خلاصه مقاله اصحاب حدیث نوشته احمد پاکتچی

اصحاب حدیث به گروهی از عالمان قرون نخستین گفته می شود که به حدیث اهمیت زیادی می دادند در مقابل گروهی که به اجتهاد و نظر شخصی اهمیت می دادند. این اصطلاح بعد از پدید آمدن گروه اصحاب أرأیت و خلف آنان اصحاب رای و توجه علمای اصحاب اثر به حدیث رسول الله بروز یافت. و در کتب مختلف طیفهای مختلف اثر گرا و رای گرا و حدیث گرا گاه همه به عنوان اصحاب حدیث نامیده شده اند.

متقدمان اصحاب اثر: واژه اصحاب اثر در مقایسه با اصحاب رای نمی تواند مرز مشخصی بین افراد بوجود آورد چرا که گاهی برخی اثر گرایان توجه به رای نیز داشته اند مثل سفیان ثوری و اوزاعی. عالمان اثر گرا در شهرهای مختلف مثل مدینه شام بصره و کوفه حضور داشته اند مهمترین اثرگرای مدینه مالک بن انس است. مکه سفیان بن عیینه را دارد واوزاعی در شام مورد توجه است در مصر لیث بن سعد با فقه مالکی رقابت داشته ودر کوفه سفیان ثوری با توسع در کاربرد رای و نوشتن کتب متعدد مورد توجه است.در بصره از آثار شبعة بن حجاج و قطان تنها آثار قطان برجای مانده است

کاربرد کتاب و سنت: مالک در مدینه و عباد بن عباد در شام بر تکیه به ظواهر قران به عنوان محکمات تاکید می کرده اند. سفیان ثوری نیز هر اثری را معتبر نمی شمرد و به راویان آن آثار نگاه می کرد مالک نیز از نقل احادیث مرفوع پرهیز داشت.

استناد به سیره مسلمین و اجماع: مالک توجه ویژه ای به سیره اهل مدینه و اجماع اهل آن داشته است در حالیکه لیث سیره اهل مدینه را حجت نمی شمرده و اوزاعی اجماع را به اهل علم اختصاص می داده است.

طریقه وسط میان رای وسنت: مالک هر چند به آثار و احادیث اهتمام زیادی داشت ولی به رای نیز توجه داشت و گاه به استحسان رو می آورد.اوزاعی نیز به رای اهمیت می داد و استحسان را به کار می برد. حتی سفیان با وجود مخالفت با ابوحنیفه در مسایل سیاسی به رای توجه داشت.

شافعی و اصحاب حدیث متاخر: شافعی با نگارش« الرساله» اولین کسی است که نظامی مدون و روشمند را در فقه ارائه کرد. او عمومات ظاهری قران را قابل تمسک نمی دانست و سنت را مفسر ظواهر قران معرفی کرد. همچنین احادیث مرسل و آثار را از درجه اعتبار ساقط کرد و تنها احادیث مرفوع را معتبر شمرد.وی برخلاف پیشینیان تنها اجماع تمام امت را ملاک دانست. احمد بن حنبل در این راه کمی جلوتر رفت با وجود آثار قیاس را معتبر نمی شمرد و در تعارض بین ظواهر کتاب و احادیث، احادیث را می پذیرفت.اجماع را کاملا رد کرد.اسحاق بن راهویه در خراسان اما معتدل تر بود.ظواهر کتاب را بیشتر می پذیرفت و حدیث صحیح را از سقیم جدا می کرده است شاگردانش به نگارش کتب سنن و جوامع روی آوردند. در عراق گرایش به رای موجب اعتدال اصحاب حدیث شد و در قرن بعدی فقیهان بیشتر از میان نظرات پیشینیان اختیار می کردند مثل طبری.در سده 4و5 اصحاب حدیث همردیف فقه مالکی و شافعی و حنبلی و اوزاعی شمرده شده است.

عقاید اصحاب حدیث: توجه به ظواهر نصوص و عدم تاویل خصوصا در صفات خبری شاخصه مشترک اصحاب حدیث است اما در زمینه امامت و قیام به سیف اختلافاتی باهم داشته اند. تفضیل علی بر عثمان در کوفه رواج داشته و به تشیع نامگذاری شده است . گروهی از اصحاب حدیث کوفه چون حسن بن صالح از عثمان متنفر بود و قائل به قیام به سیف اما در مقابل کسانی هم چون سفیان ثوری معتقد به تفضیل علی بر عثمان بوده اند و مخالف قیام به سیف هر چند هر دو گروه در قیامهای علیه عباسیان به کمک علویان آمدند. در آن زمان در مصر انتقاص عثمان و در حمص انتقاص علی رواج داشت

برخورد با مسایل کلامی در میان متقدمان: آثاری در زمینه موضعگیری اصحاب حدیث در برابرمسایل کلامی وجود ندارد تنها نقل قولهایی درباره صفاتخبری و تعریف ایمان موجود است که بدون توضیح و با تکیه بر ظاهر الفاظ است در مقابل جهم بن صفوان که از تشبیه پرهیز داشت و قران را مخلوق می دانست موضع گیری شده و به هر کسی که چنین نگرشی داشته است جهمی گفته شده است.

نمونه های از نظریه کلامی:در میان اصحاب حدیث برخی از مواجهه با قدریون ابا نکرده و خود دستگاه کلامی خاصی پیدا کردند اما اکثرا از مواجهه پرهیز داشتند اما از مواجهه با مرجئه و بحث درباره ایمان شدت عمل زیادی وجود نداشته است.در کوفه سفیان ثوری با ابوحنیفه در زمینه ایمان نزدیک شده و قضاوت درباره ایمان گنهکاران را به قیامت واگذار می کند. در زمینه خلق قران نیز برخی از اصحاب حدیث به معتزله نزدیک شده بودند.

اقتصار بر نص و پرهیز از تاویل:هر چند مالک معنی استواء بر عرش را معلوم وکیفیت آنرا مجهول می دانست اما از نقل عبارات موهم تشبیه پرهیز داشت. سپس احمد بن حنبل این نظریه را تاکید مجدد کرد و از نشر احادیث موهم تشبیه هم ابایی نداشت در عین حال که به شدت از تاویل منع می کرد و آنرا جزو دستگاه کلامی اصحاب حدیث قرار داد.

اصحاب حدیث و زهد و اخلاق: متقدمین تنها مواعظی محدود ارائه کردند وافرادی مثل سفیان ثوری سبک میانه ای بین مردم گریزی زاهدان و دنیاگرایی عالمان برگزیدند. صوفیان نخستن اکثر در مکتب اصحاب حدیث درس آموخته بودند.در قرن سوم نگارش کتابهایی با عنوان الزهد، مکارم الاخلاق یا ادب در میان اصحاب حدیث رواج یافت.اما به مرور در قرن 4تا5 این گرایش به نگارش کتب اخلاقی تمام شد.

اصحاب حدیث و تفسیر:در کنار تک نگاره‌هایی در زمینه ناسخ و منسوخ ،نگارش تفسیر در میان اهل حدیث رواج گسترده ای داشته است که طبری این تفاسیر محدثانه را جمع آوری کرد.

وقایع نگاری اصحاب حدیث: ثبت حوادث تاریخی کاری حاشیه ای برای اصحاب حدیث بوده است و بیشتر به مغازی و فتن می پرداخته اند هر چند مخالفتی با نوشتن مغازی نداشته اند اما برخی از تندروان اصحاب حدیث با پرداختن به فتن مخالفت ورزیده اند.نهایتا طبری با نوشتن تاریخ الرسل و الملوک به تاریخ نویسی اصحاب حدیث کمال بخشید.

خلاصه مقاله اصحاب حدیث نوشته احمد پاکتچی

مطالب مشابه :

سلسله جلسات درس های منتشر شده از دکتر احمد پاکتچی

جزوه تاریخ حدیث دکتر احمد پاکتچی

مقاله: ریشه شناسی واژه قرآنی «قیوم»

خلاصه مقاله اصحاب حدیث نوشته احمد پاکتچی

نشست «تحولات فرق اسلامی در ایران قرون میانه متاخر»

کتاب تاریخ تفسیر قرآن کریم ـ دکتر پاکتچی

گفتاری از دکتر پاکتچی درباره رشته علوم قرآن و حدیث

درس معناشناسی ـ تقریرات دکتر پاکتچی

کارگاه ترجمه اصول و فنون ترجمه متون دینی و مذهبی

مقاله «حدیث» دایره المعارف بزرگ اسلامی