی.

6.بررسی مشکلات و موانعی که به واسطه مسأله جانبازی در خانواده ایجاد شده است.

7.آموزش جانباز و خانواده وی جهت انجام مراقبتهای لازم.

8.تهیه گزارش و درج در پرونده جانباز جهت اطلاع سایر اعضای تیم درمان.

9.کمک به ارتقای رفتارهای سازشی و بازتوانی و توانبخشی جانباز.

تحقیقات نسبتاً زیادی در خارج از کشور در مورد میزان اثربخشی ارایه خدمات مددکاری در منزل به قربانیان ناشی از جنگ و خانواده های آنان صورت پذیرفته است.به عنوان مثال،پریش(1993)اهمیت مراقبتهای مددکاری در منزل در کار با خانواده های قربانیان ناشی از جنگ را در موارد زیر عنوان نموده است:

1.مشارکت بهتر جانباز و خانواده وی در فرآیند درمان و توانبخشی.

2.از نظر اقتصادی این گونه خدمات مقرون به صرفه است.

3.کیفیت درمان در جانبازان و خانواده های آنان رشد می یابد.

4.جلوگیری از اتلاف وقت جانباز یا خانواده وی در عرصه درمان و توانبخشی.

5.افزایش اعتماد خانواده جانباز به مددکار و سیستم درمان.

6.افزایش سطح حمایت عاطفی خانواده از جانباز.

اگرچه در مورد اثربخشی و کیفیت ارایه خدمات مددکاری به جانبازان در منزل هنوز تردیدهای جدی وجود دارد،اما برخی صاحبنظران نظیر ترک و مسالوی(1992)معتقدند که با رعایت اصول صحیح و مراقبت در منزل می توان کیفیت و اثربخشی این رویکرد را در مقایسه با سایر رویکردها افزایش داد و صحیح نیست که ما این رویکرد را علی رغم همه مزایایی که دارد رها سازیم.

حمایتهای روانی مددکاران از جانبازان و خانواده های آنان دارای ابعاد مختلف می باشد.هنریکز این ابعاد را در 6 دسته طبقه بندی نموده است.(هنریکز،1993)

1.بعد شناختی 2.بعد عاطفی 3.بعد رفتاری 4.بعد ضمنی 5.بعد زمانی 6.بعد زمینه ای

اول:بعد شناختی

در بعد شناختی،مددکار به جانباز و خانواده وی کمک می نماید تا:

الف)امکانات،منابع و توانمندیهای خود(درونی)را بشناسد.

ب)امکانات،منابع و توانمندیهای بیرونی و اطرافیان خود را بشناسد.

ج)مددکار به معرفی مراکز و مؤسسات حمایتی مرتبط با جانبازان و فرزندان می پردازد.

د)مددکار به جانباز و خانواده وی کمک می نماید تا با موانع،محدودیت ها و کمبودهای موجود بیشتر آشنا شده تا در مواقع مقتضی،منطقی و واقع بینانه تصمیم گیری نماید.

حمایت در بعد شناختی مددکار بیشتر از طریق نقش مشاور و اطلاع رسانی وی میسر خواهد بود.(رودین،1998)اگرچه برخی از صاحبنظران معتقدند که نقش مشاوره ای و اموزش دهنده ای مددکار،در تمام ابعاد 6 گانه مورد بحث،قابل اجرا است.(برای اطلاع بیشتر مراجعه کنید به نتایج تحقیق گرولینک 1998،دیسی و همکاران 1997،ریان و همکاران 1997 و غیره)

دوم:بعد عاطفی

در این بعد،مددکار به همدلی با جانباز و خانواده وی می پردازد.مددکار خود را در نگرانی ها و مشکلات جانباز سهیم می پندارد و سعی می کند احساسات و هیجانات جانباز را به خوبی درک نماید.

در این نقش،مددکار به عنوان مشاوری مجرب و آگاه سعی می کند زمینه و بستر لازم را برای مطرح شدن مشکلات جانباز و خانواده آنان فراهم آورد.مددکار در این نقش اصلاً درصدد قضاوت یا محکوم کردن یا تأیید نمودن ارزشها و هنجارهای جانبازان و خانواده های آنان برنمی آید بلکه فرصتی را به آنان می دهد تا افکار و عقاید خود را آزدانه مطرح نمایند.(هنریکز،1993)[10]

سوم:بعد رفتاری

در بعد رفتاری،مددکار تأکید خود را بر بازتوانی و قادرسازی جانباز و خانواده وی معطوف می دارد.در این بعد مددکار سعی می کند روش حل مسأله و نوع نگاه و بینش جانباز را نسبت به مشکلات تغییر دهد.کمک به اخذ تصمیم های منطقی و معقول در جانباز و آموزش روش تفکر منطقی به خانواده از جمله وظائف مددکار در این رابطه به شمار می رود.

