راهکارهای راهبردی برای مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی
هدر رفتن آب در ايران
هدر رفت آب در ايران بيش از ميانگين جهاني است براساس گزارشات موجود ميزان هدر رفت آب در كشور ما 28 تا 30 درصد است درحالي كه اين مقدار اتلاف در دنيا 9 تا 12 درصد گزارش شده است كه يكي از عوامل اصلي آن برداشت هاي غيرمجاز از شبكه آب رساني و فرسودگي تاسيسات آب و شبكه هاي آبرساني است. اصلاح الگوي مصرف، تنها راه براي گذر از بحران كم آبي، باتوجه به مصرف بيش از حد انرژي در كشور و همچنين كاهش منابع آبي، اصلاح الگوي مصرف در بخش هاي مختلف، مناسبترين و منطقي ترين راه حل براي گذراز بحران‌هاي موجود به نظر مي‌رسد
روشهاي اصلاح الگوي مصرف آب كشاورزي
از اساسی ترین روش های اصلاح الگوي مصرف در بخش کشاورزي می توان به اجرای روش های بهزراعی و بهنژادی مانند اصلاح روش هاي کاشت، اجرای سیاست تغییر کاربری اراضی در الگوی کشت مبتنی بر مزیت نسبی ،تلاش در جهت کاهش سطح کشت محصولات با مصرف بالای آب (مانند برنج) و اصلاح و توسعه کاشت گیاهان کم آبخواه اشاره نمود.علاوه بر این راهکارهای دیگری مانند توسعه کشت های گلخانه ای، اجرای سیستم های آبیاری تحت فشار و مهار آب هاي فصلي می تواند تا حد قابل توجهی بر بهبود الگوی مصرف آب در کشاورزی تاثیر مثبت داشته باشد.
در بسیاری از مناطق کشور، روش آبياري، آبياري ثقلي و يا غرق آبي است که مزارع معمولا بصورت نواري، کرتي، نشتي و یا جوی و پشته آبياري مي شوند. اما آنچه اخیرا در برخی اراضی آبی تحت کشت محصولات صیفی و جالیز به چشم می خورد، استفاده کشاورزان از سیستم های آبیاری قطره ای بجای روش های مرسوم آبیاری است. دانش فنی و فهم بالای کشاورزان و مجموعه امکانات، ظرفيت هاي بالقوه و محدودیت های آب آبیاری براي تغيير الگوي مصرف آب زراعي، موجب شده تا کشاورزان منطقه بدون اینکه توسط مروجین کشاورزی منطقه توصیه شده باشند، آگاهانه به طرف اصلاح الگوی مصرف آب در کشت محصولات بروند.که نتايج بسيار مطلوبي نیز داشته است. چراکه در مزارعي که به طريق آبياري تحت فشار و قطره اي آبياري مي شوند، علاوه بر کاهش حجم آب مصرفي و بهبود چشمگير کيفيت و کميت محصولات، هزينه هاي توليد نیز طبق گفته کشاورزان منطقه به میزان زیادی کاهش یافته است. به نظر می رسد ضرورت دارد این سیستم که در واقع یکی از راهکارهای عمده ای است که عملا در زمین کشاورز انجام شده و نتایج خوبی نیز بهمراه داشته است.
توسعه این سیستم می تواند به ارتقاي سطح خدمات زيربنايي در نقاط روستايي، کاهش هزينه هاي توليد محصولات زراعي و باغي،کاهش سهم هزينه آب، افزايش متوسط درآمد ساليانه بخش کشاورزي، بالابردن سهم شهرستان در توليدات محصولات زراعي و باغي، توسعه سطح زير کشت باغات در مناطق شيب دار، تداوم توسعه وتولید پایدار در بخش کشاورزی منطقه و عدم کاهش سطح سفره آب زیرزمینی بیانجامد.
راهکارهای موثر در کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی
1. تغییر در شیوه آبیاری، منابع آب زیر زمینی را حفظ کنیم
توسعه كشاورزي از طريق گسترش سطح كشت آبي به جاي افزايش توليد در واحد سطح يكي از مهمترین مشکلات كشاورزي کشور بشمار مي رود، و بازده پايين آبياري در بخش كشاورزي به دليل مشكلاتی از جمله عدم آگاهی ، ضعف دانش فني مناسب، شيوه‌هاي سنتي كشت و زرع، عدم وجود شبكه‌هاي آبرساني مناسب و نبود مدیریت مصرف آب موجب اتلاف منابع آب در کشور می شود، به طوري كه بازده مصرف آب در بخش كشاورزي به طور متوسط کمتر از 30 درصد می باشد.
