تاریخچه ی سرشماری عمومی نفوس و مسکن در جهان

0
تاریخچه ی سرشماری عمومی نفوس و مسکن در
ایران و جهان
1
چکیده:
سرشماری عمومی نفوس و مسکن یکی از عمد هترین راه های شناخت کشورها و ویژگ یهای
جمعیت آن هاست. تعداد جمعیت از دیرباز مورد توجه انسان بوده است و در ادوار گوناگون به رو شهای
مختلف مورد سنجش قرار گرفته است. سابقه ی سرشماری جمعیت در جهان به 3800 سال قبل از
میلاد برم یگردد و ابتدا در سطحی بسیار محدود نیازهای اطلاعاتی بشر را تامین م یکرده است.
مطالعه ی اسناد و مدارک تاریخی نشان می دهد، کشورهای مصر، چین و بابل به ترتیب، حدود
3000 و 3800 قبل از میلاد به سرشماری نفوس اقدام نموده اند در این سرشماری ها ، سال های 2500
عموماً اطلاعاتی نظیر جنس، سن، شغل و مالکیت افراد جم عآوری شده است.
سرشماری قوم یهود هنگام مهاجرت از مصر، سرشمار یهای متعدد یونان و امپراطوری رم باستان و
سرشماری هایی که در برخی از کشورها در قرون وسطی انجام شده و ویژگ یهای طبقات مختلف
شامل طبق هی اشراف و پیشوایان مذهبی را به دست م یداده است و ... از سابقه ی سرشمار یها قابل
ذکرند.
اولین سرشماری جهان، به روش نوین در سال 1794 در کشور سوئد انجام شده است و بعد از آن
کشورهای دیگر نیز به شمارش افراد جامع هی خود به روش مذکور پرداختند.
به مجموع هی فعالی تها » امروزه لفظ سرشماری نفوس و مسکن معنای دقی قتری پیدا کرده است و
و خدماتی اطلاق م یشود که شامل طراحی، برنام هریزی، گردآوری، کدگذاری، طبق هبندی، ارزشیابی،
و « اصلاح و تجزیه و تحلیل و نهایتاً چاپ و انتشار اطلاعات آماری از جمعیت و مسکن م یباشد
مطابق توصیه های سازمان ملل متحد در اکثر کشورهای جهان در فاصله ی زمانی معمولاً 10 سال
یک بار از قرن 20 به بعد رایج شده است.
در راستای تغییر اهداف سرشماری های نفوس و مسکن مراحل مختلف آن از برنام هریزی و طراحی
گرفته تا اطلا عرسانی و انتشار نتایج نیز متحول شده است.
در امپراطوری ایران باستان سرشمار یهای عمومی جمعیت برای دریافت مالیات سرانه و تعیین
شماره ی مردان قادر به جنگ انجام می شده است. از آن تاریخ تاکنون در دوره های مختلف
سرشماری های جمعیت با اهداف گوناگون انجام شده است که از سابقه ی آن ها، داستان های جالبی در
اسناد تاریخی بر جای مانده است. این روایت ها، برای فنی ترین گروه های علمی نیز جالب توجه خواهد
بود. اولین سرشماری به روش نوین در ایران در سال 1335 انجام شده است. از آن تاریخ تاکنون 4
2
1365 و 1375 و یک سرشماری ،1355 ، سرشماری عمومی نفوس و مسکن دیگر در سا لهای 1345
جمعیت در سال 1370 به مرحله ی اجرا درآمده است. سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1385 به
لحاظ سیاست گزاری، برنامه ریزی و سایر مراحل طراحی، آموزش، اجرا و استخراج نوآور یهایی به
همراه داشته است که در جای خود بسیار اهمیت دارد.
کلیدواژه:
سابقه ی سرشماری، نیازهای اطلاعاتی، اولین سرشماری، روش نوین، برنامه ریزی، طراحی، اجرا،
آموزش، استخراج، نوآوری، تدارک
طه نوراللهی
عذرا نائینی
3
مقدمه:
بشر از ابتدای خلقت در جهت شناخت نیازها، یافتن وسایلی برای رفع آن ها و بهبود شرایط زندگی
خود گام برداشته، بنابراین در فعالیت هایی که توسط وی انجام شده است همواره مبنا نوع بشر یا به
عبارتی انسان بوده است. در ابتدا فقط نیازهای فردی بشر مطرح بود اما به تدریج در مسیر اجتماعی
شدن و برنامه ریزی برای رفع نیازهای جمعی گام برداشته شد. زمانی که تفکر هدایت جامعه و تشکیل
حکومت شکل گرفت تامین منابع برای ادام هی حاکمیت به عنوان یک نیاز اساسی مطرح شد. از
عمده ترین این منابع مالیات و خراج حکومتی را می توان نام برد. بنابراین اطلاع از تعداد افراد تحت
نفوذ برای برآورد میزان مالیات یکی از نیازهای حکومت بود. تشکیل قشون و نیروهایی که حامی
حکومت باشند نیز مطرح بود و چون تحرکات نظامی، جنگ و دفاع حادث شد، اندیش هی شمارش
افراد قشون قبل و بعد از جنگ در ذهن انسان زنده شد. سرشماری های نفوس در اعصار گذشته عموماً
برای دو منظور فوق انجام شده است.
امروزه سرشماری عمومی نفوس یکی از عمده ترین راه های شناخت ویژگی های جمعیت کشورها
به منظور برنامه ریزی، نظارت، کنترل و ارزیابی خدمات و فعالی تهای ملی و منطقه ای می باشد و در
اغلب کشورها این سرشماری که عموماً با ویژگ یهای مسکن نیز توام است، هر 5 یا 10 سال یک بار
اجرا م یشود.
از بین این کشورها آن هایی که بیشتر به اهمیت سرشماری و ضرورت دقت و اعتبار نتایج حاصل
از آن پی برد هاند، برای اجرای موفق سرشماری در کشور خود برنامه های گسترده تری را تدوین
نمود ه اند، تا جایی که در برخی از مناطق تدارک سرشماری بالغ بر 6 سال به طول م یانجامد.
تدارک سرشماری علاوه بر فراهم نمودن مقدمات و امکانات اجرا، شامل سلسله آزمای شهایی است
که به تدریج تمام مراحل کار را مورد سنجش قرار م یدهد و معمولاً به گون های برنامه ریزی م یشود که
آخرین آزمایش حداقل یک سال با سرشماری اصلی فاصله دارد. در این فرآیند علاوه بر برخورد عینی
با مشکلات مربوط به مراحل برنامه ریزی، طراحی، تبلیغات، آموزش، اجرا و استخراج، به دلیل فاصل های
که بین آخرین آزمایش و سرشماری وجود دارد، فرصت کافی برای اصلاح نقاط ضعف با استفاده از
نتایج به دست آمده وجود دارد.
