اصول احداث نخلستان (فصل دوم: انتخاب رقم)

پس از اطمینان خاطر از شرایط آب و هوایی منطقه جهت امکان کشت تجاری نخل خرما، انتخاب رقم قدم بعدی در احداث یک نخلستان تجاری است که نقش حیاتی در تدوام کار نخلکار و تضمین کننده درآمد تجاری او خواهد بود.

بازارپسندی: معمولا بازارپسندی یک رقم علاوه بر صفات ویژه آن، به سابقه آشنایی و مصرف آن در بازارهای مختلف داخلی و خارجی دارد. صفاتی کیفی مانند رنگ میوه، اندازه میوه، میزان قند، بافت میوه، نسبت گوشت به بذر و میزان تانن، از جمله مهمترین ویژگیهای میوه یک رقم جهت بازارپسندی است. از نظر سابقه مصرف باید عنوان نمود که ارقام خرما به گونه‌ای به مرور زمان شناسنامه‌دار شده و خریداران محصول خرما براساس سابقه ذهنی و صفات ویژه هر رقم و به منظورهای خاص مصرف در مراحل مختلف رشد میوه، اقدام به خرید خرما می نمایند. لذا میزان موفقیت در وارد نمودن میوه یک رقم جدید به چرخه بازار، به فاکتورهایی از قبیل نحوه معرفی و میزان تبلیغات آن رقم و افزایش آشنایی مردم با صفات ویژه آن رقم دارد.

صفات کیفی و معروفیت یک رقم بر صفت میزان محصول آنها چیرگی دارد. بدین معنا که در توسعه کشت ارقام ابتدا صفات کیفی و بازارپسندی ارقام مدنظر قرار می گیرد سپس میزان محصول آنها. به طور مثال رقم سایر علیرغم میزان محصول کمتر نسبت به سایر ارقام اما به دلیل صادراتی بودن میوه آن، بیشترین میزان سطح زیرکشت را در استان خوزستان به خود اختصاص داده است.

ذکر این نکته نیز حایز اهمیت است که ارقامی که صرفا صادراتی هستند (مانند استعمران) در صورت بروز مشکلاتی در امر صادرات خرما، با مشکل جدی بازاریابی مواجه خواهند شد. چرا که مصرف میوه استعمران در داخل کشور بسیار بسیار ناچیز و فقط منحصر به مقدار اندکی در مرحله رطب می باشد.

البته بایستی توجه داشت که صفات مورد علاقه مردم در بازارهای داخلی و خارجی متفاوت است. به طور مثال هرچند بازار داخل کشور ارقام خرمای با درصد قند بالا را می پسندند اما برخی کشورهای غربی ارقام دارای قند کمتر را ترجیح می دهند. مثال بارز آن گسترش مصرف میوه رقم دگلت‌نور در بازارهای اروپایی علیرغم پایین بودن میزان قند آن است.

رنگ میوه مورد علاقه نیز در بازارهای مختلف متفاوت است. معمولا کشورهای غربی میوه‌های با رنگ روشن و کشورهای آسیایی میوه‌های با رنگ تیره را بیشتر می پسندند.

اندازه میوه نیز خود گاهی صرف نظر از سایر صفات، در میزان بازارپسندی و قیمت محصول تعیین کننده است. مثلا رقم مجول از طرفی از جمله درشت ترین خرماهای جهان و از طرفی دیگر دارای بذری نسبتا کوچک بوده و نسبت گوشت به بذر آن زیاد است.

براساس میزان رطوبت میوه، ارقام خرما به سه دسته مختلف شامل خشک، نیمه‌خشک و تر تقسیم‌بندی می‌شوند. ارقامی که درصد رطوبت میوه در آنها کمتر از ۱0٪ است ارقام خشک، بین 10 تا ۱۵٪ نیمه‌خشک و از 15 تا ۲۰٪ ارقام تر می‌باشند. از جمله ارقام خشک می‌توان از دیری، زاهدی، قصب، توری و سنگ‌شکن نام برد. از ارقام نیمه‌خشک می‌توان از سایر، پیارم، خضراوی، بریم، ربی و حلاوی ذکر کرد و از ارقام تر نیز می‌توان مضافتی، کبکاب، برحی، گنطار و خاصی را عنوان نمود.