در این مرحله جانبازان یا اعضای خانواده ممکن است واکنشهای دفاعی و مقاومت از خود در برابر هرگونه تغییر نشان دهند.وظیفه مددکار این است که به علل واقعی نگرانی و مقاومت آنان پی برده و سعی کند به طریقی منطقی و عقلانی با مشارکت جانباز و اعضای خانواده وی آن را حل نمایند.

چهارم:بعد ضمنی

در این مرحله تأکید مددکار بر استقلال جانباز و اعضای خانواده وی و عدم وابستگی آنان می باشد.مراقبت از فرزندان جانبازان در پیشگیری از گسترش آنها به سمت آسیبهای اجتماعی و حفظ استقلال شخصی و هویت خانوادگی از جمله و ظائف مددکار در این مرحله است.

در این مرحله مطابق آنچه که هاردی و کولمن(1999)مطرح نموده اند،مددکار بر حضور خانواده و اطرافیان نزد جانباز و عدم طرد وی یا رفتارهای ناشی از بی اعتنایی به جانباز را به اعضای خانواده یادآور می شود.[11]

تشویق و حمایت از حضور خانواده در مشارکت فرآیند درمان و توانبخشی و تلاش برای افزایش ارتباطات سازنده جانباز با محیط پیرامون خود مدنظر مددکار در این مرحله قرار دارد.

پنجم:بعد زمانی

در این مرحله مددکار به یادآوری موفقیت ها و تجارب مثبت گذشته جانباز و خانواده وی می پردازد.معنادار کردن زندگی گذشته و فعلی جانباز و ارتباط دادن آن با زمان آینده مورد تأکید مددکار در این است.کمک به افزایش اعتماد به نفس و اتکای نفس جانباز و خانواده وی از سوی مددکار دنبال می شود.

ششم:بعد زمینه ای

در این مرحله مددکار به ارزیابی برنامه های مراقبتی و حمایتی خود از جانباز و خانواده وی می پردازد.ارزیابی نیازهای برآورده شده و برآورده نشده و بررسی موانع موجود برای رسیدن به آنها مورد عنایت مددکار می باشد.

در این مرحله ممکن است مددکار به اتفاق جانباز و خانواده وی یکبار دیگر مراحل حل کشکل را مورد بررسی قرار دهند.مددکاران برای این کار عمدتاً از روش های زیر استفاده می کنند.(دوچارتی و همکاران،1998)[12]

1.مشاوره فردی

2.مشاوره گروهی با حضور تعدادی از جانبازان یا همسران یا فرزندان آنهابرای بررسی مشکلات

3.مشاوره خانواده با حضور جانباز و خانواده وی

4.مشاوره تحصیلی برای بررسی وضعیت ادامه تحصیل جانباز یا همسر وی و اعضای خانواده به منظور شناسایی مشکلات موجود در سر راه تحصیل آنان و رفع موانع

5.مشاوره شغلی به منظور ارزیابی مهارت ها و استعدادهای جانباز و معرفی مراکز آموزش دهنده و نهایتاًانطباق شغل مورد نیاز و مناسب با مهارت های آموخته شده توسط جانباز

3.نقش مشاور

در این نقش،همانگونه که اشاره گردید مددکار از مهارت های مشاوره ای به منظور برقراری ارتباط مطلوب با جانباز و خانواده وی و فراهم آوردن فرصتی برای طرح مسایل و مشکلات آنان استفاده می کند.گرولینک(1998)معتقد است که مددکاران نباید تمام وقت خود را صرف مطرح شدن مشکلات قربانیان ناشی از جنگ بپردازند،بلکه با یک قدم پیشروی می توانند نظر آنان را نسبت به آینده جویا شوند.مددکاران از خانواده های قربانی جنگ خواهند خواست تا احساس و عقیده خود را نسبت به موضوع معلولیت سرپرست خود مطرح نمایند.

