بهداشت حرفه اي (تاريخچه، تعاريف، اصول و دامنه)
بهداشت حرفه اي (تاريخچه، تعاريف، اصول و دامنه)<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />
بهرام صنعي، دكتر علي اصغر فرشاد
دانشگاه علوم پزشكي تهران
واژه هاي كليدي
بهداشت حرفه اي، بيماري‌هاي شغلي، شغل، محيط كار، عوامل زيان آور
الف : تاريخچه بهداشت حرفه اي در جهان
بشر از زماني كه خود را شناخته، در پي تلاش و فعاليت بوده و طبيعتا در مسير زمان، تحولاتي را پشت سرگذاشته است. اختراعابزار‌هاي مختلف و به تبع آن تكميل اين ابزار‌ها يكي از مهمترين عوامل تحول در شيوه زندگي انسان است. زماني ابزار سنگي مورد استفادهقرار مي‌گرفت و بعد‌ها با پيدايش آهن و ساير فلزات ابزار فلزي جايگزين آن شد و تا موقعي كه آن ابزار جز با نيروي عضلاني انسان حركت نمي‌كرد، ابزار دستي اساسي ترين عنصر توليد بوده است. ليكن با ابداع كشاورزي و دامداري، آغاز شهرنشيني و گسترش شهر‌ها، اختراع ماشينآلات و تجلّي عصر ماشين، انقلابي بس عظيم در گسترش فعاليت‌هاي انساني پديدار شد. در دوره هايي كه زندگي بشر از شكار و صيد و يا كشاورزي تامين مي‌شد به لحاظ سادگي ابزار، عوارض وابسته به شغل (بهداشت محيط كار) ناچيز بوده است و در اكثر موارد از چند خراش يا زخم ساده تا حداكثر، شكستگي اعضاء تجاوز نمي‌كرده است ولي به تدريج كه صنعت پيشرفت كرد و نيروي محرّكه مكانيكي و الكتريكي بوجود آمد خطراتنيز به همان نسبت افزايش يافت.
براي اوّلين بار سقراط و ابوعلي سينا در آثار خود از درد‌هاي شكمي قولنج مانندي در بين كارگران نقاش نام برده اند كه مسلما با سرب موجود در رنگ‌هاي مصرفي و خواص سمّي آن ارتباط داشته است. جالينوس (Galen) از بيماري‌هاي معدنچيان ودبّاغان نامبرده است.
اگري‌كولا (Agricola) و پاراسلوس (Paracelsus) در باره بيماري‌هاي شغلي كارگران ذوب آهن، فلزات و بيماري‌هاي معدنچيان و مسموميت جيوه آثاري به جاي گذارده اند. كتاب آگريكولا در سال 1556 يكسال بعد از مرگ او و كتاب پاراسلوس در سال 1567 منتشر شد.
برناردو رامازيني : معروف ترين جمله را در رابطه با بهداشت حرفه اي عصر خود بيان كرد : “ سقراط درموقع حضور بر بالين بيمار مي‌پرسيد سن شما چقدر است ؟ چند روز است بيماريد ؟ اشتهاي شما چگونه است، و . . . من مي‌خواهم به گفتة او اين عبارت را اضافه كنم “شغل شما چيست ؟” (كتاب بيماري‌هاي شغلي Demordis Artificum Diatriba )
رامازيني در كتاب خود ازبيماري‌هاي كوزه گرها، شيشه گرها، نقاش‌ها، شيميست‌ها، حلبي ساز‌ها و دباغان و مشاغل گوناگون ديگر نام برده است. وي لزوم استراحت را در فواصل كار توصيه مي‌نمايد. با مطالعه آثار اين دانشمند بزرگ به كساني كه او را پدر طب شغلي ناميده اند كاملا حق مي‌دهيم.