میزان تانن در مراحل مختلف رشد میوه نیز بسیار مهم است. رقم برحی از جمله مشهورترین ارقام دنیا، در مراحل مختلف مصرف میوه شامل خلال، رطب و خرما دارای کمترین میزان تانن بوده و میوه دلپذیر آن بسیار شیرین و در هر سه مرحله مذکور قابل مصرف است. اما برخی ارقام دیگر فقط در مرحله رطب کامل و خرما قابل مصرف هستند.

برخی ارقام در مرحله خاصی بهترین کیفیت را داشته قبل یا بعد از آنٰ بازارپسندی ندارند. مانند رقم جوزی که در مرحله خارک بسیار شیرین و دلپذیر است اما قبل از خارک بسیار گس و پس از مرحله خارک میوه آن چروکیده، گوشت از پوست جدا شده و تقریبا بی‌مصرف می‌گردد.

میزان لزج بودن و چسبندگی میوه ارقام نیز گاهی اهمیت پیدا می کند. به طور مثال علیرغم این که میوه ارقام مضافتی و گنطار هر دو دارای بافت نرم و جزو ارقام تر هستند اما به دلیل کمتر لزج بودن میوه مضافتی، در بسیاری از مراسم و مناسبتها به طور گسترده ای مصرف می شود.

لذا در احداث یک نخلستان جدید، بازارهای هدف را از همان ابتدا باید مدنظر قرار داد و بسته به این که هدف تامین میوه خرما برای بازارهای داخلی یا خارجی یا هر دو است ارقام مورد نظر را انتخاب نمود.

میزان محصول: پس از صفات کیفی میوه، میزان محصول رقم اهمیت پیدا می‌کند. طبعا از بین ارقامی که از نظر کیفی و بازارپسندی در یک سطح قرار دارند رقم یا ارقامی که محصول بیشتری داشته باشند ترجیح داده می‌شوند. به طور مثال در صورت ناچار بودن در انتخاب بین دو رقم برحی و بریم، یقینا برحی ترجیح داده می‌شود.

قدرت انبارداری، بسته‌بندی و حمل و نقل: ویژگی‌های میوه ارقام مختلف خرما متفاوت بوده میزان ماندگاری و قدرت انبارداری آنها و همچنین میزان استحکام بافت میوه تنوع زیادی نشان می‌دهد. برخی ارقام بویژه ارقام خشک و نیمه‌خشک با توجه به استحکام بافت آنها، فشار بیشتری را می‌توانند تحمل کنند و در بسته‌های حجیم‌تر نیز قابل بسته‌بندی هستند. اما میوه ارقام تر مانند مضافتی در اثر فشار له می‌گردد لذا نباید در بسته‌های حجیم و بزرگ بسته‌بندی شوند. همچنین ارقام خشک و نیمه خشک در اغلب موارد تحمل درصد رطوبت بالای محیط را تا اندازه ای دارند اما ارقام تر معمولا در اثر افزایش رطوبت محیط سریعا ترشیده می شوند. معمولا ارقام خشک و نیمه خشک در شرایط معمول عمر ماندگاری بیشتری نسبت به ارقام تر دارند و کیفیت میوه خود را در دراز مدت حفظ می‌کنند. اگرچه برخی ارقام تر مانند کبکاب، گنطار و خاصی نیز در شرایط انباری مناسب قدرت ماندگاری دارند اما کیفیت آنها به مرور زمان با سرعت بیشتری نسبت به ارقام خشک و نیمه خشک کاهش می‌یابد. لذا در صورت انتخاب ارقام تر جهت کشت و توسعه، تدارک انبارهای دارای سیستم خنک کننده (سردخانه) بسیار اهمیت می یابد.

صفات ویژه: در مواردی صرفنظر از سایر صفات رقم، ویژگی خاصی، توسعه آن را توجیه می نماید. صفاتی مانند پاکوتاهی، زودرسی، دیررسی، میزان و نوع قندهای میوه، بی بذر بودن میوه، جدید بودن، سابقه تاریخی و مذهبی رقم، طبع رقم، و ... از این قبیل است. رقمی مانند خضراوی بسیار کم رشد و پاکوتاه و همچنین بنا بر نظر نخلکاران خوزستان، دارای طبع سرد است. لذا توسعه این رقم در مواردی که صفات مذکور مدنظر باشد مورد توجه قرار می گیرد. همچنین از صفت پاکوتاهی این رقم می توان در برنامه های اصلاحی ارقام جدید استفاده نمود.

