دکتر پرویز ناتل خانلری و گذری به اشعار و زندگی نامه ی او

دکتر پرویز ناتل خانلری

دکتر پرویز ناتل خانلری در اسفند ماه سال 1292 شمسی در تهران به دنیا امد. او دوره ابتدایی و متوسطه را در تهران به پایان برد و سپس وارد دانشکده ادبیات گردید و به تحصیل پرداخت و موفق به اخذ مدرک لیسانس شد. آنگاه به استخدام وزارت فرهنگ درآمد و مدتی مشغول به تدریس در دبیرستانهای رشت شد. از آن پس به تهران منتقل گردید و در دبیرستانهای تهران به کار تدریس مشغول شد. در طی این دوران، دکترای خود را در رشته زبان و ادبیات فارسی گرفت. دکتر خانلری مدتی در دایره آموزش وزارت فرهنگ و ریاست انتشارات دانشگاه را بر عهده داشت و همچنین به عنوان دانشیار زبان فارسی در دانشگاه تدریس کرد. او در سال 1327شمسی برای تکمیل دانش خود به اروپا سفر کرد و دوره زبان شناسی پاریس را گذراند. سپس بعد از دو سال به ایران بازگشت و به عنوان استاد دانشگاه به کار تدریس مشغول شد. دکتر خانلری در زمان حیات خود فعالیتهای بسیاری نمود از جمله انتشار مجله سخن که از سال 1322شمسی شروع به نشر آن کرد و همچنین تأسیس بنیاد فرهنگ در سال 1344 شمسی که در مدت فعالیت این بنیاد بیش از سیصد عنوان کتاب چاپ و نشر شد که پس از پیروزی انقلاب اسلامی به مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی تغییر نام داد. سرانجام دکتر خانلری پس از عمری خدمت در شهریور 1369 شمسی دار فانی را وداع گفت.

ویژگی سخن

دکتر خانلری یکی از شاعران توانا و نویسنده ای بزرگ به شمار می رود. شعر او دارای مضامین بلند و عالی است و همچنین از انسجام و قدرت خاصی برخوردار است. او در سرودن انواع شعر، مهارت و تبحر داشت که عالیترین و معروفترین اثر او که شهرت زیادی کسب کرد منظومه عقاب است. او همچنین در زمینه نویسندگی یکی از نویسندگان فعال و صاحب نظر به شمار می رود که او از زبان شناسان بزرگ و نقادان و محققان چیره دست بود که آثار گرانبهایی را در این زمینه ها خلق کرده است.

معرفی آثار

دکتر خانلری آثار بسیاری را از خود به یادگار گذاشته است که تعدادی از آنها را معرفی می کنیم. دختر سروان از آثار پوشکین، تحقیق بنیادی در عروض و قافیه و چگونگی اوزان غزل، غزلهای خواجه حافظ شیرازی، وزن شعر فارسی، ماه در مرداب، مجموعه شعر، ترانه های منتخب رباعیات شاعران مشهور،تاریخ زبان فارسی در 5 جلد، دستور زبان فارسی، دیوان سمک عیار، روانشناسی و تطبیق آن با اصول پرورش و آثار بسیاری دیگر که به معرفی آن نمی پردازیم.

وی خود با آن که در جوانی در شاعری گرایش‌هایی مشابه نیما یوشیج داشت، ولی با مطالعه بیشتر به این نتیجه رسید که عروض فارسی ظرفیت‌های گسترده‌ای دارد و آن‌چه نیازمند تغییر و تحول است ، زبان شعر است که باید امروزی شود. مجموعه اشعار او با نام «ماه در مرداب» در سال ۱۳۴۳ انتشار یافت و بارها تجدید چاپ شد.

شعر «عقاب» او که به صادق هدایت تقدیم شده، از زیباترین و پرمحتواترین نمونه‌های شعر معاصر ایران است.

