تغییرات فیزیولوژیک دوران بارداری

تغییرات سیستم آندوکرین

افزایش تدریجی هورمون ها در طی بارداری بر کل سیستم های بدن تاثیر می گذارد.

هورمون ها، نگهدارنده روند زایمان هستند.

اغلب هورمون ها در ابتدا توسط جسم زرد تولید شده و سپس جفت تولید آن را بر عهده میگیرد.

این تغییرات ناشی از عملکرد جفت به عنوان یک عضو ترشحی است که مسئول تولید میزان زیادی استروژن و پروژسترون است.

استروژن:

به وسیله تخمدان ها و جفت تولید می شود.

استروژن مسئول:

مسئول رشد رحم،پستان و ناحیه ی ژنیتال.

تغییر در احتباس آب و سدیم.

تغییر دهنده تجمع چربی.

تحریک کننده هورمون محرکه ی ملانوسیت ها و افزایش پیگمانتاسیون پوست.

بروز استریای حاملگی.

پروژسترون:

بوسیله جسم زرد و تخمدان و سپس جفت تولید می شود.

پروژسترون مسئول:

آماده کردن آندومتر برای جایگزینی سلول تخم.

ممانعت از انقباضات رحمی و پیشگیری از سقط.

فراهم کردن رشد مجاری ثانویه در پستان ها به منظور شیر دهی.

تحریک ترشح سدیم.

کاهش تونیسیته عضلات صاف.

تیروکسین:

تاثیر بر اندازه و فعالیت غده تیروئید.

افزایش میزان ضربان قلب.

افزایش 23 درصدی متابولیسم پایه در دوران بارداری.

گنادوتروپین جفتی انسانی (HCG):

در ابتدای بارداری توسط تروفوبلاست تولید می شود.(با تاثیر بر جسم زرد موجب تحریک ترشح استروژن و پروژسترون شده و بارداری را حفظ میکند.)

لاکتوژن جفتی انسان(HPL):

توسط جفت تولید میشود.

بر روی متابولیسم گلوکز و پروتئین موثر است.

علایم دیابت را تقلید می کند.

هورمون محرکه ی ملانوسیت ها:

توسط هیپوفیز قدامی ترشح میشود.

موجب پیگمانتاسیون پوست و تیره شدن آن میشود.

بوجود آورنده ماسک حاملگی.

بوجود آورنده خط تیره حاملگی بر روی شکم.

تیره کننده خال ها و کک و مک و تیره شدن نیپل و هاله ی آن.

ریلاکسین:

توسط جسم زرد و جفت تولید میشود.

موجب بازسازی کلاژن ها میشود.

افزاینده تحرک بافت همبند سمفیز پوبیس.

نرم کننده دهانه ی رحم.

ممانعت از فعالیت رحم.

پرولاکتین:

توسط هیپوفیز قدامی تولید می شود.

آماده سازی پستان ها برای شیر دهی.

اکسی توسین:

توسط هیپوفیز خلفی تولید می شود.

محرک انقباضات رحمی.

آثر آن در طی حاملگی بوسیله ی پروژسترون مهار میشود.

کمک به انقباض رحم پس از تولد.

تحریک رفلکس ترشح شیر در طی دوران شیر دهی.

تغییرات فیزیولوژیک

تغییرات فیزیولوژیک موجود در اندامها را می توان به دو دسته تقسیم نمود:

دسته اول:تغییراتی هستند که در دستگاه تولید مثل ایجاد می شوند که پس از زایمان بازگشت این تغییرات به وضعیت اولیه به کندی صورت میگیرد.

دسته دوم:تغییراتی هستند که در سایر اندام ها مانند قلب و عروق،سیستم تنفسی،کلیه و گوارش و ... صورت می گیرد.این دسته از تغییرات با سرعت بیشتری پس از زایمان به وضعیت اولیه بر میگردند.

تغییرات دستگاه تولید مثل

تغییرات رحم:

بعد از لقاح رحم رشد کرده تا یک محیط تغذیه ای و حمایتی مناسبی را جهت رشد و نمو جنین فراهم نمایید.

هورمون استروژن مسئول رشد عضله رحم است.

رشد رحم در شش هفته اول حاملگی تفاوت نمی کند.

در این زمان عمدتا به علت هورمون استروژن و پروژسترون که توسط جسم زرد تولید می گردد اندومتر رحم بخصوص در قسمت فوقانی ضخیم تر،تخت تر و پر خون تر شده و یک محیط غنی از گلیکوژن را برای بلاستوسیت فراهم می نماید.