در انگلستان توماس پرسيوال پُت (Thomas Percival Pott) كه نام او به علت پُت (سل ستون مهره ها) مشهور است متوجه شدكه اطفالي كه جهت پاك كردن دودكش بخاري‌ها وارد آن مي‌شوند به سرطان پوست بيضه مبتلا مي‌شوند.
دكتر تاكرا (Charles Turnur Thackrah) پزشك و دانشمند انگليسي از مسموميت سرب نزد نقاشان منازل نام برده است. در قرن هيجدهم در سويس تيسوت به بيماري سنگتراشان اشاره نمود.
در انگلستان توماس اليور در كتاب خود كه در سال 1908 منتشر كرد به بيماري‌هاي شغلي اشاره نموده است.دكتر توماس لِگ (Thomas moris legge) در كتاب خود به نام جذب و مسموميت سرب كه به كمك دكتر گادباي در سال 1912 منتشر كرد به مضرّات اين فلز اشاره مي‌نمايد و متعاقب او در آمريكا مسموميت فسفر نظر اندريو را جلب مي‌كند. در زمان جنگ جهاني دوّم مسئولين كارخانه ها به اين نكته پي بردندكه در نظر گرفتن شرايط صحيح كار و داشتن كارگران سالم از لحاظ بدني و رواني امر افزايش توليد ميسر نمي‌باشد.پس از جنگ اين احتياج به وسيله جامعه غير نظامي نيز احساس شد و صاحبان كارخانه ها جهت تامين بهداشت و سلامت كاركنان خود اقدامبه تاسيس سرويس‌هاي طبّي در محيط كارخانه و كارگاه ها نمودند.
ب ـ تاريخچه بهداشت حرفه اي در ايران
در مرداد سال 1325 وزارت كار و امور اجتماعي تشكيل و قانون موقت كار را تدوين نمود و در سال 1337 قانون مزبور با اصلاحات و تغييراتي به صورت قانون به تصويب رسيد و اجراي وظايف مربوط به بهداشت و ايمني مندرج در قانون كار وقت به عهده اداره كل بازرسي كار قرار گرفت. در وزارت كار و امور اجتماعي وقت ادارات زير جهت حفظ سلامت و بهداشت كارگران ايجاد گرديد.
اين اداره كل داراي چند اداره به شرح زير بوده است :
ـ اداره بهداشت كار : اين اداره مسئول همكاري و نظارت در تهيه و تدوين استاندارد‌ها و آيين نامه هاي لازم جهت پيشگيري از بيماري‌هاي حرفه اي و بهبود محيط و شرايط كار بوده است. همچنين تهيه و تنظيم برنامه هاي بازرسي بهداشتي از كارگاه ها و تعيين خط مشي بازرسان بهداشت حرفه اي در نقاط مختلف و كنترل اجراي آن را به عهده داشته است.
ـ اداره ميزان‌هاي كار : اين اداره مسئول تهيه آيين نامه هاي حفاظتي براي كارگاه هاي مشمول قانون كار وقت مطالعه و تحقيق در زمينه استاندارد‌هاي حفاظتي موجود در كشور،بررسي برنامه و نقشه هاي كارگاه هاي جديدالتاسيس و يا در حال گسترش بوده است.
ـ اداره نظارت و هماهنگي كار : اين اداره مسئول بررسي، تجزيه و تحليل پيشنهادهاي واحدهاي استاني و شهرستاني هماهنگ كننده در امر روش‌هاي بازرسي كار، تنظيم كننده برنامه هاي كوتاه مدتآموزشي بازرسان كار و همكاري با اداره ميزان‌هاي كار در تهيه و تدوين آيين نامه هاي حفاظتي بوده است.
