شهر زواره

شهر زواره از بخش‌های کوچک اما تاريخي شهرستان اردستان است که در حاشيه جنوبي دشت كوير ايران و در فاصله 120 كيلومتري شمال شرقي اصفهان واقع شده است.

این شهر که نام خود را از اسم برادر رستم، پهلوان افسانه‌ای وام گرفته با وجود قرار داشتن در بن بست کویر روزگاری شکوه فراواني را به چشم ديده است .

زواره، شهر برج‌ها و باروها

مدير اداره میراث فرهنگی صنايع دستي و گردشگري شهرستان اردستان در خصوص شرایط اقلیمی شهر زواره و ویژگی‌های اين شهر تاريخي گفت: در شهر زواره مردم به دلیل کمبود آب، وجود شن‌های روان، وزش بادهای سرخ و ناامنی شدید به صورت فشرده و متراکم در یک برج و بارو با چهار دروازه به نام‌های دروازه جنوبی( دروازه اردستان)، دروازه شمالی (دروازه مرگ یا بن جیره)، دروازه شرقی (دروازه نیّر) و دروزاه غربی (دروازه دشت ) زندگی می‌کردند.

محمد رضا افلاکی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) در اردستان،با بیان اینکه در قدیم به دلیل گرمای شدید هوا معابر شهر زواره به صورت باریک، بلند و مسقف ساخته مي‌شد، اظهاركرد: از دیگر دلایل وجود دیوراهای بلند و مسقف متعدد در این شهر وجود ناامنی بوده است.

وی افزود: شهر زواره دارای پنج محله به نام‌های محله دربند، کویه یا پامنار، جیره، باغبازان و دشت قوت است.

افلاکی تصریح کرد: برج و بارو و بافت تاریخی زواره در سال 81 به شماره 6144 در فهرست آثار تاریخی کشور به ثبت رسیده است.

گرچه هر یک از بناهاي تاريخي اين شهر كوچك، نمونه‌ای ممتاز از معماري ايران در دوره اسلامي است اما مسجد چهار ايواني آن كه در سال 551 هجری قمري ساخته شده و همچنان پا برجا مانده اثری متفاوت است.

زواره، شهر بلندترین مناره

یک محقق و نویسنده اردستانی با بیان اینکه مسجد جامع زواره یکی از زیباترین مساجد تاریخی ایران است، گفت: بانیان مسجد جامع زواره نحوه احداث این اثر تاریخی را از مدرسه علمیه خاگرد استان خراسان الگو برداری کرده‌اند و مسجد جامع زواره جز اولین مساجد چهار ایوانی ايران است.

مهدی مشتاقی در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا در اردستان، این مسجد را دارای سه محراب دانست و افزود: در زمان حمله مغول به ایران و به خصوص زمان تیمور لنگ روی بسیاری از کتیبه‌های مسجد که منقش به آیات قرآنی بوده است گچ زده می‌شد که در اوایل انقلاب با فرو ریختن این گچ‌ها آیات قران مشخص شد.

این محقق و نویسنده آثار تاریخی به وجود سکویی در وسط مسجد جامع زواره جهت طواف و آمادگی مردم برای حج اشاره کرد و ادامه داد: این مسجد دارای دو درب ورودی است که هر کدام محله‌ای را تحت پوشش قرار می‌دهد و هم اکنون به صورت مجزا به محل ورود خانم‌ها و آقایان تبدیل شده است.

مشتاقی در ادامه به ویژگی‌های منحصر به فرد مسجد و مناره پامنار زواره اشاره کرد و گفت: مسجد پامنار زواره داري هفت محراب بوده که از این تعداد در حال حاضر سه محراب بیشتر باقی نمانده است.

وی با بیان اینکه مناره مسجد پامنار زواره با ارتفاع 24متر دومین مناره تاریخ در ايران است، افزود: تاریخ ساخت این مناره در زمان مغول به سال 461 هجری قمری توسط ابوعبدالله محمد ابن ابراهیم است.

زواره، شهر بازار دوره زندیه

هم‌چنین یک محقق و نویسنده دیگر زواره با بیان اینکه در میان بافت قدیمی زواره و در جوار امامزاده یحیی(ع) و حسینیه‌ها بازار زواره قرار گرفته است، گفت: بازار زواره مربوط به دوره زندیه است که در سال 1354 سقف آن فرو ریخت و مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت.

