چالشهای موجود در مشاوره ی دانش آموزان در دوره های ابتدایی ،راهنمایی و متوسطه

مقدمه

امر مشاوره به طور اعم در جهان به شکل علمی عمر زیادی ندارد ، هرچند این امر قدمتی به درازای عمر بشر دارد ولی این شکل آن به شکل عرفی بوده و مبنای علمی و کلاسیک ندارد .

بعد از گذر از دوران روند علمی شدن مشاوره ، این رشته ی علمی نیز به نا به ضرورتها و اهمیت تربیت نیروی کارآمد ، وارد سیستم آموزش و پرورش قرار گرفت . در کشور ایران نیز این امر به مرور بعد از چند صباحی نسبت به سایر کشور ها امر مشاوره شکل علمی خود را یافت و اساتید گرانقدری همچون استاد سیاسی و سایر اساتید نشان دهند ی این امر می باشند .

اما به نظر می رسد که در کشور ما این امر به نا به روند اولیه پیاده شدن مشاوره در آمریکا و اروپا از مقطع متوسطه شروع شد که این امر ، امر بسیار اشتباهی می باشد چرا که چنین کاری مانند این است که مثلاً ما نهال کوچکی را در مسیر باد بخواهیم بکاریم و برای این نهال هیچگونه محافظ یا بهتر بگوییم قییم یا همان وسیله ای محکم که گیاه را در برابر بادهای شدید محافظت نماید تهیه نکرده باشیم ، مسلم است که نهال کاشته شده ی ما هیچگاه به ثمر نخواهد نشست و بزرگ نخواهد شد و اگر هم بتواند رشد نماید بسیار کج و نا راست رشد خواهد نمود . ما نیز کودک را در مسیر رشد او و قبل از شکل گیری شخصیت و رفتار تنها گذاشته ایم و وقتی که تمام شالوده ی فکری و شخصیتی او تقریباً شکل گرفته و تثبیت شده است می خواهیم آنرا تغییر دهیم ، مسلماً امر بسیار مشکل و تقریباً در بعضی موارد غیر ممکن است و همین امر باعث درگیر بودن همیشگی اولیاء مدارس متوسطه با دانش آموزان این مدارس شده است .

با این توصیف اگر مسئولین امر بتونند امر مشاوره را در تمام دره های تحصیلی بگنجانند ، می توان ادعا نمود که در امر مشاوره موفق بوده ایم .

چالشهای پیش روی مشاوره در دوره ی عمومی و متوسطه در ایران

1-تازگی امر مشاوره در ایران و حتی در جهان

امر مشاوره از لحاظ علمی پدیده ای جدید به شمار می رود که منبعث از علم روانشناسی بوده که علم روانشناسی نیز از علوم جدید می باشد . با این توصیف این علم در کشورهای غربی به سرعت در حال تغییر می باشد و البته در این تغییر دید علما و دانشمندان غربی ، دیدی برگرفته از دیدگاه و نظر دانشمندان قدیم اسلامی می باشد که متاسفانه در بین خود دانشمندان امروز بلاد اسلامی رایج نمی باشد . توضیح دیدگاه فعلی دانشمندان غربی در مورد علوم این است که علم همیشه و هر لحظه در حال تغییر است و ما علم بدون تغییر نداریم چه در مورد قوانین فیزیکی و چه در مورد قوانین موبوط به علوم انسانی .

یعنی اینکه قوانین تا زمانی قانون می مانند که توانایی قدرت دفاع از خود را دارند .

2-وارداتی بودن این امر در کشور

در کشورهای مسلمان ، مانند ایران ، امروزه متاسفانه چه در علوم فیزیکی و چه در مورد سایر علوم مبنا تایید و سنجش موارد به دست آمده با دستاوردهای غربی می باشد ، تا اینجای قضیه ممکن است هیچ اشکالی نداشته باشد ولی نکته در این است که ما با اولین مقایسه علم خود با علوم غربی در آن قفل می شویم و تا مدتها دیگر با سایر تغییرات آن علم در همان بلاد درگیر نشده و مبنای عمل ما همان تغییرات اول می شود .

و این امر باعث شده که ما از تغییر و تحولات علوم به خصوص علوم انسانی عقب بمانییم . این مساله در مورد توسعه ی رشته ی مشاوره نیز می شود . رشته ی مشاوره ابتدا در مورد ارتشیان آنهم در زمینه ی شغلی ایجاد شده بود ولی خیلی زود آنرا در تمامی مقاطع به خصوص مقاطع ابتدایی و راهنمایی گسترش دادند و حتی نسبت به سایر مقاطع توجه بیشتری نسبت به آن نمودند .