در این مقاله به موضوعات زیر پرداخته شده است:
− شرح مختصری از تاریخچ هی سرشماری در جهان
4
− تاریخچه ی سرشماری در ایران
− بررسی تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1385
− جمع بندی و نتیج هگیری
5
-1 تاریخچه ی سرشماری نفوس در جهان:
سابقهی سرشماری نفوس در جهان به سالها قبل از میلاد برمیگردد . اسناد و مدارک تاریخی
3000 و 2500 قبل از میلاد به ترتیب در کشورهای بابل، ، نشان می دهد که درحدود سال های 3800
چین و مصر سرشماری های جمعیت انجام شدهاست. در این سرشماری ه اعموماً اطلاعاتی نظیر جنس،
سن، شغل و مالکیت افراد جمع آوری می شده است. علاوه بر آن، کشور چین در قرون اول و دوم
میلادی در قسمتی از خاک خود اقدام به سرشماری نموده است.
قدیمی ترین سند تار یخی که در آن به سرشمار ی نفوس اشاره شده است کتاب مقدس تورات است
در فصل مهاجرت آمده است که حضرت موسی برای مهاجرت قوم بنی اسرائیل از مصر، کلیه افراد قوم
یهود را سرشمار ی کرد. این سرشماری در سال 1491 قبل از میلاد انجام گرفته است. جالب است به
این نکته اشاره شود که در قد یمی ترین کتاب تورات موجود، سفر ی ا فصل اعداد، شمار هی اقوام
بن یاسرائیل و نفوس هر قوم را ارایه م یدهد. در هم ین فصل اشاره شده است که تعداد کسانی که قادر
.( به جنگ بودند، یعنی مردان 20 ساله به بالا 603500 نفر بود هاند (فصل 1- آیه 46
در یونان و امپراطوری رم باستان نیز در فاصل هی سال های 435 410 بعد از میلاد
سرشماری های جمع یتی متعدد ی انجام و اطلاعات مربوط به خصوص یات اجتماع یو اقتصاد ی مرد م به
طور منظم هر پنج سال یک بار از طریق سرشماری نفوس جم عآوری می شده است.
در بعض ی از کشورها، مدارک ی از قرون وسط ی باق ی مانده است که ویژگ یه ای طبقات مختلف
جامعه را که معمولاً شامل طبق هی اشراف و پیشوایان مذه بی است به دست م یده د اما براساس
مدارک مزبور ، شمارش عموم ی جمع یت در ا ین کشورها به ندرت انجام گرفته است . در او ای ل قرن
هیجدهم م یلادی، در اروپا سرشماری هایی صورت گرفته است اما به صورت علمی و امروز ی نبوده و
در مق یاس محدود انجام شده است، اولین سرشما ری جم عیت به روش ن وین در جهان در سا ل 1749 در
کشور سوئد صورت گرفته و پس از آن د یگر کشورها نسبت به شمارش افراد جامعه خود اقدام
نموده اند.
به مجموع هی » امروزه لفظ سرشما ری نفوس و مسکن معن ای د قی قت ری پی دا کرد هاست و
فعالی تها و خدما تی اطلاق م یشود که شامل طرا حی، برنام هریزی، گردآو ری، کدگذا ری و طبق هبن دی،
ارزشیابی و اصلاح و تج زیه و تح لیل و نه ایتاٌ چاپ و انتشار اطلاعات آما ری از جم عی ت و مسکن
این گونه سرشمار یها مطابق توص یه های سازمان ملل متحد در اکثر کشورها ی جهان با .« م یباشد
6
فاصله های مساو ی 10 سال یک بار (و در بعض ی از کشورها 5 سال یک بار ) از ابتدا ی قرن 20 ر ای ج
شده است.
-2 تاریخچه ی سرشماری نفوس در ایران:
در امپراطوری ا یران باستان ن یز سرشمار ی های عموم ی جمع یت بر ای در یافت ما لیات سرانه و تع یین
شماره ی مردان قادر به جنگ انجام می شده است.
هرودوت، مورخ یونا نی ( 484 425 قبل از م یلاد) در تار یخ خود پ یرامون دوره ی تار یخی
هخامنشی ها می نویسد:
( ...... وقتی خش ایار شاه از تنگه داردانل م یگذشت، مح لی مخصوص را بر ای سرشما ری افراد
قشون خود مناسب دید مقرر داشت تا ده هزار سپا هی شمارش شده در آن محل گرد آیند، به نح وی که
حت یالمقدور به یکدیگر نزدیک باشند، سپس دستور داد دور این عده را خط بکشند. بعد از خروج آنان از
داخل خط دیواری که بلن دی آن تا کمر یک سپا هی برسد بر ر وی آن بنا کنن د. چون حصار آماده شد،
سپاهان گروه، گروه درآن داخل و خارج شدند تا مقدار آ نها معلوم گرد د......) هرودوت ن تیجه ای ن
سرشماری را یک میلیون و هفتصد هزار نفر ذکر م یکند.
شاه آمار در ح قیقت نو عی آمار گیری به دستور شاهان هخامن شی بر ای ت عیین ما لیات سرانه بو د، در
زمان داریوش دفاتر مالیات و نظامی برای اولین بار تدوین شد . در زمان وی ایران به 20 ایالت
حاکم نشین تقسیم شد و در راس هر یک از آ ن ها یک شهربان قرار داشت. برای تعیین خراج نقدی و
جنسی هر ایالت، از زمین های زراعی برحسب مساحت، وضع آبیاری، جنس زمین و تعداد و مساحت
باغات و اغنام و احشام آمارگیری می شد و اطلاعات آنان در دفاتری به نام قانون ثبت و به این ترتیب
میزان مالیات هر ایالت تعیین می شد. داریوش همچنین برای تعیین تعداد سربازان اعزا می به جنگ و
تعداد تلفات به روش مبتکران های عمل م یکرد. به این ط ریق که هنگام ع زیمت آنان دستور م یداد هر
سرباز هنگام عبور از کنار گودا لی ت میز سنگ ریز های در آن بیندازد، در پ ایان کار سن گها را شمارش
م یکردندو تعداد سربازان معلوم م یشد، سپس برگودال سرپوش م ینهادند و پس از مراجعت از جنگ
هرسرباز دستور داشت ، سنگریز های از گودال بردارد، باق یماندهی سنگریز هها، تعداد سربازان کشته شده
را مشخص م یکرد.
زرتشتیان نوشتهاند که در دورهی انوشیروان، فقط مردان 20 تا 50 ساله بایستی مالیات م یدادند. به این
منظور روش خاصی برای تعیین مالیا تدهندگان و تفکیک پیران و نوجوانان از یکدیگر ابداع گردید و
7
ماموران سرشماری برای نخستین بار بجای ” فرد “ از مفهوم ” خانوار “ استفاده کردند. برای مثال
تعیین م یکردند که در یک خانوار 12 نفری فقط باید 2 نفر که سن آ نها بین 20 تا 50 سال است
مالیات بپردازند.
