مقدمه اي بر روش پژوهش

نويسنده: آرش حبيبي

منبع: پايگاه علمي-پژوهشي پارس مدير

1- مقدمه

برخي را عقيده بر اين است که علم همان روش است. در هر حال مي توان به خوبي پذيرفت که هيچ علمي فاقد روش نيست و دست آورد هاي هر پژوهش علمي به همان نسبت حائز ارزشند که با روشهائي درست اخذ شده باشند(ساروخاني،1382). از رهگذر پژوهش و تجربه است که نا آزموده در بوته آزمايش قرار ميگيرد و در ژرفناي تاريک نا آگاهي، بارقه روشن اکتشاف و آگاهي تلألو مي يابد.
روش معادل فارسي واژه method (مشتق از واژه يوناني rσοО يعني در طول و taεm يعني راه) به معناي دقيق "در پيش گرفتن راهي" و يا معين کردن گامهائي است که براي رسيدن به هدفي ميبايد با نظمي خاص برداشت(خاکي،1378).
پژوهش و روش علمي اگر يک چيز نباشند کاملا نزديک و وابسته به يکديگرند(هومن،1373). روش علمي يا روش پژوهش علمي، فرايند جستجوي منظم براي مشخص ساختن يک موقعيت نا معين است(بازرگان و ديگران،1376). در نهايت بايد اذعان نمود دستيابي به هدف هاي علم يا شناخت علمي ميسر نخواهد شد مگر زماني كه با روش شناسي درست صورت پذيريد. به عبارت ديگر پژوهش از حيث روش است كه اعتبار مي يابد نه موضوع پژوهش(خاكي‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏،1378).

2- روشهاي شناخت

شناخت شناسي نخستين گام و سنگ بناي آشنائي با روشهاي پژوهش است. روشهاي شناخت متعدد است و قدمتي به بلنداي تاريخ بشر دارد. براي نمونه شناخت از طريق سير و سلوک و عرفان يا شناخت از طريق مراجعه به افراد با صلاحيت از راه هاي کسب معرفت مي باشند اما در روشهاي تحقيق با دو رويکرد اصلي از شناخت مواجه هستيم:

رويکرد خردگرايانه يا Rationalistic approach: اين رويکرد بر پايه قدرت تفکر استوار است و فرض بنيادي اين روش آن است که عقل قادر به شناخت همه پديده ها مي باشد. استدلال قياسي يعني رسيدن از کل به جز اساس رويکرد خردگرايانه است که با مطالعات ارسطو آغاز شده است.

رويکرد تجربي يا طبيعت گرايانه يا Naturalistic approach: اين پارادايم بر پايه اصول پوزيتيويسم (Positivism) استوار است يعني فرض مي شود واقعيت چيزي است که فرد مي تواند به وسيله حواس خود آن را تجربه کند. بنابراين مي توان متغيرهاي يک پديده پيچيده را به طور جداگانه مورد بررسي قرار داد. استدلال استقرائي يعني رسيدن از جز به کل اساس رويکرد تجربي است که در دوران رنسانس در برابر رويکرد خردگرايانه مطرح شد.

هر پژوهش علمي داراي دو مرحله است . مرحله اول با استدلال قياسي شروع مي شود و در مرحله دوم با استدلال استقرائي به پايان مي رسد:

مرحله اول (استدلال قياسي) : مباني نظري و پيشينه پژوهش --> فرضيه سازي --> تدوين گويه ها و سنجه هاي هر فرضيه

مرحله دوم (استدلال استقرائي) : جمع آوري، تلخيص و تجزيه و تحليل داده ها --> نتيجه گيري و فرضيه سازي

3- دسته بندي روش هاي تحقيق

روشهاي پژوهش در علوم رفتاري را معمولا با توجه به دو ملاک هدف و ماهيت تقسيم بندي مي کنند (حافظ نيا،1382).

• دسته بندي روش هاي تحقيق بر اساس هدف

براساس هدف پژوهش ها به پژوهش هاي بنيادي و کاربردي تقسيم مي شوند. البته زهره سرمد معتقد است پژوهش ها براساس هدف به سه دسته تقسيم مي شوند: تحقيق بنيادي، تحقيق کاربردي و تحقيق و توسعه. با عنايت به توضيحات زير مي توان گفت تحقيق و توسعه خود يک نوع تحقيق کاربردي است.