اما در کشور ما حتی امروزه نیز در دانشگاهها منابع تدریسی به دانشجویان حاکی از روند قدیمی می باشد یعنی کار بر روی بزرگسالان و تا حدی دانش آموزان مقطع متوسطه .

3-ایست علمی و حرکتی در منابع وارداتی

این مساله وقتی بغرنج می شود که می بینیم مبنای علمی ما که علوم غربی بوده ،سالهاست تغییر کرده است ولی ما هنوز بر اساس همان مبنا حرکت می کنیم .

امروزه در بسیاری از کشورهای دنیا امر مشاوره در مدارس ابتدایی و حتی مهدهای کودک و پیش دبستانی ها ورود پیدا کرده است ، و این درحالی است که در کشور ما ،مشاوره در همان مقطع متوسطه نیز با بی مهری مواجه می باشد.

چالشهای موجود در مشاوره دانش آموزان در سه مقطع

وقتی مشاوره در تمام مقاطع اجرایی می شود که تغییر در نگرش افراد جامعه نسبت به مشاوره ایجاد شود و این تغییر حتی باید در خود مشاوران سیستم آموزش و پرورش کشور نیز صورت پذیرد.

وقتی این تغییر شکل گرفت باید در خصوص اجرای آن در مدارس برنامه ریزی نمود . در این خصوص باید دانست که زیر ساختهای موجود در هر مقطع چه مواردی می باشد .

اگر با این زیرساختها آشنا شدیم و دانستیم که دانش آموزان هر مقطع چه مواردی برای آنها مشکل آفرین خواهد بود ،یا چه نیازهایی دارند و چه مسائلی در سنین آنها مسائل بغرنج ذهنی و درگیر کننده برای آنهاست و مواردی از این قبیل ، آن وقت می توانیم مشاوره را در مقاطع پایین تر نیز وارد نموده و صد البته این ورود ، ورودی موفقیت آمیز باشد .

اکنون مسائل و چالشهای موجود در هنگام مشاوره با دانش آموزان مقطع ابتدایی را بیان می کنیم .

1-میانگین سنی این افراد ، طیفی حد فاصل 6 الی 13 سال را شامل می شود . می توان نیازهایی این طیف را در چند دوره به شکل زیر خلاصه نمود .

گروه سنی 6 الی 8 سال ، گروه سني 9الي 10سال و گروه سني 12الي 13 سال

بیشتر نیاز های این گروه سنی را می توان به 5 دسته کلی تقسیم نمود :

1-نیازهای مرتبط با والدین2- گروه همسالان 3-نیاز به بازی4 -نیازهای غذایی 5- آموزش و یادگیری

اکنون به توضیح هر کدام از موارد بالا می پردازیم .

نیاز به والدین

این نیاز که شاید سرمنشاء بسیاری از مسائل و مشکلات و یا موفقیتها و پیشرفتهای هر فرد در آینده و بزرگسالی او می باشد در کودکی نیز بسیار اثر گذار است .

وجود یا عدم وجود پدر و مادرو یا هر دوی آنها - درگیری های موجود در خانواده – اعتیاد یک و یا هر دوی والدین- تبعیضهای بین فرزندان توسط والدین –تنبیهات و چگونگی اجرای آن توسط والدین نسبت به فرزندان – نوع ساختار خانواده از نظر : خانواده ایده آل –خانواده دیکتاتور منش – خانواده ول انگار –نوع فرهنگ،زبان ، آداب و رسوم موجود در هر منطقه - ...

موارد ذکر شده گوشه ای از مواردی می باشد که با موضوع مطرح شده مرتبط می باشند .

مشاور محترم قبل از ورود به یک مدرسه باید ابتدا در خصوص فرهنگ و آداب و رسوم مردم یک منطقه ، ارزشها، هنجارها و اعتقادات خانواده هایی که قرار است با فرزندان آنها ارتباط برقرار کند آشنایی اجمالی پیدا نماید.

ورود به جزئيات هر خانواده امري بسيار مشكل است و از عهده ي مشاور خارج ، زيرا هم تعداد بچه ها زياد بوده و هم مسائل مرتبط با خانواده ها گسترده . آنچه ضرورت پيدا مي كند ، همان آشنايي با فرهنگ و آداب و رسوم مردم منطقه ، ارزشها، هنجارها و اعتقادات خانواده های دانش آموزان است .

و مطالعه ي خانواده ها بايد در هنگام ضرورت و موردي صورت گيرد .