رحم در اوایل حاملگی به شکل کروی در می آید تا با رشد جنین و همچنین مقادیر در حال افزایش مایع و بافت جفتی تطابق یابد.

بعد از این زمان رحم برای تطابق با محتویاتش کشیده می شود اندازه آن پنج تا شش برابر شده همین امر موجب فشار بر اعضا لگن می شود.

وزن رحم بیست برابر شده و از شصت گرم به حدود یک کیلوگرم در زمان ترم میرسد.ظرفیت آن هزار برابر می شود.

رشد رحم به طور کامل ناشی از هیپرتروفی و هیپرپلازی سلول های عضلانی رحم است.

رحم را می توان به یک قطعه فوقانی و یک قطعه تحتانی تقسیم نمود:

سگمان تحتانی (ایسم و سرویکس) نازک می شود،تا قادر به اتساع در مراحل زایمان جهت خروج جنین باشد.

سگمان فوقانی ضخیم تر می گردد تا انقباضات لازم را جهت خروج جنین در هنگام زایمان ایجاد نماید.

رشد و وضعیت قرارگیری رحم اطلاعات مفیدی در مورد رشد جنین در اختیار ما قرار میدهد.

در هفته دوازده حاملگی می توان رحم را در بالای سمفیزپوبیس لمس نمود.

در هفته بیست بارداری،فوندوس رحم نزدیک به ناف قرار می گیرد.

در هفته سی و شش حاملگی،فوندوس رحم در بالاترین نقطه خود در زیر زایده ی گزیفوئید قرار دارد.

در هفته چهل،جنین نزول پیدا کرده و سر آن،وارد لگن می شود.

انقباضات بدون درد براکستون هیکس،که حدود شصت ثانیه طول میکشد از هفته هشت حاملگی در رحم ایجاد میشود و در طول دوره حاملگی ادامه می یابد و بعدا شدت آن تغییر می کند و تبدیل به انقباضات زایمانی می شود.

تغییرات دهانه ی رحم

در طی بارداری دهانه رحم کوتاه تر و نرم تر میشود.

این سازگاری دهانه رحم را برای افاسمان و دیلاتاسیون آن که برای عبور جنین و خروج آن از رحم ضروری است،آماده می کند.

نرم شدن رحم به وسیله ی :

1)تاثیرات هورمونی که موجب افزایش خونرسانی میشود.

2)افزایش ترشح غدد سرویکال.

از هفته شش حاملگی ترشحات سرویکال تشکیل موکوس غلیظ به نام (Gestational plug) می دهند که دهانه رحم را مسدود میکند.

این لایه محافظ از یک سو در مقابل ورود میکروبها و از سوی دیگر محافظت در مقابل ضربانات مکانیکی را باعث میشود.

تغییرات تخمدان ها

در طی بارداری روند رشد و بلوغ فولیکول ها متوقف میشود و تخمک گذاری انجام نمیشود.

جسم زرد باقی می ماند و تقریبا در ده هفته ی اول بارداری،در جهت حفظ حاملگی استروژن و پروژسترون تولید می کنند تا در این مدت جفت رشد نموده و بتواند به میزان کافی هورمون تولید کند.

جسم زرد موجود در طی بارداری از خود هورمون ریلاکسین ترشح میکند.

ریلاکسین موجب نرم شدن سمفیز پوبیس و دیگر مفاصل لگن شده و سرویکس را نرم و مناسب نگه داشته و برای زایمان آماده می سازد.

تغییرات واژن

تغییرات به وجود آمده در واژن،آن را برای کشیدگی زیاد که برای تولد کودک ضروری است،آماده می سازد.

هورمون استروژن موجب ایجاد تغییراتی در لایه عضلانی و اپی تلیوم واژن میشود.

شبکه خون رسانی واژن افزایش یافته،در نتیجه دیواره واژن هیپرتروفی شده و ضخامت آن افزایش می یابد و دچار احتقان میشود.

ترشحات طبیعی واژن افزایش می یابد و PH آن اسیدی تر میشود.

این حالت بعلت افزایش تولید اسید لاکتیک از گلیکوژن در اپی تلیوم واژن توسط لاکتو باسیل هاست که موجب جلوگیری از رشد برخی از میکروارگانیسم ها میشود.(استعداد ابتلا به کاندیدا آلبیکن)

تغییرات پستان ها

چندین هورمون از جمله استروژن،پروژسترون،پرولاکتین و HPL در طی بارداری،پستان ها را برای شیردهی آماده می سازد.

