ورزش باستانی

سردم جایگاه مرشد

جایگاه مرشد در زورخانه سردم نامیده می شود. سردم سکویی است بلند که در نزدیکی محل ورودی زورخانه قرار دارد و شبیه به جایگاه واعظان در مساجد است. مساحت سردم دو تا سه متر مربع و اغلب یه شکل نیم دایره می باشد، در فضای داخل آن جایگاه کاناپه ای تقریبا یک متر بالا تر از سطح سردم تعبیه شده است که مرشد بالای آن می نشیند.

مرشد با ضرب و یک زنگ، که با زنجیر در محل جایگاه کاناپه ای آویزان شده است، از زنگ استفاده کرده شروع و پایان حرکات ورزشی را اعلام می کند. در جلوی مرشد یک وسیله گرما زا (منقل) برای گرم کردن پوست ضرب قرار دارد.

سردم با اشعارها و نمادهایی از آیین جوانمردی و منش ورزشکاری اذین می یابد. مرشد در زمان ورود یک شخص والا قام یا ورزشکار برجسته و پیشکسوت به محیط زورخانه زنگ را به صدا در می آورد و ضربه ای به ضرب خود وارد آورده و اشعاری مناسب و حماسی در مدح میهن دوستی و یا اولیاء الله می سراید.

مرشد با آواز و اشعار مناسب و ضرب و زنگ، حرکات ورزشکاران را موزون ساخته و تمرینات فنی را در زورخانه رهبری و هدایت می کند.

هر یک از علیات ورزش باستانی، تاثیرات بسیار مثبتی در تقویت و افزایش قدرت و استقامت عضلانی دارد.

وسائل و ادوات ورزش باستانی:

وسائل و ادوات اصلی ورزش باستانی شامل ادوات زیر می باشد:

سنگ- تخته شنا- میل- کباده

برنامه ورزش در زورخانه

1- نرمش های ورزش باستانی

این حرکات برای برای گرم شدن و جلوگیری از آسیب های ورزشی بسیار ضروری و مهم است. همچنین در طول برنامه، پس از اجرای تمرینات شنا، میل گیری و کباده کشی، ورزشکاران با آواز و صدای ضرب و زنگ مرشد به رهبری میاندار، عملیات خم گیری یا انواع نرمش های مناسب را در جهت تقویت سایر عظلات بدن و هماهنگی عصب و عظلانی و ریکاوری(بازیابی) و نفس گیری را انجام می دهند. امروزه به ورزشکاران توصیه می شود که پیش از ورود به گود به منظور گرم شدن و آمادگی، انواع حرکات کششی و انعتاف پذیری را انجام دهند.

انواع نرمش های سنتی در زورخانه:

1- سرنوازی(قبل از شنا رفتن)

2- پا زدن آرام

3- حرکات کششی بالا تنه به منظور آماده شدن برای عملیات میل گیری، رفع خستگی و ریکاوری(بازیابی)

4- حرکات خم گیری برای تقویت گروه عضلات پا و عکس العمل

سون کرد چپ را وخم کرد راست خروش از دل چرخ چاچی بخاست

حکیم ابوالقاسم فردوسی

2- سنگ گرفتن

سنگ، صفحه چوبی پهن و زینی است به شکل سپرهای جنگی مربع مستطیل، با وزنهای مختلف که در انتهای شمالی به قوسی ختم می شود و در وسط دارای دستگیره ای می باشد. سنگ را سابقا نعل، سنگ نعل، سنگ زور می گفتند.

گیرنده سنگ ابتدا در جای سنگ که معمولا در خارج از گود قرار گرفته است به پشت می خوابد و دو سنگ را یکی دست راست و دیگری را به دست چپ می گیرد. سنگ گرفتن فعالیتی قدرتی است و به دو طریق انجام می شود:

الف) سنگ گیری جفتی: در این شیوه ورزشکار به پشت روز زمین دراز می کشد سپس با دو دست سنگ ها را از روی زمین بلند می کند و نیروی عضلات کتف، سر شانه، سینه و بازو و سنگ ها را همزمان و باهم روی سینه پایین و بالا می برد.

ب)سنگ گرفتن غلتان با پیچ: در این روش ورزشکار به پشت روی زمین دراز می کشد و یک سنگ را به طور عمود به زمین در دست می گیرد و سنگ دیگر را به صورت افقی روی سینه قرار می دهد و به کمک تمام بدن، سنگ را گاهی به پهلوی راست و گاهی به پهموی چپ متمایل می گیرد.

اهداف سنگ گرفتن:

الف) افزایش قدرت در گروه عضلات بالا تنه:

- عضلات سینه ای بزرگ، سینه ای کوچک، بین دنده ی داخلی و خارجی، مایل شکمی، شکمی ذوزنقه ای، متوازی الاضلاع، گرد کوچک، گرد بزرگ و تحت کتفی.