2 ـ آشنايي با اداره كل بهداشت حرفه اي وزارت بهداشت و نحوه تشكيل و فعاليت آن
در سال 1346 در حوزه معاونت فني وزارت بهداشتوقت، اداره بهداشت محيط كار در تشكيلات اداره كلّ بهداشت محيط پيش بيني شد و سپس در سال‌هاي 1347، 1348 و 1349، اداره طب صنعتي در اداره كل خدمات بهداشتي حوزه معاونت فني وزارت بهداري وقت تاسيس گرديد. سپس در سال‌هاي 1350، 1351 و 1352 تا اوايل 1353، اداره بهداشت محيط كار به بهداشت محيط كار و هوا تغيير نام داد و اداره طب صنعتي همچنان به وظايف خود ادامه مي‌داد. در اواخر دهه 1350 در حوزه معاونت امور بهداشتي و جمعيت و تنظيم خانواده وزارت بهداري وقت اداره بهداشت حرفه اي در دفتر خدمات بهداشتي ويژه كه بعدا به اداره كل خدمات بهداشتي ويژه تغيير نام داد تشكيل گرديد.
تا قبل از سال 1362 وزارت كار و امور اجتماعي و وزارت بهداشت وقت مشتركابر نيروي كار و محيط كار نظارت و مراقبت داشتند. به منظور جلوگيري از دو باره كاري و ارتقاء كيفيت ارائه خدمات براي حفظ و بالا بردنسلامت شاغلين، طي مصوبه مورخ 3/10/62 در هيئت دولت. مسائل بهداشتي محيط كار و كارگر، از وظايف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي شناخته شد و جهت انجام اين وظيفه خطير، اداره كل بهداشت حرفه اي تشكيل و مسئوليت حفظ و ارتقاء سلامت نيرو‌هاي شاغل كشور در مشاغلگوناگون جامعه را عهده دار گرديد و با توجه به تصويب قانون جديد كار توسط مجمع تشخيص مصلحت نظام جمهوري اسلامي ايران درسال 1369، به حكم ماده 85 قانون كار، وزارت بهداشت، درمان وآموزش پزشكي عهده دار بهداشت و درمان كارگران و وزارت كار و امور اجتماعي مسئول ايمني كارگران گرديد.
3 ـ سياست‌هاي كلي بهداشت حرفه اي در ايران
ـ تحقق اهداف عالي اصول 29 و 43 قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران
ـ توزيع عادلانه امكانات بهداشتي ـ درماني كشور كه از عوامل مهم توسعه اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي است
ـ ارتقاء سطح سلامت كارگران
ـ گسترش فرهنگ خدمات بهداشتي
ـ جلب مشاركت كارفرما جهت تامين حفظ و ارتقاء سلامت كارگران
ـ آموزش هرچه بيشتر كارگران
ـ تحقق اهداف عالي سازمان جهاني بهداشت، جهت تامين سلامت براي همه، حتي‌الامكان در نزديكترين محل كار با زندگي
اوّلين قدم در عمليّات اجرائي بهداشت حرفه اي شناسايي است و از مراحل مختلفي تشكيل مي‌گردد. بازديد اوّليه، تشخيص فرآيند، تعيين منابع خطر و مزاحم، تخمين شدت خطر و افراد در معرض . . . با انجام اين مرحله، طي يك بازديد مقدماتي، خصوصيات كلي كار، محيط كار شناسايي مي‌شود. مواد اوّليه، مواد بينابيني، و توليد نهايي شناسايي و بر حسب كار، مواد و تجهيزات بكار گرفته شده، منابع احتمالي خطر تعيين و متعاقبا با در نظر گرفتن شدّت خطر، افراد در معرض، نوع كار (Work Load) اولويت بندي شده و مقدمات اجرائي مرحله بعدي، كه اندازه گيري است فراهم مي‌شود.
به منظور نشان دادن ميزان و شدت خطر، محل‌هاي آلوده،تعيين افراد در معرض و بالاخره تعيين كارآيي اقدامات كنترلي به كار گرفته شده و موجود در محيط كار اندازه گيري صورت مي‌گيرد.