- تحقيق بنيادي: پژوهشي است كه به كشف ماهيت اشياء پديده‌ها و روابط بين متغيرها، اصول، قوانين و ساخت يا آزمايش تئوري‌ها و نظريه‌ها مي‌پردازد و به توسعه مرزهاي دانش رشته علمي كمك مي‌نمايد. هدف اساسي اين نوع پژوهش تبيين روابط بين پديده ها، آزمون نظريه ها و افزودن به دانش موجود در يک زمينه خاص است. براي مثال "بررسي رابطه اعتماد و تعهد در روابط صنعتي" يک نمونه تحقيق بنيادي است. سطح گفتمان کلي و انتزاعي در حوزه يک علم است. تحقيق بنيادي مي تواند نظري يا تجربي باشد.

تحقيق بنيادي نظري از روش‌هاي استدلال عقلاني و قياسي استفاده مي‌كند و بر پايه مطالعات كتابخانه‌اي انجام مي‌شود. تحقيق بنيادي تجربي از روش‌هاي استدلال استقرائي استفاده مي‌كند و بر پايه روشهاي ميداني انجام مي‌شود.

- تحقيق كاربردي: پژوهشي است كه با استفاده از نتايج تحقيقات بنيادي به منظور بهبود و به كمال رساندن رفتارها، روش‌ها، ابزارها، وسايل، توليدات، ساختارها و الگوهاي مورد استفاده جوامع انساني انجام مي‌شود. هدف تحقيق کاربردي توسعه دانش کاربردي در يک زمينه خاص است. در اينجا نيز سطح گفتمان انتزاعي و کلي اما در يک زمينه خاص است. براي مثال "بررسي ميزان اعتماد مشتريان به سازمان فرضي" يک نوع تحقيق کاربردي است.

• دسته بندي روش هاي تحقيق بر اساس نحوه گردآوري داده ها

سرمد معتقد است پژوهش ها براساس نحوه گردآوري داده ها به دو دسته تقسيم مي شوند: تحقيق توصيفي و تحقيق آزمايشي

- تحقيق توصيفي يا غير آزمايشي شامل 5 دسته است: پيمايشي، همبستگي، پس رويدادي، اقدام پژوهي، بررسي موردي

- تحقيق آزمايشي به دو دسته تقسيم مي شود: تحقيق تمام آزمايشي و تحقيق نيمه آزمايشي

نظر به گستردگي موضوع ادامه مبحث را در ادامه مطلب پيگيري کنيد.

4- روشهاي گردآوري اطلاعات

روشهاي گردآوري اطلاعات به دو دسته ميداني و کتابخانه اي تقسيم مي شود. روشهاي کتابخانه اي در تمام تحقيقات مورد استفاده قرار مي گيرند. برخي تحقيقات مانند تحقيقات تاريخي اساساً کتابخانه اي هستند. روشهاي ميداني عبارتند از مشاهده، مصاحبه، پرسشنامه، آزمون، مباحثه و مولتي مديا (چندرسانه اي).

ويژگي اساسي تحقيق علمي اتکا به داده ها و اطلاعات دست اول است. اين ويژگي يک تحقيق را از يک مطالعه، تاليف و تدوين جدا مي سازد. شيوه مطالعات کتابخانه اي و خلاصه نمودن مطالعات پيشين به صورت متن داستان گونه در روشهاي تحقيق علمي امروز جائي ندارد. بنابراين مهمترين موضوع در گردآوري اطلاعات اين است که بر اطلاعات دست اول ناشي از همان تحقيق تکيه شود. مطالعات گذشته نيز بهتر است در قالب ماتريس ها و نمودارها بصورت بسيار فشرده ارائه شود.

5- جامعه آماري و نمونه آماري

در صدر برنامه ريزي هر مطالعه يا تحقيقي اين سوال که حجم نمونه چقدر بايد باشد قرار دارد. انتخاب نمونه بزرگتر از حد نياز موجب اتلاف منابع مي شود و انتخاب نمونه هاي خيلي کوچک منتج به نتايج غيرقابل اتکا مي شود(عادل آذر، آمار و کاربرد آن در مديريت، 1383).
مجموعه واحدهائي که حداقل در يک صفت مشترک باشند يک جامعه آماري را تشکيل مي دهند (خاکي، 1378). نمونه آماري عبارت است از تعدادي از افراد جامعه که صفات آنها با صفات جامعه مشابه بوده معرف جامعه باشد. نمونه گيري نيز فرايند انتخاب نمونه است. روشهاي متعددي براي نمونه گيري وجود دارد:

- نمونه گيري تصادفي ساده: زماني که حجم جامعه معلوم باشد و تغييرات صفت مورد مطالعه در جامعه شديد نباشد. نمونه گيري تصادفي ساده با استفاده از جدول اعداد، قرعي کشي يا سيستماتيک صورت مي گيرد.