ب) تقویت عضلات کمر بند شانه ای و اندام فوقانی:

- دلتوئید، فوق خاری، تحت خاری، سه سر بازویی، دو سر بازویی، بازوی قدامی، غرابی بازویی، بازکننده های ساعد و عضلات کوچک و متعدد در گیردر کف و مچ دست.

ج) تقویت رفتارها و خصوصیات اخلاقی مطلوب از طریق خواندن اشعار حماسی و عرفانی.

-اوزان سنگ:

بر اساس توانایی و قدرت جسمانی ورزشکار، تناسب سن و وزن سنجیده می شود.

- سنگ گیری:

برابر آیین نامه اجرایی مسابقات ورزش های زورخانه ای در رده های سنی مختلف و زمان مشخص و امتیازات معین اجرا می گردد.

3- انواع پازدن:

پای زدن انجام حرکات موزون و ریتمیک پا و دست همراه با پرش و چرخشهای کوتاه و سریع است که در سبک های مختلف انجام می شود. این حرکات موزون به منظور افزایش استقامت قلبی و تنفسی، تقویت و هماهنگی عصبی و عضلانی و ریکاوری انجام می گردد. پای زدن به خاطر موزونی، دقت و دشواری آن نوعی مهارت و هنر است. پای زدن به شکل دسته جمعی و به صورت هماهنگ و با نام های مختلفی انجام می شود مرشد برای هر نوع پا زدن میاندار آهنگ مخصوصی می زند و یگر ورزشکاران حرکات خود را با حرکات اوجور می کنند.

در گذشته پای زدن نوعی تمرین حرکات شاطری بوده است که تا حدود نیمه قرن نوزدهم در منطقه غرب و جنوب آسیا رایج بوده است.

انواع پای زدن

· پای چپ و راست( پای اول)

· پای جنگلی (یا پای چکشی)

· پای تبریزی اول و دوم؛

· پای چپ و راست(یا پای آخر)؛

اهداف پا زدن

- بهبود عملکرد قلبی- تنفسی و وضعیت گردش خون؛

- افزایش هماهنگی بین اعصاب و عضلات و تقویت عضلات پا

- بهبود پمپ عضلانی و برگشت خون ریوی؛

- تقویت رفتارها و خصوصیات اخلاقی مطلوب از طریق خواندن اشعار حماسی و عرفانی.

4- شنا:

اصطلاحا در زورخانه به حرکتی که ورزشکاران به صورت درازکش با تکیه بر پاهای خود، بالا تنه خود را بر روی دست ها پرس می کنند شنا گفته می شود. این حرکت معمولا بر روی تخته شنا انجام می شود. تخته شنا وسیله ای چوبی و مربع مستطیل شکل به طول 50 یا 75 سانتیمتر، با دو پایه کوتاه حدود 50 سانتی متر می باشد.

ورزشکاران دایره وار در گود قرار می گیرند، آنرا به کف گود نهاده دو دست را به اندازه عرض شانه روی آن می گذارند و پاها را به عقب می کشند در این حال با نوای ضرب و شعرخوانی مرشد، سر و سینه را بروی تخته نزدیک می کنند و شنا وی روند. رهبری و هماهنگی شنای گروهی بر عهده میاندار است.

انواع شنای زورخانه:

الف) شنای کرسی: شنای سرنوازی که برای گرم کردن و آماده سازی عضلات ورزشی است و بطور متعامل شامل : شنای یک شلاقه، شنای دو شلاقه، و شنای سه شلاقه و بیشتر می باشد.

ب) شنای پیچ: مانند شنای دست و پا مقابل است که بدون حول محور ستون فقرات با ریتم ضرب و شمارش مرشد می چرخد، ابتدا سر و سینه روی تخته شنا نزدیک می شود سپس سر زیر بغل چپ خم می شود و با هر شمارش مرشد یک شنای پیچ انجام می گردد.

اهداف شنا رفتن:

الف) افزایش قدرت در گروه عضلات بالا تنه:

- عضلات سینه ای بزرگ، سینه ای کوچک، بین دنده ی داخلی و خارجی، مایل شکمی، شکمی ذوزنقه ای، متوازی الاضلاع، گرد کوچک، گرد بزرگ، پشتی بزرگ و تحت کتفی

ب) عضلات کمربند شانه ای و اندام فوقانی:

- دلتوئید، فوق خاری، تحت خاری، سه سر بازویی، دو سر بازویی، بازویی قدامی، غرابی بازویی، باز کننده های ساعد و عضلات کوچک و متعدد در گیر در کف و مچ دست.

ج) افزایش قدرت گروه عضلات خم کننده و راست کننده گردنی(نردبانی، گوشه ای).

د) افزایش قدرت استاتیک عضلات پا و کمر؛

و) تقویت رفتارها و خصوصیات اخلاقی مطلوب از طریق خواندن اشعار حماسی و عرفانی.

