تعریف واژه ها

متاٴسفانه در تعریف واژه ها

معماری سنتی ایران : شیوه ساختمان سازی از نظر شکلی، ساختاری و مفهومی است که از آغاز یکجا نشینی در ایران تا اواسط قرن نوزده میلادی، نسل اندر نسل و به صورت پیوسته ادامه داشته است. در معماری سنتی فنون، شیوه ها، تزئینات و فرمهای ساختمانی همواره به تبعیت از راه و روش گذشتگان و در سیر تکاملی آن اجرا شده است. به عبارت دیگر منبع الهام در معماری سنتی میراث گذشته است. مسجد امام (شاه) و مدرسه مروی دو نمونه از معماری سنتی در تهران است.

معماری نئو کلاسیک: سبک معماری است که عمدتا از نیمه قرن هجده تا نیمه قرن نوزده میلادی در اروپای غربی رایج بوده است. این سبک تحت تاٴثیر جنبش منور الفکری (Enlightenment ) ابتدا در فرانسه، انگلستان و آلمان آغاز شد و سپس به سایر نواحی اروپا و روسیه منتقل گردید. منبع الهام این سبک، معماری دوره کلاسیک یونان و روم باستان بوده است. این سبک از اواخر سلطنت ناصرالدین شاه برای کاخهای سلطنتی و ساختمانهای حکومتی مورد تقلید قرار گرفت. عمارت خوابگاه و کاخ ابیض دو نمونه از این معماری در تهران است.

معماری رمانتیک:این سبک معماری در طی سالهای1880-1780 میلادی در اروپای غربی رایج بوده است.معماری ابهام برانگیز قرون وسطی بالاخص معماری رومانسک و گوتیک منبع الهام این سبک بوده است. این سبک در معماری تهران در عصر ناصری زیاد تاٴثیر گذار نبوده شاید به دلیل اینکه این سبک به گستردگی سبک نئو کلاسیک در اروپا و بالاخص در روسیه و ترکیه رایج نبوده است.

معماری التقاطی:این سبک از سال 1880 میلادی تا اوایل قرن بیستم در انگلستان و آمریکا و تا حدود بلژیک و ایتالیا رایج بوده است . در اواخر قرن نوزده، معماری رمانتیک به تدریج جای خود را به معماری التقاطی داد. در این دوره، معماران دیگر خود را محدود به اقتباس از یک دوره تاریخی نمی دیدند بلکه هر دوره ای در هر مکانی از گذشته می توانست منبع الهام باشد.

معماری تلفیقی عصر قاجاریه:از ابتدای سلطنت ناصرالدین شاه ، در طرح ساختمانهای شاخص شهر تهران تلفیقی از معماری سنتی ایران و معماری نئو کلاسیک غرب دیده می شود.

در این کتاب به این سبک معماری نام معماری تلفیقی عصر قاجاریه داده است. هر کجا که از سبک تلفیقی در این کتاب نام برده شده است. منظور معماری تلفیقی عصر قاجاریه است.ساختمان اولیه دارالفنون (1268 ﻫ . ق) و قصر دوشان تپه (1269 ﻫ .ق) از جمله اولین ساختمانهایی هستند که به این سبک ساخته شدند.

ساختمانهای شاخص عصر ناصری: ساختمانهایی هستند که توسط امرای حکومت،اشراف و صاحب منصبان ساخته شده است . ساختمانهایی که برای طبقات متوسط و پائین جامعه ساخته می شده، در این کتاب جزو ساختمانهای شاخص محسوب نمی شود.

3 – بررسی سنت و تجدد

سنت بنا بر تعریف آداب، رسوم، اعتقادات و رفتارهایی است که از گذشتگان به میراث رسیده است . سنت

دینی آن اعمال و رفتارهایی و مناسکی است که توسط بانیان هر مذهب انجام شده و یا بیان گردیده و نسل اندر نسل مورد تقلید قرار گرفته است. لذا سنت چه سنت عرفی و یا دینی تاٴثیر بسیار مهمی بر شرایط فرهنگی و اجتماعی جامعه دارد و بخش بسیار مهمی از فرهنگ تمدن محسوب می شود . رفتارهای فردی و اجتماعی در جوامع سنتی با محک سنت سنجیده می شود.