- نمونه گيري چينه اي (stratified): زماني که حجم جامعه معلوم باشد ولي تغييرات صفت مورد مطالعه در جامعه شديد باشد.

- نمونه گيري خوشه اي و چند مرحله اي: زماني که حجم جامعه نامعلوم باشد.

فرمول هاي تعيين اندازه نمونه متفاوت است. يکي از روشهاي پرکاربرد در تعيين حجم نمونه فرمول زير است:

در اين فرمول مهمترين پارامتري که نياز به برآورد دارد S² است که همان واريانس نمونه اوليه است. براي محاسبه S² تعدادي پرسشنامه توزيع شده و واريانس نمونه اوليه محاسبه مي شود. مقدار يک مقدار ثابت است که به فاصله اطمينان و سطح خطا(α) بستگي دارد. معمولاً سطح خطا 5% يا 1% در نظر مي گيرند. براي مثال اگر سطح خطا يا سطح معناداري (significant level) برابر 5% در نظر گرفته شود سطح اطمينان برابر با 95% خواهد بود. در نتيجه با توجه به جدول آماري 1.96 خواهد بود. اين جداول در انتهاي کتابهاي آمار وجود دارند. مقدار d نيز براساس همان سطح خطا يا برابر 0.05 در نظر گرفته مي شود.

دقت کنيد هميشه فرض صفر در سطح اطمينان قرار دارد. احتمال رد فرض صفر وقتي فرض صفر درست باشد خطاي نوع اول ناميده مي شود. بنابراين هرچه α کوچکتر باشد سطح اطمينان بزرگتر شده و احتمال خطاي نوع اول کمتر مي شود. اما در چنين حالتي توان آزمون پائين خواهد آمد. توان آزمون يعني توان رد فرض صفر وقتي فرض صفر غلط است. توان آزمون برابر است با 1-α . جهت بالابردن همزمان توان آزمون و پائين آرودن احتمال خطاي نوع اول بهتر است حجم نمونه افزايش يابد. در اين صورت احتمال خطاي نوع دوم نيز کمتر خواهد شد. خطاي نوع دوم يعني احتمال پذيرش فرص صفر غلط.

مثال: در يک پژوهش ذيحسابان دستگاههاي اجرائي کشور جامعه آماري پژوهش را تشکيل ميدهند. جهت تعيين حجم نمونه يك مطالعه مقدماتي با توزيع پرسشنامه بين 20 نفر از ذيحسابان دستگاههاي اجرائي کشور انجام شد و با برآورد واريانس نمونه اوليه در سطح اطمينان 95 درصد، حجم نمونه از طريق فرمول زير محاسبه گرديد:

با توجه به محاسبات انجام شده 82 نفر به عنوان نمونه آماري مورد مطالعه برآورد گرديد.

6. ابزار اندازه گيري و جمع‌آوري اطلاعات

زمانيکه موضوع پژوهش انتخاب شد و نوع تحقيق براساس هدف مشخص گرديد ابتدا بايد براساس ادبيات پژوهش به تعريف عملياتي متغيرهاي پژوهش پرداخت و سپس متغيرهاي پژوهش بايد به نوعي اندازه گيري و سنجش شوند. به طور كلي روش هاي گردآوري اطلاعات در يک پژوهش را مي توان به دو دسته كتابخان اي و ميداني تقسيم نمود. در خصوص جمع آوري اطلاعات مربوط به ادبيات موضوع و پيشينه تحقيق از روش هاي كتابخانه اي و در خصوص جمع آوري اطلاعات براي تاييد يا رد فرضيه هاي پژوهش از روش ميداني استفاده مي گردد.

پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده از ابزارهاي رايج اندازه گيري متغيرها هستند اما در بسياري از تحقيقات علوم انساني از مقياس هاي سنجش نگرش استفاده مي شود. مشهور ترين مقياس هاي سنجش نگرش عبارتند از: مقياس ليکرت، مقياس افتراق معنائي، مقياس ثرستون، مقياس گاتمن و مقياس فاصله اجتماعي بوگاردوس. ادامه مطلب...