میل گیری در زورخانه

میل گیری مخروطه شکل و دسته دار به ارتفاع 70 سانتی متر به وزن های مختلف است. که هر ورزشکار دو میل را متناسب با قدرت خود انتخاب می کند ابتدا آنها را روی شانه قرار دادهو با نوای ضرب و شعرخوانی مرشد به صورت گروهی و هماهنگ میل گیری می کنند. حرکت میل گیر شبیه چرخاندن گرزی سنگین بر روی شانه می باشد. ورزشکاران یکی از میل ها را روی دست نگاهداشته و دیگری را از پشت شانه به پایین می آورد که به منزله گرزی است که در عملیات رزمی قدیم به کار می رفته میل ها به تدریج از آهن به چوب تغییر یافته و از شکل گرز خارج و به شکل حاضر در آمده است.

این حرکت پهلوانان موجب تقویت عضلات سرشانه، کتف و بازوها، ساعد و مچ دست می گردد و در قدیم به عناون حرکات آموزشی و کمک آموزشی رزمی مطرح بوده است.

انواع می گیری شامل :

1- میل گیری آرام یا سرمچ

2- میل گیری تند یا گوارگه

3- میل بازی

1-میل گیری آرام یا سرمچ:

در این شیوه میل گرفتن میل ها دور کتف چرخانده می شود وقتی دست چپ یک رور در یک طرف بدن و در مدار شانه و در پشت و پهلو و سینه می چرخد دست دیگر میل خود را راست رو به بالا نگه می دارد. میل گیری آرام به شیوه های مختلف انجام می شود.

2- میل گیری تند یا گوارگه:

میل گیری گوارگه، این کلمه بر وزن فسرده یا فتح ف تلفظ می شود و گوارگه از لغات مغولی است که در فارسی باقی مانده و نام نوعی از طبل یا نقاره ای است که در جنگ های قدیم با آهنگ معینی می نواختند. در کتاب تاریخ گیتی گشای زند تالیف میرزا محمد صادق موسوی نامی اصفهان متخلص به بسامی این کلمه زیاد استعمال شده(چون صدای گورگه و کرنای بلند شد......).میل گیری گوارگه نوعی از میل گرفتن است و آن موقعی است که ورزشکار حرکات خود را با نهایت سرعت انجام می دهد و میل ها را به اصطلاح سر مچ گرفته و مرشد هم آهنگ مخصوص برای این حرکت می نوازد.

4- میل بازی

میل بازی از حرکات جذاب و تماشاگرپسند است که با پرتاب چند میل سبک تر انجام می شود.

در زورخانه ها از هنرمپنمایی پهلوانان در موقع جنگ ها ناشی شده که برای قدرت نمایی همین که به میان میدان می رسیدند گرز خود را به هوا پرتاب کرده و می گرفتند.

اصول میل بازی:

1) راست بودن قامت زمان میل بازی؛

2) خارج نشدن میل باز از محدوده میل بازی؛

3) خم نشدن میل باز از محدوده میل بازی؛

4) خم نشدن زانو هنگام میل بازی؛

5) گرفتن دسته میل توسط میل باز بعد از پرتاب و زمان فرود آمده

6) محدوده میل بازی دایره ای به قطر 3 متر می باشد.

اهداف میل گیری

الف) افزایش قدرت در گروه عضلات بالا تنه:

- عضلات سینه ای بزرگ، سینه ای کوچک، بین دنده ای داخلی و خارجی، مایل شکمی، شکمی ذوزنقه ای، متوازی الاضلاع، گرد بزرگ، پشتی بزرگ تحت کتفی

ب) عضلات کمربند شانه ای و اندام فوقانی:

- دلتوئید، فوق خاری، تحت خاری، تحت خاری، سه سر بازویی، دو سر بازویی، بازویی قدامی، غرابی بازویی، بازویی زند اعلایی، باز کننده های ساعد و عضلات کوچک و متعدد در گیر در کف و مچ دست.

ج) افزایش قدرت گروه عضلات خم کننده و راست کننده گردنی(نردبانی، گوشه ای).

د) افزایش قدرت استاتیک عضلات پا و کمر؛

و) تقویت رفتارها و خصوصیات اخلاقی مطلوب از طریق خواندن اشعار حماسی و عرفانی.

چرخیدن:

چرخیدن از جمله هنرهای فردی و از جذاب ترین فعالیت های ورزشی در زورخانه است. چرخیدن از جوانترین فرد آغاز می شودو به پیشکسوت ها، پهموان ها و پیر ترین فرد ختم می شود. اما سادات از الویت خاصی بر خوردارند. چرخیدن به شکل های گوناگون و فنی انجام می شود.

ورزشکاران بعد از گرفتن رخصت ایتدا به منظور آمادگی و تمرکز هر چه بهتر پیش از شروع چرخیدن، چهار قدم به راست و چهار قدم به چپ روی سر پنجه یه هر سوی گود با گام های کشیده قدم بر می دارند، این حرکات به سه پا معروف است، سپس چرخیدن را آغاز می کنند.

