رسمهاي نوروزي در نايين

نوروز 94 مبارک

در دوران پیش از اسلام ، هخامنشیان ، پارتیان و ساسانیان همه ساله نوروز را با برپایی مراسم و تشریفات خاصی جشن می گرفتند. با ظهور اسلام و گرایش ایرانیان به اسلام نه تنها چالشی میان اسلام و آیینهای ملی ایران خصوصا نوروز به وجود نیامد بلکه اسلام با آراسته کردن نوروز به دعا و نماز و ... با کمک به غنای محتوایی آن ، رنگ و بویی تازه به آن داد و پیوندی مستحکم میان نوروز و ایران برقرار شد.

قرآن کریم می فرماید: " با دقت به آثار و نشانه های رحمت پروردگار بنگر که چگونه زمین را پس از مردن دوباره زنده می کند همان خداوندی که مردگان را بعد از مردن دوباره زنده می کند همان خداوندی که مردگان را بعد از مردن دوباره زنده می نماید و اوست که با قدرت ذاتی خود بر هر چیزی تواناست"(روم 50)

کلمه (عید) ریشه آسمانی دارد و یک بار بصورت صریح در قرآن کریم در سوره مائده آیه 114 به کار رفته است" عیسی عرض کرد خداوندا مائده ای برای ما بفرست تا برای اول و آخر ما عیدی باشد و نشانه ای از تو و به ما روزی ده که تو بهترین روزی دهندگانی" عید که در این آیه شریفه بکار رفته از ماده (عود) به معنای بازگشت است.

حضرت علی (ع) هر روزی که در آن معصیت خدا نشود را عید دانسته اند همچنین امام صادق (ع) به یکی از اصحابش به نام معلی بن خنیس در باره عید نوروز فرمودند: " نوروز روزی است که پیامبر اکرم (ص) در غدیر خم برای ولایت امیر المومنین از مردم پیمان گرفت ،روزی است که علی (ع) بر خوارج نهروان پیروز شد و روزی است که قائم ما اهل بیت (ع) ظهور خواهد کرد."

عید نوروز خاصیتی فرا منطقه ای داشته و منحصر به یک کشور یا منطقه نمی باشد ولی آنچه مسلم است آداب و رسوم برگزاری آن در ایران ویژه و قابل تامل می باشدو به همین دلیل چندی پیش نوروز به عنوان یکی از مهمترین میراث معنوی ایرانیان در یونسکو به ثبت رسید در قسمتهای مختلف ایران نیز این آیین با مختصر تغییراتی در چند و چون و شیوه برگزاری ، گرامی داشته می شود.

در این نوشتار نگاهی داریم به سنتهای آیینی نوروز در مناطق کویری ایران با بررسی این رسمها در شهرستان تاریخی نایین در حاشیه کویر مرکزی ایران به عنوان نمونه ای از فرهنگ کهن باستانی که حتی شاخه ای از زبان و گویش پهلوی هنوز در آن جریان دارد و همچنین به عنوان یکی از نخستین شهرهایی که آئین مبین اسلام را پذیرفته و تلفیق زیبای هنر و فرهنگ پیش از اسلام و پس از اسلام را می توان در آثار معماری آن نظیر مسجد جامع ، مسجد سرکوچه محمدیه، حسینیه ها و در فرهنگ مردم آن مشاهده نمود و به حق آن دیار را بلده طیبه نامیده اند.

۱- خانه تکانی

اصطلاح( خانه تکانی) را بیشتر در مورد شستن ، تمیز کردن ، نو خریدن، تعمیر کردن ابزارها ، فرشها و لباسها و نمای خانه بکار می برند و از یک ماه تا بیست روز قبل از نوروز آغاز می شود و در اکثر شهرهای ایران رواج دارد و اولین قدم برای پیشواز نوروز است و نماد نو شدن و تحول همراه با طبیعت است.

2- کاشتن سبزه

اسفندماه ، ماه پایانی زمستان، هنگام کاشتن دانه و غله است . کاشتن ( سبزه عید) به صورت نمادین و شگون از روزگاران کهن در همه خانواده ها مرسوم بوده است ، ده روز یا دو هفته پیش از نوروز در ظرفهای کوچک و بزرگ ، کاسه ، بشقاب و پشت کوزه و... دانه هایی چون گندم ، عدس ، ماش و ... می کارند و موقع سال تحویل در سفره هفت سین قرار می دهند سبزه ها را تاروز سیزده نگه داشته و در این روز زمانی که برای سیزده بدر از خانه بیرون می روند در آب روان می اندازند.

