امام علی (ع) در آیینه ی شاعران پارسی گو

از مـبـدأ وجـود تـا بـه اقصـای وجود وز ممکن غیب تـا بـه میدان شهود

غواص خرد ز هر طرف خوض نمود دری چو علی نیافت در بحر وجود

درباره ی وجود پربرکت حضرت مولی متقیان علی (ع) تاکنون کتب و مقالات و شعرهای بسیاری به رشته تحریر درآمده است و شاعران نیز هر کدام به اندازه ی وسع و بضاعت خود تلاش نموده اند تا زوایای گوناگون زندگی و ابعاد شخصیتی آن امام همام را نشان بدهند. براستی می توان گفت که ادبیات علوی در شمار مقدس ترین جلوه های ادبیات جهان قرار دارد. این ادبیات سرشار از مضامین زیبا در ذکر مناقب، صفات و خصوصیات اخلاقی امام علی (ع) است که در طول تاریخ از ابتدای شکل گیری ادبیات همواره می توان گفت وجود داشته و خواهد داشت. بایستی خاطر نشان ساخت که با ظهور دین اسلام رسول خدا و ائمه اطهار خود نیز نسبت به ادبیات و شعر عنایت ویژه ای داشته اند تا بدین وسیله بتوان مفاهیم و رویدادها را با زبان سحرآمیز شعر بیان کرد و این کار خصوصاً در بعد از واقعه ی جان گذار در طی سال 61 هجری قمری نمود بیشتری یافت خلاصه کلام اینکه پرداختن به زوایای گوناگون شخصیت امام علی (ع) از دیدگاه شعر و ادبیات دایره بسیار وسیع و گسترده ای است که در این نوشتار سعی شده گوشه ای از این زوایا را در خصوص امام علی در شعر شاعران پارسی گو بیان کنیم.

پیرایه مردان خدا حیدر کرّار آن هم نسب و هم نفس احمد مختار

آن حاجب بار در اسرار پیمبر آن مـیـر دلـیـر سپـه دیـن جهـان دار

در خصوص تاریخ شعر آیینی می توان گفت که شروع اشعار دینی از شاعرانی چون کسایی مروزی و ناصرخسرو قبادیانی شکل گرفت و بعدها توسط قوامی رازی و محتشم کاشانی تکمیل شد و سپس شاعران دیگر نیز این گونه اشعار را در ذکر مناقب و مصائب پیشروان اولیای دین آغاز کردند. ناصرخسرو قبادیانی انسانی معتقد و باایمان و از ارادتمندان ائمه اطهار خصوصاً امام اول شیعیان بود بطوریکه وی با اشعارش ظلم و ستم دستگاه بنی امیه را افشا و به دفاع از مناقب علی (ع) و مکتب وی می پرداخت.

ای امت بدبخت بر این زرفروشان جز کز خری و جهل چنین فتنه چرایند؟

خواهم که بدانم که مر این بی خردان طاعت ز چه معنی و ز بهر چه نمایند؟

و همچنین در خصوص سجایای اخلاقی امام در جای دیگر می گویند:

آنچه علی داد در رکوع فزون بود زانکه به عمری بداد حاتم طایی

که این بیت اشاره دارد به بخشیدن انگشتری امام علی (ع) در نماز خویش. و در بیت دیگر با اشاره به واقعه غدیر خم که حضرت به امامت برگزیده شد می گوید:

علی آن یافت ز تشریف که زو روز غدیر شد چو خورشید درخشنده در آفاق شهیر

ناصرخسرو در بیت دیگر اشاره ای دارد به پشت پا زدن حضرت به مال و منال دنیای فانی و برگزیدن قناعت و ساده زیستی در زمان حیات وی:

از من چو شناختم تو را بگذر آن که بغریب هر که را خواهی

آنطوریکه هست ناصرخسرو در 66 قصیده نام علی و سایر القاب وی را آورده است:

علی ولی، صاحب ذوالفقار وحی نبی رحمت کردگار

حیدر که زو رسید وز فخر او از قیروان به چین خبر خیبر

بهار دل دوست دار علی همیشه پر است از نگار علی

به صد سال اگر مدح گوید کسی بگوید یکی از هزار علی

- از دیگر شاعران نامی کشورمان و از نوادر ادبیات و عرفان حضرت جلال الدین محمد بلخی (مولانا) می باشد که حقایقی فراوان را در جهان بینی، خداشناسی و انسان شناسی در قالب های مختلف شعری آورده است:

از علی آموز اخلاص عمل شیر حق را دان منزه از دغل

در غزا بر پهلوانی دست یافت زود شمشیری برآورد و شتافت

او خدو انداخت بر روی علی افتخار هر نبی و هر ولی

او خدو انداخت بر رویی که ماه سجده آرد پیش او در سجده گاه

حکایت مولوی در آیینه شعر فارسی به خصوص در رابطه با امام علی (ع) تصویری زیبا و پرجاذبه است. تصویری که آدمی را به کلی دگرگون می کند.

آدمی مخفی است در زیر زبان این زبان پرده است بر درگاه جان

چون که بادی پرده را در هم کشید سر صحن خانه شد بر ما پدید

و یا:

تا صورت پیوند جهان بود علی بود تا نقش زمین بود و زمان بود علی بود

آن قلعه گشایی که در قلعه ی خیبر بر کند به یک حمله و بگشود، علی بود

این کفر نباشد، سخن کفر نه این است تا هست علی باشد و تا بود علی بود

آن شیر دلاور که ز بهر طمع نفس در خوان جهان پنجه نیالود علی بود

که همگی اشاره به کمالات و فضایل دور از انتظار امام علی (ع) دارند.