« سنت مشخص کننده رفتارهای هنجار و نا هنجار در جوامع سنتی است. سنت به معنی تداوم و استمرار نیز می باشد یعنی از نسلی به نسل دیگر دیگر استمرار پیدا می کند.»

تجدد یا مدرنیته بر خلاف سنت به معنی نو شدن، عوض شدن و جدید شدن است. اگر در سنت، بودن مطرح است در تجدد، شدن، واجد اهمیت است در جامعه مدرن ، به جای تقلید ، تدبیر مطرح است. در این جوامع آنچه که هنجار و نا هنجار را مشخص می کند سنت و تقلید از گذشته نیست بلکه عقل ، کارایی و تدبیر است که ملاک و میزان است . اگر در جوامع سنتی ، علوم لاهوتی و جهان آخرت و نیک بختی در آن جهان غایت و هدف است. در جوامع مدرن علوم زمینی ، جهان کنونی و شناخت نسبت به امور محسوس و بالاخره کامیابی در این جهان مد نظر است لذا در جوامع مدرن ، شک، نقد و سنجش افکار و اعتقادات گذشتگان امری نا مطلوب نیست به عبارت دیگر می توان بیان نمود که در جوامع سنتی فرد از ایمان به یقین می رسد و در جوامع مدرن فرد از شک به یقین و باور می رسد. اکثر فلاسفه مدرن بر این نظر هستند که آغاز عصر مدرن با پیدایش انسان گرایی (Hummanism )و خرد گرایی ( Rationalism) دوره رنسانس در قرن 15 میلادی در شمال ایتالیا همراه بوده است که جهان بینی انسان غربی تغییر جهت داده و از آسمان به سمت زمین متوجه شده است. این تغییر جهان بینی و بینش فکری چنان گسترده و فراگیر بود که باعث واژگونی بسیاری از باورهای ذهنی گردید و تفسیر و قرائت جدیدی از اصول و چارچوبهای هنری، مذهبی، علمی، فلسفی، سیاسی، تکنیکی، اجتماعی و فرهنگی ارائه گردید. 

فصل سوم : معماری در دارالخلافه ناصری

با بررسی تصاویر به جای مانده از ساختمانهای قبل از دوره ناصرالدین شاه، مشاهده می شود که همانند لباس، الگوی ساختمانهای ساخته شده در تهران سنت گذشتگان بود کلیه ساختمانهای تهران چه آنها که متعلق به خواص بود و یا آنها که برای عوام ساخته می شد در ادامه روند معماری سنتی اجرا می شده است تا پیش از زمان ناصرالدین شاه نفوذ معماری غرب در ساختمانهای تهران از حد تزئینات و نقاشی های واقع گرا فراتر نمی رفته است.در اولین ساختمانی که در تهران گونه ای از معماری فرنگی در نمای آن مشاهده می شود مدرسه دارالفنون (1268 -1266 ﻫ.ق.) است. در نمای این مدرسه که اولین ساختمان مهم ساخته شده در عصر ناصری است برای اولین بار قوسهای نیمدایره رومی، ستونهای شبه کورنتین، ساعت و سنتوری مشاهده می شود. البته پلان ساختمان همچون مدارس قدیمه به صورت حیاط مرکزی است و اتاقها گرداگرد حیاط قرار دارند لذا این ساختمان نه تنها اولین مدرسه در تهران و ایران است که در آن یافته های علمی اروپائیان به شیوه مدارس اروپائی تدریس می شود بلکه ساختمان

 این مدرسه نیز اولین بنایی است که آغاز نفوذ معماری فرنگی در پایتخت را به نمایش می گذارد.