3- رنگ کردن تخم مرغ ، خیس کردن انجیر ،گردو و هلو

تخم مرغ را که نماد زایش و باروری است با رنگهای طبیعی و شاد نظیر رناس به عنوان شگون رنگ کرده و در دید و بازدیدهای عید به یکدیگر خصوصا به بچه ها می دهند و در سفره هفت سین نیز قرار می دهند در برخی از مناطق این تخم مرغها را در روز سیزده بدر به عنوان سرگرمی و بازی استفاده می کنند.همچنین انجیر خشک ، گردو و تکه هایی از هلوی خشک را در آب خیسانده تا خوشمزه تر شده و بهتر قابل استفاده باشد و آنها را در کاسه های کوچکی به عنوان پذیرایی در دید و بازدیدها مصرف می کنند.

4- پختن شیرینی محلی

از ده روز تا یک هفته مانده به نوروز مردم نایین شیرینی محلی خاصی در چند نوع به نامهای شکری ، برنجی ، حاج بادام، شیرمال و نخودچی را در فرهای خانگی منزل خویش یا همسایه و فامیل پخته و بوسیله آنها آماده پذیرایی از میهمانانشان می شوند.

5- مراسم چهارشنبه سوری( قاشق زنی و فال گوش)

در آخرین چهارشنبه سال با بر پا کردن آتش و پریدن از روی آن و خواندن جملاتی مانند زردی من از تو ، سرخی تو از من و همچنین مراسم قاشق زنی که با انداختن چادر یا پوششی بر روی سر به منظور عدم شناسایی و زدن قاشق به کاسه خالی ضمن مراجعه به درب منازل همسایه ها از آنها مقداری آجیل ، شیرینی و خوردنی جهت فقرا یا مصرف به عنوان شگون انجام می گرفت . رسم فالگوش نیز به این صورت بود که فردی بر سر راه عبور مردم مخفی می شد و اولین کلمه یا جمله ای که از آنان می شنید به عنوان فال خود در امور زندگی قلمداد می کرد.

6- سفره هفت سین

رسم و باوری کهن است که همه اعضای خانواده در موقع سال تحویل در خانه و کاشانه خود در کنار سفره هفت سین گرد می آیند. در سفره سفید رنگ هفت سین از جمله هفت روئیدنی خوراکی است که با حرف (سین) آغاز می شود و نماد و شگونی بر فراوانی روییدنی ها و فراورده های کشاورزی است مانند: سیب،سبزه،سنجد،سماق، سیر، سرکه،سمنو و افزون بر آن قرآن مجید، آینه، شمع، ظرف شیر، ظرف آب نارنج ، تخم مرغ رنگی، ماهی قرمز و سکه این سفره در بیشتر خانه ها تاروز سیزده گسترده است . در شهرستان نایین اکثر خانواده ها در زمان تحویل سال در محل امامزاده سلطان سید علی (ع) گردهم آمده و ضمن زیارت به اولین دید و بازدیدها و تبریکهای پس از تحویل سال می پردازند.

7- برخی از اعمال عبادی نوروز

عید نوروز علاوه بر اینکه عیدی ملی و میهنی است از صبغه اسلامی هم برخوردار است به طوری که برای روز اول فروردین اعمال و عباداتی ذکر شده است که نشانگر اهمیت این روز می باشد از جمله از امام صادق روایت شده که فرمود: در روز نوروز غسل کن و تمیز ترین لباسهای خود را بپوش و به بهترین عطرها خود را خوشبو کن و این روز را روزه بگیر .

بر این اساس بسیاری از فقها نظیر مرحوم نایینی ، صاحب جواهر، امام خمینی(ره) و ... غسل روز عید نوروز را مستحب دانسته اند همچنین برای این روز چهار رکعت نماز سفارش شده که در مفاتیح الجنان مذکور است.

8- دید و بازدید عید

از روز اول نوروز ابتدا به خانه بزرگان و آشنایانی که در سال گذشته عزیزی را از دست داده اند به عنوان ( جای عزیزتان خالی ) می روند در حال حاضر این رسم با حضور در قبرستان و توزیع مواد خوراکی هم در پنج شنبه آخر سال و هم در روز اول نوروز انجام می شود .صله رحم و دادن خیرات در نوروز توصیه شده است صله ارحام و بازدید از دوستان و اقوام و رفع کدورتها از بهترین ارزشها و سنتهای نوروز است و روایات اسلامی در این باره فراوان است تا جایی که در روایات آمده : " با بستگان خود دیدار داشته باشید هرچند در حد نوشاندن آبی باشد و اگرچه با سلام کردن باشد" دید و بازدید عید معمولا با پوشیدن لباسهای تمیز و نو به علامت همراهی با نو شدن طبیعت و دادن و گرفتن عیدی که عموما سکه یا اسکناس نو و تانخورده است و با اولویت دیدار از بزرگان فامیل اجرا می شود.