زمان رسیدن میوه بعضی ارقام بسیار فراتر از محدوده زمان رسیدگی معمول سایر ارقام است و می تواند کشت و پرورش یک رقم را توجیه نماید. مثال بارز در این زمینه رقم آلمهتری است که بسیار زودرس بوده و علیرغم بالا نبودن کیفیت میوه آن، فقط به دلیل نوبَر بودن و قیمت مناسب آن در بازار در زمانی که تقریبا هیچ رطب تازه ای وجود ندارد مورد کشت و پرورش قرار می گیرد.

از طرف دیگر ارقامی مانند خصاب و هلیله ای بسیار دیررس بوده و می توانند در تنظیم بازار نقش بازی کنند.

میزان و نوع قندهای میوه نیز می‌توانند در توسعه ارقام نقش ایفا نمایند. مثلا نوع قندها در رقم دیری به گونه‌ای است که هضم آنها را آسان می‌نماید و باعث افزایش قند خون در بیماران دیابتی نمی‌گردد. البته با توجه به انواع دیابت، بیماران دیابتی قبل از مصرف میوه این رقم باید با متخصصان مربوطه مشورت نمایند.

میزان قند در میوه رقم دگلت‌نور پایین بوده و در اغلب کشورهای غربی بازار مصرف بسیار مناسبی یافته است. به گونه‌ای که قیمت هر کیلوگرم از میوه این رقم در کشور تولید کننده اصلی آن یعنی تونس، با قیمت گوشت برابری می نماید.

در میان بیش از 3000 رقم مختلف خرما در جهان، فقط یک رقم به عنوان رقم بی بذر معرفی شده است. این رقم با نام پُرکو از جمله ارقام استان کرمان است. البته نکته قابل توجه این که این رقم در اصل همان رقم شهداد است که در صورت عدم تلقیح، تشکیل میوه های کوچک و قابل مصرفی به نام پرکو می‌دهد. شاید بتوان با عملیات زراعی اندازه میوه را در این رقم بهبود بخشید.

گاهی رقم به نوعی با تاریخ مذهبی گره می خورد. به طور مثال معروف گشته که رسول اکرم (ص) از میوه رقم عجوه تناول می‌نموده اند و این موضوع محبوبیت خاصی را به این رقم در کشورهای تولید کننده آن بخشیده است. لذا کشت و پرورش آن می‌تواند در داخل کشور باعث ترغیب مصرف بیشتر خرما گردد.

درشتی میوه نیز یکی از مهمترین فاکتورهای مدنظر مصرف کنندگان و اولین صفت چشم نواز میوه است. رقم مجول به دلیل دارا بودن درشت‌ترین میوه در بین ارقام تجاری خرمای جهان، محبوبیت و اهمیت خاصی یافته است.

در مواردی جدید بودن رقم در کشور یا منطقه می‌تواند اهمیت پیدا کند. مثلا ارقامی مانند مجول و دگلت نور به عنوان ارقام تجاری خارجی و ارقامی مانند برحی، پیارم، ربی، کبکاب و زاهدی به عنوان ارقام داخلی برای سایر مناطق داخلی قابل تامل و بررسی هستند.

کاربرد در صنایع جانبی: برخی ارقام مانند مرداسنگ دارای محصول فراوانی می باشند اما کیفیت میوه آنها پایین است. از میوه این ارقام می‌توان در تولید انواع صنایع جانبی مانند شیره، عسل خرما، سرکه، الکل، قند مایع، ترشی، شوری، شیرینی جات و ... استفاده نمود. برخی ارقام دارای میوه کوچک اما بسیار دلپذیری هستند بویژه وقتی با دانه های خوشبو و برخی چاشنی ها و ادویه ها فرآوری شوند.