براساس شواهد تاریخی ، عثمان بن حنیف از طرف خلیفه ی دوم برای کسب اطلاعات ممیزی
اراضی به سرزمین ایران وارد شدو پس از مطالعات و بررس یهای لازم گزارشی تهیه و به وی تسلیم
نمود. در این گزارش تصریح شده بود که در زمان ساسانیان از اراضی و محصولات زراعی و اشجار و
نفوس ممیزی جامع و کامل به عمل آمدهاست و پیشنهاد نمود که مالیات اراضی ایران بر این اساس
وصول شود. خلیفه ی دوم پس از دریافت این گزارش دستور داد از روش مزبور در سایر بلاد اسلامی
نیز استفاده شود. به این جهت در عهد خلفا از وجود ایرانیان برای تشکیل سازمان های وسیع مالی و
محاسباتی و ممیزی استفادهشد و بهتأسی از عهد ساسانیان نام سازمان مزبور را ” دیوان سلطنت
“ نامیدند و ایرانیان گردانندگان آن بودند.
در ایران بعد از اسلام و در دوران خلفای عباسی مسئله اخذ جزیه ایجاب م یکرد که سرشماری در
ممالک تحت نفوذ انجام شود. اعراب معمولاً بعد از هر سرشماری، میزان مالیات را تعیین می نمودند.
مورخین ایرانی و عرب به دفعات از شهرهای بزرگ و پرجمعیت نام برد هاند، از آن جمله شهر نیشابور را
قبل از حملهی مغول و شهراصفهان را درعهد صفوی با جمعیتی بیش از یک میلیون نفر ذکر کرد هاند.
در تاریخ عباسی آمدهاست که شیخ بهاءالدین عاملی بدستور شاه عباس به منظور حفر نهرهای
زایند هرود و سیستم آبرسانی دستور داشت تعداد سکن هی اصفهان و حومه را بداند وی با استفاده از
تعداد نان مصرفی هر فرد که در آن زمان دو گرده در روز بود و شمارش تعداد نان پخت شده توسط
نانوای یهای خانگی و معابر بوسیله گماشتگان خویش، توانست شمار نفوس اصفهان را به دست آورد.
در مدارک مربوط به زمان قاجاریه بیشتر به جم عآوری اطلاعات جمعیتی اشاره شدهاست و از ممیزی
کشاورزی کمتر سخن به میان آمده است، شاید بتوان دلیل آنرا ضعف بخش کشاورزی در پرداخت
مخارج دربار و دول تها، روی آوردن دول تها به منابع مالی جدید از قبیل درآمدهای گمرکی استقراض
و واگذاری امتیازات مختلف به خارجیان دانست.
اولین سرشماری جمعیتی ایران به روش نوین در سال 1246 شمسی (البته در سطحی محدود)
درزمان ناصرالدین شاه و ه مزمان با وزارت اعتضادالسلطنه بر وزارت علوم و معارف، توسط مهندس
عبدالفخار، معلم ریاضی مدرس هی دارالفنون به عمل آمد. در این سرشماری تهران به پنج محله ارگ،
8
عودلاجان، چالمیدان، سنگلج و بازار تقسی مبندی شده و هم هی محله های خارج از شهر نیز در یک
طبقه قرار داده شدهبود. درآن زمان جمعیت تهران 155736 نفربرآورد شدهبود. به علاوه در سال 1277
شمسی در چهارمین سال سلطنت مظفرالدین شاه از ابنیهی تهران آمارگیری به عملآمد. با ایجاد
تشکیلات جدید بلدیه در سال 1301 شمسی سرشماری دیگری در تهران صورت گرفت که براساس
آن سرشماری، جمعیت تهران در سال 1301 بالغ بر 210000 نفر بود، تا این تاریخ سازمان خاصی که
مسئولیت جم عآوری اطلاعات جمعیتی و تمرکز بخشیدن به آ نها را بر عهده داشته باشد، در کشور
وجود نداشت و هم هی تلاش های به عمل آمده، جنب هی موضعی و موردی داشت. در سال 1297 ، به
منظور ثبت وقایع چهارگانه، اداره ی ثبت احوال کشور تاسیس شد. با ثبت اطلاعات مربوط به تولد،
فوت، ازدواج و طلاق توسط ادار هی مذکور، ضرورت اطلاع از جمعیت کشور و تعیین سازمانی که
موظف به جم عآوری این اطلاعات باشد مورد توجه قرار گرفت و در سال 1303 با تصویب آیین نام های،
مسئولیت جم عآوری و مرکزیت بخشیدن به آمارهای مورد نیاز بر عهد هی وزارت کشور گذاشته شد.
-3 بررسی و تحلیل نظام آماری کشور و تحولات آن از ابتدا (سال 1303 ) تاکنون:
همانطور که قبلاً گفته شد در سال 1303 با تصویب آییننام های مسئولیت مرکزیت بخشیدن
به آمارهای کشور به وزارت داخله یا کشور واگذار شد. تصویب نامه ی مذکور با انجام تغییراتی، در سال
1307 از تصویب مجلس شورای ملی وقت گذشت و جنبهی قانونی یافت و از آن زمان، ادار هی ثبت
تغییر نام داد. براساس تصویب نامهی مذکور که در « ادار هی کل آمار و ثبت احوال » احوال کشور به
شش ماده تنظیم شده بود، مسئولیت مرکزیت آمار به وزارت کشور واگذار شد و عموم وزارتخان هها
مکلف بودند موافق دستوری که وزارت داخله تهیه میکند در قسم تهای مربوط به خود اطلاعات لازم
را مرتباً و کاملاً به وزارت داخله ارسال نمایند و برای ایجاد تسهیل درارتباط بین وزارت کشور با سایر
وزارتخان هها هیئتی مرکب از نمایندگان وزارتخان هها تشکیل شد، مرکز آن وزارت داخله بود و ترتیب
جلسات و جریان کار آن را وزارتخانهی مزبور تعیین م یکرد. شایان ذکر است که در تاریخ پنجم تیرماه
1312 نظام نامهی شورای عالی احصائیه تنظیم و برحسب ماد هی اول آن نظا منامه، نمایندگان همهی
وزارتخانهها در شورای مزبور عضویت داشتند و مسئولیت هماهنگی در تولید آمار بر عهده شورای
مزبور بود. شورای عالی احصائیه در سال 1314 به شورای عالی آمار تغییر نام داد. در خردادماه سال
1318 ، اولین قانون سرشماری به تصویب مجلس شورای ملی وقت رسید. در اجرای این قانون،
9
سرشماری جمعیت از دهم اسفندماه همان سال در شهر تهران و در سا لهای 1319 و 1320 در 32
، شهر کشور به تدریج به اجرا درآمد اما به علت وقایع شهریور 1320 معوق ماند. در اسفندماه سال 1331
تشکیل شد، در این سال ادارهی آمار و سرشماری از ادار هی کل آمار « سازمان همکاری آمارعمومی »
و ثبت احوال منتزع و به سازمان همکاری آمار عمومی ملحق شد. به این ترتیب برای اولی نبار سازمانی
که به طور خاص وظیف هی جمع آوری آمار را بر عهده داشت، به وجود آمد. این سازمان در اجرای قانون
ادارهی کل آمار » آمار و سرشماری مصوب سال 1334 به وزارت کشور وابسته گردید و نام آن به
اولین سرشماری عمومی کشور در سال « ادارهی کل آمار عمومی » تغییر یافت، با تشکیل « عمومی
1335 توسط این اداره به مرحلهی اجرا درآمد.