9- مراسم میر نوروزی

یکی از جشنهایی که ایرانیان در ایام نوروز برگزار می کردند جشن میر نوروزی بود که بدین صورت است که در ایام عید در هر شهر و دیاری برای تفریح و شادی اهالی موقتا امیر یا حاکم وقت شهر را به ظاهر از امارت خلع و به جای او میر نوروزی برای چند روزی انتخاب می شد این مراسم در بیشتر شهرهای ایران برگزار می شده چنانکه حافظ نیز در یکی از غزلیات خود اشاره ای به آن دارد آنجا که می گوید:

سخن در پرده می گویم چو گل از غنچه بیرون آی

که بیش از پنج روزی نیست حکم میر نوروزی

در نایین هم این جشن برگزار می شده و بدین گونه بوده است که ابتدا شخصی را به عنوان حاکم موقت از بین افراد شاخص با داشتن شرایطی خاص انتخاب می کردند او به محض انتخاب 2 نفر را به عنوان وزیر تعیین می کرد و از روز سوم عید به مدت هفت روز در محله پنجاهه از محلات هفت گانه نایین بر کرسی حکومت می نشست ( البته در این مدت نوازندگان محلی نیز با وی همکاری داشتند چنانچه در پی هر فرمان آنان آهنگهای شاد می نواختند و سبب شعف و شادی حاضران می شدند.) حکم حاکم بدون چون و چرا بوسیله یکی از وزیران اجرا می شد و اگر کسی سرپیچی می کرد برای او حکم حبس و جریمه صادر می شد.

نمایندگان هر محله وظیفه داشتند اگر در محله ای بین افراد یا خانواده ای کدورتی بود گزارش نمایند نماینده حاکم دستور می داد که آنها را احضار کنند و پس از شنیدن مشکل آنها دستور به صلح و آشتی می داد و یا اگر در محله ای فردی در طول سال باج خواهی کرده بود و شاکی داشت باید مقداری پول یا جنسی که گرفته بود را باز پرداخت نماید از این رو هر شهروندی سعی میکرد در طول سال مرتکب خلافی نشود زیرا که به یقین در ایام حکومت میر نوروزی در حضور تماشاچیان توبیخ و جریمه می شد حتی اگر کسی بدهکار بود و نمی توانست بدهی خود را تسویه نماید یکی از وزیران به طور محرمانه به یکی از ثروتمندان شهر مراجعه و تقاضای کمک برای شخص مقروض می کرد. متاسفانه این جشن با بزرگ شدن جوامع انسانی مطرود شده و دیگر انجام نمی شود.

10- خوراکهای نوروزی

افزون بر خوردنیهای سفره هفت سین خصوصا سمنو که قبل از نوروز آماده می شد در حافظه سالمندان از غذاهای ویژه شب اول سال و روز نوروز در شهرها و مناطق کویری یاد شده است خوراکیهایی که با ویژگیهای اقلیمی و نوع فراورده های هر منطقه هماهنگی داشت و در عین حال بهترین و کمیاب ترین غذای منطقه بود ( پلو ) در شهرهای مرکزی ایران تا چندی پیش غذای جشنها ، میهمانیها و نشانه رفاه و ثروتمندی بود و این بهترین غذا ، خوراک خاص همه مردم فقیر و غنی در شب نوروز بود خوردن سبزی پلو با ماهی و رشته پلو در شب و روز نوروز در اکثر شهرهای ایران رسم است.

11- سیزده بدر

آخرین رسم از رسومات نوروز سیزده بدر می باشد که مردم در این روز به اتفاق خانواده و دوستان به دامن طبیعت پناه برده ، در روستاها، پارکها و کوههای محل زندگی به تفریح و گشت و گذار می پردازند . این روز در باور عامه نحس است و سبزه ها را در این روز به آب روان می اندازند . یکی از اعمال جالب سیزده بدر گره زدن سبزه است بدین صورت که در محل کاشت گندم در زمین یا همان ظرف سبزه تهیه شده 2 شاخه از گندم را به یکدیگر گره زده و می خوانند سبزی تو از من زردی من از تو، تو یک ساله من صد ساله

رسومات دیگری مانند پنجه نیز در مناطق کویری انجام می شده که به علت منسوخ شدن و طولانی شدن کلام از ذکر آنها چشم پوشی می کنم.

احسان احمدی نایینی

رسمهاي نوروزي در نايين

مطالب مشابه :

بيش از ۹۵درصد از جاده‌هاي نایین تحت پوشش تلفن همراه قرار دارد

ضرابخانه نایین

برگزاري جشن تكليف و روانخواني قرآن

شهر نايين در زمينه مكان فرهنگي به شدت دچار مشكل است

قبوض تلفن ثابت در نايين حذف مي شود

رسمهاي نوروزي در نايين

ساخت كوزه تزئيني

پاییز الموت

مراحل اجرای طرح جشنواره جابربن حیان در دبستان بعثت