محمد علي عظیمیان با بیان اینکه دوجانب بازار زواره حجره‌های دو طبقه‌ای قرار دارد، افزود: سقف بازار زواره را روزنه‌هایی مجمره‌ای شکل داده‌اند که علاوه بر خنكي بر زیبایی این بازار افزوده است.

این نویسنده و محقق با بیان اینکه مردم شهر زواره در قدیم در یک حصار و بارو زندگی می‌کردند، تصریح کرد: در مورد برج ، بارو و حصار زواره نظرات مختلفی ارائه شده برخی این اثر را مربوط به دوره سلجوقیان، برخی مربوط به دوره احمد رستم و برخی دیگر به دلیل وجود قنوات چندین هزار ساله زواره این اثر را مربوط به دوره قبل از اسلام می‌دانند.

وی با بیان اینکه برج و باروی شهر زواره به صورت ذوزنقه‌ای بوده و در هر 100متر یک برج دیده بانی قرار داشته است، خاطرنشان کرد: در قرن هفتم شهر زواره مورد هجوم مغولان قرار می‌گیرد و با تخریب قنوات مردمی که در برج و باروی شهر زواره قرار داشتند با هم فکری بزرگان از طریق نهری فرار می‌کنند و هنگامی که لشکر مغول وارد حصار زواره می‌شود هیچ کس به جز تعدادی پیرمرد و پیرزن در حصار قرار نداشتند .

از ديگر مکان‌هاي تاريخي زواره می‌توان به حسینیه‌های کوچک و بزرگ، خانه هشت بهشت، يخچال زواره، مقبره ميربهاالدين حيدر و موزه مردم شناسی، آب انبار باغبازان ، آب انبار پامنار، برج کبوتر خانه، گنبد سبز" مقبره بانی مسجد جامع" ، امامزاده نو و مقبره سید علاالدین، امامزاده شاهزاده مراد در روستای تلک آباد اشاره کرد.

----------------------------------------------------------------------------

محلات زواره

محله پای درخت

محله پای درخت واقع است در قسمتی از بلوک سفلی وارده دروازه پامنار میگردد . شاید وجه تسمیه این باشد که ابتدا محله درختی بوده است.

محله باغبازان

در این محل ظاهرا" باغی بوده که محل بازهای شکاری بوده است واز اینجا میتوان به افسانه اینکه زواره برادر رستم زال سکونت داشته توجه نمود

محله میران

این محله منسوب به میر میران معروف معاصر صفویه بوده که در آنجا ساکن بوده است عده ای از سادات به سادات میران شهرت دارند

محله سامع الدین

وجه تسمیه این است که در این محل سامع الدین بانی مسجد سامع الدین سکنی داشته واز لحاظ شاخصیت بنام او خوانده شده است.

سامع الدین یا میر سامع الدین طبا طبائی بن میر غیاث زواره است که عده ای از اولادش به یزد مهاجرت نموده اندواز این دسته است سید حسن بن مرتضی بن احمد بن میر حسین بن میر سامع الدین معرف به نحوی که در کربلا در سال یکهزار وسیصد وپانزده(1315 ه . ق)هجری قمری وفات یافته ودارای تایفاتی است که در بیان علماء زواره بتفصیل ذکر خواهد شد.

محله دشت

این محله چون نزدیک دشت (محل زراعت) واقع بوده باین نام معروف شده است.

محله پشت مشهد

وجه تسمیه این محله این است که امامزاده های زواره در داخل حصار قصبه واقع واین محله چون پشت حصار واقع است به این نام خوانده شده است.

محله کوشک

میگویند جای کوشکهائی بوده که در زمان قدیم وجود داشته ولی فعلا جز نام اثری باقی نیست.

محله کفرود

بمناسبت اینکه در کف رودخانه واقع بوده باین نام معروف گردیده است.

محله بز قوچ

کنایه از اینکه اهل این محله پیوسته مانند بز وقوچ در زد و خورد بوده اند.

