روش شناسي مطالعات ديني
مروري بر كتاب روش‌شناسي مطالعات ديني، اثر دكتر احد فرامرز قراملكي
تعريف پژوهش:پژوهش، پردازش اطلاعات برخوردار از انتظام، متعلق به گسترة خاصي از علوم و داراي هويت جمعي است كه به نوآوري مي‌انجامد.
اركان پژوهش: 1. اطلاعات:ـ ويژگيهاي اطلاعات شايسته براي پژوهش الف: برخورداري از اطلاعات تحليل شده ب: برخورداري از اطلاعات مرتبط ج: برخورداري از اطلاعات كافي و كامل د: برخورداري از اطلاعات صادق
هـ: برخورداري از اطلاعات دقيق
و: برخورداري از اطلاعات واضح و متمايز
ز: برخورداري از اطلاعات نو
ح: برخورداري از اطلاعات مستند
ط: عدم اطلاعات، خود، اطلاعات است
(در يك پژوهش آنچه نيست نيز مهم است و پژوهشگر را به خلاها و كاستي‌ها رهنمون مي‌سازد.)
2. پردازش: (مسير عبور از اطلاعات به يافته‌هاي جديد، پردازش و تحليل روشمند است)
3. داراي انتظام: (پژوهش بايد داراي انضباط، چارچوب، ضابطه و قواعد معين باشد)
4. تعلق به گسترة خاص: (پژوهش به يك گستردة معين از علوم تعلق دارد. پژوهش چيزي جز حل روشمند يك مسئله نيست و مسئله به يكي از حوزه‌هاي معرفتي تعلق دارد. تعيين دقيق گسترة پژوهش در پيشبرد صحيح پژوهش نقش به سزايي دارد.)
5. هويت جمعي: (هر برنامه پژوهشي، به دليل تعلق به گستره‌اي خاص، عضوي از هويت جمعي علم است و در خانواده علم، جايگاه خاصي پيدا مي‌كند و به عنوان عنصري از سيستم معين و شبكه‌اي خاص، نقش ايفا مي‌كند)
6. نوآوري: (در برنامه پژوهشي هدف، توليد يافته‌هاي «جديد» علمي است. پژوهشگر در مقام دست‌يابي به امري است كه تاكنون به دست نيامده است. نوآوري ابعاد مختلفي دارد: دست‌يابي به پرسش و مسئله جديد، ارائه نظريه‌اي جديد، وصول به روش جديد، مفهوم‌سازي تازه ـ اساساً تفاوت پژوهش با تعليم، همان تفاوت ميان توليد و انتقال است ـ)
مديريت برنامه پژوهشي:
اثربخشي يك برنامه پژوهشي، بيش از هر امري محتاج مديريت است. عمليات پژوهش، يك فرايند است كه در قالب پروژه و به وسيله يا همراه با گروه انجام مي‌شود. (فرايند، پروژه و گروه كار)
يك پروژة پژوهشي محتاج دو نوع مديريت است:
1. مديريت اجرايي:
وظايف مديريت اجرايي:
ـ برنامه‌ريزي
ـ سازمان دهي
ـ تيم سازي
ـ مديريت زمان
ـ خدمات پژوهشي
ـ شيوه‌هاي فيش‌برداري (تمركز آفريني و صرفه‌جويي در زمان)
2. مديريت علمي:
وظايف عمده مديريت علمي:
ـ هدف گذاري (مشخص، قابل دسترس، قابل سنجش، مفيد، داراي اولويت) (عوامل موثر در هدف گذاري: ذهن انباشته از نظريه‌ها و آگاهي‌هاي به روز، چشم مسئله ياب، روح خلاق، برخورداري از دغدغة اثربخشي)
ـ صورت‌بندي مسئله
ـ ارائه فرضيه پژوهش
ـ تعيين روي‌آوردهاي مقرب (از چه طريقي مي‌توان به حل مسئله نزديك شد؟)
ـ تعيين شاخص‌گزينش و شيوه سنجش اطلاعات
ـ تعيين روش پردازش
ـ ارزيابي پژوهش (سنجش بهره‌وري پژوهش با لحاظ: 1. واجد كارايي و اثربخشي «بهره‌وري بالا» 2. واجد اثربخشي و فاقد كارايي «بهره‌وري پايين» 3. داراي كارايي و فاقد اثر بخشي «فاقد بهره‌وري» 4. فاقد كارايي و اثربخشي «فاقد بهره‌وري»)
ارزيابي پژوهش سه مرحله متمايز و مهم دارد:
الف: ارزيابي پيشين (نيازسنجي وضعيت موجود در حوزه مربوط به پژوهش، روش سنجي، ارزيابي توانايي‌هاي فردي، سنجش علايق فردي)
ب: ارزيابي هنگام (ارزيابي اطلاعات، ارزيابي پردازش اطلاعات، سنجش وفاداري به هدف، ارزيابي زمان)
ج: ارزيابي پسين (ارزيابي اهداف و نتايج)
ضرورت طرح مسئله محورانه پژوهش:
پژوهش مسئله محور آن است كه با مسئله آغاز مي‌شود و آنچه براي حل مسئله مورد نياز است، به ميان مي‌آيد.
