پرونده ویژه: قولنامه (مطالبی حول قولنامه)

قولی كه قولنامه می‌شود

در زندگی زیاد قول می‌دهیم، حالا به آن عمل می‌كنیم یا خیر بحث دیگری است! اما موضوع واقعا این است كه ما با قرارهایمان زندگی می‌كنیم. حال اگر این قول به حیطه اقتصاد و زندگی مالی‌ـ‌ پولی ـ درآمدی‌مان بیاید، دیگر ضوابط كاملا متفاوت خودش را پیدا می‌كند.

دیگر این قول جنس‌اش با قول‌های دیگر فرق می‌كند. اصلا بازی دیگری می‌شود. یك بازی متفاوت و گاه خطرناك كه شاید همه ما بارها در چارچوب قواعد آن قرار گرفته‌ایم.

داور این بازی هم قوانین بیرحم و یك كلام اقتصاد است؛ قواعدی كه از دل طبیعت معامله‌گر انسان جوشیده و كاملا براساس منافع و منطق كسب سود بیشتر عمل می‌كند. بدیهی است بازی بزرگ قول در اقتصاد معامله را شكل می‌دهد.

معامله از زمان خودشناسی بشر كه به صورت پایاپای بوده تا به امروز فرق زیادی نكرده است. شاید به برخی جهات پیچیده‌تر و مدرن‌تر شده باشد و مثلا ورود علم حقوق ضوابط آن را تغییر داده باشد، اما سرانجام باز هم معامله اقتصادی در همه جای دنیا كم و بیش ماهیت اولیه خود را حفظ كرده و البته فقط به تناسب فرهنگ‌ها و تاریخ‌ها ابزار عرفی آن تفاوت دارد.

قولنامه در اقتصاد ایران

بخواهیم یا نخواهیم قولنامه اكنون قدیمی‌ترین، بزرگ‌ترین و رایج‌ترین ابزار معامله در ایران است. قولنامه همان‌گونه كه از نامش پیداست، قولی است كه تبدیل به نامه می‌شود؛ یعنی نوشته می‌شود كه بعدا قابل استناد و عمل باشد.

در یك تعریف ساده قولنامه در اقتصاد ایران برای معاملات عرفی مورد استفاده قرار می‌گیرد به این شكل كه دو فرد برای نقل و انتقال تمام یا بخشی از یك دارایی قرارداد غیررسمی را بین یكدیگر و در حضور یك یا چند شاهد امضا می‌كنند و تلاش دارند به آن متعهد بمانند.

با وجود آن‌كه دفاتر اسناد رسمی به عنوان مركز اعتبار بخشی به اسناد و سفت و سخت‌كردن مالكیت از سال 1308 یعنی از حدود 85سال پیش در ایران تاسیس شدند، اما هنوز حاكمیت بلامنازع قولنامه در اقتصاد ایران ادامه دارد.

جالب است در این حالت قولنامه و دفاتر اسناد رسمی كه قاعدتا دو رقیب سنتی و مدرن هستند به نوعی با یكدیگر به سازش و توافق رسیده‌اند و نتیجه این شده است كه قولنامه با تغییر شكل پیش‌زمینه و مقدمه تهیه سند رسمی باشد به طوری‌كه حتی گاهی نقل و انتقال رسمی بدون آن امكان‌پذیر نیست.

به این ترتیب قولنامه در جای‌جای جغرافیای ایران حضور دارد و هرجا شكل خاص خود را می‌یابد. در روستاها كه سنتی‌ترین شكل قولنامه همراه دیگر ضوابط مالكیت هنوز به قوت خود باقی است و در غیاب دفاتر اسناد رسمی قولنامه‌های شورای روستا تكلیف مثلا املاك یكپارچه و مشاع را روشن می‌كند، گرفته تا بنگاه‌های شیك مسكن و خودروی پایتخت كه شكل پیشرفته‌تر قولنامه را مورد استفاده قرار می‌دهند.

شكل پیشرفته‌ای كه دارای شماره سریال و كد رهگیری و... است، اما در باطن همان قولنامه‌های سابق ماهیت آن را تشكیل می‌دهند. این در حالی است كه شاید در كمتر كشور دنیا معاملات مختلف تابع چنین عرف خاصی باشد و صرفا دفاتر اسناد رسمی حرف اول و آخر را بزند، اما در ایران به عنوان تمدن بزرگ و قدیمی و ویژگی‌های شرقی‌اش شاید چنین پیچیدگی لازمه امور باشد و قولنامه نماد یك معامله ایرانی است.

قولنامه چیست و از چه زمانی بین خریدار و فروشنده رد و بدل شد؟

بدون تردید برایمان پیش آمده قصد انجام معامله یا كاری را داشته باشیم، ولی شرایط این كار هنوز برایمان مهیا نباشد به عنوان مثال قصد خرید اتومبیلی داریم و اتومبیل دلخواهمان را نیز یافته‌ایم، ولی هنوز كل مبلغ آن را در اختیار نداریم یا این‌كه فروشنده امكان تحویل اتومبیل را هنگام انجام معامله به خریدار ندارد و از سوی دیگر هر دو طرف یعنی فروشنده و خریدار نگران از دست رفتن شرایط معامله هستند.