محله شوگاه:

محله شوگاه محله ای بوده است که تمام دستگاه های جولائی زواره واطراف را در آنجا شو میداده اند

محله بازیارا:

بازیارا در لغت قدیم بزراعتکاران اطلاق می شده وچون این محله مسکن زارعین بوده به این نام (بازیارا) نامیده شده است.

محله آب بخشان:

چون این محله جای تقسیم آب بین سایر محلات بوده باین نام خوانده شده است.

محله بن جیره :

در وجه تسمیه این محله دو احتمال وجود دارد . یکی اینکه بن جیره معرب بنگیره است وچون کشتی در این محل لنگر میانداخته باین نام خوانده شده است.

احتمال دیگر اینکه می گویند باروهای زواره در زمان برادر رستم مخزن جیره قشون بوده است وبن جیره یعنی جای جیره قشون.

محله ها پامنار :

بخاطر وجود مسجد بن کویه یامسجد پامنار در این محل به این نام نامیده شده است.

---------------------------------------------------------------

مسجد جامع زواره :

در ميان آثار تاريخي زواره مسجد جامع جلوه اي درخشان و به عنوان نخستين مسجد چهار ايواني در ايران اسلامي مورد توجه ايرانگردان ، جهانگردان ، دانشجويان و استادان رشته‌هاي هنر معماري قرار دارد و چون يادگاري ارزشمند و ميراثي جاويد از اعصار گذشته در گردونه تاريخ باقي مانده است. اين بنا به سال 550 هـ ق دراوايل قرن ششم هجري كه سلجوقيان حكمفرمايي داشته اند به امر بانيان خير انديش و ثابت قدم در زير بنايي به مساحت 1200 متر مربع شكل گرفته است در ساخت اين بنا از مصالحي چون آجر ، گچ ، خاك و چوب استفاده شده است . سبك معماري اين بنا با بهره گيري از اصول و فنون علوم رياضي اسلامي انجام شده است.

مسجد جامع زواره در مركز شهر بين بازار و بازارچه‌اي كه مشرف به ديگر مكانها است قرار گرفته و نماي خارجي آن را جداري از آجر تشكيل مي دهد. دو در ورودي كه بر ضلع شرقي و غربي اين مسجد ساخته شده به سمت داخل مسجد باز مي شوند و در روبروي هم قرار دارند. در جوار سر درگاه غربي اين مسجد برجي استوانه‌اي شكل كه جدارش را آجر تشكيل داده مشاهده مي شود كه به درون مسجد راه دارد و بر فراز آن اطاقكي چوبي نصب شده كه جايگاه مؤذن است.

در زواياي ايوان ها در جهات فرعي ، رواق ها با نعل درگاه‌هاي زيبا در تعادل هم الفت گرفته و بر بالاي آن كتيبه‌هايي نقش بسته با خط كوفي و برجسته مزين به « بسم الله الرحمن الرحيم» سطح صحن مسجد از آجر پوشيده شده و تختي آجري به ارتفاع نيم متر را در ميان خود جاي داده كه گويا سري در آن نهفته است. در ضلع شمالي مسجد شبستاني سردابه مانند مشاهده مي شود كه با ايواني در دو طرف خود رواق‌هاي بزرگي را تشكيل داده و اين ايوان نسبت به ديگر ايوانها بزرگتر است. در دو طرف رواق‌هاي اين ايوان پله‌هايي وجود دارد كه به رازينه ها مرتبط مي شود و در فصل زمستان دامنه آفتاب بر اين ايوان گسترده است و روي يكي از آجرهاي مفروش اين ايوان خطوطي كشيده شده كه نمايانگر تعيين اوقات شرعي مي شوند.