گروه همسالان

در مشاوره با دانش آموزان ابتدايي تشكيلات گروه هاي همسال چندان مشكلي را براي مشاور ايجاد نمي كند . البته اين امر بسته به فرهنگ ، رسانه هاي منطقه اي و يا بهتر بگوييم ، نفوذ رسانه ها در آن منطقه و چگونگي ارتباط مردم با رسانه ها ، مي تواند بر اهميت گروه همسالان به عنوان يك چالش اثر گذار در مقطع ابتدايي مطرح باشد .

نياز به بازي

از خصوصيات مهم دوره كودكي (قبل يا هنگام دبستان) بازي است . بازي از مهمترين و موثرترين وسائل براي شكل گيري رفتارهاي درست مي تواند باشد و البته عكس آن نيز مي تواند صورت بگيرد .

بازي ، تنوع وسائل بازي د رمنطقه ، وجود خانواده هاي سختگير يا مستبد و خانواده هاي با ديد باز و تربيت درست در نوع بازي هاي كودكان موثر هستند . امر بازي در صورتي مي تواند چالش شود كه ، شكل گيري بازها درست نباشند .

اين شكل گيري همانگونه كه مطرح شد مي تواند منبعث از خانواده هاي بسته يا باز (سخت گير يا منعطف)، گروههاي همسال ، روستايي يا شهري بودن ، صنعتي يا سنتي بودن و ...باشد .

نيازهاي غذايي

از جمله اموري كه مي تواتند نقش كليدي در شكل گيري رفتارهاي هنجار با نابهنجار داشته باشد ، نيازهاي غذايي است كه بزرگان روانشناسي نيز همچون مازلو به آن اشاره مي نمايند .

نياز به غذا ، نوع غذا هاي مصرف شده در منطقه ، تنوع غذايي ، انتخاب غذا و مشكل در انتخاب غذا را مي توان به عنوان سلسله ي غذايي دانست .

به اين صورت كه در ابتدا انسان فقط به دنبال چيزي به نام غذا مي گردد 2- چيزي كه قابل خوردن باشد هرچند در بين زباله ها و ...3- اين چيز خوردني مي تواند سالها تكراري باشد و تغيير د رنوع غذا جزو آرزهاي فرد است 4-در صورت تنوع غذايي دست به انتخاب مي زند و اگر اين تنوع زياد باشد دوباره براي فرد ايجاد مشكل مي كند.

دقت مشاور در نوع تغذيه مردم منطقه م يتواند او را به حل چالشهاي اين مقطع كمك كند .

آموزش و يادگيري

نوع آموزش و يادگيري هاي قبل از دبستان دانش آموزان مقطع ابتدايي خود مي تواند ، چالش ايجاد كند به اين نحو كه آموزشهاي سختگيرانه محيط خانه يا حتي سهل گيرانه ي از حد گذشته ي آموزشها مي تواند محيط مدرسه را به چالش بكشاند .

آرزوها و اميال ابتدايي سركوب شده در خوانده هاي مستبد از يك سو ، كودك محوري افراطي درخانواده هاي بسيار باز از سوي ديگر مي توانند در محيط مدرسه چالشهاي بزرگي را ايجاد نمايند .

مسائل و چالشهای موجود در مشاوره با دانش آموزان مقطع راهنمایی و متوسطه

در این دوره از رشد ،‌مسائلی برای فرد پیش می آید که آشنایی با آنها می تواند به مشاوران کمک شایانی نماید.

برای فهم مسائل این دوره ی سنی ابتدا باید بدانیم که چه مسائلی در این دوره روی فکر و تربیت نوجوان و جوان اثرگزار هستند.

وجود وسائل ارتباط جمعی ، روزنامه ،‌اینترنت ، شبکه های اجتماعی مجازی ، ماهواره ، تلفن همراه ، گروه همسالان ، مسائل و مشکلات جنسی(مسائل مرتبط با بلوغ) ،‌ انتخاب رشته تحصیلی ،انتخاب هویت ، دلمشغولیهای غیر درسی و ...از جمله تاثیرگزارترین گزینه هایی است که روی تربیت ، فکر و رفتار فرد تغییر ایجاد می کنند.

مسلم است که علاوه بر محیط که بر روی رفتار اثر می گذارد ،‌

ارث نیز علاوه بر مسائل ذکر شده در بالا ، می تواند بر روی رفتار اثرگزار باشند.

محدودیت یا آزاد گذاشتن نوجوان در این دوره ی سنی که سن کسب هویت نیز می باشد یا پاسخ به سوالهای نوجوان ،‌باید بسیار آگاهانه باشند ،‌چرا که هر نوع عکس العمل نامناسب از سوی بزرگترها در این خصوص می تواند آسیبهایی جبران ناپذیر ایجاد نماید.

آگاهی مشاوران از این مسائل می تواند در نوع برخورد با نوجوان توسط مشاوران راهگشا باشد .