اینجاست كه پای قولنامه به میان می‌آید و در واقع عهدی مبنی بر انجام معامله در تاریخ و مكانی مشخص مكتوب شده و طرفین یعنی خریدار و فروشنده پای آن را امضا می‌كنند. این برگه همان قولنامه معروف است كه گاهی هم قولش، قول نیست.

بیشتر ما قولنامه را فقط هنگام خرید و فروش ملك یا اتومبیل می‌شناسیم؛ اما به یاد داشته باشیم این قول و قراری كه مكتوب شده و نام قولنامه را به خود گرفته، كاركردهای دیگری به غیر از خرید و فروش ملك و اتومبیل هم دارد؛ اما اگر بخواهیم زمان دقیقی برای ورود قولنامه به زندگی تجاری متصور شویم، باید این‌گونه تصور كنیم از زمانی كه جوامع بشری شكل گرفته‌اند و داد و ستدهای زیادی بین اقوام مختلف با یكدیگر صورت گرفت، قولنامه‌های مختلفی همراه ما بوده است و تاكنون نیز به حیات خود ادامه داده‌اند.

شاید بتوان تاریخ تنظیم قولنامه را كه معمولا ده‌ماده مشخص و اصلی دارد در قرن بیستم قبل از میلاد و قانون حمورابی دانست آن‌هم به دلیل این‌كه از این زمان اسناد و اجاره‌نامه‌های خشتی یا سفالی بسیاری به دست آمده كه گواهی بر رواج نوشتن و مكتوب‌كردن قول و قرار بین خریدار و فروشنده است.

به عنوان مثال در یكی از خشت‌های سفالی كه نزدیك سرپل ذهاب كرمانشاه كشف شده، قباله‌ای مربوط به زمینی زراعی به دست آمده، معمولا این‌گونه قباله‌ها در دو نسخه تهیه می‌شدند؛ یكی روی زمین مورد معامله نصب می‌شد و دیگری نزد صاحب زمین قرار می‌گرفت و هنگام معامله بعدی خشت یا سفال مالك قبلی شكسته‌شده و سندی جدید برای مالك جدید آن تهیه می‌شد، اما در نمونه‌ای دیگر قراردادی مبنی بر تحویل 25هزار قطعه خشت است كه در آن فروشنده متعهد شده مورد معامله را در محل كارش و پس از مدتی مشخص به خریدار تحویل دهد.

گرچه از همان ابتدای پیدایش قولنامه امتیاز صدور قولنامه‌ها و ثبت آنها از ابتدا در اختیار دولت‌ها و افرادی خاص بوده است، اما از زمان تشكیل جوامع بشری قولنامه را در زندگی تجاری انسان حتی به حرف نیز می‌توان جستجو كرد و با رشد و گسترش سطح سواد در جامعه بشر می‌توان رسمیت بیشتری به آن داد تا جایی كه برای اولین بار ناصرالدین‌شاه فرمان تشكیل اداره‌ای مبنی بر ثبت سناد داد و زمینه رسمیت بخشیدن به قولنامه‌ها و اسناد بین مردم را در ایران فراهم كرد؛ بنابراین شاید بتوان زمان رسمی شدن قولنامه به جای تار سبیل و خشت و سفال را در ایران همین دوره دانست.

قولنامه یا مبایعه‌نامه؛ مسأله این است؟

اگر از زمان ورود قولنامه به زندگی تجاری بگذریم شنیدن دو كلمه در انجام معاملات یعنی قولنامه و مبایعه‌نامه باعث شده ذهن بسیاری از ما به آنها مشغول شود، كلماتی كه بخصوص در هنگام خرید و فروش خودرو و املاك با آنها سرو كار داریم.

براستی این دو سند با یكدیگر چه تفاوتی دارند؟ این پرسشی است كه پاسخ آن گرچه نیازمند دانستن مسائل حقوقی دقیق است و بسیاری از حقوقدانان معتقدند نباید صرفا به معنی لغوی آنها توجه كرد، اما در عرف جامعه شاید بتوان پاسخی مناسب برایش بیابیم. همان‌طور كه می‌دانید قولنامه حاصل تركیب دو كلمه قول علاوه بر نامه است بنابراین نوشته‌ای است غالبا عادی و حاكی از توافق برواقع‌ساختن عقدی بین طرفین است و گاهگاهی هم فقط قول مكتوب شده‌ای بین دو نفر درباره انجام كاری در زمان و مدتی مشخص است.

اما مبایعه‌نامه كه ریشه عربی آن باعث شده این نوع سند علاوه بر الزام انجام تعهد بین خریدار و فروشنده كمی هم محكمه پسندتر باشد، دقیقا حاكی از خرید یا فروش چیزی است كه در آن باید قید شده باشد؛ بنابراین شاید بتوان تفاوت‌هایی هم از نظر قانونی و هم عرف جامعه بین آنها در نظر گرفت.