در قسمت جنوبي مسجد ايواني است كه نسبت به ساير ايوان‌ها نمايي بهتر دارد و به وسيله درگاهي به گنبد مربتط مي شود و در دوطرف اين ايوان رواق‌هايي است كه قسمتي از شبستان‌هايي را تشكيل مي دهد كه دو طرف گنبد را احاطه كرده و به وسيله درگاههايي به هم مرتبط شده و مسير رفت و آمد به مكان است در داخل شبستان‌ها دو محراب كه به موازي محراب گنبد قرار گرفته قابل رؤيت است اما محراب گنبد داراي نقش و نگار و خطوط كوفي برجسته و مزين به آياتي چند از قرآن كريم است. در جدار شبستان‌ها و ايوان‌ها روزنه‌هايي ديده مي شود كه نقشي در زيبايي جدارها دارد و گويي از انعكاس صوت و تكرار آن جلوگيري مي‌كند در داخل شبستان ها و رواق ها ستون هايي هشت ضلعي از آجر ديده مي شود كه بر بالاي آن صفحه مربعي چوبي قرار گرفته و بر روي آن نعل درگاههايي جاي گرفته و بر روي نعل درگاهها طاقي ضربي پوشش داده شده و صفحه هاي چوبي در مواقع زمين لرزه از لرزش سقف و ستون ها مي كاهد و در زير نعل درگاهها گچبري هاي زيبايي ديده مي شود. ساختار بنيادي گنبد مسجد جامع زواره شباهت بسيار به گنبد مسجد جامع اصفهان دارد و آن گنبدي است مستقر بر پايه هشت ضلعي كه خود بر مربعي استوار است.

مناره مسجد پامنار :

مسجد بنكويه يا پامنار زواره از گنجينه هاي ارزشمند و بي نظيري است كه در زمان سلجوقيان به سال 461 هـ ق بناي آن به پايان رسيده است. اين مسجد ابتدا داراي 7 محراب با گچبريهاي نفيس بوده اما متاسفانه بخش هايي از اين مسجد در سال 1359 هـ ش توسط گروه نوسازي مسجد تخريب و كتيبه هاي زيبا همراه با چندين محراب جايش را به سالن اجتماعات داد و اكنون تعدادي ايوان و يك شبستان با سه محراب و يك صحن و يك مناره از اين مسجد باقي مانده است. اين مناره دومين مناره تاريخ دار در ايران است .اين مناره بيش از 20 متر ارتفاع دارد و جدار آن از آجر ، خاك و گچ است و استوانه اي است بر روي يك هشت ضلعي كه در كوچكي به داخل آن باز مي شود و يك ميله آجري چون محور در داخل آن قرار گرفته و پله هايي در گرداگرد آن در جهت عقربه ساعت به طرف بالا ساخته شده است.

بازار قديمي زواره :

بازار زواره اين بناي ديرپا از زيبايي ويژه اي برخوردار است و در گذشته دو كاروانسرا را در دو جانب خود داشته كه يكي از آنها به صورت مخروبه درآمده و ديگري جاي خود را به خيابان جديدي به نام خيابان امامزاده يحيي (ع) سپرده و ادامه خيابان امام خميني (ره) شده است. بازار زواره با سقفي رومي و چشمه اي شكل گرفته و نور خورشيد ازروزنه‌هاي مجمعه مانند بر روي سقف به داخل بازار مي تابد. سطح بازار مفروش از سنگ است و تعدادي حجره در اين بازار مشاهده مي شود كه دربهاي آن بسته و در سكوت به خاموشي گراييده و بازار از رونق افتاده اما دو كارگاه سنتي يك آهنگري و ديگري رنگرزي در آن فعال است.

حسينيه هاي بزرگ و كوچك زواره :

در انتهاي بازار زواره حسينيه هاي سرباز و سرپوشيده قرار دارند. حسينيه بزرگ زواره متعلق به دوران صفويه است كه ابتدا در يك طبقه با عناصر اصلي گل، خشت و خاك شكل گرفته و سپس در زمان قاجاريه يك طبقه ديگر شامل غرفه ها بر روي آن ساخته شده و نماي اجرين به آن داده شده است. با توجه به فصل سرما و ريزش برف و باران توسط خيرانديشي به نام حاج ميرزا هادي بزرگ حسينيه سر پوشيده‌اي در جوار اين حسينيه (سرباز) ساخته شده كا داراي سقف بلندي است كه بر روي چهار ستون آجري قرار گرفته و شامل رواقها و غرفه است. حسينيه كوچك زواره نيز به همين سبك درجنب مسجد جامع ساخته شده كه از زيبايي ويژه‌اي برخوردار است و آيين هاي مذهبي در ماههاي محرم و صفر در اين دو حسينيه برگزار مي‌شود.