 

جدول 1 -3 –  نفوذ معماری اروپایی در ساختمانهای شاخص عصر قاجاریه تا پایان دوره ناصرالدین شاه

 

 

 

نام ساختمان	سال احداث     ﻫ . ق	تزئینات	عناصر معماری	نما	منبع الهام	مقطع	مصالح	پلان
دوره سلطنت آقا محمد خان 1211 – 1193 ﻫ .ق
- بازسازی عمارت دیوانخانه -عمارت خروجی -برج آقا محمدخانی	1206 1216 -؟     _	ü     * ü
دوره سلطنت فتحعلیشاه 1250 – 1212 ﻫ. . ق
- قصر قاجار - کاخ نگارستان - مسجد امام(شاه) - مدرسه صدر - سر در بازار - کاخ سلیمانیه - مدرسه خان مروی -کاخ لاله زار      - عمارت باد گیر - کاخ الماس	1213 26 -1222 40 -1223    28 -1223    1224    1230        _       _      1216	ü       ü       ü         ü       ü       ü       ü       ü	ü
دوره سلطنت محمدشاه 64 – 1250 ﻫ .ق
- مسجدحاج رجبعلی - خانه قوام الدوله - امامزاده اسماعیل - دروازه محمدیه	62 -1252      1253    1262    1262	ü         ü         ü

                                

 

 

 

نام ساختمان	سال احداث    ﻫ . ق	تزئینات	عناصر معماری	نما	منبع الهام	مقطع	مصالح	پلان
دوره سلطنت ناصرالدین شاه 1313 -1264 ﻫ . ق
- مدرسه دار الفنون	68 -1266	ü     *	ü	ü	ü		ü	ü
- قصر دوشان تپه	1269	ü	ü	ü	ü	ü		_
- قصر فیروزه	1269	ü	ü	ü	ü	ü
- عمارت نظامیه	71 -1270	ü	ü	ü	ü	ü
- مسجدمدرسه شیخ عبدالحسین	81 -1270	ü	ü
-کاخ سلطنت آباد	1305-1274	ü	ü	ü	ü	ü
- باغ فردوس	1274	ü	ü	ü	ü	ü
- میدان اسبدوانی	1278	ü	ü	ü
- خانه نظام الملک	1300-1280	ü	ü	ü	ü
- شمس العماره	84-1282	ü	ü	ü	ü	ü	ü	ü
- مسجد مدرسه سپهسالار قدیم	1283	ü
- بانک شاهی	؟ 1284	ü	ü	ü	ü		_	_
- مسجد مدرسه معیرالممالک	90-1284		ü
- میدان توپخانه	1284	ü	ü	ü
- دروازه های تهران	94-1284	ü	ü	ü
- تکیه دولت	1285	ü	ü	ü	ü	ü		ü
- سفارت انگلیس	87-1286	ü	ü	ü	ü	_	_	_
- مریضخانه دولتی	1290	ü	ü	ü	ü	_	_
- قصر عشرت آباد	1291	ü	ü	ü	ü	ü	ü	ü
- عمارت گلستان	94-1291	ü	ü	ü	ü	ü	ü	ü
-عمارت معیرالممالک	؟  1290	üü	üü	üü	ü ü	_	ü	_
- کاخ سپهسالار	96-1293	ü	ü	ü	ü	ü	ü	ü
- قصر شهرستانک	95-1294	ü	ü	ü	ü	ü	ü	ü
- عمارت مسعودیه	1295	ü	ü	ü	ü	ü	ü	ü
- مسجد مدرسه سپهسالار (مطهری)	1296	ü	ü
نام ساختمان	سال احداث     ﻫ .ق	تزئینات	عناصر معماری	نما	منبع الهام	مقطع	مصالح	پلان
- کاخ صاحبقرانیه	1297	ü	ü	ü	ü	ü	ü	ü
- عمارت حرمخانه (اندرون)	1300	_	ü	ü
- مدرسه نظام	1301	ü	ü	ü
قصریاقوت(سرخه حصار)	3-1302	ü     ü	üü	üü	üü	ü     ü	ü	üü
- عمارت اندرونی (سرخه حصار)	3-1302	ü	üü	üü
-سردرشمس العماره	1303	ü	ü	ü			ü
- قصر امیریه	؟ 1303	ü	ü	ü	ü	ü	ü
- عمارت خوابگاه	4-1303	ü     ü	üü	üü	üü	_	ü	_
- عمارت کامرانیه	بعد از 1295	ü     ü	üü	üü	üü	_	ü	_
- عمارت تلگرافخانه	؟  1304	ü	ü	ü
-عمارت پارک اتابک	6-1304	üü	üü	üü	üü	ü	ü	ü
- ایستگاه راه آهن	1305	ü     ü	üü	üü	üü	ü	ü	_
- امارت امین الدوله	آغاز سده 14	üü	üü	üü	üü	ü		_
-کاخ ابیض	9-1306	üü	üü	üü	üü	üü	ü	üü
- کاخ ملیجک	1313	üü	üü	üü	üü	üü	ü	üü