اقسام چرخیدن به این نامها شناخته شده اند:

1- چرخ جنگلی؛

2- چرخ چکشی؛

3- چرخ تیز(ساده)؛

4- چرخ چمنی؛

5- چرخ تک پر(با یک چرخ و یک تکپر)؛

6- چرخ سه پر (یا دو چرخ و سه تکپر)؛

7- چرخ قجری.

ورزشکاران پس از انجام عملیات سنگین میل گرفتن جر گه یی دور می ایستند و مشتمالچی یا خادم زورخانه- چنانچه فصل سرما باشد- به شانه هر یک لنگی می اندازد که بدن گرم عرق کرده شانم سرما نخورد و آنها هم لنگ را به دور بدن خود می پیچند.

اهداف چرخیدن:

- افزایش هماهنگی عصبی و عضلانی و حس تعادل در حال حرکت؛

- افزایش توان بی هوازی و استقامت موضعی در عضلات پا؛

- افزایش سرعت و چابکی؛

- بهبود وضعیت قامت تناسب و زیبایی اندام؛

-تقویت رفتارها و خصوصیات اخلاقی مطلوب از طریق خواندن اشعار حماسی و عرفانی.

کباده:

کمانی است از آهن و اوزان مختلف که زه آنرا حلقه ها و پولک های فلزی تشکیل می دهند.

ورزشکار، کمان را بالای سر تا روی شانه طوری حرکت می دهد که در هر طرف دستها از آرنج تا مچ به طور افقی قرار گیرد این حرکات با شمارش و ضرب مرشد همراه است.

در هر زورخانه معمولا کباده هایی در اوزان مختلف قرار داده میشود تا ورزشکاران از آن استفاده کنند.

انواع کباده زدن بر سه گونه است:

1- یک طرفه: در این روش حرکت کباده میان یکطرف شانه ها و تا بالای سراست.

2- دو طرفه: در این روش حرکت کباده به چپ و راست از بالای سر و باز کردن هر دو دست با کشیدن و بردن کباده به هر دو طرف بدن است. و معمولا توسط پهلوان ها وپیشکسوت ها زده می شود.

3- روبه روی سینه یا جلو: حرکتی سنگین و بسیار دشوار، با حرکت دادن عمودی کباده به صورت باز کردن دست به چب و راست و کشیدن آن به هر طرف بدن است.

مرشد کباده پیشکسوت ها را از یک به بالا می شمارد اگر به پنجاه رسید مانند شمارش سنگ، دوباره از پنجاه، اعداد را یکی یکی کم کرده به پاییین می آید و ضرب مب گیرد.

شیرین کاری با کباده:

برخی از ورزشکاران پر قدرت با عملیاتی مانند چرخاندن کباده به دور بدن حرکات شیرین کاری انجام می دهند.

اوزان کباده:

در مسابقات جوانان، وزن کباده 18 کیلو و بزرگسالان 20 کیلو است.

فاصله دو سر کمان محل الصاق زنجیر یک و نیم متر و طول زنجیر حدود دو متر است.

حدااکثر تعداد پرتابها 72 و حداکثر زمان دو دقیقه است.

فرد کباده کش می تواند در زمان کشیدن کباده حرکات ابتکاری یا شیرین کاری انجام داده و از هر حرکت 5 امتیاز کسب نماید.

نحوه محاسبه امتیازات و خطاها در کباده زدن تابع مقررات خاصی است و جمع امتیازات در کباده زدن و نحوه محاسبه امتیازات به شرح زیر است:

40 پرتاب اول هر کدام نیم نمره 20 نمره
22 پرتاب بعد هر کدام 1 نمره 22 نمره
10 پرتاب آخر هر کدام 3 نمره 30 نمره
شیرین کاری هر حرکت 5 نمره

اهداف کباده زدن:

الف) افزایش قدرت در گروه عضلات بالا تنه:

- عضلات سینه ای بزرگ، سینه ای کوچک، بین دنده ای داخلی و خارجی، مایل شکمی، شکمی ذوزنقه ای، متوازی الاضلاع، گرد بزرگ، پشتی بزرگ تحت کتفی.

ب) عضلات کمربند شانه ای و اندام فوقانی:

ج) افزایش قدرت گروه عضلات خم کننده و راست کننده گردنی(نردبانی، گوشه ای).

د) افزایش قدرت استاتیک عضلات پا و کمر؛

و) تقویت رفتارها و خصوصیات اخلاقی مطلوب از طریق خواندن اشعار حماسی و عرفانی.

دعا کردن

از کهن ترین آداب زورخانه دعا کردن است که در پایان ورزش انجام می گیرد. دعاها، با همان جنبه های اجتماعی و نقظه نظرها با اندک تفاوتی در صورت، از روزگار باستان تا بدین دوران بر جای مانده اند.