مدرسه علميه حضرت امام محمد باقر(ع) :

اين اثر دوران قاجاريه داراي يك صحن مربعي شكل است كه دو طرف آ“را حجره هايي كوچك ويژه طلاب علوم ديني احاطه كرده و ساختمان جلو حجره ها در جهت جنوب و شمال وغرب مانند ايوانهاي مسجد جامع جهاتاصلي و فرعي را نشان مي دهد اين مدرسه كه مدتي زير نظر آموزش و پرورش با عنوان دبستان سادات فعال بود اينك دفتر نماينده ولي فقيه و امام جمعه زواره است.

مجتمع تاريخي فرهنگي هشت بهشت زواره :

بناي تاريخي فرهنگي هشت بهشت از جاذبه هاي زيباي هنر معماري پيشينيان اين ديار است كه گويي معمار اوج هنر خود را در آن به كار برده است. اين بنا در جنب حسينيه كوچك زواره قرار دارد و عناصر ساختار فيزيكي آن شامل آجر، گچ و گل است ولي امروزه در مرمت و بازسازي آن ديگر عناصر نيز به كار رفته است كه اين بناي تاريخي از سه قسمت اصلي ، صحن غربي ، صحن شرقي و كل ساختمان تشكيل شده و ساختمان اصلي آن در دو طبقه به اشتراك اين دو صحن رقم خورده و دربدو ورود به اين بناي تاريخي ابتدا صحن شرقي را مشاهده مي كنيم كه حوض بيضي شكل را در ميان دارد و در قسمت بالاي حوض يك طبقه ساختمان مجزا وجود دارد كه بر بالاي آن دو بادگير چون نگهباناني است كه سالها روي پاي خود ايستاده اند. اين قسمت از ساختمان سه ايوان و دو راهرور را در قرين هم طوري به دامن گرفته كه در انتهاي آن اتاقهايي است كه دربهاي خود را به داخل اين ايوانها مي گشايد.

ساختمان اصلي كه در دو طبقه بر روي هم استوار شده در اشتراك دو صحن شرقي و غربي درآمده و در ظهر هم بر حوضخانه‌اي تكيه زده و در قرين هم به تماشاي صحن‌ها درآمده از راهرو صحن شرقي وارد وسط ساختمان بر روي يك هشت ضلعي بسان سراپرده‌اي برافراشته شده و محور مقاومت آن را ستونهايي هشت ضلعي تشكيل داده و پوشش مرتفعي بر روي دو طبقه از رواقها و اينوانه سايه افكنده و گويي در رفع تبعيض درقرين هم با صفا و صميميت ديرينه نشسته اند. دو اتاق دردو طبقه روبروي هم به طرف رواقهاي دو طبقه‌اي حوضخانه و ايوانهاي دو طبقه‌اي از صحن دربهايي گشوده اند و راهروهاي دو طبقه را در كنار خود گرفته‌اند و در كنار اين راهروها دو طبقه اي ديگر راهرو مشاهده مي شود كه محل تردد به سوي صفه‌هاي دو طبقه اي است كه دربهايي به داخل ايوانهاي دو طبقه اي باز مي شوند.

گنبد سبز :

در قسمت شرقي زواره در زاويه صحراي مزار اين شهر گنبدي آجري نسبتا ً‌مرتفعي بر روي بقعه‌اي هشت ضلعي قرار گرفته كه مقبره ابونصر احمد رئيس باني مسجد زواره داخل آن است و به گنبد سبز شهرت دارد.

قلعه سنگ بست زواره :

قلعه سنگ بست يكي از آثار تاريخي شهر زواره است كه در قرن پنجم هجري توسط ابوعلي دهدار زواره اي از مقربان حسن صباح ساخته شده است. عناصر ساختاري اين بنا خاك‌، گل و خشت خام است و درقسمت زيربناي آن سنگ به كار رفته است اين قلعه به صورت مكعبي است كه در زواياي آن برجهايي استوانه اي شكل به چشم مي خورد و بر فرازاين برجها جايگاه ديده بانها بوده كه دور تا دور حصار شهر را تحت مراقبت وكنترل داشته اند. فضاي درون قلعه دو طبقه به صورت چهار صفه اي است كه قسمتهايي از طبقات آن فرو ريخته است گفته مي شود در قرن هفتم هجري هجوم مغولها به زواره به بهانه تخريب همين قلعه بوده است و اكنون اين بنا به علت عدم توجه مسئولان مي رود تا به صورت مخروبه اي درآيد اميد است با مرمت و بازسازي قلعه سنگ بست از نابودي اين اثر تاريخي جلوگيري شود.