مشاوران ضمن مطالعه ی خصوصیات دوره ی نوجوانی باید به این نکات توجه خاص داشته باشد.

1-عدم قضاوت در خصوص رفتارهای نوجوان

نوجوان بعد از اینکه رفتاری را انجام داد که با عرف جامعه ی او تعارض دارد ،‌از سوی اطرافیان (به جز گروه همسالان ) مورد بازخواست ، قضاوت و حتی سرزنش قرار خواهد گرفت .

لذا در این گونه موارد اگر مشاوران هم همان برخورد سایرین را با نوجوان داشته باشند ، به هیچ وجه نخواهند توانست او را به انتخاب رفتار درست ،‌هدایت نمایند.

2-مطالعه در خصوص علاقه مندی های نوجوان

مشاوران باید در خصوص علاقه مندی های نوجوان اطلاعات داشته باشند.

این اطلاعات باعث می شود که اولاً نوجوان برای کسب اطلاعات خود به شما مراجعه نماید و ثانیاً از کسب این اطلاعات از افراد نامطمئن جلوگیری شود.

3-مطالعه برای آمادگی برای پاسخ به سوالات نوجوان

در این دوره از رشد ،‌ سوالات بسیاری برای نوجوان پیش می آید که نوجوان جواب آنها را نمی داند .

سوالات فلسفی ، سوالات جنسیتی ، سوال در خصوص هویت ، روابط و انتخابها و ...

4-مطالعه در خصوص فرهنگ ،‌آداب و رسوم ،‌اقتصاد و ... محیط اجتماعی نوجوان

هر مشاور باید بداند دانش آموزان او از نظر محیط اجتماعی ، در چه محیطی و با چه آداب و رسومی زندگی می کنند.

این اطلاعات در نوع برخورد مشاور با والدین و چگونگی پاسخگویی با نوجوان توسط مشاور ،‌کمک کار او خواهد بود.

5-آشنایی با آسیبهای اجتماعی شایع منطقه

کسب این آگاهی ها به خصوص قبل از ورود به مدرسه ، در شناسایی نوع رفتارها به خصوص رفتارهای پرخطر شایع احتمالی در محیط آموزشی و مطالعه در خصوص شیوه های برخورد و پاسخگویی به نوجوان ،‌کمک بسیار شایانی را به مشاوران خواهد کرد.

نتيجه گيري

در مجموع براي اينكه از اين چالشها كه ممكن است در محيط كاري با آن مواجه شويم ، مي توان راهكارهاي زير را در بعضي موارد پيشنهاد داد. البته بايد توجه داشت كه بعضي از موارد از عهده ي ما به عنوان مشاور خارج است .

در خصوص مسائل مرتبط با خانواده ها : برگزاري جلسات آموزش خانواده ، درگير كردن خانواده ها در خصوص مسائل مرتبط با فرزندان ، كمك مالي گرفتن از خانواده هاي ثروتمند براي راه اندازي ستاد تغذيه رايگان در مدرسه ، استفاده از پوشاك يك نواخت در مدرسه ، فراهم آوردن وسائل متنوع بازي در مدرسه در قالب اتاق بازي ، كمك گرفتن از دولت ، صدا و سيما ، رسانه هاي تصويري و صوتي ، روزنامه ها و ... براي فرهنگ سازي و انتقال آموزش هاي درست به خانواده ها، مي تواند در برطرف كردن و يا حداقل كم كردن اندازه ي چالشها در اين مقطع حساس كمك شايان توجهي را فراهم آورد .

در پایان لازم به ذکر است با توجه به گسترش علم و فن آوری ، مسائل و مشکلات جوان و نوجوان امروزی نیز با نوجوان و جوان دهه های قبل بسیار متفاوت می باشد و مشاور موفق مشاوری است که خود را به علم روز مسلح کرده است .

امیدواریم جامعه ای شاد و پویا و بدور از هر نوع نابهنجاری در پیش رو داشته باشیم .

رضا جامی

چالشهای موجود در مشاوره ی دانش آموزان در دوره های ابتدایی ،راهنمایی و متوسطه

مطالب مشابه :

چالش های موجود در دروس علوم اجتماعی دوره راهنمایی

چالشهای موجود در مشاوره ی دانش آموزان در دوره های ابتدایی ،راهنمایی و متوسطه

نتایج داوری اولویت های پژوهشی سال 90 اعلام شد.

دوره آموزش ابتدایی و چالش های پیش رو

نقد آموزش علوم اجتماعی در مدارس

فرآیند بهبود یادگیری وآسیب شناسی محیط مدارس

مقاله

دانشگاه‌های‌ مجازی‌: چالش‌ها و ضرورت‌ها

عناوین پژوهشی