اسباب بازي هاي زمان باستان

تحقیقات درباره وسایل بازی کودکان در ایران باستان بسیار اندک است، درست مثل اطلاعاتی که از جایگاه اجتماعی و خانوادگی و وسایل بازی آنها داریم. اما در میان آثار مکشوفه، اشیایی وجود دارند که گواهی می دهند می توان با نگرشی نوین به آنها نگریست؛ مثل نقوش بسیار استریلیزه و تر و تمیزی روی سفالینه های نقاط مختلف ایران مانند تل باکون در فارس و شوش از هزاره پنجم پیش از میلاد، پیکرک هایی از زنان با کودکانی در آغوش از شوش مربوط به هزاره دوم پیش از میلاد یا پیکرک های سفالین، فلزی و شیشه ای که به صورت کاملا ابتدایی و ساده ساخته شده اند. از طرفی وجود تشابهاتی که بین اسباب بازی های کودکان امروزی با پیکرک های حیوانات ساخته شده از سفال و فلز با چهار چرخ جهت حرکت که از هزاره اول پیش از میلاد بجا مانده، ما را وا می دارد تا آنها را در میان وسایل بازی قرار دهیم.

موضوع اما فقط به وسایل بازی محدود نمی شود؛ آموزش کودکان هم در روزگاران قدیم جایگاه قابل توجهی داشته. از جایگاه اجتماعی کودکانمان در گذشته، تنها می توان از نقوش و نگارکندهای صخره ای ایلامی کمک گرفت که نقش کودکان را در کنار خاندان سلطنتی حکاکی کرده اند. در دوره ای که با اختراع خط، کتیبه و نبشته های ابتدایی در دست است حدس و گمان ما تا حدودی به وسیله نوشتارها به یقین نزدیک تر می شود. وجود لوحه های ابتدایی آموزش کتابت در مراکزی که به EDUBBA یا خانه «گل نوشته ها» معروف هستند، نشان دهنده آموزش افرادی است که به حدس می توانند طبقه ای از کودکان و نوجوانان را هم دربرگیرند.

دیدن آثار گذشتگان با نگاهی جدید، چون وقتی صحبت از قرن ها و هزاره هاست، آن هم در نبود نوشتار، کتابت، تاریخ مکتوب و مدون، صد البته گاه باید به حدس و گمان دست زد.

چهارچرخه های دیروز

این گونه پیکرک ها یادآور اسباب بازی های امروزی مانند اتومبیل ها و چهارچرخه هایی هستند که کودکانمان با به حرکت درآوردنشان تحرک بیشتری را تجربه می کردند. ساخت این وسایل متحرک از سفال و فلز، مثل همین پیکرک مفرغی که در مارلیک کشف شده، در سه هزار سال پیش (هزاره اول پیش از میلاد) در مناطق شمالی ایران رواج داشته. نمونه هایی از این نوع پیکرک در موزه های مصر و یونان در مجموعه وسایل مختص به کودکان به نمایش درآمده است .

جانوری از هزاره ها

پیکرک های حیوانی که به شکل های مختلفی ساخته می شود. دلیلش هم این است که این پیکرک ها گونه های مختلفی هستند که در زیست بوم منطقه وجود داشته اند. شاید به نوعی برای آشنایی و الفت بیشتر کودکان با محیط طبیعی پیرامونشان ساخته می شده. مثل همین پیکرک مفرغی که در مارلیک گیلان کشف شده و قدمتش به سه هزار سال پیش (هزاره اول پیش از میلاد) برمی گردد .

موش سفالی

این پیکرک سفالین که به شکل موش است، در نیشابور کشف شده و متعلق به 900سال پیش (سده پنجم هجری) است. ابعاد کوچک این پیکرک که فقط 5/8 در 7/5 سانتی متر است، این احتمال را که بازیچه دست کودکان بوده بیشتر تقویت می کند. از آنجا که شناخت این حیوانات برای کودک و بازی با آنها، در شناخت کودک با موجودات محیط پیرامونش نقش اساسی بازی می کند، می توان پذیرفت که شیوه های مختلف آشنایی کودکان با این گونه جانوران از قدیم مورد توجه بوده است .