مسئله، فرضيه را شكل مي‌دهد و محقق براي اثبات فرضيه مي‌كوشد. تحقيق موضوع محور، در واقع تتبع و جمع‌آوري مباحثي است كه حداكثر كاربرد آن در اهداف آموزشي و ترويجي است و به همين دليل در يك پژوهش عقيم و ناموفق است.
ـ نقش مسئله در پژوهش:
1. پژوهش داراي هدف معين، قابل تحقق و سنجش‌پذير مي‌گردد.
2. ذهن به وسيله مسئله، بارورتر مي‌گردد.
3. نوآوري از حيث حل مسئله، فرضيه نو، نظريه جديد يا روش نوين، تحقق مي‌يابد.
4. علم، از مسئله فربه شود.
5. فرايند پژوهش،گذارِ روشمند از فرضيه به نظريه، مرهون مسئله است.
6. شناخت و نقد منابع پژوهش، در گرو مسئله است.
ـ ويژگيهاي مسئله:
1. به لحاظ مفهوم، واضح
2. از حيث مصداق، متمايز
3. درست و معني دار
4. قابل پژوهش
5. جزئي (پرهيز از جامع گرايي)
6. متناسب با توان محقق
7. داراي اولويت و ضرورت
ـ فرايند عمليات طرح مسئله
1. مواجهه با مشكل 2. تبديل مشكل به مسئله 3. تجزية مسئله 4. تشخيص القا كننده بودن مسئله 5. سنخ شناسي مسئله 6. ساختار منطقي مسئله ـ عوامل تقويت چشم مسئله ياب: 1. ذهن پيچيده و اندوخته از تئوري‌ها، مدل‌ها، الگوها و نظريات 2. افزايش دانايي 3. ممارست و تمرين 4. پرهيز از سطحي نگري 5. تربيت و آموزش 6. روزمرگي و نزديكي بيش از اندازه به مسئله تعريف و توصيف: ـ تعريف: رديف توقع از تعريف تعريف شايسته 1 ترسيم همه ماهيت شي‌ء حد تام 2 تمايز كامل به نحو جامع و مانع رسم تام 3 تمايز از امور مشتبه و متشابه رسم 4 بيانگر علل شي‌ء حد كامل 5 تحليل مفهوم شرح‌الاسم تنوع تعاريف از جهت هدف ـ قواعد راهبردي در تعريف: 1. عدم جستجوي تعريف براي مفاهم تعريف‌ناپذير 2. اجتناب از تعاريف دوري 3. اجتناب از تعريف با مفاهيم مبهم و اخفي 4. عدم اخذ مفاهيم غير محصل در تعريف مفاهيم محصل 5. اجتناب از اخذ مفاهيم نسبي در تعريف امور نفسي 6. دوري از مغالطه كنه و وجه 7. عدم كاربرد استدلال در تعريف امور ـ توصيف: توصيف، ابزارها و ملاك‌هاي خاصي دارد. برحسب تنوع ابزارها، سنخ‌هاي توصيف، تعريف مي‌شود ؛توصيف تجربي، توصيف تحليلي، توصيف تاريخي، توصيف پديدارشناختي و ...؛ در عين حال توصيف در مطالعات ديني، به دليل كثيرالاضلاع و پيچيده بودن پديدارهاي ديني، نمي‌تواند با حصرگرايي روش‌شناختي به نحو موفقيت‌آميزي انجام شود... . توجيه و تبيين: ـ قواعد رهبري در مقام توجيه: 1. مسبوقيت نقد بر فهم 2. جستجو از خودستيزي يك گزاره 3. جستجو از دوري بودن توجيه يك گزاره 4. بررسي اعتبار صوري استدلال 5. نقد مباني 6. تحليل لوازم 7. جستجو از ادله رقيب (قياس معارضت و قياس مقاومت) 8. نقد دليل، مستلزم نقد مدعا نيست. 9. تمايز نقد انگيزه از نقد انگيخته 10. بررسي كفايت ادله ـ قواعد راهبردي تبيين: 1. جست و جو از تبيين‌هاي متنوع 2. سنجش‌پذيري تبيين 3. غرض صناعي در تبيين 5. اجتناب