مقياس ليکرت به عنوان يكي از متداول ترين ابزار جمع آوري اطلاعات در تحقيقات پيمايشي مورد استفاده قرار مي گيرد و عبارت است از مجموعه اي از پرسش هاي هدف دار که نظر، ديدگاه و بينش يك فرد پاسخگو را مورد سنجش قرار مي دهد(حافظ نيا،1377).

• تهيه مقياس ليکرت

برمبناي نظريه چرچيل (1979) براي ايجاد يك مقياس زمانيكه ابعاد موضوع مورد مطالعه شناسائي شدند بايد مجموعه اي از آيتم ها در ارتباط با هر بعد ايجاد گردند(سين و ديگران،2005). براساس مطالعه متون مشابه، مصاحبه و مباحثه هاي تفصيلي با اساتيد راهنما و مشاور و نيز براساس نظر متخصصان و مديران رده بالاي سازمان مورد مطالعه، آيتم هاي مورد نظر جهت سنجش هر بعد شناسائي، تحليل و غربال ميگردد تا در نهايت يک مقياس چند بعدي که روائي آن از نظر متخصصان علمي و عملي مورد تائيد بوده است، توسعه داده شود.

در تهيه و تدوين پرسشنامه ميتوان از يک پرسشنامه استاندارد استفاده کرده و با نظر کارشناسان و ادبيات پژوهش آنرا بوميسازي و متناسب با فضاي کلي حاکم بر پژوهش نمود.
پرسشنامه مورد استفاده در يک پژوهش عموماً متشکل از دو دسته سوالات عمومي و تخصصي است. دسته اول سوالات عمومي پيرامون مشخصات فردي پاسخ دهندگان مانند جنسيت، سن، ميزان تحصيلات، مرتبه سازماني و وضعيت استخدامي است. دسته دوم سوالات تخصصي پرسشنامه هستند که براي آزمون فرضيههاي پژوهش طراحي شدهاند. جهت امتياز دهي و ارزش گزاري کمي سوالات تخصصي از طيف ليکرت استفاده ميشود(جدول 3-1).

بسيار زياد	زياد	متوسط	کم	بسيار کم	گزينه انتخابي
5	4	3	2	1	امتياز

جدول3-1: نمره دهي به سوالات در طيف ليكرت

• روايي يا اعتبار پرسشنامه (Validity)

مقصود از روائي آن است که وسيله اندازه گيري، بتواند خصيصه و ويژگي مورد نظر را اندازه بگيرد. اهميت روائي از آن جهت است که اندازهگيريهاي نامناسب و ناکافي مي تواند هر پژوهش علمي را بي ارزش و ناروا سازد(خاکي،1378).
در يک پژوهش براي بررسي روايي پرسشنامه از روش روايي محتوائي، ملاکي و اعتبار سازه استفاده مي شود. روايي محتوائي بيشترين کاربرد را در تعيين روائي يک مقياس دارد. اعتبار محتواي يک ابزار اندازه گيري به سوال هاي تشکيل دهنده آن بستگي دارد. براي تعيين اعتبار محتوائي پرسشنامه به تعدادي از صاحب نظران و اساتيد مديريت و علوم رفتاري از جمله استاد راهنما و مشاور داده شده و از آنها در مورد سوالات و ارزيابي فرضيه ها نظرخواهي مي گردد تا روائي پرسشنامه را تاييد نمايند.

• پايائي يا اعتماد پرسشنامه (Reliability)

قابليت پايائي يكي از ويژگي هاي فني ابزار اندازه گيري است كه نشان دهنده اين است كه ابزار اندازه گيري تا چه اندازه نتايج يكساني در شرايط مشابه به دست مي دهد. بازآزمائي، آزمون همتا، تصنيف، کودر-ريچاردسون و آلفاي کرونباخ از جمله روشهاي سنجش پايائي هستند که در اين جا روش آلفاي کرونباخ تشريح مي شود.
يكي از روش هاي محاسبه قابليت پايايي، ضريب آلفاي كرونباخ مي باشد كه براي محاسبه آن ابتدا بايد واريانس نمرات هر سوال پرسشنامه و واريانس كل آزمون را محاسبه كرد و سپس با استفاده از فرمول زير مقدار ضريب آن را محاسبه نمود(بازرگان،1376).

