فردين ، قهرماني در مسير سينما

عليرضا ذيحق

زندگي و آثار محمد علي فردين ( 10) / قسمت آخر

وداع فردين با دنياي پر اميدي كه هميشه بدان معتقد بود درجمعه 19 فروردين 1379 اتفاق مي افتد و آخرين ديدار دوستدارانش با او ، يكشنبه ساعت 9 صبح از ورزشگاه شهيد شيرودي آغاز مي شود . ميدان هفت تير چنان از ازدحام مردم سرشار است كه براي لحظاتي ياد شعري از فروغ فرخزاد مي افتي :

چقدر دور ميدان چرخيدن خوبست

چقدر روي پشت بام خوابيدن خوبست

چقدر باغ ملي رفتن خوبست

چقدر مزه ي پپسي خوبست

چقدر سينماي فردين خوبست

وكسي از آسمان توپخانه درشب آتش بازي

مي آيد و سفره را مي اندازد ...

نان را قسمت مي كند

وپپسي را قسمت مي كند

و باغ ملي را قسمت مي كند

و سينماي فردين را قسمت مي كند .

شلوغي چنان است كه حتي آمبولانس حامل فردين نيز نمي تواند از ميان انبوه جمعيت به راحتي عبور كند . صداي " عزا، عزاست امروز، روز عزاست امروز . فردين محبوب ما پيش خداست امروز " ازهمه جا به گوش مي رسد . حتي جواناني را مي بيني كه با چشماني غمبار و اشك آلود،دارند سينه مي زنند و عزاداري مي كنند . ساعت 11 صبح است كه آمبولانس به در اصلي ورزشگاه شهيد شيرودي مي رسد و اما به علت كثرت جمعيت ، از انتقال پيكر فردين به داخل ورزشگاه شهيد شيرودي خودداري شده و آمبولانس بعد از كمي توقف حركت خود را به سوي تالار وحدت د ر غلغله ي ترافيكي شديد آغاز مي كند . پاره اي از جمعيت نيز با اتومبيل ها و شور وهيجان خاصي كه داشتند از ورزشگاه شهيد شيرودي ( امجديه ) تا تالار وحدت آمبولانس را مشايعت كرده و اما تجمع جمعيت كه قبلا در حوالي تالار وحد ت دور هم گرد آمده بودند ، به حدي زياد است كه دربين آنها هنر پيشگان قديمي سينما و بسياري از هم دوره هاي فردين نيز ديده مي شوند .

آمبو لانس با توقف در مقابل تالار وحدت و ابراز احساسات مردم ، به طرف بهشت زهرا مي رود . در قطعه ي هنرمندان بهشت زهرا نيز غوغاست و همه دوست دارند كه در آخرين وداع با سلطان قلبها ، حضور داشته باشند . حضور انبوه و فشرده ي جمعيت مانع از سوگواري اقوام و بستگان فردين مي شود . همسر فردين بارها از مردم تشكر كرده و مي خواهد كه كمي دايره ي تجمع خود را باز تر كنند تا مردم براي نفس كشيدن ، دچار مشكل نشوند .

پيكر فردين وارد قطعه ي هنرمندان مي شود و وقتي كه كفن اورا كنار مي زده و صورتش را به خاك مي گذارند ، جمعيت ساكت مي شود . مردم آرام – آرام مي گريند و دعا مي خوانند . بانخستين بيل خاك به روي فردين ، باد شديدي در مي گيرد و با نشستن خاك بر چشم و روي ديگران ، قطره قطره هاي باران نيز شروع مي شود . يكي مي گويد : " مرگش نيز سينمايي شد ."

در فاصله يبين ميدان 7تير تا قطعه ي هنر مندان بهشت زهرا ، جز پيشكسوتان و قهرمانان نامي كشتي از جمله آقاي طالقاني ، هنرمندان بلند آوازه ي سينماي ايران از جمله ناصر ملك مطيعي ، بهمن مفيد ، گوگوش ، پوري بنائي ، سيدعلي ميري ، آقاسي ، شهلا رياحي ، ايلوش خوشابه ، داوود رشيدي ، جمشيد مشايخي و ... را نيز مي شد ديد .

