كوتاه درباره آبزورديسم

در سال ۱۹۴۳ آلبر کامو با انتشار رساله اسطوره سیزیف ( The myth of Sisyphus ) تئاتر دوران خود را تحت تاثیر قرارداد و در همین رساله بود که با بحث درباره آبزورد ، اصطلاح آبزوردیسم را رایج کرد . در اساطیر یونان آمده است که سیزیف به سبب گناهی که مرتکب شده ، محکوم است تا ابد تخته سنگی را از دامنه کوهی به طور دایم از پایین به بالا بغلتاند اما پس از آنکه با زحمت بسیار آن تخته سنگ را به قله رساند ، دوباره به پایین میغلتد و سیزیف ناگزیر است تا کار خود را دوباره تکرار کند . کامو از این کار سیزیف که نمادی از بیهودگی و بیحاصلی است نهایت اسنفاده را برد و جریان نوینی را در تئاتر معاصر پایه گذاری کرد . کامو معتقد بود که وضعیت انسان کاملا" پوچ و بی معنی است زیرا میان امیدهای انسان وجهان نامعقولی که در آن متولد شده است شکاف عظیمی وجود دارد . از نظر او تنها راه علاج این پوچی ، یافتن رشته ای استاندارد شده و الگویی بیطرفانه است تا انسان بتواند بر اساس آنها آشوب درون خود را سامان دهد .

شش سال پس از رساله آلبر کامو و در سال ۱۹۴۹ « اوژن یونسکو » نخستین اثر خود به نام آوازه خوان طاس را نوشت و آن را « ضد نمایش » نامید تا بر ضد درام سنتی و قراردادی شوریده باشد . یونسکو در مورد این نمایشنامه گفته است : « اگر آوازه خوان طاس انتقاد از چیزی است ، آن چیز باید مربوط به همه جوامع ، مربوط به زبان و مربوط به تمتمی ابتذالها باشد . اگر انسان غم انگیز نیست ، پس مضحک است ، دردناک و درواقع خنده آور است . با آشکار ساختن پوچی انسان است که میشود به گونه ای تراژدی دست یافت » .

یونسکو به روابط اجتماعی انسان به ویژه طبقه متوسط و وضعیت خانواده ها در این طبقه توجه دارد . در بیشتر آثار او دو مایه اصلی را میتوان یافت : یکی سرشت رو به زوال ماده گرایی و جامعه سرمایه داری و دیگری تنهایی و انزوای فرد . یونسکو تقریبا" در تمامی آثارش کلیشه ها ، ایدئولوژیها و ماده گرایی را تحقیر میکند و شخصیتهایش عمدتا" عناصری خود مختار و فاقد اندیشه هستند .

دیگر آثار یونسکو عبارتند از : درس ، صندلیها ، آمه ده ، چگونه از شرش خلاص شیم؟ ، مستاجر جدید ، قاتل بی مزد ، کرگدن ، پرسه ای در هوا ، گرسنگی و تشنگی ، مکبت و مردی با چمدانها .

نخستین نویسنده آبزوردیستی که ضمن کسب شهرت جهانی برای خود ، تئاتر آبزورد را مورد توجه جدی مردم قرارداد ، ساموئل بکت بود . بکت نخستین سالهای فعالیت ادبی خود را صرف داستان نویسی کرد اما خیلی زود به نمایشنامه نویسی روی آورد و مسیر اصلی خود را یافت . آثار بکت به طور مستقیم با مقوله غم انگیز زندگی از دیدگاه او سر و کار دارد و تقریبا" هر تمهیدی که به کار میبرد برای آن است که راز نمادین زندگی را آشکار کند . بکت در آثار خود بارها از خودش میپرسد : من کیستم ؟ زمان و مکان چیست ؟ ذهن و ماده چه هستند؟ و واقعیت کدام است ؟

بکت در سال ۱۹۵۲ با نگارش « در انتظار گودو » به شهرتی جهانی رسید . این اثر که ابهامی سمبولیک در خود پنهان دارد ، شخصیتهای ولگردی را در مقابل بیننده قرار میدهد که سخت انتظار می کشند و خود را به درختی که زیر آن قراردارند ، آویخته می پندارند . از دیگر آثار بکت میتوان : پایان بازی ، آخرین نوار کراپ ، روزهای خوش ، نمایش ، آمد و رفت ، من نه ( No I ) و آن روزگار را نام برد .