درآبیاری سنتی با از بین بردن پیچ و خمهای کانالهای انتقال آب و لایروبی نهرها و پاک کردن عوامل کند کننده سرعت، نظیر خار وخاشاک و علفهای هرز و همچنین لایروبی شبکه آبرسانی می توان تا حدی از هدر رفتن آب در هنگام آبیاری جلوگیری نمود. اما راه حل اساسی برای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی وحفظ منابع آب زیر زمینی استفاده از روشهای نوین آبیاری است.
در شیوههای جدید آبیاری که به آبیاری تحت فشار معروف شده است، می توان هم از آبهای سطحی مانند آب رودخانه استفاده کرد و هم زمین را با آب چاهها آبیاری کرد.
2 نوع آبیاری تحت فشار از سایر روش‌ها متداول تر است که عبارتند از: آبیاری قطره‌ای و آبیاری بارانی.
در هر دو روش آبیاری تحت فشار، آب به وسیله پمپ به لوله‌هایی که تا پای گیاه کشیده شده است، می رود و در مسیر لوله، گیاهان آبیاری می شود.
- در آبیاری قطره‌ای، آب در مسیر لوله به وسیله قطره چکان‌هایی پای درخت یا بوته ریخته میشود. در این نوع آبیاری هدررفت آب فقط 10 درصد است، و بازده آبیاری به 90 درصد می رسد.
- در آبیاری بارانی، آبیاری با آب پاش‌هایی که آب را به شکل قطرات باران در می آورد انجام می شود که در مسیر لوله‌ها، قرار دارند. بازدهی این نوع آبیاری حدود 70 درصد است.
با جایگزین کردن روشهای نوین آبیاری به جای روشهای سنتی در حفظ منابع آب زیر زمینی بکوشیم و اجازه دهیم آیندگان نیز از این گنجینهها بهرهمند شوند.
1-2-کشت گلخانه ای ؛ مصرف آب 10برابر کمتر ، برداشت محصول 15 برابر بیشتر
ريسک بالاي کشاورزي در کشور به علت بارندگي کم و نامنظم و وضعیت بحرانی منابع آب زیر زمینی مشکل مهمي است که حل آن تنها از طریق جایگزین کردن روشهای جدید کشاورزی امکانپذیر میباشد، راه حل اين مشکل براي سودآوري مناسب براي کشاورزان کم زمين و افزايش عملکرد محصولات کشاورزي با کيفيت بالا ، توجه به کشت گلخانه اي است. بررسیها نشان داده است در سیستم کشت گلخانه ای میزان مصرف آب 10 برابر کمتر می شود. نکته جالب توجه این است که با وجود کاهش مصرف آب، میزان تولید به طور متوسط 17 برابر افزایش می یابد.
- تعریف کشت گلخانه ای:
در کشت گلخانهای محصولات کشاورزی در محیطی سرپوشیده کشت میشوند و تمام عوامل موثر برای رشد گیاه مانند شدت نور ، دمای روزانه ، دمای شبانه ، میزان رطوبت نسبی هوا و رطوبت خاک در محیط فراهم میشود تا محصول بالاترین کیفیت را دارا باشد. در این روش کنترل عوامل ذکر شده به دست کشاورز است، از طرفی در کشت گلخانهای محصولات از عواملی که سبب خسارت میشوند، نظیر باد ، طوفان ، سرما و یخبندان محافظت می شوند. از محصولاتی که در حال حاضر از این طریق کشت میشوند ، میتوان به گل و گیاهان زینتی، سبزیجات و صیفی جات اشاره نمود.
از قابلیتهای مهم کشت گلخانهای، امکان پرورش محصولات مختلف خارج از فصل رشد آن است که این روش تولید، امروزه به یکی از سود آورترین بخشهای کشاورزی تبدیل شده است. به عنوان مثال در این روش می توان در فصل زمستان محصولاتی نظیر خیار، خربزه، هندوانه، گوجه فرنگی و... پرورش داد که فصل رشد آنها در بهار و تابستان است.
1-3- الگوی کشت متناسب با اقلیم هر منطقه راهکاری برای توقف برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی...