روز چهارشنبه 24/1/79 است و در مسجد بلال واقع در خيابان وليعصر مراسم سوگواري فردين است . تا 100متر مانده به مسجد انبوه جمعيت براي سوگواري حاضرند و در صحن مسجد ، حضور پرشمار مردم با در دست داشتن تصاوير مختلفي از فردين جلوه ي خاصي دارد . مردم حاضر نوحه سرائي هاي خاصي داشتند و با اشعار بداهه ي خود ابراز احساسات مي كردند . ازجمله مي گفتند :

من از سلطان قلبها آموختم جوانمردي

جوانمردان بگريند در غم هجران فردين

داخل مسجد ، ناصر ملك مطيعي ، ايرج قادري ، محمدعلي همايون ، فرامرز قريبيان ، جمشيد هاشم پور ، سيروس الوند ، فريده بيات ، منصور سپهرنيا ، نرسي گرگيا ، شهلا رياحي ، اسداله يكتا ازجمله هنرمنداني اند كه به چشم مي خورند . عده اي از هنرمندان خارج از كشور هم با فرستادن تاج گل هايي به خانواده ي فردين و هنر مندان تسليت گفته بودند . براي مثال بهروز وثوقي و يداله شير اندامي و...

در 25 فروردين نيز مراسم ختمي در خانه اي با سالن و حياطي بزرگ درخيابا ن پاسداران برگزار مي شود و اما انبوه جمعيت بيش از آني است كه تصور مي شد و مردم ناچارا در خيابان ها ايستاده بودند . عزت اله انتظامي ، مجيد مظفري ، انوشيروان روحاني و اصغر سمسار زاده پيام هاي تسليت خود را مي گويند و قرار مي شود فردا كه روز تاسوعا هم ست هفتم زنده ياد محمد علي فردين در قطعه ي هنرمندان بهشت زهرا برگزار شود .

در مراسم هفتم فردين ، ميان استقبال بي نظير مردم ، پيرزني عصا به دست نيز ديده مي شود كه تصوير فردين را به سينه سنجاق كرده و با نوه ي دختري خود كه 15 ساله است و عكس فردين را بالاي سر گرفته ، بر سر مزار فردين نشسته و مي گريد . اشعار زيادي از طرف دوستداران فردين بر سر مزارفردين خوانده مي شود كه قسمتي از شعر " شبنم جهانگيري" چنين بود :

تا كه ايران باقي و دل هاي شيدا زنده است

نام "فردين" در ميان مردم ما زنده است

قطره قطره آب مي شد همچو شمع و در درون

با توكل زنده بود و با تولي زنده است

آنكه " شبنم " ، با جهاني لطف تا وقت سحر

خواند در گوش من از عرش اعلا زنده است

" جام جو " از عكاسان قديمي سينما و عكاس فيلم هاي " چرخ و فلك " و " گنبد كبود " مي گويد :

" قبل از حضور فردين در سينماي حرفه اي ايران ، مجموعه عوامل فيلم از فيلمبردار گرفته تا بازيگر با دستمزد ناچيزي كار مي كردند . با درخشش فردين در پرده ي سينما بود كه دستمزدهاي عوامل ايراني فيلم نيز ارتقا يافت ... فردين دست به خير بود . او كمك هاي فراواني به بي بضاعت ها و ناتوان ها و از كار افتاده ها مي كرد . فردين مردم دار بود . با مردم ، منشي پسنديده داشت . جوانمردي و ياري به ديگران ، از ويژگي هاي فردين بود . "

سعيد فردين ، فرزند محمد علي فردين مي گويد :

" برخورد مردم با پدرم بسيار عاطفي و دوستانه بود . حتي وقتي پدرم با استفاده از عينك و كلاه ، از منزل بيرون مي رفت ، اورا سريع مي شناختند و به طرف او مي آمدند و امضا مي گرفتند . اين مسأله براي خودش نيز جالب بود و حتي مي گفت : " چهره ي من بايد بعد از 22 سال تغييراتي كرده باشد كه ، پس چطور با اين وجود ، مردم با ديدن من بلافاصله به جلو مي آيند و جوانان 15-16 ساله چگونه مرا مي شناسند ؟"

"محمد علي همايون" ، بازيگر نام آشناي سينماي ايران كه با بازي در فيلم " تپلي " چهره اي فراموش نشدني از خود به يادگار گذاشته است و در بيش از 12 فيلم از جمله " سلطان قلبها " همبازي فردين بود معتقد است : " فردين نمرده . او در قلب همه ي ما جا دارد . فردين ، آقاي سينماي ايران بود و خواهد بود. فردين بود كه سينماي ايران را تكان داد ."