يخچال سنتي زواره :

يخچال از جمله آثار تاريخي و بناهاي سنتي زواره است. عنصر اصلي يخچال را گل و خشت تشكيل مي دهد. ساختار فيزيكي آن مخروطي شكل با ديواره‌هاي دوايري ضخيم است كه دواير پايين بزرگتر بوده و هرچه به طرف بالا اوج گرفته دواير تنگ تر شده اند تا در يك نقطه اي چون راس مسدود شده است. فضاي داخل يخچال بسيار مرتفع و از زيبايي ويژه اي برخوردار است و مغاكي از سنگ چين به عمق 4 متر گرداگرد آن را با حاشيه اي يك متري در بردارد كه محل تردد است. پله هاي سنگي در نقطه اي از سنگ چين دوايري را بريده و به كف يخچال كه مخزن يخ است راه دارد اين يخچال مخروطي شكل داراي دو درگاه نعلي مانند در روبروي همديگر است كه دو قطعه زمين در مجاور درگاهها به نام خدرو كه يك متر عمق دارند گسترده است. امروزه اين دو قطعه زمين به صورت مسطح آسفالت شده است در قديم در فصل زمستان به ويژه شبهاي يخبندان آب را در اين دو قطعه زمين جاري مي كرده اند و در سرماي شب آب به صورت يخ درآمده و يخها را با ضرب تبر شكسته و در داخل مخزن يخچال انباشته و درگاهها را مسدود مي كردند و در فصل تابستان به ويژه تير و مرداد روزنه اي از دربها را باز ويخ را ميان مردم توزيع مي‌كردند. در وسط يخچال چاهي ديده مي شود كه سرپوشيده است وگويا براي آب جاري از يخها بوده است.

بلندترين گنبد :

تلك آباد ازبزرگترين روستاهاي سرسبز و مصفاي حاشيه كوير مركزي است كه در 3 كيلومتري غرب زواره قرار دارد. اين روستا مركز دهستان ريگستان در بخش زواره بوده و مسير كاشان به خور و بيابانك و طبس از كنار آن مي گذرد. در اين روستا دورنماي گنبدي بزرگ از كيلومترها مسافت نظر رهگذران را به خود جلب مي كند كه در فضاي سرسبز و خرم قرار دارد و به همين دليل اين روستا به يكروستاي زيارتي و سياحتي تبديل شده است و عاضقانحريم ولايت وامامت از اطراف و اكناف براي زيارت مرقد مطهر وانور مقدس حضرت خالد ابن عون ابن موسي بن جعفر (ع) مشهور به امامزاده شاهزاده مراد(ع) كه از يادگاران هفتمين پيشواي شيعيان است به اين روستا مي آيند طرح جديد بارگاه ملكوتي اين امامزاده بازير بنايي به وسعت 3 هزار متر مربع توسط افراد نيكو كار دردست اجراست.

آب انبارهاي زواره : از ديگر جاذبه هاي تاريخي زواره آب انبارهايي است كه در چندين نقطه شهر در درون زمين جاي دارند و در گذشته چون سقاهايي بوده اند كه مردم را حيات مي‌بخشيده‌اند ولي امروزه مخزن اين آب انبارها نه تنها از نعمت آب محرومند بكله از رسيدن هوا نيز به درون آنها ممانعت شده و به فراموشي سپرده شده اند.

كاخ تاريخي سرهنگ آباد كاخ زيباي سرهنگ آباد از جلوه هاي هنر معماري مربوط به عهد قاجاريه است كه در روستاي سرهنگ آباد از توابع بخش زواره ساخته شده است و اينك بر اثر بي توجهي در حال فرو ريزي است.

شهر زواره

مطالب مشابه :

شهر زواره

تصاویری از نمونه طرح های جدید و متنوع قفسه بندی و پارتیشن بندی (Partitioning)

ژورنال ویترین مغازه

دکوراسیون خانه و تزئینات و چیدمان وسایل