گرچه قولنامه هم می‌تواند برای خرید و فروش كالا یا هر چیز دیگری كه قابل معامله باشد، تنظیم شده و مورد استفاده قرار گیرد در صورتی كه بتوانیم كاملا طبق مواد و تبصره‌های آن موضوع و مبلغ و به‌طور كلی تمام اطلاعات معامله را در آن قید كنیم. پس نباید هرگز فراموش كنیم قولنامه، كاركردی عمومی‌تر از مبایعه‌نامه كه صرفا در خرید و فروش‌ها از آن استفاده می‌شود، داشته و دارد.

حالا كه تقریبا با كلمات قولنامه و مبایعه نامه و البته وجهه قانونی آنها آشنا شدیم، بد نیست از انواع و اقسام آن نیز كمی بیشتر بدانیم.

به‌طور كلی هر عهدی را كه مكتوب شده باشد می‌توان در لفظ قولنامه دانست. خرید و فروش ملك، خودرو، زمین‌های كشاورزی، سهم آب نهر یا چاه، برداشت محصول، ازدواج، شراكت، وقفنامه یا حتی قراردادهای كاری را می‌توان در مقوله قولنامه گنجاند.

هرچند برخی از این قول و قرارها معمولا بین افراد و به صورت عادی تنظیم شده و تنها با امضای یك یا دو شاهد كار تمام می‌شود؛ اما برخی دیگر مثل قولنامه خرید ملك یا خودرو بدون تردید باید به صورت رسمی و محضری تنظیم شود.

در غیر این صورت ممكن است در آینده و برای مراحل قانونی مالكیت مورد معامله دچار مشكل شویم. به‌طور كلی به یادداشته باشیم ملاك قانونی، تنظیم و ثبت اسناد در دفاتر اسناد رسمی است.

پس اگر لازم است حتی قول و قرارهای معمولی را كه به آنها نیاز داریم به صورت قانونی و محضری ثبت كنیم تا قولمان قول بماند و هرگز دچار دردسر نشویم.

ممكن است بگویید پس املاك و مستغلات قولنامه‌ای كجای كار است؟ برای یافتن پاسخ اگر از شهرها كمی دورتر برویم و در جوامع روستایی به دنبال یافتن پاسخ باشیم، درمی‌یابیم به دلیل دسترسی نداشتن آسان به دفاتر اسناد رسمی و البته مراكز قانونی ثبت قولنامه، این شوراها و ریش سپیدان محلات هستند كه با امضا و تائیدشان به قولنامه‌های معمولی رسمیت خواهند بخشید و ملاكی برای صدور احتمالی احكام قضایی در آینده می‌شوند.

چه كنیم قولمان، قول بماند

همه‌گیر‌شدن استفاده از قولنامه و مبایعه‌نامه‌ها در داد و ستد‌های امروزی شاید دردسرهایی هم برای دارندگان آنها ایجاد كرده باشد، اما طبق نظر كارشناسان یعنی حقوقدانان می‌توان با استفاده از راهكارهای بسیار ساده‌ای این مشكلات را به حداقل رساند و مانع از ارجاع قول و قرارهایمان به محكمه شد.

پس این نكات را بخوانید و به یاد داشته باشید:

1 ـ قبل از این‌كه قول و قرار خودتان را برای خرید مورد معامله مكتوب و پایش را امضا كنید از سلامت مورد معامله كاملا آگاه باشید.

2 ـ مطمئن شوید مورد معامله شما در رهن بانك یا هر مركز دیگری نباشد.

3 ـ اگر از سوی مالك كالا وكیلی قولنامه را امضا خواهد كرد از اعتبار وكالت‌نامه او برای فروش مورد معامله كاملا آگاه شوید.

4 ـ در مورد خرید اموالی كه به ارث رسیده است، دقت كنید هنگام مكتوب‌كردن قول و قرارتان و امضای قولنامه باید امضای تمام وراث را داشته باشید یا این‌كه همه آنها به یكی دیگر از وراث یا نماینده قانونی خودشان برای معامله و فروش مورد معامله وكالت داده باشند.

5 ـ یقین پیدا كنید فروشنده هیچ منعی برای انجام معامله ندارد و به قول معروف ممنوع‌المعامله نیست.

6 ـ در معاملات با افراد مسن و پیر دقیق باشید و از سلامت روانی آنها كاملا مطمئن شوید.

7 ـ از پرداخت كل مبلغ معامله قبل از دریافت و تصاحب مورد معامله جدا خودداری كنید.

8 ـ اگر مورد معامله ملك است، یقین حاصل كنید آن ملك دارای مستاجر نباشد یا اگر هست با مستاجر هماهنگ كنید و ببینید در جریان انجام این معامله بوده یا حق و حقوق قانونی خود را از مالك قبلی دریافت كرده یا خیر؛ البته شرط تخلیه‌شدن یا تخلیه‌بودن ملك را نیز می‌توان در قولنامه گنجاند.

9 ـ هر گونه پرداخت به مالك را مستند كنید و در صورت امكان از طریق پرداخت با چك كه در آن مورد پرداخت قید شده باشد، اقدام كنید.