توسعه فضای سبز: ارقام خرما از نظر صفات رویشی و زایشی دارای تنوع خارق العاده‌ای هستند که می‌تواند در طراحی فضای سبز پارکها، بلوارها، تفرج‌گاهها، تفریح‌گاهها و منازل مدنظر قرار گیرد. نخل خرما از نظر میزان رشد دارای ارقام پاکوتاه، میان قد و پابلند است. از نظر اندازه تاج نیز دارای تنوع زیادی از بسیار بزرگ مانند برحی تا کوچک مانند خضراوی و لیلوئی می‌باشد. شکل و رنگ برگها نیز در نخل خرما متنوع است. شکل، رنگ، زمان رسیدگی و خصوصیات خوشه و میوه خرما نیز تنوع وسیعی را شامل می‌شود. درخت برحی دارای تاج و برگهایی بسیار زیبا، با ابهت و گسترده است. اما تاج و برگهای رقم خضراوی کوچک و ریزنقش بوده بسیار زیبا است. در مقابل تاج و برگها و برگچه‌های رقم هدل و هداک به اصطلاح پریشان بوده دارای ویژگی خاص خود است. رنگ خارک ارقام مختلف از زرد، زرد منقوط، کهربایی، صورتی، قرمز، قهوه‌ای سیر تا نزدیک به سیاه متفاوت است. طول محور خوشه ارقام از بسیار بلند در ارقام برحی و مضافتی تا بسیار کوتاه مانند حمراوی و لیلویی متغیر است. چینش میوه‌ها روی خوشکها در رقمی مانند لیلوئی بسیار زیبا و مانند خوشه‌های انگور است.

مقاومت به شرایط نامساعد محیطی: میزان تحمل ارقام نسبت به شرایط نامساعد محیطی مانند شوری آب و خاک، سرما، گرما، درصد رطوبت بالای محیط، غرقاب، خشکسالی و... متفاوت است. ارقامی مانند زاهدی، اشرسی، مضافتی و پیارم نسبت به سرما تحمل بیشتری دارند. ارقام خشک از قبیل توری، زاهدی و دیری معمولا جهت کشت در مناطق مرطوب‌تر مانند مناطق ساحلی و بنادر مناسب‌ترند. برخلاف آنها رقم پیارم تحمل رطوبت بالای محیط را ندارد و در مناطق مرطوبی مانند میناب کاملا تغییر رنگ می‌دهد و کیفیت آن به شدت کاهش می‌یابد. رقم استعمران معمولا تحمل شوری را بیشتر از سایر ارقام دارد. البته بایستی توجه نمود تحمل شوری با هزینه کاهش محصول مواجه است (جهت بررسی اثر شوری آب و خاک بر میزان محصول ارقام، به بخش اول این نوشتار تحت عنوان شرایط آب و هوایی مراجعه شود). در عوض رقم برحی نسبت به شوری و خشکی حساس‌تر است و در زمان کشت نهال آن باید دقت نمود حداقل برای دو سه سال اول بعد از کشت، خاک گوده شیرین باشد. البته بهترین توصیه انجام زهکشی اصولی در زمینهای شور و قلیا و دارای آب تحت‌الارضی بالاست.

مقاومت به آفات و بیماریها: میزان مقاومت ارقام در برابر آفات و بیماریها نیز متفاوت است. برخی ارقام مانند استعمران و زاهدی تا حدودی نسبت به کنة تارتن خرما مقاومند اما برخلاف آنها ارقام لیلویی، خضراوی، بریم و برحی نسبت به کنه بسیار حساس می‌باشند.

حفظ تنوع ارقام: در مواردی که کارهای اصلاحی و حفظ و بقای ذخیره ژنتیکی ارقام مطرح است طبعا کشت و نگهداری تعدادی از نهالهای ارقام مختلف کشور بسیار اهمیت می‌یابد. همچنین جهت غنا بخشیدن به خزانة ژنی ارقام، واردات ارقام سایر کشورها جهت احداث نخلستانهای مادری و ژرم‌پلاسم نیز می‌‌تواند اهمیت یابد.

اصول احداث نخلستان (فصل دوم: انتخاب رقم)

مطالب مشابه :

انواع خرما و راهنمای خرید و نگهداری آن...

اصول احداث نخلستان (فصل دوم: انتخاب رقم)

خرمای پرس شده و به هم چسبیده نخرید!

دو مغزی خرما

همه چيز درباره خرما

مشخصات وانواع خرمای استان خوزستان

آشنایی با خواص خرما‌