بررسی ساختاری کتب فارسی (بخوانیم و بنویسیم)پایه اول ابتدایی

<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

نویسنده :

فاطمه قنبرپور سالک معلمی

(دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی و آموزگار پایه اول ابتدایی)

چکیده:

توجه به کتابهای درسی به ویژه کتب آموزش زبان هر کشور به عنوان سند معتبری از اهداف بلند مدت جهت توسعه ی فرهنگ آن کشور ، امری ضروری به نظر می رسد . با توجه به گذشت چند سال از تالیف کتب جدید فارسی ، در این مقاله سعی شده است تا کتابهای فارسی پایه اول از نظر ساختار ظاهری و محتوایی مورد نقد و ارزیابی قرار گیرد . در زمینه ي ساختار ظاهری کتاب ، تصاویر و نحوه چینش نشانه ها و خط مورد بررسی قرار گرفته و در زمینه ی ساختار محتوایی به مفاهیم موجود در تصاویر به عنوان اصلی ترین شیوه ی انتقال مفاهیم به دانش آموزان توجه شده است .

کلید واژه ها : کتاب درسی ، بخوانیم و بنویسیم ، ساختار ظاهری ، ساختار محتوایی .

مقدمه :

از آنجائیکه کتابهای درسی هر کشور ، سند معتبری از برنامه ها و اهداف پیش بینی شده جهت توسعه ی فرهنگ و دانش اجتماعی آن کشور است ، لذا توجه و دقت همه جانبه در تدوین کتب درسی که در کنار دیگر ابزار و امکانات مکمل ، ایفاگر نقش های گوناگون جهت تحقق اهداف هر جامعه است ، امری ضروری به نظر میرسد . اساسی ترین هدف در تدوین کتب فارسی دردوره ی ابتدایی ، آموزش زبان فارسی است . نخستین کتابهای زبان فارسی ، پیش از آموزش رسمی ، تنها با تکیه بر آموزش الفبای فارسی و سواد آموزی بود اما این کتابهاپاسخگوی نیازهای جامعه بر اساس رویکردها و روشهای نوین نظام زبان فارسی نبود . بنابراین به منظور کیفیت بخشی به آموزش زبان ، دو کتاب بخوانیم و بنویسیم جایگزین کتاب فارسی قدیم شد . در این مقاله سعی شده است تا کتابهای فارسی پایه اول از نظر ساختار ظاهری و محتوایی مورد نقد و بررسی قرار گیرد .

ساختار ظاهری : آموزش زبان فارسی پایه اول با دو کتاب بخوانیم و بنویسیم انجام میگیرد . کتاب بخوانیم در قطع بزرگتر تهیه شده و شامل فعالیت های شفاهی (گوش کردن ، صحبت کردن و خواندن ) است . در صفحه بندی کتب به عواطف و احساسات کودکانه ی دانش آموزان توجه شده و مملواز تصاویر گوناگون است . در رنگ بندی تصاویر نیز از رنگهای متنوع استفاده شده است . اگر چه تصاویر موجود در کتاب بخوانیم نسبت به کتاب قدیم از کیفیت بهتری چه از نظر رنگ و چه از نظر رسایی محتوا برخوردار است ، اما در برخی موارد خالی از اشکال نیست . به طور مثال در نگاره 3 با اینکه یکی از اهداف تصویر ، آموزش چراغ راهنماست ، اما در رنگ آميزي چراغ ها دقت صورت نگرفته و به گونه ای رنگ آمیزی شده که تمام چراغ ها به طور همزمان روشن به نظر میرسد یا نگاره ی 7 که نشان دهنده گردش خانواده در طبیعت روستاست پر از اشکالات تصویری است نظیر کشیدن قایق در یک نهر آب و خم شدن پسر خانواده از قایق برای غذا دادن به قوهای سفید زیبا که در آب نهر مشغول شنا هستند .

چینش نشانه ها:

چینش نشانه ها در کتاب بخوانیم به رسم گذشته در دو بخش نشانه های فارسی و نشانه های استثنا (عربی) صورت گرفته است . اینگونه تقسیم بندی حروف ، دانش آموزان را در انتهای فراگیری نشانه ها با مشکلات بسیاری مواجه میسازد . زیرا دانش آموز در انتهای آموزش نشانه ها با تعداد زیادی از کلمات و نشانه ها مواجه میشود که برای یادگیری آنها هیچ راهی جز به خاطر سپردن صورت دیداری واژه ندارد . بنابراین کلمات استثنا طی مدت زمان کوتاه و به طور فشرده آموزش داده میشود . درصورتیکه اگر این نشانه ها در لابه لای نشانه های فارسی قرار میگرفتند دانش آموزان فرصت بیشتری برای ثبت شکل کلمات در حافظه داشتند و آموزش اين نشانه ها آسانتر میشد .

