|
به نظر میرسد در دوران بارانی بین آخرین دورههای یخچالی دوران چهارم Plistocem در نجد ایران
دریاچه پهناوری گسترده بوده است. این دریا با شروع عهد خشكسالی به تدریج خشك شده و اكنون
در محل آن كویر بزرگ مركزی برجاست. در اواخر هزاره ششم در سرزمین حاصلخیز رسوبی در
جوار كوهستان و حاشیه كویر مركزی اولین استقرارها در ناحیه سیلك شناسایی شده است. یكی از
مهمترین عوامل این امر كه موجب استقرار طولانی در این ناحیه گردیده را میتوان وجود چشمه فین در
۲ كیلومتری این ناحیه ذكر كرد.
در واقع مهمترین عامل شكلگیری تمدنها از قدیمیترین دورانها در این ناحیه، وجود آب سرشار و دائمی
در سرچشمه فین است، كه باعث جذب انسان به این منطقه شده و در شكلگیری و پیشرفت تمدن در این
ناحیه نقش اساسی ایفا نموده است.
از دوران هخامنشی این ناحیه مطلب خاصی نمیدانیم، تنها در روستای مرق مجموعهای از سكههای
داریوش سوم به همراه تعدادی سكههای سلوكی یافت شده است.
وجود آتشكده نیاسر بجای مانده از زمان ساسانیان در حومه كاشان نشان از آبادانی و معمور بودن
ناحیه در آن دوران دارد، به حدی كه طبق گزارشهای اعثمكوفی در جنگ نهاوند، دلاوری از ناحیه كاشان
(آذرگرد) با بیش از بیست هزار سوار در این نبرد شركت داشته كه رویاروی لشكر اعراب ایستاده اند.
و دست آخر اینكه حمدا. . . مستوفی در نزهته القلوب بنای شهر كاشان را در دوره اسلامیبه زبیده خاتون
همسر هارون الرشید نسبت داده است.
● ناحیه فین
«فین قصبهای است در بخش مركزی شهرستان كاشان كه دارای دو قسمت جداگانه فین بزرگ و فین
كوچك است، و بعضی آن را فینین نامند. فین در شش هزار گزی باختر كاشان قرار گرفته است و به
واسطه كثرت اشجار و آب و هوای خوب یكی از تفرجگاههای اطراف كاشان است، آب آن از چشمه
معروف سلیمانیه و سفیدآب تأمین میشود و . . . (لغتنامه دهخدا). طبق نوشته دونالد ویلبر در كتاب
باغهای ایرانی و كوشكهای آن: «وقتی مسافر به شهر تاریخی كاشان نزدیك میگردد میتواند در سمت راست
جاده، باغ فین را با سروهای زیبایش مشاهده كند، با بازدید از این نقطه میتوان گفت كه مهمترین نقطه این
شهر را دیده است.»
قدیمیترین منبعی كه در مورد تاریخ فین و آبهای آن اشاراتی دارد، كتاب تاریخ قم (تألیف سال ۳۷۸ هجری
قمری) است كه البته مانند بسیاری از مناطق دیگر پایهگذاری آن را با شخصیتهای اساطیری آمیخته
چنین مینویسد: «فین آن را بشتاسب بنا كرد و در آن وقت كه با ارجاسف ملك ترك كارزار كرد و
كاریزهای آن دیه را با اشارت ملك جم بیرون آورده و بسیار آبند»
فین كوچك كه باغ فین نیز در آن واقع است، دارای ۱۷ محله میباشد، این محلات عبارتند از: محله
سرپایین، محله پشت باغ، محله مصلی، محله ملتی، محله رودخانه، محله باغكهنه، محله سازمان آب،
محله ملاقطب، محله انار، محله توتستان، محله زیارت، محله شاهزاده ابراهیم، محله گذر، محله پنجروزه،
محله حیدری، محله تنبیلی، زبان مردم فین فارسی است، ولی زبان محلی كه ریشههای فرس قدیم دارد در
این قسمت رایج است. مذهب مردم فین شیعه اثنی عشری است.
مفضل بن سعد مافروخی در كتاب محاسن اصفهان چنین آورده است كه: «و به دیه ابروز كاشان كاریزی
هست اسفذاب نام مشرب اهل آن دیه و صحراها و دیه هایی چند كه در آن حوالی واقع است و به دیه پین
غایض میشود» از این نوشته چنین استناد میشود كه نام قدیمی فین «پین» بوده است و بعدها بر اثر استعمال
لغت به فین تبدیل شده است و نیز اینكه یكی از منابع تأمین آب فین سفیدآب است. در ادامه كتاب از حضور
عمروبنلیث صفاری در كنار این رودخانه، و شگفتی او از این آب و جستجوی او برای یافتن سرچشمه آن
كه بینتیجه مانده است، صحبت به میان آمده است.