10 ـ در قولنامه برای تحویل مورد معامله حتما زمان و مكان مشخصی را قید كنید. در مورد ملك زمان و دفترخانه‌ای را مشخص كنید.

11 ـ در مورد خرید املاك دقت كنید كه ملك مورد معامله شما مشكلی از بابت اداره ثبت نداشته باشد.

عماد عزتی - جام‌جم

قولنامه مسكن، قولنامه‌ای برای زندگی

یكی از مهم‌ترین دارایی‌های همه ما مسكن و محل زندگی است كه برای به‌دست‌آوردن و نگهداری از آن همواره تلاش می‌كنیم و بدون تردید اولین مرحله در این مسیر معامله و قولنامه است.

بدون تردید همه ما از امضا‌كردن قولنامه خرید ملك بسیار خرسند و شاد خواهیم شد، اما این شور و نشاط هرگز نباید مانع از دقت و توجه به اصول معامله ملك بشود. پس باید از همان ابتدا خشت اول را درست كار بگذاریم تا خانه محل آرامش باشد، نه‌سوهان روح.

از این رو نحوه تنظیم صحیح قولنامه خرید ملك را كاملا بررسی خواهیم كرد تا لذت خانه‌دار‌شدن همیشه در كام ما شیرین باقی بماند.

در قولنامه خرید ملك طبق قانون ابتدا باید مشخصات خریدار و فروشنده به طور كامل قید شود، گرچه قبل از دست به قلم‌شدن مسئول آژانس املاك برای پركردن 9ماده اصلی قولنامه تمام مدارك شناسایی دو طرف معامله و همچنین سند مالكیت مورد معامله بررسی و تائید شده است، اما باز هم دقت كنید در نوشتن مشخصات در سند سه نسخه‌ای قولنامه مشكلی به وجود نیاید و همه موارد طبق اسناد معتبر تنظیم شده باشد.

پس از این مرحله، نوبت به ثبت دقیق مشخصات ملك یا مغازه مورد معامله است كه باید دقیقا از روی سند مالكیت تنظیم شود.

نشانی، متراژ، سال ساخت و پلاك ثبتی یا به‌طور كلی تمام اطلاعات مربوط به اعیان و عرصه آن جزو اطلاعات مورد نیاز جهت ثبت در قولنامه است سپس به قول معروف حساب، حساب است و كاكا برادر! پس می‌رسیم به رقم مورد معامله و توافق طرفین در این باره كه باید رقم دقیق مورد معامله خوانا و دقیق به صورت حروف و عدد قید شود، اما تبصره‌هایی هم در این بخش باید در نظر گرفته شود.

همگی می‌دانیم طبق عرف باید مبلغی به عنوان بیعانه از سوی خریدار به فروشنده پرداخت شود كه درباره معامله ملك این مبلغ زیاد نیست و حدود 20 یا 30 درصد ارزش مورد معامله خواهد بود، اما همان هم به هر صورتی كه پرداخت می‌شود باید كاملا با ذكر تاریخ درقولنامه قید شود و پس از آن درباره باقیمانده و زمان پرداخت آن صحبت خواهد شد و قول و قرار در قولنامه مكتوب می‌شود. (در هر مرحله اگر از چك استفاده می‌شود تاریخ، بانك عامل، شماره چك و رقم باید كاملا در قولنامه مكتوب و تائید شود).

چهارمین مرحله از بحث قولنامه ملك درباره شرایط تنظیم سند خواهد بود كه در این بند خریدار و فروشنده وعده می‌كنند در روز و تاریخی مشخص هر دو با هم به یكی از دفاتر اسناد رسمی كه مشخصات آن نیز در قولنامه قید می‌شود، مراجعه كنند و شرایط انتقال سند مالكیت از سوی فروشنده برای خریدار مهیا شود. در این بخش طرفین تعهد می‌كنند در صورت حضور نیافتن در تاریخ و محل مورد توافق برای طرف مقابل جبران خسارت كنند.

لازم به یادآوری است مدارك مورد نیاز برای انتقال سند در دفاتر اسناد رسمی عبارتند از: اصل سند، مدارك شناسایی مالك و خریدار، برگه پرداخت مالیات، گواهی پایان كار شهرداری، برگه پرداخت‌شده عوارض شهرداری و قولنامه از مهم‌ترین آنهاست؛ اما در بخش بعدی قولنامه ـ كه بیشتر مربوط به فروشنده ملك است ـ شرایط تسلیم مورد معامله به خریدار قید خواهد شد و در این بند، تاریخ تسلیم ملك به خریدار با تمام ملحقاتی كه در قولنامه قید شده نوشته می‌شود.

به یاد داشته باشیم در این بند باز هم فروشنده متعهد می‌شود كه اگر در تاریخ مورد توافق نتواند مورد معامله را تسیلم خریدار كند باید از عهده جبران خسارت خریدار برآید. بخش پایانی این مرحله درباره هزینه‌های ناشی از نقل و انتقال ملك است كه در آن طبق عرف جامعه، فروشنده تعهد می‌كند همه مبالغ را بپردازد، اما اگر توافق دیگری صورت گیرد باید در قولنامه مكتوب و میزان آن نیز مشخص شده باشد.