اوّلين اقدام پس از مرحله شناسايي، تعيين حدود نسبي عامل زيان آور است. بدين منظور ممكن است كارشناس بهداشت حرفه اي با استفاده از تجربيات خود عمل نمايد. (در شرايطي كه به فاصله يك متري، مكالمه عادي، بدليل سر و صدا امكان پذير نباشد، ميزان صدا بالاتر از حد استاندارد تخمين زده مي‌شود). و يا با استفاده از وسائل ساده اي مانند Detector tube نوع آلودگي‌هاي شيميايي و حدود نسبي آن‌ها تعيين مي‌گردد و اقدام بعدي، تعيين و فراهم كردن ابزار و روش عملي تعيين ميزان آلودگي مي‌باشد.
اندازه گيري معمولا به دو صورت محيطي و بيولوژيك صورت مي‌گيرد كه هر يك به نوبه خود به اشكال مختلف به مورد اجرا در مي‌آيد.
3 ـ تفسير نتايج و تعيين خطر (ارزشيابي)
اعداد حاصل از اندازه گيري‌هاي محيطي و بيولوژيك به تنهايي وبه صورت مجرد معني و مفهومي ندارند و بايد كه آن‌ها را با ميزان‌ها، مورد تفسير و تجزيه و تحليل قرار داد. بر همين اساس استاندارد‌هاي بهداشت حرفه اي مطرح مي‌گردد.
وجود هر عامل به اصطلاح زيان آور در هر اندازه و مقدار براي سلامت افراد در معرض، خطرناك و زيان آور نخواهد بود مگر آنكه ميزان آن از حد تعيين شده استاندارد (Threshold Limit Volume) بيشتر باشد و آن مقداري است كه اكثر افراد معمولي مي‌توانند به مدت 8 ساعت در روز و 40 ساعت در هفته براي سال‌ها بدون نگراني در معرض آن قرار گيرند.
اگر چه در مواردي نوع كار (سختي كار) و قابليت‌هاي جسمي افراد مي‌تواند زمينه ساز بيماري‌ها در شرايطي كه حتي عامل زيان آور در حدي كمتر از استاندارد است نيز باشد.
پس از مقايسه و تطبيق ميزان عامل زيان آوربا استاندارد‌هاي مربوطه و با در نظر گرفتن شرايط كار، قابليت‌هاي جسمي و فيزيولوژيك افراد، اقدامات كنترلي به مورد اجرا در مي‌آيد.
معمولا اقدامات كنترلي شامل موارد زير است :
· · جايگزيني (حذف منابعي كه ايجاد خطر مي‌نمايند و جايگزيني منابع كم خطر به نوعي كه به فرآيند كار لطمه اي وارد نياورد)
· · محصور كردن (قرار دادن منابع خطرساز در محدوده هاي بسته اي كه تعداد افراد در معرض را به حداقل ممكن رسانده ويا حذف نمايد)
· · ترميم و بهبود (كه از طريق اجراي يك سري فعاليت‌هاي جانبي در منابع توليد آلودگي، ميزان آن‌ها كاهش مي‌يابد)
· · ايجاد فاصله و موانع
· · تهويه
· · وسائل حفاظت فردي
د ـ بهداشت حرفه اي به تعريف سازمان بين المللي كار ILO سازمانجهاني بهداشت
· ارتقاء و حفظ بالاترين درجه از سلامت جسمي، روحي و اجتماعي شاغلين در كليه مشاغل
· · مراقبت از شاغلينيكه سلامت آنان در معرض خطرات ناشي از شرايط كار است
· · مراقبت از شاغليني كه عوامل زيان آور، سلامت آنان را در محيط كارتهديد مي‌كند.
· · تامين و ارتقاء بهداشت و سلامت جسمي، رواني و اجتماعي شاغلين
· · پيشگيري از بيماري‌ها و حوادث ناشي از كار
· · تطابق شرايط كار با انسان به منظور كاهش اثرات و ابزار كار بر سلامت انسان.