اهم تغییرات در پستانها به ترتیب زمان عبارتند از:

هفته 4-3 حاملگی=احساس تیرکشیدن و سوزش ناشی از افزایش خونگیری پستان بخصوص دور نوک پستان.

هفته 6 حاملگی=نمو مجاری و غدد پستانی موجب بزرگ شدن،حساس و دردناک و سفت شدن پستان.

هفته 8 حاملگی=وریدهای سطحی آبی رنگ مشهود میشود.

هفته 12-8=غدد چربی که در آرئول قرار دارند هایپرتروفی شده و تشکیل تکمه های مونتگمری را میدهند.

ناحیه تیره دور نوک پستان تیره تر می شوند و هاله ثانویه روشن تری در اطراف ان ایجاد میشود.

هفته 16 حاملگی=آغوز یا کلستروم(ماده ای رقیق و زرد رنگ) می تواند ظاهر شود.(به علت مقادیر سرمی بالای استروژن و پروژسترون ترشح شیر انجام نمیشود).

توسعه بیشتر ناحیه تیره رخ می دهد و اغلب در ظاهر نقطه نقطه است.

در اواخر حاملگی=کلستروم ممکن است از پستانها نشت کند.پروژسترون موجب میشود نوک پستان برجسته تر و قابل حرکت تر شود.

ترشح کلستروم تا سومین روز پس از تولد تا زمانی که شیر جایگزین آن شود ادامه می یابد.

شیردهی پس از خروج جفت با کاهش شدید استروژن و پروژسترون و افزایش تولید پرولاکتین آغاز میشود.

تغییرات سیستم قلبی - عروقی

سیستم قلب و عروق در طی بارداری تغییرات زیادی می کند.این تغییرات برای اکسیژن رسانی و تغذیه جنین در حال تکامل و رشد رحم ضروری است.

با بالا رفتن دیافراگم قلب جابجا می شود.

در جهت برآورد نیاز افزایش حجم رحم و اکسیژن رسانی به جنین برون ده قلبی و حجم خون پمپ شده به گردش خون عمومی 30 تا 50 درصد افزایش می یابد.

افزایش جریان خون به کلیه ها باعث افزایش خروج مواد زائد از بدن مادر و جنین می شود.

افزایش ضربان قلب و حجم ضربه ای (10 تا 20 ضربه) .

افزایش 30 تا 50 درصدی حجم خون.از هفته 10 بارداری شروع می شود و در هفته 34 به حداکثر خود میرسد.(در پاسخ به نیاز گردش خون و تغذیه بافت مادر و جنین).

حجم پلاسما بیش از توده گلبول قرمز است(سطح هموگلوبین و هماتوکریت کاهش می یابد)(مصرف مکمل آهن 60 تا 80 میلی گرم در روز).

افزایش شمارش گلبول های سفید(بطور متوسط بیش از 15000)یک هفته پس از زایمان به میزان طبیعی برمیگردد.

افزایش فاکتورهای انعقاد خون.

افزایش فشار ورید فمور( بزرگ شدن رحم موجب فشار بر وریدهای اندام های تحتانی شده و ممکن است موجب رکود خون در اندام تحتانی بشود.)

در سه ماه اول بارداری با توجه به فشار وارده به ورید اجوف تحتانی به دلیل بزرگ شدن رحم برون ده قلبی کاهش می یابد.

هیپوتانسیون در وضعیت درازکشیده به پشت.

تغییر وضعیت فرد باردار از وضعیت خوابیده به حالت ایستاده ممکن است کاهش برون ده قلبی رخ دهد.

فشار خون افزایش نمی یابد.(محدوده طبیعی 90/140 میلی متر جیوه است.)

فشار ناشی از بزرگ شدن رحم موجب انسداد در بازگشت وریدی شده و از طرفی پروژسترون باعث انبساط عضلات می شود.(افزایش واریس ها.)

بیشترین افزایش برون ده در طی مرحله پیش از زایمان و زایمان رخ می دهد.

تغییرات سیستم تنفسی

بزرگ شدن رحم،هورمون های استروئیدی،افزایش حجم خون و برون ده قلبی عواملی هستند که عملکرد سیستم تنفسی را دچار تغییر می کنند.

در طی بارداری به دلیل شل شدن لیگامان ها محیط قفسه سینه افزایش می یابد و دنده های پایینی عریض تر می شود.(ظرفیت ریوی یکسان.)