مرحله ششم تنظیم قولنامه خرید ملك مربوط به آثار معامله است. به این صورت كه فروشنده متعهد می‌شود مورد معامله را نمی‌تواند به غیر از خریدار فعلی كه مشخصات آن در قولنامه قید شده معامله كند و اگر فروشنده به این تعهد خود عمل نكند، خریدار حق فسخ قرارداد را دارد و می‌تواند از فروشنده مبلغی را كه بین طرفین توافق شده است علاوه بر همه مبالغ پرداختی خود به عنوان جریمه طلب كند.

در قسمت بعدی، بار دیگر فروشنده متعهد می‌شود تا برای روز محضر همه مدارك لازم برای انتقال سند را تهیه و آماده نماید. شاید مورد مشابهی مثل بند قبلی مربوط به هزینه‌ها در قولنامه مطرح شده باشد، اما برای تاكید دوباره و جلوگیری از هرگونه سوءتفاهم چگونگی پرداخت هزینه‌های نقل و انتقال و حق‌التحریر در این برگه سه نسخه‌ای قید شده و هرگونه توافق بین طرفین باید در این بند قید شده باشد.

اما نكاتی كه هنگام تنظیم قولنامه باید آنها را رعایت كنیم:

1 ـ هرگز بی‌مورد اعتماد نكرده و شخصا همه مدارك را كنترل كنیم و در صورت لزوم بررسی دقیق‌تری داشته باشیم.

2‌ـ با مراجعه به یكی از دفاتر اسناد رسمی و ارائه پلاك ثبتی از شرایط مورد معامله آگاهی كسب كنیم.

3 ـ مدارك شناسایی مالك را با اطلاعات مندرج در سند رسمی ملك خوب مطابقت دهیم.

4 ـ قبل از تائید هویت مالك و اصالت آن با سند هیچ مبلغی را به مالك پرداخت نكنید.

5 ـ از تنظیم قرارداد در بنگاه‌های غیرمعتبر جدا خودداری كنید.

6 ـ هرگز كمك گرفتن از وكیل نشانه ناتوانی شما در این امر نیست. پس این فرصت را از خودتان دریغ نكنید.

7ـ به یاد داشته باشید اگر یك ملك به چند نفر فروخته شده باشد، مالك، اولین خریدار است.

8 ـ همیشه از بنگاه بخواهید كد رهگیری معامله را برای شما آماده كند، چون با صدور این كد ملك مورد نظر تا هنگام تنظیم سند قابل معامله نیست.

9 ـ تمام تعهدات طرفین را كه در قولنامه قید شده، كامل مطالعه كنید.

10ـ هر رقمی كه بین طرفین رد و بدل می‌شود باید در قولنامه قید شود و هر دو طرف آن را امضا و تائید كنند.

11 ـ خسارت تاخیر در انجام معامله را جدی بگیرید و هرگز از آن چشمپوشی نكنید.

با رعایت این موارد می‌توان گفت معامله بدون دردسری را تجربه خواهید كرد.

قولنامه‌ای كه متبرك است

یكی از انواع كاربرد قولنامه كه اتفاقا درجامعه مذهبی مانند ایران بسیار كاربرد داشته و دارد، وقفنامه‌هاست. به‌طور كلی وقفنامه نوشته‌ای قولنامه شكل است كه واقف در آن، مورد وقفی و نحوه استفاده از آن را قید می‌كند و موارد درآمد و سود حاصل از آن را در اختیار عموم یا شخصی خاص می‌گذارد.

از قدیم وقفنامه‌ها به صورت سندعادی تنظیم می‌شد و به تائید روحانیون و افراد مورد اطمینان جامعه می‌رسید، ولی امروزه این نوع سند كه می‌توان آن را در ردیف همان قولنامه‌های كاری دانست رنگ و بویی رسمی به خود گرفته و بسیاری از آنها در دفاتر اسناد رسمی و سازمان‌های مربوط بویژه سازمان اوقاف و امور خیریه به ثبت خواهد رسید.

وقفنامه شكل خاصی از قولنامه است كه بیشتر در كشورهای مذهبی رواج دارد. چراكه این قولنامه مالكیت را منتقل می‌كند، اما مالك شخص خاصی نیست، بلكه مال مربوط به تمام جامعه یا قشرخاصی از آن است.

اداره‌كننده مال نیز مباشر یا تولیت است كه وكیل واقف برای هزینه كرد درآمد مال و رسیدگی به امور آن است. در ایران اموال وقفی بسیاری موجود است كه از دیرباز وقف شده و وقف آن تا آینده ادامه خواهد داشت.

وقف اموال برای امور آموزشی، تربیتی، پژوهشی، مذهبی، رسیدگی به ایتام و مستمندان از رایج‌ترین انواع وقف است. تا پیش از رسمیت یافتن سازمان اوقاف و امورخیریه كه كارسازمان ثبت اسناد و املاك را برای اسناد مالكیتی رسمی انجام می‌دهد، وقف یك كار مذهبی بود كه امورات آن در دفاتر روحانیون یا اشخاص امین و دست پاك انجام می‌شد.