● چشمه سلیمانیه
در جنوب باغ فین چشمه آبی موسوم به چشمه سلیمانیه، با قریب به دوازده سنگ آب وجود دارد. آب آن
فوق العاده صاف است ولی به واسطه داشتن بعضی املاح برای آشامیدن مناسب نیست. آب چشمه فین
به واسطه كیفیتهای خاص خود مانند صافی و پاكی و روشنایی كمنظیر و همچنین كیفیت ثابت و تغییر
ناپذیرش همواره مشهور و ضربالمثل بوده است و طبق نوشته فلاندن «مردم برای این آب عقاید موهوم
دارند و میگویند خاصیت طبی دارد» این چشمه از بن صخرههایی به نام كوه دندانه و شكاف تخته
سنگهای معدن گچ و آهك واقع در شش كیلومتری غرب كاشان از زمین میجوشد.
● در وجه تسمیه این چشمه دو روایت نقل میشود:
▪ كاشان یكی از مراكز یهودی نشین ایران بوده كه طبق آمارگیری كه در دوران شاه عباس دوم
انجام شده است بیش از ۱۰۰۰ خانوار یهودی در این شهر سكونت داشتهاند و در آن دوران با حضور
چند تن از علمای یهود در این شهر لقب اورشلیم دوم به آن اطلاق شده است. یهودیان ساكن در این شهر
برای این آب قداست خاصی قائل بودهاند زیرا معتقد بودند كه این چشمه از معجزات سلیمان نبی است،
از همین روی آن را به نام چشمه سلیمانیه نامیده اند.
▪ برخی نیز اعتقاد دارند در دوران شاه سلیمان صفوی در اطراف این چشمه صفه یا بنایی
ساخته شده است، به این سبب آن را به نام سلیمان صفوی چشمه سلیمانیه خوانند.
یك نظر حیدرصفدر به سلیمان شاه كرد آب سرچشمه فین را ز عصا پیدا كرد كه البته هر دو،
روایتهایی شفاهی هستند كه برای آن سند مكتوبی موجود نیست اما در فرهنگ عامه مورد قبول واقع
گردیده اند.
● باغ كهنه
وجود باغ فین به دوران آلبویه منسوب است كه از این دوران شواهدی در دست نیست و اثبات این
مطلب نیاز به تحقیقات و كاوشهای باستانشناسی دارد. بعد از این دوران نیز وجود باغ فین را به
دوران ایلخانی منسوب كردهاند، یاقوتحموی (قرن هشتم) نیز از گشت و گزار مردم كاشان در اطراف
باغات فین یاد كرده است.
در دوران آغازین حكومت شاهاسماعیل صفوی (۹۰۹ هجری قمری) مردم كاشان كه از رسمیشدن مذهب
شیعه به شوق آمده بودند، مشتاقانه در انتظار دیدار شاه محبوب خود به آذینبندی كوچه و خیابان شهر
پرداختند. شاهاسماعیل به كاشان آمد، در باغ فین جلوس كرد، و در سرچشمه فین بار عام داد. همه اقشار
مردم ـ در این جشن و سرور شركت كردند و پس از مراسم تشریفات به طعام دعوت شدند. شاه از آن همه
احساسات و پذیراییهای بسیار شادمان شد و در پایان دستور برپایی جشن خلعت داد. (شاهاسماعیل دو بار
باغ فین آمد و در آنجا جشن و سرور برپا كرده است.)
● كاشان در دوران صفوی اهمیت فراوانی مییابد كه دلایل زیر را میتواند برای آن برشمرد.
▪ توجه پادشاهان صفوی به مذهب شیعه و شهرهایی كه مركز شیعیان و علمای شیعه بودند، موجب اهمیت
یافتن كاشان گردید.
▪ اهمیتی كه پادشاهان صفوی برای صنایع دستی و هنر قائل بودند؛ با وجود هنرمندان و صنعتگران
مختلف (كاشیكاری، قالی بافی، ابریشمبافی. . .) در این شهر، بر اهمیت آن افزوده گردید.
▪ اهمیت یافتن اصفهان و پایتخت شدن آن موجب گردید كه شهرهای پیرامون آن از جمله كاشان كه بر سر
راههای ری و خراسان قرار داشت آباد گردیده و صنایع و بازرگانی آن رونق گیرد.
▪ قرار گرفتن كاشان بر سر راه تجاری بندرعباس.
این عوامل باعث شد كه كاشان در دوران صفوی از نظر مذهب، وسعت، ثروت و زیبایی دومین شهر
ایران به شمار رفته و بازارهای آن پر از اجناس و كالاهای مختلف و مساجد و اماكن مذهبی، پر رونق و
مركز علمی و فرهنگیاش فعال گردد. به نقل از سفرنامه فیگوئروآ: «شهر كاشان همواره مورد توجه
پادشاهان ایران بوده است، نخست از این جهت كه اهالی آن بسیار صدیق و خوشمشربند، و دو دیگر
بخاطر آنكه مركز تولید پارچههای ابریشمی و به خصوص قالیهای بسیار ظریف و مرغوبی است كه
در سراسر جهان نظیر ندارد و از این طریق ثروت سرشاری را جلب میكند....
| 