، با تاسیس ادار هی کل آمار عمومی و اجرای سرشماری عمومی نفوس در سال 1335
فعالی تهای آماری کشور وارد مرحلهی جدیدی شد و همه ساله طر حهای گوناگون آماری در زمینههای
مختلف اجتماعی و اقتصادی به مرحلهی اجرا درآمد. نیاز روزافزون دستگا ههای برنامهریزی کشور به
آمار و اطلاعات و ضرورت همکاری بسیار نزدیک سازمان اصلی تولیدکنندهی آمار با دستگاه برنامه-
ریزی، موجب شد تا در سال 1344 بر اساس قانون، ادارهی کل آمار عمومی از وزارت کشور منتزع و
به سازمان برنامه و بودجهی وقت وابسته شود. در قانون تاسیس مرکز آمار « مرکز آمار ایران » با نام
ایران به مواردی از قبیل نظارت مرکز آمار ایران بر تهیه، اجرا و استخراج دادههای حاصل از
آمارگیریهای سایر دستگاههای اجرایی و ایجاد پایگاه اطلاعات ملی توجه شده بود. هرچند که رعایت
موارد فوق در پارهای از موارد با کمبودهایی روبرو بوده است، لیکن تاسیس مرکز آمار ایران در سال
1344 و تصویب نظام آماری کشور در سال 1379 را باید دو نقط هی عطف در تاریخ تولید آمار کشور
محسوب نمود.
-4 بررسی تولید آمارهای جمعیتی در دوران قاجاریه:
سرشماری های جمعیتی دوران قاجاریه عموماً در گسترهی تهران صورت گرفته است، بطوری
که میتوان با استفاده از آمار و اطلاعات سرشماری های فوق چگونگی رشد تهران را در دورهی
قاجاریه دریافت.
-4-1 اولین سرشماری نفوس در عهد قاجاریه (سال 1246 هجری قمری):
10
اولین سرشماری شهر تهران در سال 1246 هجری شمسی یعنی بیست سال بعد از به سلطنت
رسیدن ناصرالدین شاه صورت گرفت، در آن زمان مساحت تهران تقریباً 5 کیلومترمربع بود و این شهر
به پنج محله ارگ، عودلاجان، چالمیدان، سنگلج و بازار تقسیم شده بود، همه ی محلات خارج از شهر
نیز به عنوان یک محله در نظر گرفته شده بود. در سرشماری مزبور از تعاریف و مفاهیم و
طبقه بندی های مرسوم امروزه استفاده نشده بود بنابراین نمیتوان با اطلاعات به دست آمده از آن
شاخص های جمعیتی مورد نظر را محاسبه و با اطلاعات حاصل از دیگر سرشماریها مقایسه کرد.
براساس سرشماری مزبور در سال 1246 جمعیت تهران 155736 نفر بوده است که از این تعداد 8480
نفر لشکری بودند. درجات و طبقات لشکری که در نتایج سرشماری فوق، ذکر شده است عبارت بودند
از: سرباز، غلام، غلام حاضر در رکاب مبارک، توپچی، سواره نظام، زقانچی و بالاخره غلام مخصوص.
-4-2 دومین سرشماری جمعیت شهر تهران:
دومین سرشماری جمعیت تهران در سال 1301 هجری قمری یا 1262 هجری شمسی با
مسئولیت میرزا شفیع مدیر لشکر انجام گرفت. در این احصائیه نیز تهران به پنج محله ارگ، سنگلج،
عودلاجان، چالمیدان و بازار تقسیم شده بود. در این سرشماری کل جمعیت تهران 106482 نفر برآورد
گردید که حدود 62 درصد سرشماری جمعیت سال 1246 می باشد، به دلیل دقت کمتر این سرشماری
توجه کمتری به آن شده است، قحطی، وبا و ... علت این نقصان ذکر شده است .
-4-3 سرشماری ابنیهی تهران در سال 1277 شمسی :
در سال 1317 هجری قمری مصادف با سال 1277 شمسی در چهارمین سال سلطنت
مظفرالدین شاه قاجار آمارگیری از ابنیهی تهران صورت گرفت. براساس نتایج سرشماری مزبور بناهای
تهران در سال 1317 به شرح زیر بوده است:
بنا تعداد بنا تعداد
خانه 16275 باغ و باغچه 15
مسجد و مدرسه 80 تکیه 43
کاروانسرا 186 کارخانه 6
حمام عمومی 1182 کلیسا 7
دکان 9420 مریضخانه 2
مدرسه دولتی 2 سایر 216
11
: -5 بررسی تولید آمارهای نفوس از سال 1301 تا 1318
انتخاب سال های 1301 تا 1318 بدین دلیل صورت گرفته است که در این سال ها دوران
قاجاریه به سر آمده بود و در نظام آماری کشور نیز سازمان مشخصی که مسئولیت انجام سرشمار یها
را عهده دار باشد تاسیس نگردیده بود هرچند در این سا لها دو سرشماری نفوس یکی در 1301 ، در
شهر تهران و دیگری در سال های 1318 و 1320 در 32 شهر کشور صورت گرفت، اما از آن جا که در
مرکز آمار » و سپس در سال 1344 ، با تاسیس « اداره ی کل آمار عمومی » سال 1335 با تاسیس
سرشماری های نفوس بطور منظم در فاصل هی زمانی هر ده سال ی کبار انجام پذیرفته است، لذا « ایران
سرشماری های نفوس سا لهای 1301 تا 1318 بطور جدا و مستقل مورد بررسی قرار گرفته است.
-5-1 سرشماری نفوس سال 1301 تهران:
پس از کودتای 1299 و ایجاد تشکیلات نظمیه جدید و بلدیه در سال 1301 شمسی
سرشماری دیگری در تهران صورت گرفت. به منظور سهولت درکار سرشماری، پرسشنامههایی جهت
پرکردن مشخصات به منازل افراد فرستاده شد و بخشنام های نیز برای اجرای آن از طرف وزارت داخله
به حکومت تهران ارسال گردید. در این سال نیز به واسطهی ب یاطلاعی اهالی از طرز عمل سرشماری
و همچنین بیسوادی اکثریت آ نها کار سرشماری به سهولت پیش نرفت ولی در هر صورت انجام شد.
براساس این سرشماری تهران به نواحی ارگ، دولت، حسن آباد، سنگلج، قنات آباد، محمدیه،
قاجاریه، بازار، عودلاجان و ناحیهی ده تقسیم شده بود. تعداد کل خان ههای سرشماری شده در تهران
آن روزگار 21450 باب بوده است که از بین محلات تهران بازار با 18 درصد بیشترین جمعیت را دارا
بوده است و پس از آن به ترتیب عودلاجان با 17 درصد، سنگلج با 16 درصد، دولت آباد 12 درصد،
محمدیه و قنات آباد هریک با 11 درصد، قاجاریه با 7 درصد، حسن آباد با 5 درصد و ناحیهی ده با 2
درصد و ارگ با 1 درصد دارای بیشترین جمعیت بوده اند. براساس این سرشماری کل جمعیت تهران
210000 نفر بوده است که با توجه به وسعت تهران در آن هنگام در هر ده هزار مترمربع شهر هشتاد
نفر زندگی م یکرده اند.