4.نقش آموزش دهنده

در این نقش،مددکار با بکارگیری روشهای مددکاری جامعه ای نظیر برنامه ریزی اجتماعی،اقدام اجتماعی و توسعه محلی سعی می کند تا اطلاعات و آگاهی جامعه و اطرافیان جانباز را در مورد ارزشهای جانبازان،نیازهای آنان،مشکلات گریبانگیر آنان،توانمندیهای آنان و موضوعاتی از این قبیل افزایش دهند.

بدون شک رفتار صحیح و به دور از ترحم مردم با جانبازان ناشی از شناخت و آگاهی آنان از مقوله جانبازی و معلولیت است.بسیاری از مشکلات فعلی جانبازان و خانواده های آنان ناشی از عدم شناخت مردم از این جامعه است.(نگاه کنید به تحقیق انجام شده توسط نگارنده پیرامون میزان شناخت جامعه از نیازها و توانمندیهای جانبازان،1379)

5.نقش توانبخشی

به زعم کوهن،کارنپتر و هنریکز(1995)مددکاری اجتماعی حرفه ای است میان رشته ای که می تواند در امور مربوط به توانبخشی گروههای خاص فعالیت نماید.

مددکار در تیم توانبخشی یکی از اعضای اصلی و کلیدی است که می تواند در درمان و توانبخشی جانباز نقش مؤثری را ایفا نماید.[13]

در این نقش،مددکار رابط بین جانباز،خانواده،مؤسسه توانبخشی و اعضای تیم درمان است و می تواند اطلاعات مورد نیاز اعضای تیم درمان و نیز پیگیری های ضروری را انجام دهد.

مددکاران می توانند در زمینه کاریابی و اشتغال جانبازان با توجه به ارزیابی های بعمل آمده،توانایی های فعلی جانباز و انطباق شغل مورد نیاز آنان گامهای اساسی بردارند.

6.نقش برنامه ریز

این نقش مددکار،بیشتر با روش مددکاری جامعه ای همخوانی دارد.در این نقش مددکار به عنوان کارشناس ستادی ناظر بر تصمیم گیری ها در برنامه ریزی هایی است که توسط محافل،انجمن ها،مؤسسات و نهادهای قانونگذار در ارتباط با جانبازان و خانواده های آنان وضع نمایند،می باشد.

متأسفانه در حال حاضر در کشور ما قوانین واضح و مناسبی برای حمایت از جانبازان و خانواده های آنان وجود ندارد و یا ضمانت لازم را ندارد.

مددکاران می توانند با ایجاد احساس ضرورت و نیاز مسئولان به لزوم توجه بیشتر به جامعه جانبازان در این راستا نقش آفرین باشند.

نتیجه گیری:

ضرورت ارایه خدمات مددکاری اجتماعی به جانبازان مورد قبول جامعه جانبازان،مسئولان و دولتمردان واقع شده است.مددکاران می توانند به سبب موضوعی مشکلات زیادی را از جانبازان و خانواده های آنان رفع نمایند.مددکاران اجتماعی برای انجام این رسالت،معتقدند که باید جایگاه واقعی آنان به مردم شناسانده شود.متأسفانه در حال حاضر تعداد مددکاران شاغل در مراکز مراقبت و توانبخشی جانبازان محدود می باشد.امید است تا با عنایت بیشتر مسئولان،این حرفه بتواند بیش از پیش خدمات خود را به اقشار مختلف مردم به ویژه جانبازان و خانواده های محترم آنان ارایه دهد.

نقش حرفه مددکاری اجتماعی در حمایت از جانبازان و خانواده های آنان

مطالب مشابه :

وام اشتغال زايي صندوق مهر امام رضا (ع)

ثبت نام وام اشتغال زایی صندوق مهر امام‌رضا(ع)

ثبت نام وام اشتغال زایی صندوق مهر امام‌رضا(ع) شروع خواهد شد

ثبت نام وام اشتغال صندوق مهر رضا

معرفی مشاغل درآمدزا برای وقت های بیکاری

فونت و قلم پایان نامه

نابینایان

نقش حرفه مددکاری اجتماعی در حمایت از جانبازان و خانواده های آنان

مقایسه آموزش فنی و حرفه ای در کشورهای خاورمیانه

ضرورت و جایگاه منتقدین در جامعه