" چنگيز جليلوند " دوبلور فردين مي گويد : " مرگ فردين ... خداي بزرگ برايم غير قابل تصور است . هيچ وقت ...هيچ وقت . نه من هيچ وقت مرگ فردين را كه جايش حرف مي زدم ، باور نمي كنم ... اما نه ، شخصيت دوم من ، شخصي كه صداي من انگار تا ابد در درونش جاري خواهد ماند ، براي هميشه رفته است . اما او هنوز براي من سلطان قلبها ست . سلطان قلبي كه هميشه براي من زنده است . "

" خانم خمارلو " ، همسر فردين از آشنايي با فردين و ازدواج با او مي گويد : " فردين دوست برادرم بود و با هم ورزش مي كردند . موجب آشنايي مختصر من و فردين و پيشنهاد ازدواج از طريق برادرم شد . او بسيار سر به زير و محجوب بود و نوزده سال همين داشت .من هم هفده ساله بودم و همان سال ازدواج كرديم . چهار فرزند حاصل زندگي ماست و در مورد روابط اجتماعي و تربيت آنها بسيار جدي و سخت گير بود و دوست نداشت وارد كار هنري و سينما شوند .

بچه هايمان براي تحصيل به خارج رفتند سعيد ( متولد 1331) ،در انگلستان رشته ي اقتصاد خواند و سياوش ( متولد 1335) هم رشته ي مديريت بين الملل را در آمريكا تحصيل كرد . دختر بزرگم عاطفه ( متولد 1338) در آمريكا رشته ي هنر را خواند و دختر كوچكم آمنه ( متولد 1348) هم براي تحصيل به آمريكا رفته بود . اما فردين در مورد تربيت ايراني بچه ها و زندگي در وطن تعصب خاصي داشت و بعد از اتمام تحصيل آنها را به ايران باز گرداند . او بسيار معتقد و اخلاق گرا بود . در روابط عاطفي خيلي با محبت و صميمي و دوست داشتني بود . او عاشق سينما بود و اين سالهايي كه از حرفه ي اصلي اش دور بود به او بسيار سخت گذشت . او عاشق اين كار و عاشق مردم و علاقمندان سينما بود ."

فردين با مردم وداع مي كند و اما دوستدارانش هنوز اورا با فيلمها و خاطره هايش ياد مي كنند. چنانچه " بهروز وثوقي " نيز در گفتگويي بيان مي كند : " فردين مرد بزرگي بود و بسيار با محبت و صميمي رفتار مي كرد و مرگ او برايم سنگين و غير منتظره است ." و ايرج قادري داغ دل اش را چنين مطرح مي كند : " نيك مي دانم كه از دست رفتن هنرمند يا بازيگري چون فردين براي جامعه ي هنر و اهل سينما چه ضايعه ي بزرگ و چه فقدان عظيمي است . شادروان فردين الگوي قهرماني بود و افكار بلند و شخصيت والا يي داشت . جوانمرد بود ، با گذشت بود و به مستمندان كمك مي كرد . خدا بيامرزدش ."

چنين هم بود كه بعد از مرگ فردين دهها شعر مي بينيم از مردمي كه اورا دوست داشتند و شعر هاشان رادر رثاء فردين به مطبو عات ارسال مي كردند . براي مثال به بخشي از يك شعر چاپ شده توجه كنيد :

نام " فردين " همه جا ورد زبانهاست هنوز

چون كه سلطان دل مردم دنياست هنوز

خاطر من نرود واز دل مردم بيرون

هر دلي از غم او ، واله و شيداست هنوز

افتخار هنر و ورزش ايران بوده است

نكته هايي در اينجاست كه معماست هنوز...