پیکرک های کوچک

تعدادی از آنها نه در قبور پیدا شده اند، نه در معابد و نه در هیچ مکان دیگری که جنبه تقدسی داشته باشد، آن هم به تعداد زیاد. برای همین هم این نظر را که جنبه بازیچه ای و استفاده روزمره ای این پیکرک های مفرغی کوچک، بر جنبه آیینی و حتی تزیینی شان اولویت داشته، قوت می بخشد. این پیکرک های حیوانی که قدمتشان به چهار هزار سال پیش (اوایل هزاره دوم پیش از میلاد) برمی گردد در لرستان کشف شده اند .

نقش کودکی

سفالینه های منقوش به نقوش کودکانه و استلیزه (خلاصه شده) این گمان را تقویت می کنند که این آثار برای جلب توجه کودکان بوده و یا با نگاه و توجهی ویژه به کودکان ساخته و نقاشی می شدند. پنداری ظروف منقوش، نقش کودکان امروزی را تداعی می کنند. این تکه سفال منقوش در تل باکون فارس کشف شده و مربوط به هفت هزار سال پیش (هزاره پنجم پیش از میلاد) است .

مشق شب

از این لوحه ها به تعداد زیادی در شوش به دست آمده و احتمالا برای آموزش کودکان بوده است. لوحه ای گلین با خط میخی سومری به قطر 3/8 سانتی متر که متعلق به چهار هزار سال پیش (هزارة دوم پیش ازمیلاد) است. امروزه برخی از مراکز آموزشی و فرهنگی جهان در آموزش خطوط باستان به نوآموزان از این روش استفاده می کنند .

نقشی برای سرگرمی

نقش انسانی در ابعاد بسیار کوچک (3/4 سانتی متر) که در نهایت سادگی روی صفحه ای سیمین حکاکی شده. به حدس می توان گفت که این پلاک سیمین متعلق به کودکی باشد که جز سرگرم کردن او کاربری دیگری نداشته. از آنجایی که این اثر از قبور یا مکانی با کاربری آیینی به دست نیامده، می توان بازیچه بودن آن را قوی دانست. این پلاک سیمین که متعلق به 2600 تا 2700 سال پیش (700 ـ 600 پیش از میلاد) است در لرستان کشف شده .

جغجغه باستانی

این نمونه احتمالا می تواند یک سرگرمی کودکانه باشد. شی ای سفالین (احتمالا جغجغه)، که نمونه های سفالی و فلزی زیادی از آن در شوش به دست آمده و کاربری آن غیر از حدس بازیچه بودنش مشخص نیست. این شی با 12 سانتی متر بلندی، متعلق به چهار هزار تا سه هزار سال پیش (به اواخر هزاره دوم پیش از میلاد و اوایل هزاره اول پیش از میلاد) است .

بازی ایلامی

این شی سفالین احتمالاً یک نمونه جغجغه است به صورت پیکرکی حیوانی. شی ای به بلندی 3/5سانتی متر که مربوط به دوره ایلامی (درحدودسه تا چهار هزار سال پیش) است و در شوش کشف شده. این نمونه به همراه نمونه های زیاد دیگری که شکل های حیوانی دارند شاید جلب توجه بیشتری برای کودکان داشته اند. شاید هم نمایانگر رفاه بیشتر خانواده و طبقه اجتماعی بالاتر کودک بوده. چرا که نسبت به جغجغه های ساده تر، ارزش بیشتری از جهت تکنیک کار داشته است .

اسباب بازی قیمتی

این نمونه بسیار زیبا پیکرکی شیشه ای است متعلق به دوره ساسانی که در شوش کشف شده و فقط 1/7 سانتی متر است. می شود این گونه حدس زد که احتمالا بازیچه کودکی بوده که در خانواده ای با درجه اجتماعی بالا پرورش می یافته؛ همانگونه که امروزه بازیچه کودکان در طبقات اجتماعی مختلف متفاوت و از ارزش هنری و اجتماعی مختلفی برخوردار است .

قمقمه کودک

قمقمه های سفالین در اندازه های مختلف و از مناطق بسیار زیادی در ایران به دست آمده اند؛ مثل همین قمقمه سفالین 12سانتی متری که قدمتش به چهارهزار سال پیش (هزاره دوم پیش از میلاد) برمی گردد و در کرمانشاه کشف شده. این قمقمه را از این جهت مورد استفاده کودکان دانسته اند که اندازه اش بسیار کوچک تر از نمونه قمقمه های کشف شده بزرگ است