هارولد پینتر اولین نمایشنامه خود به نام اتاق را در طول مدت چهارده روز نوشت که در سال ۱۹۵۷ در دانشگاه بریستول به صحنه رفت . در آثار پینتر موقعیتهای روزمره به تدریج حال و هوایی اسرارآمیز و رعب انگیز به خود میگیرند . حوادث با انگیزه هایی مبهم ، نامعلوم و بدون توضیح اتفاق می افتند و پس زمینه آنها باز نمی شود . دیالوگ های پینتر اگرچه عامیانه و طبیعی هستند اما بسیار بادقت نوشته شده اند . برای پینتر سکوت بخشی از زبان نمایشی است و گفتار همچون تمهیدی است که برای پوشاندن برهنگی روان شخصیتها به کار میرود . یک توضیح صحنه در آثار پینتر غالبا" همان اندازه اهمیت دارد که دیالوگ مهم است . در نمایشنامه های او همه چیز در آغاز با مزه و به نحو دلپذیری مبهم است اما به تدریج هنگامی که شخصیتها با وضع نامساعدی روبرو می شوند ، حال و هوایی اضطراب آور ، رقت انگیز یا بیمناک آنان را در برمیگیرد و میکوشند تا خود را از خطری ناشناس و غالبا" نامشخص در بیرون یا درون خانه یا مکانی که حرکت صحنه ای در آن اتفاق می افتد رها سازند .

آثار دیگر پینتر عبارتند از : مستخدم ماشینی ، جشن تولد ، درد خفیف ، شبی در خارج از خانه ، مدرسه شبانه و سرایدار .

نمایش پوچی به روابط علت و معلولی کمترین توجه را داشته و با گونه های واقعگرای نمایش فاصله ای بسیار دارد . درحقیقت تئاتر آبزورد از جوانبی چند با تئاترهای کلاسیک ، رومانتیک ، رئالیست و ناتورالیست متفاوت است . این وجوه تمایز که همه از ویژگی های تئاتر جدید به شمار میروند بیشر در پیرنگ ( Plot ) ، شخصیت ( Character ) و زبان ( Language ) جلوه میکند .

الف) پیرنگ در تئاتر آبزورد‌ :

چنانچه میدانیم ، پیرنگ خلاصه ای است از داستان نمایشنامه با ذکر روابط علت و معلولی . اما نمایشنامه نویسان پوچی برداشت دیگری از پیرنگ نمایشنامه دارند که بازتاب را میتوان به سه شکل در آثارشان دید :

· پیرنگ برخی از این نمایشنامه ها گویی رویدادی را بازگو نمیکند ؛ گویی داستانی ندارند ، کا ری انجا م نمی گیرد و اتفاقی نمی افتد . کا رپرداخت ( Action ) آنها درونی است و پایان آنها همانند آغاز است . آثار ساموئل بکت ( Samuel Becket ) از این دسته است .

· در پیرنگ نمایشنامه های آبزورد میان رویدادها ، اصل توالی زمان و اصل علیت مورد توجه و تاکید قرار نمی گیرد . لذا در برخی از این آثار زمان کم ، محو یا ثابت است .

· در نمایشنامه های پوچی به جای آنکه تم ، فضا و لحن تابعی از پیرنگ باشند ؛ پیرنگ تابع آنها میشود . بنابراین در هنگام خواندن این نمایشنامه ها بیشتر باید پرسید « چه چیز دارد اتفاق می افتد » تا اینکه « چگونه اتفاق می افتد » .

ب) شخصیت در تئاتر آبزورد :

در نمایشنامه های پوچی شخصیت معمولا" انسان یا انسان گونه ای است که دارای ویژگی های جسمانی ، روانی ، اجتماعی و اعتقادی خاصی است و نتایج این ویژگی ها در گفتار ، رفتار ، کردار و پندار او تجلی یافته و سبب ظهور پیرنگ میگردد . نویسندگان آبزورد در ساخت شخصیت برای خود آزادی های تازه ای شناخته اند که نویسندگان مکاتب قدیمی تر یا آنها را نمی شناختند و یا مورد پسندشان نبود . با این وجود نمی توان گفت که آبزورد ها تمام قوانین کلاسیک ، سنتی و رسمی را ساختن شخصیت را نقض کرده اند بلکه بنظر میرسد که با خلاقیت و آزادی بیشتری با این مقوله برخورد نموده اند .