خط : علی رغم تعیین خط نسخ برای آموزش خواندن در کتاب بخوانیم ، در بخش اصلی کتاب یعنی آموزش نشانه ها ، از خط نستعلیق استفاده شده است . در خط نستعلیق نشانه های مصوت کوتاه نوشته نمیشود و چون اموزش خواندن با رویکرد کلی انجام شده و صدا کشی و بخش از سیستم آموزش حذف شده است ، دانش آموز باید هنگام نوشتن به ازای مصوت های نامرئی نشانه ای بنویسد که این امر در آغاز آموزش مشکلاتی را به وجود میاورد . شاید انتخاب خط نسخ در کتاب بخوانیم جهت بر طرف کردن این مشکل بود که با جایگزینی خط نستعلیق در تالیف نهایی مشکل به قوت خود باقی می ماند .

ساختار محتوایی : کتابهای بخوانیم و بنویسیم علاوه بر تقویت و آموزش مهارتهای چهارگانه ی زبانی (خواندن و نوشتن و گوش کردن و صحبت کردن ) به آموزش مفاهیم نیز میپردازد . این مفاهیم شامل نکات دستوری ، نکات نگارشی ، نکات املایی و مفاهیم ارزشی و نگرشی و دانشي میباشد.

این مفاهیم در لابه لای تصاویر و تمرینات شفاهی گنجانده شده و به طور نا محسوس به دانش آموزان ارائه میشود . به نظر میرسد که یکی از اهداف مولفان کتب ، آموزش این مفاهیم به صورت داستانی و توالی رویدادها در تصاویر باشد . آنها سعی کرده اند با انتخاب شخصیتهای ثابت در قالب یک خانواده به محتوا و مفاهیم تصاویر روند منطقی ببخشند . این توالی از نگاره ای 1 تا 4 دانش آموز را به همراه آزاده شخصیت دختر خانواده از آشنا ترین نهاد یعنی خانه و خانواده جدا کرده و به محیط بیرون یعنی راه مدرسه و مدرسه رهنمون میسازد ، دانش آموز سیر منطقی ورود به جامعه را به همراه تصاویر حس میکند ولی از نگاره ی 5 به بعد تصاویر از روند داستانی خارج شده و در حالیکه هنوز نهاد مدرسه و قوانین آن به درستی معرفی نشده به طور آشفته و با تصاویر شلوغ و در هم نهاد های دیگری مانند بوستان – روستا – باغ وحش – مسجد را معرفی میکند . دانش آموزان از نگاره ی یک همراه با دختر خانواده وارد محیط مدرسه میشوند ولی در نگاره 5 برای آشنایی دانش آموزان با کلاس ، تصویری از کلاس پسرانه ارائه میشود در نگاره ی 10 نيز می شد به جای تصویر مسجد ، نماز خانه ی مدرسه را معرفی کرد زیر آشنایی با مسجد در بخش نشانه ها مفصلا انجام گرفته است .

نتیجه گیری:

کتابهای جدید آموزش زبان فارسی در پایه ی اول با توجه به رویکردهای نوین علم زبان آموزی تهیه شده و جهت کیفیت بخشی به آموزش زبان ، تغییرات اساسی در اهداف و رویکردها ، روش تدریس و ساختار ظاهری آن داده شده است . اگر چه مولفان این کتب سعی کرده اند کتابی منطبق با استانداردهای علم زبان آموزی تهیه نمایند و تا حدی هم در این کار موفق بوده اند ، اما در پاره ای از موارد تالیف این کتابها خالی از ضعف و اشکال نیست . نارسایی های ظاهری و مفهومی در برخی تصاویر- تقسیم بندی سنیتي حروف و چینش نامناسب آنها – دوگانگی خط و انتخاب خط نستعلیق بدون در نظر گرفتن مشکلات آموزش آن از جمله این موارد است . امید است با پیشرفت روز افزون تکنولوژی و فن آوری آموزشی و با استفاده از تجارب و نظرات آموزگاران و متخصصان این پایه ، اشکالات بر طرف شده و آموزش به نحو مطلوب تری انجام پذیرد .

مرجع :

ذوالفقاری ، حسن و دیگران . کتاب راهنمای تدریس بخوانیم و بنویسیم پایه ی اول .

تهران : اداره ی کل چاپ و توزیع کتابهای درسی ، 1385

بررسی ساختاری کتب فارسی (بخوانیم و بنویسیم)پایه اول ابتدایی

مطالب مشابه :

فعالیت های بخوانیم در کتاب فارسی چهارم و پنجم

بررسی ساختاری کتب فارسی (بخوانیم و بنویسیم)پایه اول ابتدایی

نرم افزار تاپ آموزشی بخوانیم و بنویسیم چهارم دبستان/محتوای الکترونیکی بررسی اجزای تشکیل دهنده خون ان

شوراي معلمان -بررسی درس فارسی (بخوانیم و بنویسیم )دروه ابتدایی

بررسی ریاضی

بررسی محتوای درسی ابتدائی با محوریت همت مضاعف،کارمضاعف

گزارش فعالیتهای گروه های آموزشی پایه سوم ابتدایی 87-86

تحلیل محتوای کتب درسی فارسی و علوم دورۀ ابتدایی در ارتباط با محیط زیست و حفاظت از آن

درس شیرین ریاضی (2)

نمونه طرح درس بخوانیم وبنویسیم اول ابتدایی