با توجه به این که یکی از اصلی‌ترین نیازهای هر فعالیت پویا، برنامه‌ریزی در چارچوب اهداف کلی آن فعالیت است؛ بخش کشاورزی نیز به‌عنوان یکی از مهمترین فعالیت‌های اقتصادی کشور نیازمند برنامه‌ریزی‌دقیق در جهت رسیدن به توسعه و مقابله با بحران‌های موجود است.
کشور ما از نظر جغرافیایی در قسمتی از کره‌ی زمین قرار گرفته که با محدودیت‌های اقلیمی خاص مواجه است؛ خشکسالی یکی از محدودیت‌هایی است که به‌عنوان چالشی بزرگ در برابر توسعه‌ی کشاورزی مطرح بوده و همواره مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. با توجه به قرار گرفتن کشور ما در کمربند خشک و نیمه خشک دنیا، الگوی کشت بایستی با محوریت بهره وری بهینه از منابع آب تدوین شود.
تعریف الگوی کشت:
الگوی کشت عبارتست از تعیین یک نظام کشاورزی با مزیت اقتصادی پایدار مطابق با سیاست‌های کلان کشور، دانش بومی کشاورزان و بهره‌گیری بهینه از ظرفیتهای طبیعی منطقه مانند شرایط قلیمی، منابع آب، خاک و ... و با رعایت اصول اکولوژیکی تولید محصولات کشاورزی در راستای حفظ محیط زیست.
تعریف الگوی کشت این نکته را نمایان می‌سازد که در بسیاری از مناطق کشور کشت محصولات زراعی، باغی و یا بهره‌برداری از مراتع و جنگل‌ها باید متناسب با پتانسیل‌های منطقه‌ای و عوامل تولید باشد. محدودیت‌های اقلیمی موجود، بیلان منفی آب دشت‌ها و نیاز به پایداری تولید محصولات، ما را ملزم می‌کند که درجهت حفظ و بهبود سفره‌های زیر زمینی آب و افزایش راندمان مصرف آب حرکت کنیم.
درحال حاضر در اکثر مناطق کشور روش های معمول تولید محصولات کشاورزی با استفاده‌ی بی‌رویه از منابع آب زیر زمینی همراه است؛ بنابراین لازم است سیاست‌های تولید محصولات کشاورزی در این مناطق تا حد امکان درجهت مصرف بهینه آب و بهره‌وری بالا و عدم کاهش تولید باشد.
به منظور رسیدن به این اهداف راه کارهای زیر توصیه می شود:
۱- اولویت‌دهی به گیاهان پاییزه به منظور استفاده از بارندگی‌های پاییز، زمستان و بهار سالانه
۲- افزایش سطح کشت در محیط های کنترل شده همانند گلخانه ها، کشت‌های زیر پلاستیک و ...
۳- در کشت بهاره استفاده از گیاهانی که دوره‌ی رشد آن کوتاه و
تطابق بیشتری با پراکنش بارندگی منطقه داشته باشند.
۴- استقرار سیستم‌های خاک‌ورزی حفاظتی
۵- استقرار تسطیح لیزری در اراضی آبیاری سطحی
۶- استقرار اراضی آبیاری تحت فشار به ویژه قطره‌ای در اراضی زراعی و باغی
۷- کاهش مصرف آب و افزایش بهره‌وری اقتصادی و حفظ منابع پایه
۸- کشت گیاهان کم توقع و ارقام گیاهان زودرس پرمحصول
با توجه به تنوع اقلیم در مناطق مختلف کشور به کار بردن الگوی کشت واحد برای همه کشور علمی نبوده وبازدهی نخواهد داشت. از این رو در برنامه توسعه به کارگیری الگوی کشت مجزا برای هر استان با توجه به شرایط اقلیمی و اکولوژیکی خاص منطقه مورد توجه قرار گرفته است.
1-4- استفاده از آب بازیافتی راهکاری برای کاهش فشار بر منابع آب زیرزمینی
آب عامل و محرک اصلی کشاورزی جهان به شمار می رود، به همین دلیل حدود 70 درصد آب مصرفی جهان به آبیاری مزارع کشاورزی اختصاص داده شده است، در بسیاری ازکشورها مانند ایران، کشت آبی جزو اصلی ترین روش تولید مواد غذا محسوب می شود.
از اواخر قرن بیستم استفاده از پساب و فاضلاب های شهری و صنعتی، مورد توجه بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا از جمله آمریکا، انگلیس و آلمان قرار گرفته و آب بازیافتی حاصل از تصفیه فاضلاب برای آبیاری سطح وسیعی از اراضی کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرد.