و ـ راه هاي دستيابي به اهداف بهداشت حرفه اي
· · كارگر قبل از استخدام معاينه شده تا متناسب با توانايي‌ها و وضعيت جسمي و سلامتي او به كار گمارده شود
· · شرايط كار و آزار‌هاي ناشي از آن بررسي و در صورت مخاطره آميز بودن رفع يا كنترل گردد
· · تطبيق كار با كارگر و بالعكسبه نحوي رعايت شود كه از خستگي زودرس و حوادث جلوگيري شود
· · نظارت بر سرويس‌هاي بهداشتي در محيط كار مستمرا صورت گيرد
· · علل غيبت از كار بررسي و با رعايت اصول بهداشتي از تكرار آن جلوگيري شود
· · استفاده صحيح از وسايل حفاظت فردي به شاغلين آموزش داده شود
· · معاينات دوره اي (سالي يكبار) براي تعيين وضعيت سلامتي شاغلين انجام شود.
ز ـ نقش بهداشت حرفه اي در توسعه پايدار
بنابر اعلاميه كنفرانس عالي ريو توسعه پايدار به عنوان يك استراتژي براي برآورد نيازهاي جمعيت موجود دنيا بدون داشتن آثارسوئيروي سلامت انسان و محيط زيست و بدون به مخاطره انداختن منابع آيه جهاني و بنابراين بدون به خطر انداختن قابليت‌هاي توليد درآينده در نظر گرفته مي‌شود. براساس اين اعلاميه، انسان‌ها نقش محوري در ارتباط با توسعه پايدار بر عهده داشته و مستحق برخورداري از يك زندگي بارور و سالم هماهنگ با طبيعت مي‌باشند.
در مبحث بهداشت حرفه اي تغيير عبارات فوق در واقع ايفاي نيازهاي مادي با كار و ديگر فرآيند‌هاي توليدي بدون ايجاد خطر براي سلامتي انسان، اكوسيستم، منابع پايه، بهداشت جامعه، در كوتاه مدت يا بلند مدت خواهد بود. بهداشت حرفه اي به عنوان عنصري اساسي يك بعد بهداشتي و اجتماعي از اصل توسعه پايدار را تشكيل مي‌دهد و مسلما عملكرد‌هاي بهداشت حرفه ايمجموعه اي از فعاليت‌هاي كليدي است كه رسيدن به توسعه پايدار را تسهيل مي‌كند.
نقش محوري بهداشت حرفه اي در توسعه پايدار
1) پيشگيري از حوادث، آسيب‌ها و بيمارهاي شغلي و حفاظت كارگران در مقابل فشار‌هاي بيش از حد جسمي و رواني بر استفاده بهينه از منابع محدودموجود و به حداقل رساندن كاهش غيرضروري منابع مادي و انساني دلالت دارد.
2) هدف از محيط كار ايمن و سالم، بكارگيري ايمن ترينتكنولوژي همراه با مصرف انرژي كم، ايجاد آلودگي كمتر و توليد مواد زائد كم مي‌باشد و در اغلب كشورها قوانين مربوط به بهداشت حرفه اي بر استفاده از بهترين تكنولوژي كه دسترسي به آن نيز ممكن باشد، تاكيد دارد.
3) بكارگيري اصول بهداشت حرفه اي موجب افزايش كيفيتمحصولات، بهره وري و فرآيند مديريت گرديده و بنابراين در ممانعت از افت غيرضروري انرژي و مواد و همچنين پيشگيري از اثرات ناخواستهبر روي محيط زيست نقش موثري خواهد داشت.
4) اغلب مخاطرات محيط از محيط‌هاي كاري همچون صنعت، كشاورزي، حمل و نقل و خدمات، ناشي مي‌شوند. كارشناسان و ديگر افراد مسئول در امر بهداشت حرفه اي به خوبي از فرآيند‌ها و عواملي كه ممكن است براي محيط زيست مخاطرهآميز باشد، آگاهي دارند و اغلب اين اطلاعات در مراحل اوّليه بروز مشكل در اختيار آن‌ها قرار مي‌گيرد و بنابراين قادرند پيشگيري‌هاي اوّليه را انجام دهند در غير اين صورت عناصر مخاطره آميز در محيط پراكنده خواهند شد.