گشت غمناک دل و جان عقاب چو ازو دور شد ایام شباب

دید کش دور به انجام رسید آفتابش به لب بام رسید

باید از هستی دل بر گیرد ره سوی کشور دیگر گیرد

خواست تا چاره ناچار کند دارویی جوید و در کار کند

صبحگاهی ز پی چاره کار گشت بر باد سبک سیر سوار

گله کاهنگ چرا داشت به دشت ناگه از وحشت پر ولوله گشت

و ان شبان بیم زده، دل نگران شد پی بره‌ نوزاد دوان

کبک در دامن خاری آویخت مار پیچید و به سوراخ گریخت

آهو استاد و نگه کرد و رمید دشت را خط غباری بکشید

لیک صیاد سر دیگر داشت صید را فارغ و آزاد گذاشت

چاره مرگ نه کاریست حقیر زنده را دل نشود از جان سیر

صید هر روزه به چنگ آمد زود مگر آن روز که صیاد نبود

آشیان داشت در آن دامن دشت زاغکی زشت و بد اندام و پلشت

سنگها از کف طفلان خورده جان ز صد گونه بلا در برده

سال‌ها زیسته افزون زشمار شکم آکنده ز گند و مردار

بر سر شاخ ورا دید عقاب ز آسمان سوی زمین شد به شتاب

گفت که ای دیده ز ما بس بیداد با تو امروز مرا کار افتاد

مشکلی دارم اگر بگشایی بکنم آنچه تو می‌فرمیای

گفت: ما بنده درگاه توایم تا که هستیم هوا خواه توایم

بنده آماده بود فرمان چیست؟ جان به راه تو سپارم، جان چیست؟

دل چو در خدمت تو شاد کنم ننگم آید که زجان یاد کنم

این همه گفت ولی در دل خویش گفتگویی دگر آورد به پیش

کاین ستمکار قوی پنجه کنون از نیازست چنین زار و زبون

لیک ناگه چو غضبناک شود زو حساب من و جان پاک شود

دوستی را چو نباشد بنیاد حزم را بایدت از دست نداد

در دل خویش چو این رای گزید پر زد و دور ترک جای گزید

زار و افسرده چنین گفت عقاب که مرا عمر حبابیست بر آب

راست است این که مرا تیز پرست لیک پرواز زمان تیز تر است

من گذشتم به شتاب از در و دشت به شتاب ایام از من بگذشت

گرچه از عمر دل سیری نیست مرگ می‌آید و تدبیری نیست

من و این شهپر و این شوکت و جاه عمرم از چیست بدین حد کوتاه؟

تو بدین قامت و بال ناساز به چه فن یافته‌ای عمر دراز؟

پدرم از پدر خویش شنید که یکی زاغ سیه روی پلید

با دو صد حیله به هنگام شکار صد ره از چنگش کردست فرار

پدرم نیز به تو دست نیافت تا به منزلگه جاوید شتافت

لیک هنگام دم باز پسین چون تو بر شاخ شدی جایگزین

از سر حسرت با من فرمود کاین همان زاغ پلیدست که بود

عمر من نیز به یغما رفته است یک گل از صد گل تو نشکفته است

چیست سرمایه این عمر دراز؟ رازی اینجاست تو بگشا این راز

زاغ گفت : گر تو درین تدبیری عهد کن تا سخنم بپذیری

عمرتان گر که پذیرد کم و کاست دیگران را چه گنه کاین ز شماست

زآسمان هیچ نیایید فرود آخر از این همه پرواز چه سود؟

پدر من که پس از سیصد و اند کان اندرز بد و دانش و پند

بارها گفت که بر چرخ اثیر بادها راست فراوان تاثیر

بادها کز زبر خاک وزند تن و جان را نرسانند گزند

هر چه از خاک شوی بالاتر باد را بیش گزندست و ضرر

تا به جایی که بر اوج افلاک آیت مرگ شود پیک هلاک

ما از آن سال بسی یافته‌ایم کز بلندی رخ بر تافته‌ایم

زاغ را میل کند دل به نشیب عمر بسیارش از آن گشته نصیب

دیگر این خاصیت مردار است عمر مردار خوران بسیار است

گند و مردار بهین درمانست چاره رنج تو زان آسانست

خیز و زین بیش ره چرخ مپوی طعمه خویش بر افلاک مجوی

آسمان جایگهی سخت نکوست به از آن کنج حیاط و لب جوست

من که بس نکته نیکو دانم راه هر برزن و هر کو دانم

آشیان در پس باغی دارم وندر آن باغ سراغی دارم

خوان گسترده الوانی هست خوردنی‌های فراوانی هست

آنچه زان زاغ و را داد سرا گند زاری بود اندر پس باغ

بوی بد رفته از آن تا ره دور معدن پشّه، مقام زنبور

نفرتش گشته بلای دل و جان سوزش و کوری دو دیده از آن

آن دو همراه رسیدند از راه زاغ بر سفره خود کرد نگاه

گفت :خوانی که چنین الوانست لایق حضرت این مهمانست

می‌کنم شکر که درویش نیم خجل از ما حضر خویش نیم

گفت و بنشست و بخورد از آن گند تا بیاموزد از و مهمان پند

عمر در اوج فلک برده به سر دم زده در نفس باد سحر

ابر را دیده به زیر پر خویش حیوان را همه فرمانبر خویش

بارها آمده شادان ز سفر به رهش بسته فلک طاق ظفر

سینه کبک و تذرو و تیهو تازه و گرم شده طعمه او

اینک افتاده بر این لاشه و گند باید از زاغ بیاموزد پند؟

بوی گندش دل و جان تافته بود حال بیماری دق یافته بود

گیج شد، بست دمی دیده خویش دلش از نفرت و بیزاری ریش

یادش آمد که بر آن اوج سپهر هست پیروزی و زیبایی و مهر

فرّ و آزادی و فتح و ظفرست نفس خرّم باد سحرست

دیده بگشود و به هر سو نگریست دید گردش اثری زینها نیست

آنچه بود از همه سو خواری بود وحشت و نفرت و بیزاری بود

بال بر هم زد و برجست از جا گفت : کای یار ببخشای مرا

سال‌ها باش و بدین عیش بناز تو و مردار تو عمر دراز

من نیم در خور این مهمانی گند و مردار ترا ارزانی

گر بر اوج فلکم باید مرد عمر در گند به سر نتوان برد

شهپر شاه هوا اوج گرفت زاغ را دیده بر او مانده شگفت

رفت و بالا شد و بالاتر شد راست با مهر فلک همسر شد

لحظه‌‌ای چند بر این لوح کبود نقطه‌ای بود و سپس هیچ نبود

دکتر پرویز ناتل خانلری و گذری به اشعار و زندگی نامه ی او

مطالب مشابه :

عقاب (دکتر پرويز ناتل خانلری)

نامه ای از دکتر پرویز فرشید(کوچه باغی)

شعرعقاب دکتر پرویز ناتل خانلری

شعرزیبای عقاب و کلاغ از دکتر پرویز خانلری

دکتر پرویز ناتل خانلری و گذری به اشعار و زندگی نامه ی او

شعر عقاب و کلاغ (دکتر پرویز خانلری)

شعر زیبای عقاب از دکتر پرویز ناتل خانلری

عقاب و كلاغ (شعری از دکتر پرویز خانلری)

عقاب (دکتر پرویز ناتل خانلری)