اما پس از تاسیس این سازمان تاكنون اوقاف به امور اموال و املاك وقفی رسیدگی می‌كند و نمایندگان خاص خود را دارد. البته اموال وقفی بسیاری هم هستند كه واقف ترتیب دیگری برای اداره آن معین كرده است مانند اموال وقفی به آستان قدس رضوی كه تولیت خاصی برای اداره آن وجود دارد.

طبق اسناد تاریخی شاید هیچ دوره‌ای از تاریخ ایران را در زمینه موقوفات همانند دوره صفویه نمی‌توان یافت، چون در این دوره شاهد انجام موقوفات گسترده‌ای بوده‌ایم و به واسطه سنت و اقدامات خیر، اماكن و مستغلات زیادی برای مصارف خیریه وقف شده و بسیاری از آنها هنوز هم پابرجا و مورد استفاده هستند.

در دوره‌های مختلف تاریخ ایران باتوجه به حجم بالای وقف توسط سلاطین، كاركنان و مقامات درباری نیز این رویه را پیش گرفتند كه از میان آنها می‌توان به گنجعلی‌خان زیك، حاكم مقتدر كرمان اشاره كرد كه طی دوران حكومت خود مقادیر زیادی از زمین‌های كشاورزی و خانه‌های خود را وقف امور عامه كرد.

از دیگر موقوفات مهم ایران می‌توان به وقفنامه نجمی در اصفهان اشاره كرد كه تاریخ تنظیم آن مربوط به پنجم ربیع‌الثانی سال 1332 هجری قمری بوده و در آن 25 مورد وقف به امور خیریه صورت گرفته است.

اما مشهورترین یا به‌طور كلی جهانی‌ترین وقفنامه ایرانی مربوط به وقفنامه ربع رشیدی به عنوان اثر ثبت شده در یونسكو است.

این وقفنامه كه در زمان غازان‌خان ایلخانی برای اداره مراكز علمی و پژوهشگاهی و البته درسی صادر شده و در آن فهرست دقیقی از موقوفات كه در ایران، عراق، سوریه، افغانستان، گرجستان قرار دارند و در آمد آنها و به‌طور كلی چگونگی اداره آنها آمده است. نسخه اصلی و خطی آن در 382 صفحه هم‌اكنون در كتابخانه مركزی تبریز نگهداری می‌شود.

البته دركنار این شاید بتوان یكی از بزرگ‌ترین موقوفات ایران را مربوط به حاج حسین‌آقا ملك در مشهد دانست كه طی هفت فقره وقفنامه از سال 1316 تا 1340، 63000 هكتار املاك و اراضی كشاورزی را به استان قدس رضوی و بارگاه ملكوتی امام رضا(ع) وقف كرده است.

در این وقفنامه از 104 حلقه چاه، كتابخانه، مراكز آموزشی و بهداشتی و تولیدی مثل گاوداری به عنوان املاك موقوفه یادشده است. باغ معروف ملك‌آباد یكی از موقوفات حاج‌حسین ملك است.

جالب اینجاست كه به دلیل ارادت گسترده ایرانیان به امام‌رضا(ع) در سایر نقاط دنیا نظیر ایالات متحده آمریكا نیز اموال و املاكی وقف ایشان شده و لذا آستان قدس رضوی در شهر لس‌آنجلس ایالت كالیفرنیا دفتر مخصوصی برای رسیدگی به این اموال دارد.

هر آنچه باید درباره قولنامه خودرو بدانید

همان‌طور كه می‌دانیم كلمه قولنامه در بین مردم كوچه و بازار همیشه یادآور خرید ملك یا خودرو بوده است پس می‌توان این‌گونه گفت كه عرف بازار قولنامه را در این دومورد شناخته و قبول كرده است. با این حال در میان این دو قولنامه، سازوكار اداری قولنامه مسكن شكل یافته‌تر و جاافتاده‌تر است.

شاید یكی از دلایل این امر هنگفت‌بودن پول خرید مسكن در مقایسه با خودرو و منقول‌بودن و قابل دسترس‌بودن آن است. اما هر چه هست قولنامه‌كردن خودرو هم ظرایف ونكات خاص خود را دارد.

نمونه‌ای از مشكلات قولنامه‌های خودرو

اینها نمونه‌ای ازعلل پرونده‌های تشكیل شده در مراجع قضایی مربوط به معامله خودرو هستند كه لزوم دقت در هنگام تنظیم قولنامه خرید خودرو را برای هر یك از طرفین دوباره یادآوری می‌كند:

1 ـ درخواست الزام به انتقال سند

2 ـ الزام به انجام تعهدات برای فروشنده‌ای كه سند به نام او نیست.

3 ـ درخواست فسخ معامله به دلیل معیوب بودن خودرو هنگام معامله و پنهان‌كردن آن توسط فروشنده

4 ـ عدم پرداخت مبلغ خلافی هنگامی كه خودرو در اختیار فروشنده بوده است.