افزایش میزان تنفس(بهبود تبادل دی اکسید کربن و اکسیژن)

تنفس فرد باردار به منظور حفظ اکسیژن برای خود و جنین عمیق تر می شود.

افزایش حرکات تنفسی و تهویه ریوی یک نوع آلکالوز تنفسی را در مادر ایجاد می نماید،چراکه دی اکسید کربن بیش از حد توسط ریه ها دفع می گردد.

تنگی نفس

فیزیولوژی حاملگی افزایش حرکات تنفسی را به مادر تحمیل می کند.

فرآیندی که نزد عوام به عنوان دو نفسه شدن مادر از آن نام برده میشود به همین مناسبت تهویه ریوی در حال استراحت نیز افزایش می یابد به طوری که تا هفته 8 حاملگی 36 درصد و در اواخر حاملگی تا 50 درصد مقدار تهویه ریوی زیاد میگردد.

به همین علت در حدود 60 تا 70 درصد خانم های حامله در سه ماه اول و دوم از حالت تنگی نفس شکایت دارند.

یکی از علل بروز تنگی نفس حساسیت سیستم تنفسی به افزایش پروژسترون می باشد و علت دیگر فشار رحم بر دیافراگم است.

تنگی نفس معمولا تداخلی در فعالیت روزانه ایجاد نمیکند و در هنگام استراحت هم رخ نمی دهد.

خونریزی از بینی و گرفتگی بینی در طی بارداری امری شایع است که به دلیل افزایش عروق در پاسخ به افزایش استروژن بروز میکند.

تغییر دیگری که رخ می دهد تغییر در صدای فرد باردار است که صدای وی بم تر میشود و علت آن هم افزایش اندازه طناب های صوتی است که در پاسخ به افزایش پروژسترون بروز میکند.

تغییرات سیستم گوارشی

از شناخته شده ترین تغییرات فیزیولوژیک دوران بارداری تغییر در وضعیت دستگاه گوارش است.

از دیرباز اولین علامت مشهود حاملگی تغییر در اشتها و حالت تهوع صبحگاهی بوده است.(ویار)

تحت تاثیر هورمون های استروئیدی و کمبود ویتامین ها لثه ها هایپرتروفی شده و اسفنج مانند و متورم میگردند و زود به خونریزی می افتد.

اسیدیته معده خصوصا در سه ماه اول بارداری کاهش می یابد در نتیجه فعالیت فاکتور داخلی معده کاهش یافته و ویتامین ب 12 کمتری ساخته می شود که همین امر می تواند منجر به بروز کم خونی در مادر گردد.

در طی بارداری تولید بزاق افزایش می یابد و تهوع بدون استفراغ در سه ماه اول بارداری شایع است که اعتقاد بر این است که به دلیل افزایش سطح استروژن خون این وضعیت ایجاد می شود.

با شل شدن اسفنکتر کاردیا محتوای معده به مری راه می یابد و موجب سوزش سر دل می شود که شکایتی شایع در دوران بارداری است.

کاهش تون عضلانی،خروج غذا از روده ها با تاخیر صورت می گیرد و این مساله موجب می شود آب بیشتری از روده ها جذب شود.(یبوست)

استروژن و پروژسترون موجب انبساط مجاری صفراوی شده و منجر به احتباس نمک های صفراوی و خارش پوستی میشود.

تغییر در متابولیسم کربوهیدرات و چربی ها.

متابولیسم چربی ها هم تغییر کرده و این امر موجب تسهیل فرآیند رشد شده و مادر را برای شیردهی،آماده می کند.

ممکن است هیپرگلیسمی دوره ای رخ دهد که به این شرایط دیابت بارداری می گویند.

تغییرات سیستم ادراری

اثر آناتومیک چشمگیر تغییرات دستگاه ادراری در طی حاملگی عبارت است از:گشاد شدن حالب و لگنچه کلیوی که همه آنها در طرف راست از شدت بیشتری برخواردار است.

تکرر ادرار به دلیل رشد رحم و فشار بر مثانه در اوایل بارداری رخ می دهد.

همچنین در اواخر بارداری با مستقر شدن جنین بر روی حفره لگن دوباره بر مثانه فشار وارد شده و تکرر ادرار مجددا ایجاد می شود.

شل شدن عضلات حالب به دلیل افزایش سطح پروژسترون و فشار ناشی از جریان خون بزرگ شدن رحم سبب گشاد شدن حالب میشود.