در این سرشماری علاوه بر اطلاعات نفوس اطلاعات گسترد های نیز در زمینهی نیروی انسانی
جمع آوری شد.
12
-5-2 سرشماری نفوس 1318 کشور:
در خردادماه سال 1318 ، اولین قانون سرشماری به تصویب مجلس شورای ملی وقت رسید در
اجرای این قانون، سرشماری جمعیت از دهم اسفندماه همان سال در شهر تهران و در سال های 1319
و 1320 در 32 شهر کشور به تدریج اجرا گردید ولی ادامهی آن به علت وقایع شهریور 1320 معوق
ماند. مصوبهی سرشماری مزبور که در آن نحو هی سرشماری مشخص شده است به شرح زیر است:
تصویب نامه :
67731 ، هیئت وزیران در جلسهی 6 آبان ماه 1318 برحسب پیشنهاد شماره ی 4923
1318 وزارت کشور موارد زیر را تصویب م ینماید: /8/ مورخ 5
ماده ی 1 ادار هی کل آمار و ثبت احوال موظف است در دهم اسفندماه 1318 ، شهر تهران و
حومهی آن را که 6 کیلومتر خواهد بود سرشماری نماید.
ماده ی 2 روز سرشماری تعطیل همگانی خواهد بود و مراسم سرشماری باید ساعت پنج
صبح روز دهم شروع و تا ساعت 21 همان روز خاتمه یابد به استثناء کسانی که مامور اجرای
سرشماری هستند، سایرین در مدت مذکور باید از مساکن خود خارج نشوند.
ماده ی 3 کارمندان کشوری، ماموران شهربانی و شهرداری، آموزگاران و دبیران و کارکنان
بنگاه ها و افرادی که انجام خدمت سرشماری به آ نها محول می شود مکلف به اجرای دستورهایی که
در این خصوص داده می شود، م یباشند.
تبصره کسان یکه مامور انجام سرشماری هستند دارای علامت مشخص خواهند بود.
ماده ی 4 ساکنان حوز ه ی سرشماری مذکور در ماد ه ی یک مکلفند پاسخ پرس ش ها و
اطلاعاتی که مامورین سرشماری درخواست م ینمایند را مطابق واقع تنظیم نموده و اظهار دارند.
ماده ی 5 اشخاصی که در اجرای دستورالعمل های سرشماری و دادن اطلاعات لازمه
خودداری کنند متخلف محسوب و طبق مقررات تعقیب خواهند شد.
ماده ی 6 اداره ی کل ثبت احوال باید به وسایل مقتضی اهالی را قبلاً از اجرای این امر آگاه
سازد.
نخست وزیر دکتر متین دفتری
اداره ی کل آمار » از سال 1318 تا سال 1335 سرشماری نفوس دیگری اجرا نگردید اما با تاسیس
در سال 1344 سرشماری های نفوس، نظامند گردید و از « مرکز آمار ایران » در سال 1335 و « عمومی
13
سال 1335 بطور منظم هر ده سال یکبار به مرحلهی اجرا درآمد. بدین ترتیب تاسیس این دوران
بایستی اقدام هایی اساسی در زمینهی تولید آمار محسوب نمود. در بخش بعدی سرشماری های نفوس
سال های 1335 تا 1375 مورد بررسی و تحلیل قرار خواهند گرفت.
: -6 بررسی و تحلیل تولید آمارهای نفوس در سا لهای 1335 تا 1375
سرشماری نفوس 1335 اولین سرشماری عمومی نفوس کشور محسوب م یشود که در آن تمامی
افراد کشور شمارش شدند. از آن تاریخ تاکنون چهار سرشماری عمومی نفوس و مسکن دیگر در
فواصل زمانی ده ساله در کشور صورت گرفته است، در هر صورت، سال 1335 را بایستی سال شروع
سرشمار یهای نفوس نظا ممند و علمی در کشور دانست. اطلاعات حاصل از سرشمار یهای نفوس پنج
ده هی اخیر ابزار مناسبی را برای برنام هریزی، مطالعات جمعیتی، بررسی تحولات جمعیتی، بررسی
تحصیلات و نیروی انسانی، مسکن، محاسب هی شاخ صهای اجتماعی و اقتصادی و تهی هی
چارچو بهای آماری در اختیار گذارده است.
: -6-1 سرشماری عمومی نفوس سال 1335
همانطورکه قبلاً نیز گفته شد با تصویب قانون آمار و سرشماری در پانزدهم اسفند سال 1334
تاسیس و « اداره ی کل آمار عمومی » توسط مجلس شورای ملی وقت، مقرر گردید که در سال 1335
در همان سال، سرشماری عمومی نفوس اجرا شود. قانون مزبور که مشتمل بر شانزده ماده و 7 تبصره
و سرشماری نفوس سال « اداره ی کل آمار عمومی » بود. در مواد 1 و 8 خود به شرح زیر بر تشکیل
1335 تاکید داشت:
ماده ی 1 به منظور جمع آوری و تمرکز آمارهای متنوع اجتماعی و اقتصادی و کشاورزی و
« اداره ی آمار عمومی » فرهنگی و بهداشتی کشور و اجرای آمارگیری نفوس و کشاورزی اداره ای بنام
تشکیل م یگردد.
تبصره، سازمان و وظایف ادار هی آمار عمومی به وسیل هی اداره ی کل آمار و ثبت احوال تهیه و
پس از تصویب وزیر کشور به مرحل هی اجرا گذاشته م یشود.
ماده ی 8 وزارت کشور مکلف است در اجرای این قانون مقدمات کار و اعتبارات لازم را تدریجاً
فراهم و طوری عمل نماید که در سال 1335 بتواند برنامه ی مربوط به سرشماری عمومی نفوس را به
موقع اجرا بگذارد.
14
به این ترتیب در سال 1335 اداره ی کل آمار عمومی تشکیل و سرشماری نفوس که مقدمات آن از
قبل تهیه شده و در چند نقط هی کشور نیز به آزمایش گذاشته شده بود از دهم آبان ماه تا 25 آبان
همان سال به مرحل هی اجرا گذاشته شد.
: ویژگی های سرشماری عمومی نفوس 1335
تفکیک شده « شهرنشین و د هنشین » در سرشماری نفوس سال 1335 جمعیت به دو زیر جامع هی
بود. به طوری که جمعیت نقاطی که بیش از 5000 نفر نفوس داشتند، شهرنشین و نقاطی که کمتر از
5000 نفر جمعیت داشتند نیز د هنشین محسوب شدند، جامعه ی غیرساکن و کوچ رو تحت عنوان عشایر
با ذکر نام ایل، طایفه و چادرنشین در قسمت آدرس پرسشنامه ی خانوار جزو جمعیت ده نشین محسوب
شدند.