آداب و رسوم زورخانه

خانه ورزش ما جای هوسناکان نیست

جای پاکان بود این منزل ناپاکان نیست

خانه ورزش ما هست علی رغم فلک

سرزمینی که بود پاک تر از چشم فلک

انتظار می رود رفتار ورزشکاران باستانی کار در زورخانه مبتنی بر اصول آیین فتوت و جوانمردی، از روی گذشت، فروتنی، پرهیزکاری، عدالت، صفا و ادب باشد. با توجه به این اصول، ورزش باستانی دارای آداب و رسومی است که هر ورزشکار وظیفه دارد از لحظه ورود به زورخانه تا هنگام خروج در چهارچوب اصول و مقررات آن را عمل کند. این اصول عبارتند از:

1-سحرخیزی:

از رسوم دیرین ورزشکاران زورخانه رو، سحرخیزی بوده است. سابقه این رسم به آیین های دیرین و کهن ایران زمین، سابقه فرهنگی مردم منطقه در فلات ایران و عبادت صبحگاهی در فرهنگ و تاریخ دوره اسلامی می رسد.

گزنفون و استرابون هر دو سحرخیزی جوانان و بزرگ سالان عهد هخامنشی را برای ورزش تصریح کرده و نوشته اند: با صدای شیپور حاضرباش پیش از طلوع آفتاب بیدار و همه در یک نقطه معین اجتماع می کردند. سپس جوانان به گروه های پنجاه نفری تقسیم می شدند و هر گروه به همراه فرمانده خود در طول مسافتی حدود 40 استاد(هر استاد 180 متر) یعنی بیش از هفت کیلومتر می دویدند.

2- اظهار فروتنی هنگام ورود به زورخانه:

هر کس وارد زورخانه می شود باید سر فرو آورده و اظهار فروتنی کند. برای اعمال این امر، زورخانه دارای در ورودی بسیار کوتاهی است تا هر کس در هر مقامی که باشد، هنگام ورود به احترام مجبور به سر خم کردن شود و به این طریق رفتار بزرگ منشانه و متواضعانه و فروتنی را همواره از یاد نبرد.

4- تشریفات و احترام به دیگران:

برای احترام به دیگران این اقدامات صورت می گیرد:

· واردین در صورتی که بیش از یک نفر باشند باید با تعارف و احترام یکدیگر را به تقدم برخود ه داخل زورخانه دعوت نمایند؛

· مطابق سنت هر کس پیشکسوت تر و سالمند تر باشد نسبت به دیگری حق تقدم دارد؛

· صاحب عنوان ترین میهمان، در بلند ارج ترین جا کنار سردم و در جوار کهنه سوار و یا مرشد بود و اکنون با احترام ترین جاها برابر در ورودی و یا سکوی رو به سردم است؛

· هر کس که در گود باشد و یا بیرون از گود، باید چون بزرگ تر صاحب کسوتی از راه رسید جای خود را به او بدهد.

5- مرشد و تشریفات:

مرشد وظیفه دارد برای هر کس که به زورخانه وارد و یا از آن خارج می شود با در نظر گرفتن مرتبه و سابقه کسوت ورزشی او، تشریفاتی به این شرح به عمل آورد:

· اگر تازه کار و یا غیر ورزشکار باشد، فقط می گوید:"خوس آمدی"!

· اگر سابقه دار و ساخته باشد پس از گفتن:"خوش آمدی" از حضار طلب می کند که برای ورود او صلوات بفرستند؛

· اگر پیش کسوت باشد می گوید: "صفای قدم" و پس از طلب صلوات از حضار برای او با هر دو دست به ضرب زورخانه زده و یک رکبار ضرب می گیرد؛

· اگر پهلوان باشد علاوه بر ادای تشریفات پیش کسوت، زنگ را هم به احترام او برابر آئین نامه مربوطه به صدا در می اورد؛

· گاه مرشد هنگام ورود پهلوان صاحب زنگ، یا میهمانی بسیار عزیز و یا شخصیتی عالی مقام پس از ادای تشریفات اولیه مشابه چنین اشعاری نیز به عنوان خوش آمدی می خواند:

ای به هر کاری رفیقت قل هو الله احد ای نگهدار شب و روز تو الله الصمد

لم یلد یارت ولم یولد به هر جا دستگیر مونس تو لم یکن له، رهبرت کفوا احد

هر گاه مرشد برای هر کس طلب صلوات کند، هر فرد باید بدون بخل و غرض ولو شخس مورد نظر دشمنش هم باشد صلوات بفرستد.

n تذکرات مهم

از آنجا که در گو زورخانه ثروت و مال دنیا و موقعیت اجتماعی ارزشی ندارد و تنها مقام کسوت مرزش است که به مراطب تقدم و تاخر فرمان می راند، هیچ کس حق ندارد به صرف آن که در خارج از زورخانه رئیس و یا صاحب مقامی است نسبت به مردم دون پایه شغلی ادعای تقدم و برتری نماید و انتظار داشته باشد که ورزشکاران به جای طلب رخصت ازمرشد و یا پیشکسوت ترین حاضران، از او رخصت بطلبند.