بر خی دیگر از آثاری که به زندگی امام اول شیعیان جهان پرداختند دل گشانامه از میرزاغلام علی آزاد و حمله حیدری از میرزامحمدرفیع خان باذل می باشد.

- امام علی (ع) و رعایت دستگیری از محرومان:

در این مورد اشعاری هست که به سیره و رفتار آن حضرت درباره ی نحوه ی برخورد ایشان با محرومان و یتیمان پرداخته است. شاعر با پردازش به این موضوعات با تصویرسازی و فضاسازی های زیبا احساس مخاطب را برانگیخته است که نمونه های ذیل از این جمله است.

برو ای گدای مسکین در خانه ی علی زن که نگین پادشاهی دهد از کرم گدا را «شهریار»

یا

ای که با خصمان خود احساس کنی پس چه با احباب و با یاران کنی «خوشدل تهرانی»

گل گلزار مسکینان مگر شد از خزان پرپر که می بارد اشک از دیده چون ابر بهار امشب

شده شمع عزا چشم یتیمان در ره مولا همی ریزد از حسرت سرشک انتظار امشب

دگر آن ناشناس مهربان از در نمی آید که بنوازد یتیمان را به لطف بی شمار امشب «سپیده کاشانی»

و اشعاری دیگر از شعرای معاصر و قدیم که همگی دلالت بر یک جنبه از ابعاد شخصیتی امام را داردکه همان دستگیری وکمک به محرومان و یتیمان است.

فردوسی حماسه سرای بزرگ کشورمان هم ارادت خود را در شاهنامه به امام علی (ع) نشان داده است:

جز او را مخوان کردگار جهان شناسنده آشکار و نهان

از او بر روان محمد درود به یارانش بر هر یکی برفزود

سر انجمن بد ز یاران علی که خوانند او را علی ولی

همه پاک بودند و پرهیزگار سخن هایشان برگذشت از زمان

اقبال لاهوری نیز با تعابیر عاشقانه و عارفانه با تمام وجود احساسات خود را نسبت به مقام امام عاشقان نشان داده است.

ذات او دروازه شعر علوم زیر فرمانش حجاز و چین و روم

زیر پایش اینجا شکوه خیبر است دست او آن جا قسیم کوثر است

از رخ او فال، پیغمبر گرفت ملت حق از شکوهش فر گرفت

مسلم اول، شه مردان علی عشق را سرمایه ی ایمان علی

و هم چنین:

از ولای دودمانش زنده ام در جهان مثل گهر تا بنده ام

زمزم ار جوشد ز خاک من از اوست می اگر ریزد تاک من از اوست

بهر صورت از شخصیت و مقام علی گفتن کار ساده و راحتی نیست بوده و هستند شاعران دیگری که نیز در وصف وی شعرها گفته و خواهند گفت.

در ذیل به ذکر چند نمونه اثر از شاعران قدیم و معاصر می پردازیم.

پدر شعر فارسی رودکی سمرقندی:

کسی را که باشد به دل مهر حیدر شود سرخ رو در دو گیتی به آور

سنایی غزنوی:

چون همی دانی که شهر علم را حیدر در است خوب نبود جز که حیدر میر و مهتر داشتن

من سلامت خانه نوح نبی بنمایمت تا توانی خویشتن را ایمن از شر داشتن

شو مدینه، علم را جوی و سپس دروی خرام تا که یابی خویشتن را حلقه بر در داشتن

که اشاره دارد به حدیث معروف "انا مدینه العلم و علی باب ها" من شهر علم و دانش هستم و علی در آن شهر

محمدحسین بهجت «شهریار»

علی ای همای رحمت تو چه آیتی خدا را که به ما سوا فکندی همه سایه ی هما را

دل اگر خداشناسی همه در رخ علی بین به علی شناختم من به خدا قسم خدا را

برو ای گدای مسکین در خانه ی عـلی زن کـه نگین پادشاهی دهـد از کرم خدا را

و:

علی آن شیر خدا شاه عرب الفتی داشته با این دل شب

شب ز اسرار علی آگاه است دل شب محرم سر الله است

خلاصه کلام اینکه شخصیت علی (ع) تابلوی هزار نقشی است که همواره محققان، اندیشمندان، هنرمندان و شاعران تلاش کرده اند و خواهند کرد گوشه ای از شخصیت مولا را در حد توان ترسیم کنند. اگر چه تاکنون آنطور که شایسته است این مهم صورت نگرفته ولی بهر صورت

بی عشق تو هر که در جهان زیست مباد با یاد تو، دوزخ و جنان چیست؟ مباد

یک جمله بگویم و سخن ختم کلام آن دل که در او مهر علی نیست مباد

محمد حسن شفیعی

امام علی (ع) در آیینه ی شاعران پارسی گو

مطالب مشابه :

ستایش امام علی (ع) در شعر فارسی

شعر در وصف امام علی

اوصاف امام علی (ع) در شعر فارسی

امام علی (ع) در آیینه ی شاعران پارسی گو

حفظ غدیر به یاری شعر

ماجرای خواندنی شعر شهریار درباره امام علی(ع)

شعر زیبا درباره مولا علی

شعر کاروان کربلا از شهریار

جلوه های امام رضا(ع) در شعر فارسی

معرفی کتاب - حضرت امام علی (ع)