5 ـ عدم پرداخت بخشی از مبلغ خودرو از سوی خریدار

6 ـ ایراد قانونی در مدارك خودرو مثل شماره بدنه و سند مالكیت آن

7 ـ نداشتن سند مالكیت خودرو

8 ـ معاوضه به صورت سند به سند

راه‌های پیشگیری از این مشكلات چیست؟

1 ـ معامله در بنگاه‌های معتبر و دارای تابلوی اتحادیه و جواز كسب

2 ـ تمام مدارك از قبیل اصل سند، كارت خودرو، كارت سوخت، گواهی عدم خلافی كه تاریخ یك روز قبل از معامله را داشته باشد، تصویر قولنامه‌های قبلی، فرم وكالت تعویض پلاك، معاینه فنی به تاریخ یك روز قبل از معامله هنگام تنظیم قرارداد مبایعه نامه از فروشنده دریافت شده و به خریدار تحویل داده شود.

3 ـ حداقل مبلغ یك میلیون تومان از كل مبلغ معامله تا اتمام مراحل معامله و تنظیم سند نزد خریدار باقی بماند.

4 ـ توجه و عمل‌كردن به تمام بندهای قولنامه

5 ـ الزام فروشنده برای صدور سند ظرف حداكثر 15 روز كاری پس از تنظیم مبایعه‌نامه

6 ـ با توجه به این‌كه همیشه گواهی عدم خلافی مربوط به 2 ماه گذشته است بهتر است مبلغ سه میلیون ریال همیشه نزد خریدار باقی بماند تا در صورت داشتن خلافی حداكثر تا دو ماه پس از معامله او از این مبلغ آن را پرداخت كند و مابقی را بدون چون وچرا به فروشنده مسترد كند یا این‌كه اگر مبلغ بیش از آن بود فروشنده متعهد شود مابه التفاوت را به خریدار پرداخت كند.

7 ـ اگر خودرو قبلا اقساطی خریداری شده بود حتما برگه تسویه‌حساب را از فروشنده دریافت كنید و در مبایعه‌نامه هم قید كنید این خودرو قبلا به صورت اقساط از فروشنده فعلی خریداری شده است و همه مبالغ در مورد اقساط قبلی مربوط به اوست نه به شما.

8 ـ اگر خودروی خود را امانت برای فروش نزد بنگاه یا نمایشگاه می‌گذارید دقت كنید تاریخ و كیلومتر طی شده خودرو را هنگام تحویل خودرو به بنگاه رسید كنید و با مهر و امضای بنگاه نزد خود نگاه دارید.

9 ـ هنگام معاوضه دو خودرو همیشه دو قولنامه یا مبایعه‌نامه جدا برای این‌كار تنظیم كنید تا در صورت عدم انجام تعهدات یك طرف، طرف دیگر مشكلی نداشته باشد.

از قولنامه تا سند رسمی

شاید هنوز هم باشند پیرمردهایی كه قولنامه‌های عرفی برای تقسیم آب كشاورزی را به خاطر دارند، اما این احتمالا یكی از ساده‌ترین مراوداتی است كه می‌توان در تاریخ اقتصادی ایران یافت.

یكی از اشكال جدی‌تر این قولنامه‌ها معاملاتی درباره مسكن یا زمین است كه این نیز در بسیاری موارد به صورت عرفی و بنا به قولنامه‌های نگاشته شده، انجام تبادل بین طرفین معامله را به رشته تحریر درآورده و به آن جنبه رسمی می‌داده است.

جالب این ‌كه بر این نوع معاملات عرفی، قوانین عرفی هم حاكم بوده و به عنوان مثال درباره معاملات ملكی از نوع مسكونی، قولنامه برای دو مورد عرصه و اعیان و در مورد املاك تجاری برای ملك و سرقفلی وجود داشته است البته پاره‌ای از همین قوانین عرفی در روند تكامل ثبت قراردادها پای خود را به كتاب‌های قانون نیز باز كرده و هم‌اكنون نیز در معاملات رسمی ملاك عمل قرار می‌گیرد.

اما نكته حائز اهمیت در معاملات قولنامه‌ای این است كه حتی با وجود ثبت معامله در قالب قولنامه باز هم در بسیاری موارد چنین قراردادهایی محل اشكال بوده و موجب بروز اختلافاتی جدی شده است.

علت این مساله را هم می‌توان در عرفی بودن این اسناد جستجو كرد. به همین سبب، دفاتر ثبت اسناد رسمی از سال‌ها پیش فعالیت خود را به منظور یكسان‌سازی شیوه‌های ثبت قرارداد آغاز كردند و این آغاز، پایانی بود بر اختلافات ناشی از عرفی و قراردادی بودن قولنامه‌ها.

سند رسمی در تاریخ ایران

بررسی‌های تاریخی نشان از ریشه ثبت رسمی اسناد در تاریخ ایران باستان دارد، اما این شیوه در ادوار مختلف دستخوش تغییرات جدی شده است.