 

 

 

*  علامت اختصاری

   بدون علامت        اجرا شده بر طبق ضوابط الگوهای معماری سنتی ان

 

        _              عدم وجود اسناد و مدارک کافی

                               ü              معماری سنتی و معماری ارو پائی

                         üü         تبعیت کامل از معماری اروپائی ( عمدتا نئو کلاسیک) بدون هیچگونه                               

                                            آثاری از معماری سنتی ایران.                                        

 

 

 

به عبارت دیگر مدرسه دارالفنون آغاز آشنایی پایتخت نشینان با علوم جدید فرنگی و در عین حال با معماری سرزمین فرنگ است. این مدرسه توسط میرزا رضا مهندس باشی طراحی شد و توسط محمد تقی خان معمار باشی اجرا گردید. « میرزا رضا مهندس باشی یکی از پنج محصلی است که در زمان فتحعلی شاه توسط عباس میرزا نایب السلطنه برای آموختن فنون مهندسی نظام و قلعه سازی به انگلستان فرستاده شد و در مدرسه نظامی وولویج تحصیل کرد و به مناسبت رشته تخصصی خویش با معماری و فن ساختمان سازی آشنایی داشت. به همین علت امیر کبیر وی را ماٴمور طراحی و سرپرستی ساخت مدرسه دارالفنون کرد.»

ناصرالدین شاه شخصا بر امور مدرسه دارالفنون نظارت داشت ، چنانچه دوستعلی خان معیرالممالک مینویسد: «مدرسه دارالفنون را در عصر ناصری بنیان نهادند و استادان زبر دست از اطریش و فرانسه و آلمان برای تدریس بدانجا فرا خواندند. شاه سالی یکبار برای بازدید به مدرسه مزبور می رفت و شاگردان در حضورش از رشته های مختلف امتحان می دادند .

هنگام بازسازی مدرسه دارالفنون در زمان رضاشاه کل نماهای این ساختمان تغییر شکل یافت و نمای کنونی دارالفنون به کلی متفاوت از آن چیزی است که در زمان ناصرالدین شاه ساخته شده است. بازسازی این مدرسه توسط نیکلای مارکف، معمار گرجی تبار صورت گرفت. نمای فعلی این ساختمان شباهت بسیار زیادی به دبیرستان البرز ( کالج آمریکایی) که نقشه آن نیز توسط مارکف کشیده شده، دارد. لذا یکی از ساختمانهای مهم و کلیدی تهران که آغاز دوران جدیدی در معماری تهران را نوید می داد، دیگر جهت بررسی و مطالعه وجود ندارد و فقط باید به عکس ها و گزارشات و آنچه که از این بنای تاریخی بجای مانده اکتفا نمود. با مشاهده تصاویر باقی مانده از عصر ناصری این گونه استنباط می شود که در اکثر قریب به اتفاق ساختمانهای شاخصی که در زمان این پادشاه در تهران ساخته شد ، ظواهر معماری غرب همچون قوس نیمدایره، سقف شیب دار، ستون های فرنگی، سنتوری، بالکن، نرده به شکل صراحی و پله در محور ساختمان پدیدار گشته است.

نکته قابل توجه در مورد این ساختمان ها این که تقریبا در تمامی آنها معماری فرنگی با معماری ایرانی تلفیق شده و به همین جهت در این کتاب از سبک تلفیقی ( تلفیقی از معماری فرنگی و ایرانی) برای توصیف این ساختمان استفاده شده است. در دهه آخر سلطنت ناصر الدین شاه ، ساختمانهایی کاملا به ظاهر فرنگی که هیچ گونه نمادی از معماری سنتی ایران در آنها دیده نمی شود ، ساخته شده است. این ساختمان ها عمدتا به شکل بناهای نئو کلاسیک اروپا احداث شده اند.