در مورد حفاظت محيط زيست وقتي كه مشكلات ناشي از سيستم‌هاي توليدي مطرح مي‌شود. انتظار مي‌رود كه عملكرد بهداشت حرفه اي از نظركارايي و صرف هزينه مورد تاييد قرار گيرد. به همينمنظور در برخي كشورهاي صنعتي فعاليت‌هايي را براي برقراري ارتباط نزديكتر بين بهداشت حرفه اي و بهداشت محيط زيست آغاز نموده اند.
5)هدف از خدمات بهداشت حرفه اي تامين سلامت و استفاده بهينه از توان كاري و رفاه كارگران مي‌باشد. وجود نيروي كار سالم، بارور و با انگيزه عامل كليدي براي توسعه اقتصادي و اجتماعي محسوب مي‌شود. بعلاوه بهره وري و كيفيت بالاي كار مي‌تواند توليد سالم موادو كالا‌ها و همچنين اقدام عملي دستيابي به اصول توسعه پايدار را تضمين نمايد.
6) اكثر مخاطرات زيست محيطي ابتدا در محيط‌هاي كاري و يا جمعيت‌هاي كارگري مورد شناسايي قرار مي‌گيرند. بنابراين بهداشت حرفه اي در همان نقطه شروع يك سيستم، اعلام خطر براي تعيينمخاطرات زيست محيطي را فراهم مي‌كند كه مي‌توان براساس آن مدل‌هاي موثري براي فعاليت‌هاي پيشگيري ارائه نمود.
7) بيش از 50% افراد بزرگسال در محيط كار در معرض عوامل زيان آور شيميايي، فيزيكي، بيولوژيكي، ارگونوميكي يا استرس‌هاي رواني و فشار كاري بيش از حدقرار مي‌گيرند. در اين مورد براي دستيابي به يك زندگي سالم و بارور مي‌توان از بهداشت حرفه اي به عنوان ابزاري مناسب بهره گرفت.
8) وضعيت كلي محيط زيست و اكوسيستم به طور مستقيم و غير مستقيم بر روي بهداشت كارگران در مشاغل مختلف كشاورزي، معدن و ماهيگيري و توليد تاثير مي‌گذارد. بنابراين يك ارتباط دو جانبه بين ايمني و بهداشت حرفه اي از يك طرف و توسعه پايدار توام با محيط سالم از طرفديگر وجود دارد.
9) با توجه به اهميت رفاه افراد و براي توسعه اقتصادي و اجتماعي جوامع و كشورها، خط مشي وجود دارد كه دستيابي هر فرد را به كار امكان پذير ساخته و آن‌ها را قادر مي‌سازد كه هزينه زندگي خود و خانواده شان را تامين نمايند. بالا بودن آمار شاغلين، يك عامل كليدي در توسعه پايدار و ايمن كشورها محسوب مي‌شود، در حالي كه افزايش نرخ بيكاري و تبعات منفي آن عاملي تهديد كنندهبراي اين توسعه به شمار مي‌رود.
10) اختصاصا در كشورهاي در حال توسعه بهداشت و رفاه خانواده در گرو سلامتي و بهره وري نيروي كارآن خواهد بود. بنابراين وضعيت زندگي اعضاي آن متاثر از اقدامات بهداشت حرفه اي خواهد بود در غير اين صورت با توجه به پايين بودن سطحبهداشت و كاهش توان كاري، بحران شديدي در خانواده بوجود آورده و به طور غير مستقيم بهداشت، رفاه و اقتصاد جوامع را تحت تاثير قرارمي‌دهند.