مرشد موظف است تمام مراسم و تشریفات لازم الاجرا را در مورد هر یک از ورزشکاران معمول دارد.
در چرخ سابقه دار طلب صلوات کند و در چرخ پیشکسوت و پهلوان علاوه بر زنگ آن بر ضرب هم بزند و برای سومی زنگ را نیز به صدا در آورد.

6- دعوت به ورزش:

خادم زورخانه موظف است به محض تشستن ورزشکار نزد او شتافته، حوله چند تاشده ای را به نشانه دعوت به ورزش در کنارش بگذارد.

· ورزشکار در قیام به عزم ورزش کردن از بزرگ تر حاضران رخصت می طلبد.

· انجام ورزش انفرادی بیش از شروع یا پس از خاتمه ورزش اگر کسی خواست انفرادی ورزش کند باید از بزرگ تر حاضر و یا مرشد اجازه خواسته و بگوید:"رخصت" که در جواب خواهند گفت:"فرصت" یا "خدا بده فتح و نصرت"

7- ادای احتمام به گود مقدس:

ورزشکار به محض ورود به گود مقدس باید خم شود و انگشتان دست راست خود را به رسم قدم بوسی پوریای ولی و احترام به ساحت مقدس زورخانه به زمین زده و برداشته روی لب ها گذاشته ببوسد.

8-میان دار:

· هنگام ورزش میاندار یا سر گروه که باید از سابقه دارترین ورزشکاران حاضر باشد در وسط گود به عنوان سر گروه ورزشکاران را به آهنگ ضرب مرشد رهبری می کند تا دیگران نیز حرکات خود را با حرکات او تطبیق داده و آنانی هم که مبتدی هستند حرکات او را تقلید کرده بیاموزدند.

· میاندار قبل از وسط گود ایستادن باید از بزرگ ترین شخص حاضر در زورخانه و یا از مرشد یا حضار رخصت بطلبد. سپس به یکیک ورزشکاران سابقه دار برای میانداری تعارف کند و "بفرما" بزند.

· همه باید از میاندار و پهلوان حاضر، حرف شنوی داشته و از دستورات او پیروی کنند.

· چنانچه ورزشکاری رویه ای بر خلاف حرکات میاندار از خود نشان دهد و یا در کنار گود بی حرکت بایستد نسبت به میاندار بی احترامی کرده است.

· هیچ کس حق ندارد هنگام ورزش دسته جمعی از گو خارج شود مگر آنکه با اجازه میاندار باشد.

· هنگامی که میاندار مشغول دعا خواندن است اگر کسی صحبت کند و یا از گود خارج شود، امری نا پسند است و رفتار او نسبت به ورزشکاران و میاندار توهین تلقی خواهد شد.

9-نحوه ی استقرار ورزشکاران ازگود:

· ورزشکاران در روبه روی مرشدکه پایین ترین مرتبه است وارد گود شده و از مقابل سردم جایگاه مرشد خارج می شوند.

· هر قسمت از گود در جای خود مرتبه ای دارد و هر کس باید در مرتبه خود بایستد.

· میاندار روبه مرشد در وسط ، دومین مرتبه بعد از میاندار رو به روی میاندار، زیر سردم ایستاده است.

· در این جا درجه اول سادات(اولاد حضرت علی علیه السلام) و سابقه دارترین تا تازه کارترین به ترتیب در طرفین بر حسب درجه کسوت قرار می گیرند.

10-ورود با کفش به گود و ورزش در گود با لباس معمولی ممنوع است.

ورزش در گود با لباس معمولی زشت و ناپسند شناخته شده، طبق اصول آیین فتیان ممنوع است.

11-شوخی، ناسزاگویی، استفاده از دخانیات، مواد مخدر و الکل مطلاقا در زورخانه ممنوع است.

شوخی، سبک سری، خنده به صدای بلند، ناسزاگویی ، غیبت، تهمت زدن به دیگران، سیگار کشیدن، و استفاده از مواد مخدر و الکل از آفات و رذایل اخلاقی تلقی می شود و در زورخانه ممنوع است.

12-هنگام ورزش دسته جمعی در گود، ورزش کردن بیرون از گود ممنوع است.

13-طهارت و پاکیزگی:

هر کس وارد زورخانه یا به خصوص وارد گود می شود، لازم است ترجیحا با وضو وارد شود. ورزشکار در گود باید هم طهارت داشته باشد و هم از نظر شرعی نجس و نا پاک نباشد. این رسم بسیاری از صاحب کسوتان نامور و اهل معنی بوده است که همواره با وضو وارد گود می شدند.