شایان ذکر است در این سرشماری از دو پرسشنامه به نا م های پرسشنامه ی خانوار و پرسشنام هی
ده، استفاده به عمل می آمد. در پرسشنامه ی خانوار اطلاعاتی از قبیل نام و نام خانوادگی، جنسیت، سن،
وضع زناشویی، محل تولد، ملّیّت، مذهب، تحصیلات و شغل برای کلی هی اعضای خانوار و اطلاعات
مربوط به واحد مسکونی، زراعت، تعداد چهارپایان و صنایع خانگی برای رییس خانوار ثبت م یگردید. از
طریق پرسشنامه ی ده نیز اطلاعات مربوط به تسهیلات اجتماعی از قبیل مدارس، حما مهای عمومی،
مساجد، درمانگاه ها و سایر خصوصیات کشاورزی و مالکیت اراضی جمع آوری م یگردید. گفتنی است
که از اطلاعات حاصل از این سرشماری برای چارچوب سازی سرشماری کشاورزی 1339 با موفقیت
استفاده گردید.
از آن جا که در سرشماری فوق از فرم فهرست برداری استفاده نم یشد، برای پیش گیری از
قلم افتادگی و یا دوبار هکاری، قبل از انجام سرشماری در شهرها و مراکز حوز ههای سرشماری و نقاط
دارای بیش از پنج هزار نفر جمعیت، در بالای سر در همه ی خانه ها شمار هی مخصوصی نوشته شده
بود و مامور سرشماری موظف بود بعد از انجام سرشماری خانوار (یا خانوارهای) هر خانه در زیر شماره
بگذارد. این عمل نشان می داد که خانوار و یا خانوارهای آن (×) مربوط به آن خانه علامت ضر بدر
خانه مورد سرشماری قرار گرفته است. عمل شمار هگذاری در نقاط روستایی صورت نم یگرفت اما
بر سر در هر خانه بود. (×) مامور سرشماری ملزم به گذاشتن علامت ضر بدر
با توجه به توضیحات فوق در سرشماری عمومی نفوس 1335 از روش ها و مفاهیم زیر استفاده به
عمل نیامده بود:
15
- بلوک گردشی و ده گردشی: از آنجا که در شهرها ماموران سرشماری می بایستی
خانه ها را به ترتیب شماره هایی که از قبل درج شده بود، سرشماری نمایند و همچنین در نقاط
بگذارند و دستورالعمل خاصی برای × روستایی فقط موظف بودند بر سر در همه ی خان هها
چگونگی گردش در روستا و انجام عمل سرشماری وجود نداشت، لذا در سرشماری مزبور از
روش بلو کگردشی و د هگرشی استفاده نشده بود.
- استفاده از فرم فهرس تبرداری: در سرشماری سال 1335 از فرم فهرس تبرداری
استفاده نشده بود اما شماره ی هر خانوار در هر واحد سرشماری به ترتیب و مسلسل به روی
فرم های خانوار نوشته م یشد.
- مکان: در سرشماری فوق از مفهوم خانه به جای مفهوم مکان استفاده به عمل آمده
بود اما در صورتی که در جایی به غیر از خانه مانند مغازه یا کارگاه، هتل، پانسیون خانواری
زندگی می کرد مورد سرشماری قرار م یگرفت.
- خانوار غیرساکن: در سرشماری سال 1335 از مفهوم خانوار غیرساکن استفاده به عمل
نیامده بود و جمعیت کشور به دو زیر جامعه ی شهرنشین و د هنشین تفکیک شده بود و عشایر
و قبایل مهاجر و خانوارهای فاقد اقامتگاه دایمی نیز د هنشین محسوب شدند.
- کارگاه: به دلیل عدم استفاده از مفهوم مکان در سرشماری فوق امکان جم عآوری
اطلاعات مربوط به فعالیت های اجتماعی و اقتصادی در مکان وجود نداشت. لذا سرشماری
فوق قابلیت چارچوب سازی کارگاهی را نداشت.
- مسکن: در سرشماری سال 1335 اطلاعات مختصری آن هم در ارتباط با نوع مصالح
ساختمانی هر خانه آدرس می شدند که به هیچ وجه برای چارچوب سازی آمارگیری های مسکن
و محاسبه شاخص های مسکن مناسب نبودند.
سرشماری عمومی نفوس سال 1335 اطلاعات بسیار مفیدی را از جنب ههای مختلف اجتماعی و
اقتصادی کشور در اختیار گذاشت به علاوه تجرب هی گرانبهایی بود برای سرشماری های بعدی که
دومین آن در سال 1345 به مرحله ی اجرا درآمد.
: -6-2 سرشماری نفوس و مسکن 1345
از وزارت کشور و « اداره ی کل آمار عمومی » همان طور که قبلاً نیز بیان گردید در سال 1344
به سازمان برنامه و بودجه وقت وابسته گردید. در قانون تاسیس مرکز « مرکز آمار ایران » منتزع و با نام
16
آمار ایران علاوه بر مرکزیت بخشیدن به فعالیت های آماری به مواردی از قبیل نظارت مرکز آمار ایران
بر تهیه و استخراج داده های حاصل از آمارگیری های سایر دستگاه های اجرایی و ایجاد پایگاه اطلاعات
ملی توجه شده بود. اولین فعالیت آماری ملی مرکز آمار ایران انجام سرشماری عمومی نفوس و مسکن
1345 م یباشد. در این سرشماری از طبق هبند یها و تعاریف و مفاهیم توصی هشده توسط سازما نهای
بی نالمللی استفاد هی بیشتری به عمل آمد به نحوی که اطلاعات حاصل از سرشماری مزبور قابلیت
مقایس هی بیشتری با آمارهای سایر کشورها را یافت.
انجام پذیرفت و در عملیات اجرایی « دوژور » سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1345 با روش
جمعاً 11885 نفر مامور سرشماری و سرپرست واحدهای سرشماری شرکت داشتند. علت تقلیل تعداد
ماموران سرشماری افزایش مدت سرشماری به 20 روز بود. عملیات اجرایی نیز طبق برنامه ی زمانی
پیش بینی شده در تمام نقاط کشور اعم از شهری یا روستایی از روز هشتم آبانماه 1345 آغاز گردید و
تا روز بیست و هفتم آبانماه همان سال طول کشید. در این سرشماری خانوار غیرساکن تعریف نشده
بود، اما علاوه بر تقسیم جمعیت کشور به دو زیر جامعه ی شهری و روستایی آن دسته از ایلات و
عشایر که اسکان نیافته بودند و در حالت چادرنشینی زندگی می کردند و نیز خانوارهای متحرکی که
دارای اسکان ثابت نبودند نیز در هر کجا که دیده شدند مورد سرشماری قرار گرفتند. نتایج سرشماری
فوق نیز شامل اطلاعات ایلات و عشایر و خانوار متحرک نمی شد و مقرر گردید اطلاعات این دسته از
جمعیت کشور جداگانه منتشر شود.