با توجه به اهميت بهداشت حرفه اي، لازم است اساتيد محترم دروس بهداشت حرفه اي در حين تدريس مباحث به اهميت اين علم، تاريخچه آن در جهان و ايران و تعاريف آن از ديدگاه سازمان جهاني بهداشت و سازمان بين المللي كار، تاكيد بيشتري بنمايندو در ضمن متخصصين اين رشته نيز نياز به تبادل اطلاعات علمي و اجرايي بيشتر داشته و در شرايطي كه توسعه در ابعاد مختلف اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي به سرعت در حال وقوع مي‌باشد. ارتباط ميان توسعه پايدار با سلامت نيروي كار در جامعه امري است كه كمتر به آن توجه شده است. عنايت به اين مبحث و روشن شدن اذهان عمومي و مسئولين مسلما در تامين شرايط بهداشتي محيط كار، سلامت شاغلين و در نهايت شكوفايي اقتصادي تاثير انكار ناپذيري دارد.
§ § ارتقاء و حفظ بالاترين درجه از سلامت جسمي، روحي، اجتماعي شاغلين در كليه مشاغل
§ § مراقبت از شاغليني كه سلامت آنان در معرض خطرات ناشي از شرايط كار است
§ § مراقبت از شاغليني كه عوامل زيان آور، سلامت آنان را در محيط كار تهديد مي‌كند
تامين ايمني، بهداشت محيط كار، پيشگيرياز بيماري‌هاي ناشي از كار، پيشگيري از معلوليت‌ها، استفاده بهينه از توان نيروي كار و تامين رفاه شاغلين است. وجود نيروي كار سالم، بارور و با انگيزه عامل كليدي براي توسعه اقتصادي و اجتماعي محسوب مي‌شود بعلاوه بهره وري و كيفيت كار و توليد سالم كه ضامن توسعهپايدار است را نيز به همراه دارد.
1 ـ مستندات و مدارك موجود در دفتر سلامت محيط كار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، سال 1381
2 ) GLOBAL STRATEGY ON OCCUPATIONAL HEALTH FOR ALL, WHO, 1995
مطالب مشابه :
Table Mate میز تاشو
فروشگاه اینترنتی - Table Mate میز تاشو - Table Mateمفیدترین و همه فن ترین میز دنیاست که انجام هر
دقیق‌ترین آزمایش نسبیت عام، بر روی میزتحریر انجام شد
جدیدترین اخبار روز - دقیق‌ترین آزمایش نسبیت عام، بر روی میزتحریر انجام شد - جدیدترین اخبار
چگونه مطالعه ای مفید داشته باشیم
به رنگ مهتاب - چگونه مطالعه ای مفید داشته باشیم -
اندازه ها و ابعاد مبلمان چوبی
Wood Composites sciences & Technology - اندازه ها و ابعاد مبلمان چوبی - فناوری چندسازه‌های چوبی
بهداشت حرفه اي (تاريخچه، تعاريف، اصول و دامنه)
بهداشت حرفه ای کاشان - مشهد - بهداشت حرفه اي (تاريخچه، تعاريف، اصول و دامنه) - کارگاههای
روح زمان در هنر
میزتحریر، نوع خودنویس یا قلم ، تعذیه ، نوشیدنی، نوع روابط انسانی ،عشقها و وصف ها، فضا
نقش کشو در استفاده از فضا
برخی از لوازم دکوراسیونی- کاربردی مانند میز آرایش، پاتختی، میزتحریر، کمدهای تمام
نحوه محاسبه قيمت تمام شده یک متر کابینت
کمددیواری،میزتحریر،انواع تخت و ساخت با بهترین دستگاههای : ( برش pvc وکیوم ) صفحه
نمایشنامه " من همسر خودم هستم "
بهترین نمایشنامه، میزتحریر نمایش 2004 بهترین نمایشنامه، منتقدان تئاتر 2004 . برای
برچسب :
میزتحریر