مطالعات جغرافیایی

وجه تسمیه ارومیه:

واژه «ارومیه» مشتمل از دو کلمه «اور» و«میه» است. زبان های باستانی اور به معنای شهر، جا، مکان و قلعه است، مانند اورشلیم. و «میه» یا «میا» نیز به معنای آب است و این شهر را به سبب وفور آب «شهر آب» نامیده اند. از سوابق اولیه ی بنای این شهر که فعلا به نام ارومیه معروف است اطلاعات چندانی در دست نیست. هم چنین اطلاع درستی از این که نام باستانی ارومیه چه بوده، در دست نیست. تنها می دانیم که کرانه های باختری دریاچه ارومیه را در قدیم گلیزان می نامیدند. گروهی به اشتباه آن را با شهرستان چی چست ( شیز) یکی می دانند. برخی نام آن را مشتق از شهر ارومچی ترکستان چین می دانند. برخی نیز ارومیه را از شهرهایی می دانند که انوشیروان بنا کرده و می گویند پس از آن که سپاهیان ایران به فرماندهی انوشیروان وارد شامات (سوریه) شد و شهر انطاکیه را تسخیر نمود، دستور داد تا اهالی آن شهر را به ایران کوچ داده و در این شهر اقامت دهند. سپس شهری به نام «رومیه» ساخته شده و مردم انطاکیه در آن ساکن شدند و بعد کلمه رومیه رفته رفته به ارومیه تبدیل شده است. به عقیده بعضی دیگر از مورخین ارومیه محل تولد زرتشت پیغمبر بوده و از اماکن مقدسه زرتشتیان به شمار می رود. بر اساس نوشته های کتاب «اوستا» در نیمه قرن هفتم قبل از میلاد؛ زرتشت در کنار رود «داییتا» که از رودخانه های استان آذربایجان غربی است از جانب خدای بزرگ مأمور اصلاح امور مردم شده و در حاشیه باختری دریاچه «چی چست» به اشاعه مذهب خود پرداخته است. نام باستانی شهر ارومیه و دریاچه آن چیست وچیستا است.سریانیان آن را ارومیا و ارمنی ها «ارومی،اورمیه»واعراب آن را «ارمیه»،ایرانیان«ارومی،ارومیه» نوشته اند.شهرارومیه را می توان به باغی شبیه قلب انسان تشبیه کرد که ساختمان و عمارت میانی آن را درختان پربار وباغات ومراتع سرسبز چون نگینی در برگرفته اند وازاین نظر بی جهت نیت که در گذشته آن را دارالنشاط لقب داده اند آب وهوای آن معتدل وبه مجاورت با دریاچه نسبتاً مرطوب می باشدودارای زمستان کمی طولانی است.

از شواهد و آثار باستانی منطقه؛ معلوم می شود که ارومیه در زمان دولت ماد نیز آباد و مسکون بوده است. از برخی آثار عتیقه و ابنیه ی تاریخی این منطقه و اطراف آن مانند قلعه حسنلو، گوی تپه، صورت حجاری شاه ساسانی، بنای مسجد جامع و کلیسای ننه مریم و بعضی آثار دیگر به درستی مشخص می شود که این منطقه از گذشته های دور با کمی تغییر محل (گوی تپه – تویراق قلعه - چیچکلو و نیز محل فعلی ) وجود داشته است. همین طور از روی نبش قبوری که کشف شده؛ قدمت این ناحیه را تا چهار هزار سال پیش از میلاد مسلم می دانند. باختر دریاچه ارومیه همواره بیش از سایر نقاط ایران مورد توجه ملل ما قبل تاریخ قرار داشت، زیست گاه های متعددی نیز که امروزه تپه هایی از آن ها باقی است، نشان دهنده همین امر است.

آثار مکشوفه از تپه های تاریخی گوی تپه و حسنلو گواه بارز این ادعا است. «گوی تپه» با قدیمی ترین تپه های باستانی بین النهرین، آسیای صغیر و فلات ایران قابل مقایسه است. انتساب چند زرتشتی که در هنگام تولد عیسی (ع) به بیت الحم رفته بودند و در ارومیه مدفون اند؛ حاکی از آن است که این شهر یکی از بزرگ ترین کانون های مذهبی و اجتماعی گذشته های دور بوده و سرداران و امپراطوران روم جهت دست یابی به ‌آتشکده یا آذرخش بزرگ زرتشتیان (آذرگشسب) و پایتخت تابستانی ساسانیان ( گزنا) یا تخت سلیمان، بارها از آن عبور کرده اند. بعد از اسلام؛ نیز ارومیه دومین شهر مهم آذربایجان، پس از مراغه، به شمار می رفت. از قرن 15 میلادی که ترکان عثمانی جایگزین امپراطور روم شرقی شدند، ارومیه به عنوان شهر سرحدی اهمیت بسیار زیادی پیدا کرد و از برج و باروی مهمی برخوردار شد. برج سه گنبد و مسجد جامع ارومیه از یادگارهای عظمت تمدن اسلامی در منطقه به شمار می رود. در این دوران شهر ارومیه؛ نقطه تلاقی اقوام و ادیان پیرامون خود از قبیل آشوری ها، ارمنی ها، یهودی ها، و بالاخره مسلمانان بود. منطقه تاریخی ارومیه از قرن ها پیش مهد تمدن و مرکز علم و دانش بوده و شهر ارومیه یکی از مناطق معتبر علوم قدیمه به شمار می رفته، علما و فضلا و دانشمندان متبحر، اصول فقه اسلامی و حکمت و فلسفه و ادبیات را به علاقه مندان تدریس می کردند.