فاضلابهای تصفیه شده یا آبهای بازیافتی عملا منابع آبی هستند که به راحتی و بدون صرف هزینه های زیاد در دسترس جوامع قرار دارد. همچنین از آنجا که تولید فاضلاب کمتر تحت تاثیر خشکسالی میباشد ، بنابر این می توان پساب حاصل از فاضلاب تصفیه شده را به عنوان یک منبع آب پایدار حتی در مواقع خشکسالی بحساب آورد.
در کشورهای خاورمیانه که اکثر آنها در ناحیه خشک و نیمه خشک قرار دارند و از قدیم با معضل کم آبی آشنا بوده اند، استفاده مجدد از فاضلاب تصفیه شده در کشاورزی هر روز اهمیت بیشتری می یابد، زیرا در اغلب این کشورها، بخش کشاورزی مهمترین مصرف کنندۀ آب است ، مراکش، اردن، عربستان، عمان، پاکستان و امارات متحده عربی، هر کدام طرح هایی را برای کاربرد دوبارۀ فاضلاب تصفیه شده در کشاورزی در دست اجرا دارند. در ایران نیز در سال های اخیر استفاده از آب بازیافتی پساب ها مورد توجه قرار گرفته است.
اين امر مي تواند نياز به استخراج آب از منابع زير زميني را كاهش داده و مشكل كمبود آب را تخفيف دهد و باعث تغذيه و پر شدن لايه هاي آبدار در دراز مدت شود. علاوه بر اين ممكن است در پساب هاي شهري عناصر غذايي مورد نياز گياه وجود داشته باشند و ضمن افزايش محصولات كشاورزي ، نياز به كود را نیز كاهش دهند.
اما مهمترین مساله در استفاده از فاضلاب در آبیاری مزارع توجه به ویژگی های کیفی فاضلاب و پساب تصفیه شده و رعایت استانداردهای قابل قبول به منظور حفظ کیفیت مناسب محصول، حفاظت از محیط زیست و بهداشت جامعه می باشد.
1-5- توجه به مفهوم آب مجازی و تجارت آن
آیا می دانید آب مجازی چیست؟
آب مجازی مقدار آبي است كه يك كالا و يا يك فرآورده كشاورزي طي فرآيند توليد مصرف مي‌كند تا به مرحله تكامل برسد و مقدار آن معادل جمع كل آب مصرفي در مراحل مختلف زنجيره توليد از لحظه شروع تا پايان مي‌باشد. به طور ساده می توان آب مجازی را مقدار آبی که برای تولید کالا مورد نیاز می باشد، تعربف نمود. صفت مجازی در این تعریف بدان معنا است که بخش عمده آب مصرف شده طی فرایند تولید، در محصول نهایی وجود فیزیکی ندارد و در حقیقت بخش بسیار ناچیزی از آب مصرفی در پایان به عنوان آب واقعی در بافت محصول باقی خواهد ماند
- روشهای جلوگیری از آلوده شدن منابع آب سطحی و زیرزمینی
متاسفانه بر اثر بی دقتی و عدم توجه و همچنین عدم اطلاع کامل از عواقب آلوده ساختن منابع آب سطحی نظیر دریاچه ها، رودخانه ها، جویبارها و نهرها، این منابع آب ارزنده که در حقیقت رگ های حیاتی زمین محسوب می شوند بر اثر ورود آلاینده های مختلف با مشکلات زیادی مواجه می شوند. ورود فاضلاب های صنعتی و خانگی و سموم کشاورزی به منابع آب سطحی باعث آلوده شدن آب این منابع شده و مصرف این آبها را با محدویت مواجه می سازد.
آلودگی آب از یک طرف باعث غیر قابل استفاده شدن آب برای برخی مصارف شده و از طرفی سیمای ظاهری رودخانه را تحت تاثیر قرار می دهد. رشد جلبک بر اثر ورود فاضلاب ها به رودخانه ها باعث تیره شدن رنگ آب می شود و در مواردی هم باعث اسشمام بوی نامطبوعی می گردد و زندگی آبزیان را به مخاطره می اندازد.
در حال حاضر اکثر رودخانههای کشور با خطر جدی آلودگی آب مواجه هستند و همه ساله حجم زیادی از سموم کشاورزی استفاده شده در اراضی زراعی، وارد رودخانه های استان می شود. عدم توجه ساکنان حاشیه رودخانه ها و تخلیه زباله های خود در اطراف رودخانه ها نیز از عوامل تغییر کیفیت آب می باشد.