او نمرده است و نميرد كه بسي جاويد است

چون كه او زنده و مشهور جهان است هنوز

اورسيده است به سر منزل مقصود دوست

" نوذر " اندر ره او باديه پيماست هنوز

تامراسم جهلم فردين صدها خاطره وياد داشت نيز درباره ي فردين تو مطبوعات مي بينيم كه همه حكايت از محبوبيت وي و جاودانگي اش در سينما مي كند. اما يادداشتي از خواهراني به نام " ليلا و اكرم اكبري " در هفته نامه ي " هد هد " ( 1/2/79) را به خاطر ايده ي جالبي كه به كار برده اند و بحث از فردين را با نام آثار او آميخته اند را جالب ديده و بدين ترتيب به نقل يكي از صدهامطلب جوشيده از دل مردم اكتفا مي شود:

" عقربه هاي زمان همچنان در حال گردش و چرخ زدن و در حال چرخش بود كه سراينده ي " غزل " عشق و " مردي از جنوب شهر " در" زير درخت سنجد " ، بر شانه هاي پهلوانانه ي خود " هماي سعادت " را يافت . مرد " كوچه مردها " سوار بر " چرخ و فلك " زمان تنها " جوانمرد " ي بود كه " سلام بر عشق " كرد ." ايوب " ي كه " برفراز آسمانها " ، " تعصب " را معنا بخشيد و در عين تصاحب " گنج قارون " براي " انسانها " ، " حاتم طائي " بود . " مردي از تهران " كه " ترانه هاي روستايي" را در " مسير رودخانه " ي " دهكده طللايي" زمزمه كرد ." مرد هزار لبخند" ي كه براي " گدايان تهران " در " ساحل انتظار " ، " قصر زرين " را ساخت تا از گزند " ببر كوهستان " و " گرگهاي گرسنه " در امان باشند . " جهان پهلوان " ي كه در " ميعادگاه خشم " در مقابله با " مردان خشن " ، " شكست ناپذير " بود .

" آقاي فرن بيستم " كه،" سكه شانس " و " ياقوت سه چشم " را به " ناجورها "نداد . " قهرمان قهرمانان " ، " برزخي ها " را به " زمين تلخ "كوبيد و همراه " بابا شمل " در " دنياي پراميد " خود " نعره طوفان" برآورد كه " فردا روشن است ".

" امير ارسلان نامدار " ي كه در " شكوه جوانمردي " با " عشق و انتقام " ، " قراري بزرگ " گذاشت و " طوفان نوح " را در نورديد و به " چشمه آب حيات" رسيد و " قصه شب " اش را اينگونه نام نهاد كه براي " سلطان قلبها " هرگز " بهشت دور نيست " ."

در انتها نقل قول قسمتي ازيك نامه مشهور " فردين " به مورخه ي 17/12/75 شايد نيكوترين پاياني باشد كه مي شد براي اين نوشته تصور كرد : "... در سال 1954 ميلادي ، آنگاه كه دوشادوش شادروان " غلامرضا تختي " مقام دوم جهاني را كسب كردم ، همين مردم حامي ام بودند و من از آنان روحيه ي صداقت و فتوت را فرا گرفتم ....با آن كه در آن شرايط جامعه ي سينمايي ، مرد ستاره اول سينماي ايرا ن خوانده مي شدم و حتي عنوان سوپر استار به من داده شده بود به جرم بامردم بودن و پرداختن به دلمشغوليهايشا ن در آن سالها و موقعيت مغضوب جامعه ي روزنامه نگاران و منتقدان طيف شبه روشنفكري ، هرگز غره نشدم و از حمايت همه جانبه ي مردم درمانده و مستضعف دست نشسته و پيمان شكني نكردم و ننگ آلودگي و گرايش و محشوريت با دربار و عروسكان سلطنتي بي درد را پذيرا نشدم ... امروز... تنهايي و جدايي فردين از مردم و سينما سزاوار نيست ... او مي تواند باز هم .... در سينماي ايران خدمتگزار باشد ...هرچند كوچك ..."

فردين ، قهرماني در مسير سينما

مطالب مشابه :

حكايت ميرزا يحيي

مسابقات پيشكسوتان كشور

سیروس قایقران

جلسه ستاد برگزاري سيزدهمين سالگرد سيروس قايقران برگزار شد

ملواني ها سالروز ميلاد قايقران را گرامي داشتند

معرفي داوران رقابتهاي قهرماني كشور نوجوانان

گزارشی از مرز باشماق- منتشر شده در روزنامه دنیای اقتصاد

فردين ، قهرماني در مسير سينما

(8/4/90) زمان آغاز ليگ هاي كاراته اعلام شد

الوند چشین قهرمان لیگ دسته اول استان همدان