با بررسی جدول 2-3 ملاحظه می شود اولین ساختمانی که به سبک کلاسیک کاملا فرنگی احداث شد ،

قصر یاقوت (1303-1302 ﻫ .ق.) واقع در سرخه حصار در شمال شرقی تهران بود . ساختمان قصر یاقوت همچون کاخ ها و ویلاهای فرنگی، یک ساختمان مکعب مستطیل شکل، با بام شیبدار فلزی و بالکن در چهار طرف آن بود.از ستونهای شبه آیونیک و قوس های نیم دایره در سمت بیرونی بالکن ها استفاده شده بود و بر روی محور در ورودی اصلی، یک پلکان عریض سه طرفه – همانند کاخ های فرنگستان-  در داخل ساختمان قرار داشت. اگر چه مصالح به کار رفته در این بنا برای دیوارها، آجر و برای ستون ها چوب و گچ بود، ولی معمار ظاهر ساختمان را همانند قصر های اروپایی- که عمدتا با سنگ اجرا می شدند- به ظاهر سنگ در آورده بود . لذا اطراف بازشوها به نظر می آید که سنگ چینی شده و ستون های چوبی نیز با ملات سفید گچ، به صورت ستون های سنگی نمایش داده شده است.

با توجه به مطالب ذکر شده ، قصر یاقوت، اولین ساختمان در تهران است که در آن هیچ گونه آثاری از معماری سنتی ایران دیده نمی شود. این بنا کاملا بر طبق الگوهای فرنگی طراحی شده بود .

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 2-3 – ساختمانهای شاخص ساخته شده در زمان سلطنت ناصرالدین شاه 1313-1264 ﻫ . ق.

نام بنا	بانی	تاریخ بنا ﻫ .ق	سبک	توضیحات
1- مدرسه دارالفنون	میرزا تقی خان امیر کبیر	1268-1266	تلفیقی	توسط میرزا رضا مهندس باشی طراحی و توسطمحمد تقی خان معمار باشی اجرا شد
2- قصر دوشان تپه	ناصرالدین شاه	1269	تلفیقی	توسط حاجب الدوله ساخته شد
3- قصر فیروزه	ناصرالدین شاه	1269	تلفیقی	توسط میرزا مهدی خان شقاقی طراحی شد در حال حاضر جنب اتوبان افسریه به عنوان خوابگاه نیروی دریایی سپاه مورد استفاده قرار می گیرد.
4- باغ و عمارت نظامیه	میرزا آقا خان نوری صدراعظم	71-1270	تلفیقی	قبل از ویرانی به رستورانی به نام لقانطه تبدیل گردید
5- مسجد مدرسه شیخ عبدالحسین	شیخ عبدالحسین تهرانی	81-1270	سنتی	از ثلث ارث امیر کبیر ساخته شد باز شدن پلان گنبد خانه از سمت شرق و غرب این ساختمان موجود است.
6-کاخ سلطنت آباد و برج کلاه فرنگی	ناصرالدین شاه	1305-1274	تلفیقی	موجود است
7- باغ فردوس	حسینعلی خان معیرالممالک داماد فتحعلیشاه	1274	تلفیقی	موجود است.

 

 

 

 

 

جدول 2-3 – ساختمانهای شاخص ساخته شده در زمان سلطنت ناصرالدین شاه 1313-1264 ﻫ . ق.