به علاوه در سرشماری سال 1345 اطلاعات فعالیت های اقتصادی مربوط به مکان نیز
جمع آوری نم یگردید لذا سرشماری سال 1345 قابلیت چارچو بسازی برای فعالی تهای کارگاهی و یا
اقتصادی مربوط به مکان را نداشت. اطلاعات مربوط به مسکن در سطح وسی عتری جم عآوری می شد
که امکان محاسبه ی شاخص های مربوط به مسکن و نوع مصالح ساختمانی به کار رفته در آن و نیز
عمر بنا را فراهم می آورد. از این رو سرشماری مزبور اولین سرشماری نفوس و مسکن کشور محسوب
می شود.
: -6 سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1355 - 3
با تصویب اصلاحیه قانون تاسیس مرکز آمار ایران در سال 1353 که مشتمل بر 16 ماده و یک
تبصره بود و در ماد هی 16 آن ضمن لغو قانون تاسیس مرکز آمار ایران مصوب تیرماه 1344 و آن
17
قسمت از قوانین و مقررات که با این قانون مغایرت داشت در ماده ی 4 آن به انجام سرشماری ها به
شرح زیر اشاره شده است.
ماده ی 4 سرشماری های عمومی به موجب فرمان انجام خواهد شد و ترتیب اجرای آن با هیئت
وزیران است، اجرای سرشماری عمومی نفوس هر ده سال ی کبار اجباری است و اولین سرشماری پس
از تصویب این قانون در سال 1355 خواهد بود. همان طور که مشاهده شد، از سال 1318 تا سال
1355 سرشماری های نفوس به موجب موادی از قانون که صریحاً به انجام آ نها اشاره شده بود اجرا
شد.
برنامه ریزی و تهی هی مقدمات سرشماری که شامل بررسی تجربیات سرشمار یهای گذشته و
تعیین نیازهای اساسی دستگاه های مسئول کشور و سپس تهیه ی طرح مقدماتی سرشماری بود، از
ابتدای سال 1354 در مرکز آمار ایران آغاز شد. طرح مقدماتی در آبا نماه سال 1354 در مناطق شهری
و روستایی چهار شهرستان نمونه (لنگرود، میناب، ایذه و سمنان) و قسم تهایی از دو شهر بزرگ
(تهران و اصفهان) برای آزمایش به مرحل هی اجرا گذاشته شد.
پس از تجدیدنظر و اصلاح نهایی طرح اصلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن از 8 تا 28 آبان
ماه 1355 در شانزده هزار حوز هی سکونت، جمعیت ساکن کشور (شهری و روستایی) و 600 حوزه ی
ویژه ی جمعیت غیرساکن (جمعیت متحرک و ایلات) در سراسر کشور اجرا گردید. سرشماری نفوس و
مسکن 1355 با کمک بالغ بر سی هزار نفر از مسئولان و ماموران سرشماری با روش دوژور انجام
پذیرفت.
نخستین مجموعه از نتایج این سرشماری تحت عنوان نتایج زودرس که با کاربرد روش
نمونه گیری 5 درصد استخراج شده بود طی ماه های پایانی سال 1356 و اوایل سال 1357 در 25 جلد
که 23 جلد آن استانی و 2 جلد آن مربوط به شهر تهران بود منتشر گردید. اما استخراج نتایج اصلی
سرشماری به دلیل ه مزمانی با اعتصابات سراسری برای پیروزی انقلاب اسلامی بیش از حد معمول
به طول انجامید. نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1355 در قالب 162 نشریه ی شهرستانی و
23 نشریه ی استانی و یک نشری هی کل کشور براساس تقسیمات کشوری آن زمان منتشر شد. نشریات
مربوط به مشخصات روستا و آباد یهای کشور را بایستی به نشریات فوق افزود.
: ویژگی های سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1355
18
در سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1355 جمعیت کشور به چهار زیر جامع هی شهری،
روستایی، متحرک و عشایری تقسیم شده بود، اما زیر جامع هی متحرک و عشایری برحسب ای نکه در
کدام یک از زیرجامع ههای شهری یا روستائی مورد سرشماری قرار م یگرفتند به همان جامعه نسبت
داده می شدند. بنابراین در نتایج سرشماری مزبور، جمعیت کشور به دو زیر جامعه ی شهری یا روستایی
تقسیم شده بود.
توجه به مفهوم مکان و انتساب یک یا چند خانوار و یا فعالیت اقتصادی به یک مکان از
ویژگی های عمده ی سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1355 می باشد. زیرا که از این طریق امکان
تهی هی چارچوب فعالیت های کارگاهی نیز فراهم گردید. در این سرشماری برای اولین بار اطلاعات
مربوط به معلولیت از کلی هی اعضای خانوارهای کشور جم عآوری شد. از نظر فعالیت، طبقه بندی به کار
برده شده در سرشماری 1355 با طبقه بندی های متداول بی نالمللی امروزه تفاوت داشت به طوری که
شاغل بوده و به عللی کار » و « شاغل بوده و کار م یکرده است » اعضای شاغل خانوار به دو گروه
و بیکاران، به بیکاران فصلی و بیکاران در جستجوی کار تقسیم شده بودند. در سرشماری « نکرده است
عمومی نفوس و مسکن 1355 اطلاعات نسبتاً جامعی نیز از طریق پرسشنام هی آبادی از همه ی
آبادی ها و روستاهای کشور جمع آوری گردید و با توجه به جم عآوری اطلاعات مسکن امکان
محاسبه ی شاخ صهای مربوط به مسکن در این سرشماری فراهم گردید.
با سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1355 اطلاعات جامعی را از نفوس و خانوارهای
کشور برحسب سن، جنس، محل تولد، مهاجرت، سواد، تحصیلات، وضع فعالیت، اشتغال، معلولیت،
صنایع خانگی خانوار، نوع، نحو هی تصرف و مصالح به کار رفته در واحد مسکونی، چگونگی دسترسی
خانوارها به آب لوله کشی جم عآوری گردید به علاوه چارچوب کاملی از فعالی تهای کارگاهی نیز تهیه
شد، همچنین از طریق پرسشنامه ی آدرس، اطلاعاتی از قبیل نوع آبادی، نوع راه آبادی، وضع طبیعی
آبادی تسهیلات موجود در آبادی نیز جم عآوری شد.
: -6 سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1365 - 4
در سال 1365 چهارمین سرشماری عمومی نفوس و مسکن در کشور و اولین سرشماری
عمومی نفوس و مسکن بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به مرحله اجرا درآمد.
در مقدم هی نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1365 آورده شده است:
19
سپاس خدای تبارک و تعالی را که عنایتش موجب شد تا اولین سرشماری عمومی نفوس و مسکن »
در سخت ترین شرایط به بهترین وجه انجام شود. برخورداری از تاییدات الهی و حمایت مردمی، انجام
این مهم را میسر ساخت و بسیار جالب است که به هنگام انتشار نتایج تفصیلی سرشماری عمومی
نفوس و مسکن، از همراهی های مسئولان و صاحب نظران و نیز زحمات همه ی ماموران سرشماری و
سایر کسانی که در جای جای کشور پهناورمان، بی ادعا و بی منت، ایثارگرانه کوشیدند و این مهم را به
ثمر رساندند یاد شود.