α = ضريب آلفاي كرونباخ

k = تعداد سوال هاي پرسشنامه

= واريانس مربوط به سوال i

= واريانس كل آزمون

ضريب آلفاي كرونباخ در يک پژوهش، با يك مطالعه مقدماتي با توزيع 20 الي 30 پرسشنامه محاسبه ميشود. لازم به ذکر است چنانچه ضريب آلفاي کرونباخ بيش از 7/0 محاسبه گردد، پايايي پرسشنامه مطلوب ارزيابي مي شود.

6) روش هاي آماري مورد استفاده

در يک پژوهش جهت بررسي و توصيف ويژگيهاي عمومي پاسخ دهندگان از روشهاي موجود در آمار توصيفي مانند جداول توزيع فراواني، در صد فراواني، درصد فراواني تجمعي و ميانگين استفاده ميگردد. روشهاي مربوط به آمار توصيفي و استنباطي را در ادامه مطلب پيگيري کنيد.

منابع

فارسي

1- آذر، عادل(1383). آمار و کاربرد آن در مديريت، انتشارات سمت، تهران، چاپ سوم
2- بازرگان، ع (1376). روشهاي تحقيق در علوم رفتاري، انتشارت آگاه، تهران
3- حافظنيا، م، ر(1382). مقدمهاي بر روش تحقيق در علوم انساني، انتشارات سمت، تهران، چاپ هشتم
4- خاکي، غ، ر(1378). روش تحقيق با رويکردي به پايان نامه نويسي، کانون فرهنگي انتشارات داريت، تهران، چاپ دوم
5- دواس،دي،اي.(1383). پيمايش در تحقيقات اجتماعي، (نائيني.ه، مترجم) تهران: نشر ني (تاريخ انتشار به زبان اصلي:1991)
6- ساروخاني، ب (1382). روشهاي تحقيق در علوم اجتماعي، پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات اقتصادي، تهران، چاپ هشتم
7- سرمد، زهره و ديگران(1378). روش هاي تحقيق در علوم رفتاري، انتشارات آگاه، تهران، چاپ دوم

لاتين

1- Elliott, A.C., & Woodward, W.A. (2006) Statistical Analysis Quick Reference Guidebook, Sage.
2- Keppel, G. & Wickens, T.D. (2004). Design and Analysis: A Researcher’s Handbook (4th Ed.), Pearson Prentice Hall.
3- Moher D, Dulberg CS, Wells GA. Statistical power, sample size, and their reporting in randomized controlled trials. JAMA. 1994;272:122-124.
4- Moore, D. and McCabe, G. (2006). Introduction to the Practice of Statistics, Fourth Edition, New York: WH Freeman & Co.
5- Sin, leo.y.m et al.(2005), Conceptualization and scale development, European Journal of Marketing,39(September), 1264 – 1290.
6- Churchill, G.A. Jr (1979), “A paradigm for developing better measures of marketing constructs”, Journal of Marketing Research, Vol. 16 No. 1, pp. 64-73.

مقدمه اي بر روش پژوهش

نويسنده: آرش حبيبي

1- مقدمه

2- روشهاي شناخت

3- دسته بندي روش هاي تحقيق

• دسته بندي روش هاي تحقيق بر اساس هدف

• دسته بندي روش هاي تحقيق بر اساس نحوه گردآوري داده ها

4- روشهاي گردآوري اطلاعات

5- جامعه آماري و نمونه آماري

6. ابزار اندازه گيري و جمع‌آوري اطلاعات

• تهيه مقياس ليکرت

• روايي يا اعتبار پرسشنامه (Validity)

• پايائي يا اعتماد پرسشنامه (Reliability)

مطالب مشابه :

پاورپوینت درس روش تحقیق در علوم انسانی

پاورپوینت درس روش تحقیق در مدیریت

جزوه روش تحقيق - خلاصه کتاب دکترحافظ نيا

جزوه روش تحقيق - خلاصه کتاب دکترحافظ نيا-شماره1

فهرست کتاب های روش تحقیق در علوم اجتماعی

جزوه روش تحقيق - خلاصه کتاب دکترحافظ نيا-شماره1

نگاهی تحلیلی به مقدمه -چکیده - موضوع - بیان مساله -ضرورت واهمیت مساله

مقدمه اي بر روش پژوهش