14- بوسه زدن بر تخته شنا و قبضه زنجیره کباده:

رسم است ورزشکاران تخته شنا و قبضه زنجیر کباده را قبل از به کار گرفتن به عنوان احترام و تیمن و تبرک بوسه می زنند.

15- ترتیب استفاده از ادوات ورزش در گود:

· برداشتن تخته شنا و برداشتن میل و بر جای برگرداندن آن ها پس از هر دور ورزش به ترتیب از بزرگ ترین ورزشکار شروع و از کوچک ترین پایان می گیرد به استثنای کباده که مثل چرخ از کوچک تر به بزرگ تر می رسد.

· در موقع بلند کردن میل از روی زمین، کوچک تر نباید پیش بگیرد و قبل از بزرگ تر اقدام به بلند کردن میل کند. در این مورد حق تقدم اول با سادات، بعد سابقه دارترین پیش کسوت حاضر است تا به ترتیب نوبت به افراد تازه کار برسد.

16- چرخیدن:

پرخیدن از تازه کارترین افراد شروع و به تدریج به سابقه دارترین و در پایان با سادات پایان می گیرد؛

· ورزشکار مبتدی باید هنگام پرخیدن در دو ضلع پایین گود سه پا بزند؛

· ورزشکار پیش کسوت از دو ضلع پایین به ضلع های شرق و غرب گود سه پا خواهند زد؛

· پهلوان پیش کسوت سه پا را از زیر سردم که بالا ترین جای گود می باشد شروع می کند؛

· مرشد باید در شروع چرخ برای پیش کسوت و شیرین کار از حضار طلب صلوات کرده و برای پهلوان ضمن طلب صلوات به زنگ هم بزند.

17- تشویق ورزشکار:

تشویق ورزشکاران به خصوص موقع میل بازی و چرخ، وظایف مرشد است. بزرگ ترین پیش کسوت حاضر و یا میاندار هم این حق را دارند.

18- رعایت ورزشکار غریب:

اگر ورزشکاری غریب از شهری دیگر واردشود ولو آن که کسوت به مرتبه بزرگ تر آن حاضر باشد لازم است نهایت مروت و حرمت را در حق او مرعی دارند و حتی میانداری را به او واگذارند و اگر هم نپذیرفت برترین جا را در گود به او بدهند و در موقع اقدام به فعالیت ورزشی به او تعارف کرده و بفرما بزنند.

19- حق تقدم:

اگر پیشکسوت و یا ورزشکار با سابقه ای، روی فروتنی بخواهد از حق خود چشم پوشی کند و دیگری را که ذیحق نیست به خود مقدم دارد باید حاضرین مداخله کرده، با خوش رویی مانع شوند تا نوبتی که مناسب سابقه اوست برسد.

20- کباده زدن(یا کباده کشیدن):

· کباده زدن نیز مانند چرخیدن از خرد سال های گود شروع و به و از بزرگ تر سال ترها و سپس به سادات تمام می شود؛

· ورزشکار باید قبل و بعد از کباده کشیدن آن را ببوسد و به افراد بالا تر از خود تقدیم کند؛

· در هنگام کباده کشیدن دیگران حق چرخیدن، پای زدن و شیرین کاری را ندارند.

21- شمارش مرشد:

هنگامی که پهلوان یا پیشکسوتی مشغول زدن پای جنگلی و یا کشیدن کباده است، مرشد باید ضمن ضرب گرفتن هر یک از حرکات او ، از یک به بالا بشمارد. شمارش دفعات و تعداد حرکات چه در پای جنگلی و چه در کباده بالاترین حد احترام است.

22- حماسه خوانی و حکمت گویی:

مرشد باید به هر بهانه اشعار و رباهی های نغز و پر نغز برای تنبیه(یادآوری و فراگیری) و یا ارشاد ورزشکاران را به سرنوازی با کلام شمرده و قابل درک بخواند.

در گذشته که زورخانه ها در آموزش و پرورش جوانان نقش ثابتی داشت خواندن اشعار متضمن پند و ارشاد در سطحی گسترده و به طور جدی، توسط کهنه سواران خردمند و صاحب نفس انجام می شد.

23- دادان شعار های مناسب برای تشویق ورزشکاران:

رسم است که در زورخانه ها مرشد برای تشویق، موقع چرخ یا انجام بعضی حرکات چابکانه و خوش نما، ضمن گرفتن ضرب های متوالی ، شعار های مناسب سن و کسوت هر ورزشکار با صدای بلند و کشیده یا مضامین خطابی به عبارت زیر چاشنی سخن خود می کند:

ماشاءالله، به: ورزشکار چابک.

سهراب یل، علی نگهدارت، به: جوان رسا.

علی اکبر حسین، به: جوان.

قاسم بن حسن، به:جوان .

سر باز کوی حق!امام هشتم یارت، به: سربازان و ارتشیان.

ناز جان شیرین کار، به: شیرین کار.

سام نریمان، سالار گردان، به: سابقه دار ساخته.