امید است اطلاعات به دست آمده روشنی بخش راه برنامه ریزی ها و تصمی مگیری های آینده ی
.« جمهوری اسلامی ایران باشد
سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1365 ، اولین سرشماری در نظام جمهوری اسلامی
ایران بود که علی الرغم جنگ تحمیلی، محاصر هی اقتصادی و مضیقه های ناشی از هر یک، تهیه و
اجرا گردید.
برای انجام این سرشماری مرکز آمار ایران از نیم هی دوم سال 1361 تهیه ی مقدمات سرشماری
عمومی نفوس و مسکن را آغاز نمود. اولین قدم در این زمینه، شناخت نیازهای اساسی دستگاه های
مسئول کشور بود که بر آن اساس طرح مقدماتی سرشماری تهیه گردید و به طور آزمایشی در مناطق
شهری روستایی سه شهرستان آستان هی اشرفیه از استان گیلان، سراوان از استان سیستان و بلوچستان
و شادگان از استان خوزستان و نیز چند حوز هی نمونه در هر یک از استان های دیگر به مرحل هی اجرا
درآمد، با استفاده از نتایج حاصل از سرشماری، پرسشنامه ها، فرم ها، دستورالعمل های فنی و اجرایی
مورد تجدیدنظر قرار گرفت و براساس آن، طرح نهایی سرشماری تهیه و آماد هی اجرا شد، عملیات
اجرایی سرشماری به طور ه مزمان در تمام نقاط کشور از تاریخ 16 تا 30 مهر 1365 انجام شد. در این
مرحله، سازمان برنامه و بودجه ی وقت استان ها، مراکز تربیت معلم و سایر سازما نها و موسسات دولتی
و همچنین نهادهای انقلاب اسلامی در راستای اجرای سرشماری با مرکز آمار ایران همکاری داشتند.
: ویژگی های سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1365
بعد از انجام سه سرشماری نفوس طی سال های 1335 تا 1355 و کسب تجربیات در این زمینه،
سرشماری نفوس و مسکن سال 1365 از نظر طرح فنی و جداول انتشاراتی از سرشمار یهای قبلی
کامل تر بوده و تقریباً در هم هی بخش ها با طبقه بندی ها و تعاریف و مفاهیم بی نالمللی هماهنگی دارد.
در این سرشماری خانوارهای معمولی به دو دست هی ساکن و غیرساکن طبق هبندی شده اند و مانند
20
سرشماری های قبلی با طبقه بندی خانوارهای عشایر مواجه نیستیم هرچند که خانوارهای عشایری خود
مصداقی از خانوارهای غیرساکن هستند. از آ نجا که اجرای سرشماری هم زمان با جنگ تحمیلی عراق
علیه ایران بود در قسمت مربوط به مهاجرت، اطلاعات مربوط به مهاجرت در اثر جنگ برای اولی نبار
در سرشماری های نفوس کشور جم عآوری گردید.
: 5 6 سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375
در ابتدای نشریات نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375 می خوانیم:
اکنون که با الطاف الهی، حمایت های مقام معظم رهبری و پشتیبان یهای دولت جمهوری اسلامی »
ایران دومین سرشماری عمومی نفوس و مسکن به نحو مطلوبی پایان پذیرفته است و نتایج آن منتشر
می گردد، لازم می دانیم تا از همراه یهای مسئولان و صاح بنظران و نیز از زحمات تمامی نهادها و
رده های اجرایی، به ویژه مردم بزرگوارمان که در گوشه گوشه این کشور پهناور، ایثارگرانه کوشیدند تا
این مهم را به ثمر رسانند قدردانی نماییم.
امید است نتایج این سرشماری ابزار مطمئنی برای ارزیابی برنام ههای گذشته و روشن یبخش راه
.« برنامه ریزی ها و تصمیم گیری های آیند هی جمهوری اسلامی ایران باشد
: ویژگی های سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375
پنجمین سرشماری عمومی نفوس و مسکن کشور و دومین سرشماری عمومی نفوس و مسکن
نظام جمهوری اسلامی ایران در آبا نماه سال 1375 به مرحل هی اجرا درآمد. این سرشماری اگرچه از
نظر طرح فنی و نوع سوالات و پیروی از تعاریف و مفاهیم و طبق هبندیهای بی نالمللی مشابهت زیادی با
سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1365 دارد اما از دو نقط هنظر با سرشماری مزبور متفاوت م یباشد.
١- استفاده از فر مهای فهرس تبرداری شرکت پست جمهوری ایران که قبلاً به منظور
تهیه ی مقدمات انتصاب کد پستی و کد ملی تکمیل شده بودند. در این سرشماری ماموران
سرشماری موظف به اصلاح و بهنگا منمودن فرم های مزبور در نقاط شهری بودند و فقط از
بلوک هایی که توسط شرکت پست جمهوری اسلامی ایران که به هر دلیل فهرست نشده بود،
فهرست برداری به عمل می آمد.
٢- پرسشنامه ی خانوار به گونه ای طراحی شده بود که استخراج اطلاعات آن توسط
دستگاه
امکان پذیر گردید این نوآوری باعث می گردید که مراحل (optical mark reader)
21
کدگذاری و بازبینی ادغام شود و مراحل ورود داده ها بسیار سریع صورت پذیرد که در نتیجه
مراحل استخراج اطلاعات و انتشار نتایج زودتر انجام م یپذیرفت.
اگر چه اقدام مستندسازی در این سرشماری بسیار کامل تر از سرشماری های قبل صورت
گرفته است اما به دلیل حجم زیاد و عدم انسجام و هماهنگی و تسلسل مطالب امکان دسترسی
سریع به مستندات موردنیاز استفاد هکنندگان فراهم نشده است.
: -6 سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1385 -6
ششمین سرشماری عمومی نفوس و مسکن کشور و سومین سرشماری عمومی نفوس و مسکن
نظام جمهوری اسلامی ایران در آبا نماه سال 1385 اجرا خواهد شد و آزمایش آن در 27 آبان 1384 به
مرحله ی اجرا درآمد. این سرشماری نیز از نظر طرح فنی، نوع سوالات، پیروی از تعاریف و مفاهیم و
طبقه بندی های بی نالمللی مشابهت زیادی با سرشماریهای گذشته بخصوص سرشماری عمومی
نفوس و مسکن 1375 دارد اما مواردی هم وجود دارد که این سرشماری را از گذشته مستثنی میکند.
: ویژگی های سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1385
1 تعیین پیش نیازهای مطالعاتی و انجام مط

تاریخچه ی سرشماری عمومی نفوس و مسکن در جهان

مطالب مشابه :

فرم‌هاي سرشماري عمومي نفوس و مسكن 1385

نتایج سرشماری سال 90

تاریخچه ی سرشماری عمومی نفوس و مسکن در جهان

نمونه گیری

نتایج سرشماری سال 90

ارزیابی سرشماری سال 1385 کل کشور در مناطق شهری و روستایی به تفکیک جنسیت

پرسشنامه

بررسی رابطه بین هوش سازمانی و چابکی سازمانی