از علت انگاري امر مقدم 6. دوري از علت اجتناب از نظريه‌هاي مبتني بر دست‌هاي پنهان 4. غرض پنداري امر مقارن 7. اجتناب از علت پنداري دليل روشها و روي‌آوري‌ها: طبقه‌بندي روشها و روي‌آوردهاي مطالعات ديني ـ قواعد راهبردي در مطالعه درون ديني: 1. توجه به دور 2. پرهيز از حصرگرايي روش شناختي 3. عدم غفلت از رجحان و اولويت انتخاب يك روي‌آورد 4. عدم حصرگرايي نسبت به مسائل ـ روي‌آوردهاي برون ديني: 1. روي‌آورد تحليلي ـ منطقي 2. روي‌آورد تحليل مفهومي 3. روي‌آورد تحليل گزاره‌اي (تحليل ساختار منطقي و تحليل ساختار زباني) r مطالعات تاريخي: امروزه ضرورت اخذ روي‌آورد تاريخي در شناخت پديدارها و آموزه‌ها، (به ويژه در دين‌شناسي) امري بديهي تلقي مي‌شود. ـ فرآيند مطالعه تاريخي: فرايند مطالعه تاريخي 1 2 3 توصيف چگونگي ظهور و پيدايش امر تاريخي چگونگي تطور، رشد و تحول آن چگونگي وضعيت نهايي آن 4 5 6 تبيين چرايي ظهور با توجه به چگونگي ياد شده در شماره 1 چرايي تطور و رشد به شكل بيان شده در شماره 2 چرايي نيل به انجام و وضعيت نهايي مذكور در شماره 3 ـ مواضع خطا در مطالعة تاريخي: 1. غفلت آوري ناشي از گزينشي بودن 2. تحول پديده به هويت تاريخي محض 3. درآميختن انگيزه و انگيخته 4. درآميختن داوري با ارزش‌گذاري r مطالعات تطبيقي: مطالعه تطبيقي يعني، شناخت يك پديدار يا ديدگاه در پرتو مقايسه (فهم و تبيين مواضع خلاف و وفاق) ـ فرآيند مطالعه تطبيقي: 1. تعريف مسئله 2. تحديد دامنة تطبيق 3. اقتضاي حداكثري وجوه، و موارد تمايز و تشابه (حتي ظاهري) 4. عبور از موارد تشابه و تفاوت ظاهري به مواضع خلاف و وفاق واقعي 5. تبيين مواضع خلاف و وفاق ـ روش‌هاي نيل به مواضع خلاف و وفاق واقعي: 1. سئوال‌هاي اساسي و رخنه‌هاي معرفتي 2. پيشينه و بستر معرفتي 3. مباني و مبادي تصوري و تصديقي 4. ادله، روي‌آوردها و روشها 5. لوازم، آثار و نتايج 6. رقبا، امثال و اغيار 7. پارادايم‌ها، سيستم‌ها و نظام‌هاي فكري مطالعات پديدارشناختي: ـ دو تعريف از پديدارشناسي روش شناختي: 1. پژوهش توصيفي صرف متعلق به موضوعي معين و مبتني بر شعور بي‌واسطه / اشميت 2. شناخت امر ناپيدا و نهان شده از آنچه پيدا و عيان است (باطن‌شناسي از طريق ظاهر) / هانري كربن پديدارشناسي، رهيافتي است توصيفي كه درگستره‌هاي مختلف، كارايي دارد و نقش آن، نشان دادن ابعاد مخفي و پنهان پديده‌ها، به ويژه پديدارهاي كثيرالاضلاع است. مطالعات تجربي دين: ـ ويژگيهاي معرفتي مطالعه تجربي: 1. ابتناء بر مشاهده، تجربه عيني، همگاني و قابليت دستكاري 2. ابتناء بر فرضيه 3. گزينشي بودن 4. تغيير يافته‌ها در سايه تئوري‌ها و قانون علمي ـ ويژگيهاي تئوري و قانون‌هاي تجربي: 1. بيانگر نظم هميشگي و پايدار 2. توانايي پيش‌بيني مشروط 3. محال دانستن وقوع برخي پديده‌ها ـ چيستي مطالعه تجربي دين: بررسي رفتار ديني براساس روش‌شناسي علوم تجربي؛ يعني براساس كشف متغيرهاي مهم، فهم ارتباط متغيرها و تبيين روابط در رفتار ديني ـ فرايند عملياتي مطالعه تجربي: 1. تنظيم مسئله پژوهش 2. تدوين فرضيه 3. آزمون فرضيه 4. تحليل آماري 5. تعميم نتايج و پيش‌بيني 6. تدوين تئوري مطالعات ميان رشته‌اي: مطالعة ميان رشته‌اي، كثرت‌گرايي روش شناختي مبتني بر گفت و گو و چالش مؤثر بين گستره‌ها در حد يك مسئله‌اي واحد است. به ديگر سخن، شناخت يك پديدار در پرتو گفت و گوي مؤثر بين رهيافت‌هاي دانش‌هاي مختلف است. مطالعة ميان رشته‌اي، روي‌آورد نويني است كه براي رفع حصرگرايي روش شناختي و تفكر تقليل گرايانه ناشي از آن به ميان آمده است. اين روي‌آورد در مطالعات ديني اهميت فراواني دارد؛ زيرا مسائل و پديده‌هاي ديني، چند تباري و كثيرالاضلاع است و بدون اخذ رهيافت ميان رشته‌اي،به تحريف پديدارهاي ديني مي‌انجامد. مروري بر كتاب روش‌شناسي مطالعات ديني، اثر دكتر احد فرامرز قراملكي،ناشر: دانشگاه علوم اسلامي رضوي، سال 1380.http://www.korsi.ir/Show_news.asp?id=13
اين مقاله از وب سايت بانک مقالات فارسي دريافت شده است : MYDOCUMENT.IR
مطالب مشابه :
تحليل دكتر حسن عباسي از تقابل سينماي ديني و ليبرال؛
این خانه صاحب خانه دارد - تحليل دكتر حسن عباسي از تقابل سينماي ديني و ليبرال؛ -
مدل تاسيسي علم ديني در ديدگاه دکتر خسرو باقري
مديريت پژوهش - مدل تاسيسي علم ديني در ديدگاه دکتر خسرو باقري - بی‌شک دیدگاه هر کس نشانه‌ی
روش شناسي مطالعات ديني
دفتر روشن - روش شناسي مطالعات ديني - عرفان.تصوف.ادبیات.فلسفه،دین
دكتر مهدي گلشني در گفتگو با قدس : علم،نيازمند دين است
شیعه شناسی - دكتر مهدي گلشني در گفتگو با قدس : علم،نيازمند دين است - در زمینه شیعه‌شناسی و
ارزیابی مدل تأسيسي علم ديني دكتر خسرو باقري
تراوشهای فکری - ارزیابی مدل تأسيسي علم ديني دكتر خسرو باقري - علمی _ فلسفی _ داستانی
اثري از دکتر عبدالعظیم کریمی با موضوع تربيت ديني
گروه ديني و قرآن - اثري از دکتر عبدالعظیم کریمی با موضوع تربيت ديني *سايت دكتر عبدالعظيم
دانش امنیت در اسلام
انديشه ديني حجت الاسلام دكتر مهاجرنيا ويژگيهاي دانش عملي ديني را اينگونه برشمرد:
چگونگي مواجهه با آراءجديدنوانديش فرزانه دكتر عبدالكريم سروش؟
چگونگي مواجهه با آراءجديدنوانديش فرزانه دكتر پويش معرفت ديني نيازمند به آزادي
اقتصاد ليبراليستي با احكام ديني قابل پيوند نيست
دغدغه ها و چشم اندازهای دکتر حسن سبحانی - اقتصاد ليبراليستي با احكام ديني قابل پيوند نيست
نگاهي به مقوله نوآوري در مطالعات ديني درگفت وگو با دكتر ابوالفضل شكوري؛
نگاهي به مقوله نوآوري در مطالعات ديني درگفت وگو با دكتر ابوالفضل شكوري؛ موانع دين پژوهي
برچسب :
دكتر دينى