در ایران به دستور انوشیروان ثبت معاملات نزد قضات و در دفاتر آنان انجام می‌شد. در عهد صفویه مرجعی به نام دیوانخانه تاسیس شد كه یك نفر قاضی شرع در آنجا به كار معاملات تنظیم اسناد و عقدنامه و طلاق‌نامه می‌پرداخت و اسناد و معاملات را مهر و در دفتر مخصوصی ثبت می‌كرد.

در كاروانسراها نیز دفاتری به نام دفتر تجارت بود كه معاملات تجار را در آن ثبت می‌كردند و این دفتر نزد محاكم دارای اعتبار بود.

با این حال شیوه‌های جدید ثبت در ایران به زمان قاجار بازمی‌گردد. نخستین بار در زمان ناصرالدین شاه قاجار فرمانی صادر شد كه براساس آن مقرر شد اداره‌ای تشكیل شود كه مرجع ثبت اسناد بوده و موافق دول متمدنه تمبر زده و در دفاتر مخصوص ثبت و ضبط شود. پس از استقرار مشروطیت، قانونی تحت‌عنوان قانون ثبت اسناد در 139 ماده تصویب شد.

این قانون مقرر می‌كرد اداره ثبت اسناد مركب از دایره ثبت اسناد و دفتر راكد كل در حوزه‌های محاكم ابتدایی و وزارت عدلیه تاسیس شود.

قانون ثبت اسناد و املاك در 126 ماده بیست و یكم فروردین 1302 به تصویب رسید و اداره ثبت اسناد و املاك به دو منظور تشكیل شد؛ اول ثبت املاك تا این ‌كه مالكیت مالكان و حقوق آنان رسما تعیین و محفوظ گردد.

دوم، ثبت اسناد برای این‌ كه رسما دارای اعتبار شود. این اداره تابع وزارت عدلیه بوده و رئیس كل آن به پیشنهاد وزیر عدلیه و فرمان شاه منصوب می‌شد.

بیست و یكم بهمن 1306 قانون ثبت عمومی املاك در 9 ماده تصویب شد كه آن ثبت تمام اموال غیرمنقول را الزامی و برای تاخیر در تقاضای ثبت، افزایش حق‌الثبت را مقرر كرده است. به این ترتیب سیزدهم بهمن 1307 قانون تشكیل دفاتر اسناد رسمی در 20 ماده به تصویب رسید.

سرانجام سال 1352 قانون تبدیل اداره كل ثبت اسناد و املاك به سازمان ثبت اسناد و املاك كشور تصویب شد.

به این ترتیب گرچه منشاء پیدایش سازمان ثبت اسناد و املاك كشور، قانون ثبت مصوب 21 اردیبهشت 1290 است كه پس از استقرار مشروطیت به تصویب رسید، اما از آنجا كه طی این مدت شیوه‌های سنتی از قبیل ثبت در قالب قولنامه همواره از سوی مردم به عنوان یك روال پذیرفته و در گذر زمان با تغییراتی مواجه شده است.

این تغییرات سبب شده امروز تنها اسنادی وجهه قانونی داشته باشد كه در دفاتر ثبت اسناد رسمی به ثبت رسیده باشد و البته برای قولنامه‌ها نیز قوانین دقیقی تنظیم شده كه در صورت رعایت نكردن، ارزش آن را در حد یك دستنوشته فاقد وجاهت قانونی پایین می‌آورد.

سازمان ثبت اسناد هم‌اكنون از سازمان‌های تابعه قوه‌قضاییه است و وظیفه تثبیت و مستندسازی مالكیت‌ها، ثبت شركت‌های تجاری و موسسات غیرتجاری، تنظیم اسناد رسمی و وقایع ازدواج و طلاق، ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی، علائم تجاری و نشانه‌های جغرافیایی و نیز اجرای مفاد اسناد رسمی را به‌عهده داشته و دفاتر اسناد رسمی و دفاتر رسمی ازدواج و طلاق به عنوان نهادهای تخصصی تحت نظارت این سازمان فعالیت دارند.

محمد رضایی - گروه اقتصاد

هر آنچه باید درباره قولنامه خودرو بدانید

نمونه‌ای از مشكلات قولنامه‌های خودرو

راه‌های پیشگیری از این مشكلات چیست؟

منبع: روزنامه جام جم
شماره پياپي 3678
دوشنبه نهم ارديبهشت 92

پرونده ویژه: قولنامه (مطالبی حول قولنامه)

مطالب مشابه :

فرم قولنامه ماشین

قولنامه فروش خوردو

مبايعه نامـه اتومبيل یا قولنامه خرید و فروش

نمونه قراردادها

دانلود بانک قرارداد،درخواست،قولنامه ماشین و خانه،ادارات و ...

چند توصیه در مورد معامله خودرو

پرونده ویژه: قولنامه (مطالبی حول قولنامه)

دعوی الزام به تنظیم سند چیست؟

خرید و فروش خودرو فقط با کد رهگیری

متن سخنرانی و نقطه نظرات آقای احمدعلی سیروس