ج ) زبان در تئاتر آبزورد :

معمولا" گفتگوی نمایشی یا به اصطلاح ، واژگان نمایش ( The Language of Drama ) دو کارویژه دارد ؛ نخست اینکه پیرنگ را بازگو کرده و به از آغاز به پایان میرساند و دوم آنکه شخصیتهای نمایش را به تماشاگر معرفی میکند . زمانی کل نمایش را متن نمایشی یا نمایشنامه می دانستند اما اتکای تام به متن نمایشی از اوایل قرن بیستم مورد تردید قرار گرفت که این ابداعات نیز بر دو محور عمده استوار بودند : یکی حذف ، تلخیص ، بازنویسی و تعدیل متن ادبی و دیگری کاربرد جدید زبان و گفتگوی نمایشی .

مارتین اسلین در کتاب خود با عنوان نمایش آبزورد ، ضمن بررسی تطبیقی نمایشهای آبزورد با آثار غیر آبزورد نتیجه میگیرد که اگر یک نمایشنامه خوب باید داستانی طرح ریزی شده و روشن داشته باشد ، نمایش آبزورد نه داستانی دارد و نه طرحی ؛ اگر یک نمایشنامه خوب باید به خاطر شخصیت پردازی موشکافانه و انگیزه های درست آن در جهت عمل اشخاص قضاوت شود ، نمایشهای آبزورد اغلب فاقد شخصیتهای باهویت بوده و تقریبا" آدمها شبیه به عروسکهای مکانیکی به تماشاگر عرضه میشوند . اگر یک نمایش خوب باید طرحی کاملا" دقیق با تمام جزئیات داشته باشد ، در نمایشهای آبزورد نمی توان دقیقا" مشخص کرد نمایش از کجا آغاز شده و در کجا خاتمه می یابد زیرا این گونه نمایشها غالبا" شروع و پایان مشخصی ندارند . اگر یک نمایشنامه خوب باید آیینه ای ازطبیعت و محیط اجتماعی باشد و خلق و خوی عصر خود را به بهترین وجه شرح دهد ، نمایشهای آبزورد اغلب انعکاسهایی از رویاها و کابوسهای بشری هستند و بالاخره اگر یک نمایشنامه خوب بر زبانی شوخ و زنده و تند تکیه دارد ، نمایشهای آبزورد اغلب ترکیبی از سخنان نامعلوم و بی ربط و متناقض هستند .

اگرچه بسیاری از این موارد را میتوان در اکثر نمایشنامه های آبزورد یافت ، اما وجود چنین مواردی به منزله ضعف نمایشنامه های آبزورد نیست چراکه آبزوردیسم محصول سیر تحولی فلسفه ، مذهب ، افکار اجتماعی ، سیاست ، اقتصاد ، ادب و هنر عصر خود بوده و آیینه تمام نمای جامعه غربی به شمار میروند .

باید دقت داشت که آبزوردیسم هرگز نهضتی آگاهانه و به دقت تعریف شده نبوده است و از این رو هیچگاه نمی توان نویسندگانی که به این موج تعلق ذارند را به دقت مشخص کرد . با این حال امروز آثار نمایشی یونسکو ، بکت ، ژنه و آداموف را به عنوان کاملترین نمونه های درام آبزورد میشناسند ؛ هرچند که این نمایشنامه نوسان نیز چه در تکنیک و چه در نحوه نگرش به موضوعات با یکدیگر تفاوتهای فاحشی دارند .

پیشگامان تئاتر آبزورد :

آرتور آداموف در جوانی به مکتب سورئالیسم پیوست اما به لحاظ نفوذ این مکتب به تئاتر آبزورد در سال ۱۹۴۷ و در ۳۹ سالگی به درام نویسی آبزورد روی آورد . در درامهای اولیه آداموف زمان و فضا همچون رویا حد و مرزی ندارند اما در آثار بعدی او این عناصر به تدریج گرایش بیشتری به جامعه نشان دادند به ویژه در آثاری که آداموف پس از ۱۹۵۶ با طرد نمایشنامه های پیشین خود و با گرایش به شیوه برشت نگاشت ، این تفاوت در چگونگی زمان و فضا بیشتر مشهود است .

از جمله آثار آداموف میتوان به : تهاجم ، پارودی ، همه بر علیه همه ، پائولی پائولی و بهار ۷۱ اشاره نمود .

كوتاه درباره آبزورديسم

مطالب مشابه :

نمایشنامه ی صابون

نمایشنامه

يك نمايشنامه ي كوچولو براي اجرا درمدرسه

كوتاه درباره آبزورديسم

متن نمایشنامه برای سن دبستان

نمایش و نمایشنامه کودک و نوجوان