نام بنا	بانی	تاریخ بنا ﻫ . ق	سبک	توضیحات
8- میدان مشق	فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه	بازسازی 1278	سنتی و تلفیقی	در زمان ناصرالدین شاه بنایی به شیوه معماری روسی در آنجا احداث و مرکز قزاقخانه گردید.
9- خانه نظام الملک	میرزا کاظم خان نظام الملک	1300-1280	تلفیقی	در سال 1330 ﻫ .ق. از طرف حاج میرزا یحیی امام جمعه خوئی خریداری شد. بخش بیرونی آن موجود است.
10- شمس  ا لعماره	ناصر الدین شاه	84-1282	تلفیقی	دارای اولین نمونه از ستون ها و نرده های چدنی. زیر نظر دوستعلی خان معیرالممالک و توسط علی محمد کاشی، طراحی و اجرا شد موجود است.
11- مسجد مدرسه سپهسالار قدیم	میرزا محمد خان سپهسالار	1283	سنتی	در خیابان ناصر خسرو کوچه مروی،موجوداست
12- بانک شاهی	میرزا قهرمان امین لشکر	1284 حدودا	تلفیقی	در سال 1307 ﻫ .ق. این بنا از طرف بانک شاهنشاهی خریداری شد تخریب شده است
13- مسجد مدرسه معیر الممالک	دوستعلی خان نظام الدوله	90-1284	سنتی	در خیابان خیام کوچه آب انبار معیر موجود است .
14- میدان توپخانه	ناصر الدین شاه	1284	تلفیقی	توسط محمد ابراهیم خان وزیر نظام اجرا گردید
15- دروازه های تهران	ناصرالدین شاه	1285	تلفیقی	دوازده دوازده به دور شهر ، در زمان رضا شاه       تخریب گردیدند

 

 

جدول 2-3 – ساختمانهای شاخص ساخته شده در زمان سلطنت ناصرالدین شاه 1313-1264 ﻫ . ق.

نام بنا	بانی	تاریخ بنا ﻫ .ق .	سبک	توضیحات
16- تکیه دولت	ناصر الدین شاه	1285	تلفیقی	دارای اولین نمونه از خرپای فلزی، تخریب شده است.
17- سفارت انگلیس	دولت انگلیس	1287-1286	تلفیقی	طرح:جی .دبلیو .وایلد
18- مریضخانه دولتی	ناصر الدین شاه	1290	تلفیقی	اولین بیمارستان دولتی در ایران ، تخریب شده است
19- قصر و باغ عشرت آباد	ناصر الدین شاه	1291	تلفیقی	نمود کالبدی تلفیق حرمسرای شرقی با ظواهر معماری فرنگی
20- عمارت گلستان  تالارسلام،تالارموزه	ناصر الدین شاه	94-1291	تلفیقی	اولین موزه ایران موجود است
21- باغ و عمارت معیر الممالک	دوستعلی خان معیر الممالک	؟ 1290	نئوکلاسیک	تخریب شده است.
22- کاخ سپهسالار	میرزا حسین خان مشیر الدوله	96-1293	تلفیقی	توسط میرزا مهدی خان شقاقی طراحی و توسط استاد حسن معمار اجرا شد و در سال 1378 ﻫ.ق مرمت شده است
23-قصر شهرستانک	ناصر الدین شاه	95-1294	تلفیقی	زیر نظر امین السلطان وزیر دربار و به معماری حاجی ابوالحسین معمار باشی اجرا گردید
24- باغ و عمارت مسعودیه	مسعود میرزا فرزند ناصر الدین شاه	1295	تلفیقی و نئوکلاسیک	توسط استاد شعبان معمار باشی اجرا شد . موجود است
25- مسجد مدرسه سپهسالار ( مطهری)	میرزا حسین خان مشیرالدوله	1296	سنتی	توسط میرزامهدی خان شقاقی طراحی و توسط استاد حسن معماراجراشد درسال1381 ﻫ.ش مرمت شده است

مطالب مشابه :

تعریف واژه ها

هنگام بازسازی مدرسه دارالفنون در زمان از ثلث ارث امیر کبیر ساخته شد باز شدن پلان گنبد

---

مرمت خانه سلطان قرائی در تبریز

برچسب‌ها: برداشت مدرسه دارالفنون, مرمت کلیسای مهلذان دانلود پلان مدرسه. دانلود پلان

---

باغ نگارستان

جسارت مارکف در این طراحی از جهاتی قابل توجه است؛ـ در طراحی مدرسه دارالفنون پلان طبقه همکف

---

پاورپوینت پروژه طرح مرمت خانه جلیل آرازی

عنوان: پاورپوینت مرمت مدرسه دارالفنون مظفريه

---

برچسب :
پلان مدرسه دارالفنون