تعادل آب و الکترولیت

با افزایش میزان تصفیه گلومرولی در کلیه ها،تصفیه سدیم تا 50 درصد افزایش می یابد،اما افزایش باز جذب در توبول ها موجب باز جذب 99 درصد از سدیم می شود.

هرچند که میزان زیادی سدیم توسط جنین مصرف می شود،اما سدیم در گردش خون مادر باقی مانده و موجب تجمع مایعات (ادم) میشود.

در صورتی که مادر مایعات وریدی بهمراه اکسی توسین دریافت کند به دلیل تاثیرات ضد ادراری اکسی توسین،موجب مسمومیت با آب میشود.

در بارداری،خون در مقایسه با دوران قبل بارداری مقداری قلیایی می شود که این آلکالوز ضعیف با افزایش تهویه ای که در طی بارداری رخ می دهد تصحیح خواهد شد.

تغییرات سیستم عضلانی- اسکلتی

تغییرات عمده سیستم عضلانی – اسکلتی در طی بارداری(نرم شدن رباط ها و مفاصل لگن و عریض شدن سمفیز پوبیس) که در پاسخ به اثر هورمون ریلاکسین و پروژسترون ترشح شده از جفت ایجاد میشود،باعث انبساط مفاصل و قابلیت تحرک بیشتر آنها میگردد.

این مساله موجب عدم ثبات در راه رفتن یا اردک وار راه رفتن در اواخر بارداری میشود.

با توجه به جابجایی مرکز ثقل بدن در این دوران،برای جبران این تغییر،زن باردار دچار لوردوز میشود.(کشیدگی عضلات پشت)

کشیدگی لیگامان های نگهدارنده رحم باعث میگردد تا فرد باردار به هنگام انجام دادن حرکات سریع،درد تند و تیزی را تجربه کند.

به تدریج با کشیده شدن عضلات شکم،عضلات رکتوس شکمی ممکن است پدیدار شود که به این شرایط ایجاد فاصله در عضله راست شکم میگویند.

کسب وزن و ادم ناشی از بارداری می تواند موجب فشار به اعصاب مدیان به ویژه در اطراف مچ دست شود که این میتواند موجب سندرم تونل کارپل (درد،احساس بی حسی یا سوزش در دست و مچ دست) شود.در این شرایط ضعف و کاهش عملکرد حرکتی ممکن است بروز کند.

تغییرات سیستم پوششی

پیگمانتاسیون پوست در نواحی دیگر بدن مانند پستان ها در طی حاملگی یافته شایعی است.(به دلیل تاثیر هورمون محرکه ملانوسیت و استروژن)

کلوآسما (ملاسما) به معنای وجود لکه های قهوه ای روی صورت است که بطور معمول پس از زایمان برطرف میشود.(ماسک حاملگی)

تیره شدن خطوط سفید و بوجود آمدن خط تیره حاملگی بر روی شکم.

علامت کشیدگی پوست(استریای حاملگی) به علت اتساع،تضعیف خاصیت الاستیکی و پارگی نسوج سطحی به وجود آمده و خطرناک نیست بعد از زایمان بصورت خطوط سفید نقره ای برای همیشه باقی می مانند.

سیستم تناسلی خارجی هم بطور مشابهی دستخوش پیگمانتاسیون می شود.

رنگ نیپل و هاله اطراف آن همگی تیره می شود.

خال ها و لکه ها و همچنین اسکار های باقی مانده از زخم هاای اخیر تیره تر خواهند شد.

اریتم در کف دست ها در پاسخ به افزایش نفوذ پذیری عرق خونی اتفاق می افتد.

منابع:

درسنامه پرستاری و بهداشت مادران و نوزادان/لیفر

پرستاری و بهداشت مادران و نوزادان/

میترا ذوالفقاری-احمد علی اسدی نوقایی

بارداری و زایمان ویلیامز/

جلد 1 ویرایش بیستم 1997

- Clinical Gyneocologic Endocrinology and InfertilityLeon Speroff

- Nursing Care of Infanits and ChildrenHockenBerry Wilson

تغییرات فیزیولوژیک دوران بارداری

مطالب مشابه :

چگونه به افزایش سطح پروژسترون به طور طبیعی کمک کنیم

درمان مشکلات شایع دوران بارداری(2)

آمپول پروژسترون

مدروكسي پروژسترون

تغییرات فیزیولوژیک دوران بارداری

قرص های ضدبارداری اورژانسی

همه چیز درباره آمپولهای جلوگیری از بارداری

جلوگیری از باردار شدن و پیشگیری از حاملگی

تاثير بارداري بر دندانها