رستم پیلتن، گو زابلی، به: پیش کسوت.

تهمتن دوران، دلاور ایران، به:پهلوان

یل شیر دل، اژدهای دمان، به: پهلوان پر جنب و جوش

علی اژدر در شیر بیابان نجف، بر منکرت لعنت، به: پهلوان بی رغیب

علمدار حسین، به: میان سال رسا.

سپهسالار حسین، عباس بن حسن، به: میان سال نیرومند.

سپهسالار علی، مالک اشتر، به: سالمند سابقه دار.

سردار اهل بیت به: سالمند و پیش کسوت.

حبیب بن مظاهر به: مرد سالخورده.

پیر سحرخیزان به: پیر مرد عابد و مومن.

جد سادات، به: سادات تازه کار.

به سرور کاینات، خلق خوش محمد صلوات، به: سادات، سابقه دار.

24- مراقبت از سرماخوردگی:

مشتمالچی (خادم زورخانه) موظف است هنگام چرخیدن یا کباده کشیدن که ورزشکاران با بدن های گرم و عرق دار برای رسیدن نوبت بی حرکت دور گود می ایستند به شانه هر یک یک حوله یا پارچه مناسبی را بیاندازد که سرما نخورند.

25- کشتی

پس از پایان ورزش و دعا رسم است که میاندار رو به سوی بزرگتران کجلس و یا برجسته ترین شخص حاضر کرده و می پرسد: حالا چه کنیم؟"اگر قرار کشتی بوده می گویند:کشتی". و در غیر این صورت می گویند:"اختیار دارید".

در کشتی های رقابتی پهلوان حاضر و یا پیش کسوت ها باید پس ار دست ه دست دادن دو حریف مراقب حرکات طرفین باشند. اگر کشتی طولانی شد و هیچ کدام بر دیگری چیره نشدند به اصطلاح گشتی شان گره خورده آنها را از هم جدا کرده و به منظور جلوگیری از خصومت همان دم آن دو را وادار به بوسیدن کرده و کشتی را خاتمه اعلام کنند.

اگر کسی روی اطمینان به نیروی پهلوانی خود بخواهد کشتی دوره بگیرد از قدیم رسم چنان بوده است که پس از خاتمه ورزش و مراسم دعا، دست خود را به عزم یا طلب کشتی به جانب یکایک ورزشکاران حاضر در گود دراز می کند و هر کدام که مایل به کشتی بود با او سرشاخ می شود.

· چنانچه نوچه ای تازه کار بخواهد با پهلوانی کهنه کار کشتی بگیرد، به نشانه قبول داشتن حریف به استادی هنگام فرو کوفتن، زانوی خود را زمین می زند و گاه بازوی او را هم می بوسد. در کشتی های پهلوانی، هنگام دست به دست دادن دو حریف پهلوان، مرشد طبف سنت ویژه مرسوم، گل کشتی می خواند.

پایان ورزش را میاندار با اجازه بزرگتران اعلام می کند.

26- احترام به حریف:

حریف را باید دوست داشت و توجه داشت بدون حریف رقابت وجود ندارد. باید مراقب بود اگر کسی در گود حریف کشتی و یا رقیب ورزشی ورزشکاری باشد، در انتظار خوار و یا تحقیر نشود و و ورزشکار به اقتضای خصلت فتیان و جوانمردان در صورت لزوم با کمال خوش رویی و فروتنی حق تقدم خود را به دیگری بدهد.

27- گل ریزان:

گلریزان از سنت های دیرین زورخانه است که به مناسبت های معینی همچون، کشتی گرفتن دو پهلوان، آشتی دادن دو ورزشکار پیش کسوت و رفع کدورت بین آنها، برای استعانت به کسی که به کمک احتیاج دارد، جمع آوری کمک در هنگام بروز بلایای طبیعی و کمک رسانی به آسیب دیدگان، افتتاح زورخانه و یا به سبب مقتضیان مالی زورخانه ها، برای رواج و رونق ورزش در محل، برای احترام مقدم پهلوانی که از شهری دیگر آمد است بر پا می شود

· در مواقع گلریزان، مدعوین که از معتمدین و متمکین و گاهی از شخصیت های اجتماعی و اقتصادی ورزش هستند اعاناتی قابل توجه به منظور های معینی کرامت می کنند.

پایان.

ورزش باستانی

مطالب مشابه :

شعر بسیار زیبا از الفت بروجردی(خواندن مرشد کارگر)

مرشد مرادی

بررسی ادبيات زورخانه اي شعر، مرشد، ورزش ...

ورزش باستانی

نگاهي گذرا به ادبيات زورخانه اي شعر، مرشد، ورزش

زورخانه و وسايل ورزش زورخانه اي

مبانی فرهنگی و تاریخی پهلوانی و ورزش زورخانه ای

آیین نامه ، قوانین و مقررات اولین جشنواره مرشدي استان خراسان جنوبی شهرستان بیرجند