2-1- جلوگیری از ورود فاضلاب شهری و صنعتی به رودخانه ها از آگاهی بخشی و اطلاع رسانی
2-2- جلوگیری از ریختن زبالههای خشک و تر توسط ساکنان و مسافران به داخل رودخانهها، چشمهها و... و قرار دادن سطلهای زباله در فواصل کوتاه در حواشی رودخانهها
2-3- کاهش مصرف کودها و سموم شیمیایی و استفاده از روشهای بیولوؤیکی برای مبارزه با آفات محصولات کشاورزی
نتیجه گیری:
ارائه بهترین راهکارهای ارتقای فرهنگ مصرف صحیح و بهینه آب در بخش کشاورزی نیاز به زیر بنایی فرهنگی صحیح و مطمئن و فرهنگ سازی در جامعه کشاورزی دارد که در این زمینه دو بخش دولتی و غیر دولتی که همان کشاورزان و متخصصان این بخش را شامل می شود باید به وظایف خود آگاه و عمل کند و در توسعه کشاورزی و به خصوص اب ارتباط مستمر و هماهنگی داشته باشند و همان طور که در زمینه کشت و کار محصولات طرح های آمایش سر زمین صورت میگیرد باید در این بخش نیز آمایش ملی منابع آب و توازن منمطقه تدوین و اجرا گردد که این امر بدون ترویج و آموزش و اطلاع رسانی به کشاورزان توسط دولت و وزارتخانه مربوطه بخش تحقیقات و آموزش امکان پذیر نیست و فرهنگ سازی در جهت صرفه جویی مصرف اب کشاورزی تنها توسط یک وزارت خانه یا ارگان دولتی امکان پذیر نیست و نیاز به یک عزم ملی و منسجم از طرف تمامی دستگاه های دولتی و غیر دولتی میباشد.
برنامه ریزی و اجرای طرح های مدیریت مصرف آب در کشاورزی نیاز به یک امنیت اقتصادی ضمانت اجرایی عدالت در توزیع آب و موارد بیشمار دیگری دارد.راه دیگر کمک به فرهنگ سازی و ارتقای مصرف صحیح و بهینه آب اعمال طرح های تشویقی از طرف دستگاه های دولتی نظیر پرداخت یارانه های صحیح به طرح های مدرن و جدید آبیاری کشت محصولاتی که صرفا نیاز به آبیاری غرقابی و پر مصرف ندارند و اصلاح تعرفه ها برای مشترکین پر مصرف چه از نظر استحصال بی رویه آبهای زیر زمینی و چه از نظر برداشت آبهای سطحی است.
http://mohamadkasraie.blogfa.com
مطالب مشابه :
الگوی کشت چیست؟
الگوی کشت چیست؟ با توجه به گستردگی پهنه‌ی مرزی کشور و تنوع اقلیمی مناطق گوناگون رسیدن به
الگوی کشت چیست؟
گروه کشاورزی ایران سبز فردا - الگوی کشت چیست؟ - مرجع پاورپوینت های کشاورزی در ایران
الگوی کشت چیست؟
الگوی کشت چیست؟ با توجه به گستردگی پهنه‌ی مرزی کشور و تنوع اقلیمی مناطق گوناگون رسیدن به
الگوی کشت در کشاورزی پایدار
الگوی کشت چیست؟ با توجه به آن‌که یکی از اصلی‌ترین نیازهای هر فعالیت پویا، برنامه‌ریزی در
الگوی کشت در کشاورزی پایدار
الگوی کشت چیست؟ با توجه به آن که یکی از اصلی‌ترین نیازهای هر فعالیت پویا، برنامه‌ریزی در
تناوب چیست ؟
الگوی کشت مضاعف در حقیقت نوعی تناوب درزمان است که با فشرده تر کردن تولید تناوب چیست.:
تناوب چیست ؟
تناوب چیست مورد کاشت تحت شرایط کشت آبی در یک مزرعه و نیز تعیین و فرمگیری الگوی کشت در یک
راهکارهای راهبردی برای مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی
الگوی کشت عبارتست از تعیین یک نظام کشاورزی با مزیت اقتصادی آیا می دانید آب مجازی چیست
برچسب :
الگوی کشت چیست