اوضاع اجتماعی:

موقعیت اقتصادی اجتماعی:

این استان یکی از مناطق مستعد کشاورزی است. علاوه بر این وجود ایلات و عشایر در دامداری استان نقش قابل توجهی دارد. این استان از نظر اکتشاف و بهره‌برداری منابع معدنی نسبت به سایر استانها در وضع مطلوبی قرار ندارد. بررسی ترکیب کارگاههای موجود استان نیز نشان می‌دهد که دو گروه صنعتی کانیهای غیرفلزی و غذایی - داروئی در بین سایر صنایع بالاترین تعداد میزان اشتغال را دارد. از جمله معادن این استان می‌توان به معادن مصالح و سنگهای ساختمانی، گرانیت، میکا، زرنیخ، تالک، تراورتن، طلا، خاک نسوز و پوکه معدنی اشاره کرد.

در حقیقت زیبایی شهر ارومیه که با شهرهای اروپایی برابری می کند با خیابان های دلگشا و پارک های پر گل وعطر آمیز تماماً مدیون زحمات رادمردان متدین و تلاشگر ارومیه میباشد.

شناخت زیست بوم استان آذربایجان غربی

-1 ) جغرافیای سیاسی استان

استان آذربایجان غربی در شمال غربی ایران و در حد فاصل 35 درجه و 58 دقیقه تا 39 درجه و 46 دقیقه عرض شمالی از خط استوا و 44 درجه و 3 دقیقه تا 47درجه و 23 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته است .

مساحت این استان بدون احتساب دریاچه ارومیه حدود 37614 کیلومتر مربع است و 65/2 درصد از مساحت کل کشور را شامل می شود. این استان از طرف شمال و شمال شرق با جمهوری آذربایجان (جمهوری خود مختار نخجوان)، از غرب با کشورهای ترکیه و عراق، از جنوب با استان کردستان و از شرق با استان آذربایجان شرقی و زنجان همسایه است .

2 ) راه های استان

استان آذربایجان غربی تنها استانی است که با چهار کشور خارجی مرز مشترک دارد. طول مرزهای خارجی این استان برابر است با 835 کیلومتر ، به ترتیب زیر می باشد: از طرف شمال نزدیک به 135 کیلومتر مرز آبی رودخانه ارس با جمهوری نخجوان و ارمنستان ، از طرفشمال غربی و غرب نزدیک به 488 کیلومتر مرز خاکی ترکیه و از طرف مغرب نیز 200 کیلومتر مرز خاکی با کشور عراق .

استان آذربایجان غربی از اهمیت اقتصادی خاصی برخوردار بوده و دارای مبادی متعدد ورود و خروج کالا در سطح داخلی و بین المللی است . 9 گمرک مرزی و 7 بازار چه مشترک مرزی در استان فعال می باشد. راه آهن سراسری ایران از طریق ترکیه به اروپا متصل می شود که مهم ترین معبر ارتباطی میان غرب و شرق محسوب می شود .

3 ) تقسیمات سیاسی استان

براساس آخرین تقسیمات کشوری ، دارای 14 شهرستان و 36 بخش، 109 دهستان و 35 شهر می باشد و مرکز آن شهر تاریخی ارومیه است.

شهرستان	مرکز شهرستان	بخش	دهستان	شهر	نام شهرها
ارومیه	ارومیه	5	20	5	ارومیه،قوشچی،نوشین،سیلوانا،سرو
اشنویه	اشنویه	2	4	2	اشنویه،نالوس
بوکان	بوکان	2	7	2	بوکان،سیمینه
پیرانشهر	پیرانشهر	2	5	2	پیرانشهر،گردکشانه
تکاب	تکاب	2	6	1	تکاب
چالدران	سیه چشمه	2	5	2	سیه چشمه، آواجیق
خوی	خوی	5	14	4	خوی، فیرورق، ایواوغلی،قره ضیاءالدین
سردشت	سردشت	2	6	3	سردشت،ربط،میرآباد
سلماس	سلماس	2	7	2	سلماس، تازه شهر
شاهین دژ	شاهیندژ	2	5	2	شاهین دژ، کشاورز
ماکو	ماکو	3	10	4	بازرگان ، ماکو،پلدشت،شوط
مهاباد	مهاباد	2	5	1	مهاباد
میاندوآب	میاندوآب	3	11	3	میاندوآب، باروق،چهاربرج
نقده	نقده	2	4	2	نقده،محمدیار

استان آذربايجان غربی که مرکز آن شهر تاريخی اروميه است، براساس آخرين تقسيمات كشوری دارای 14 شهرستان بوده كه عبارتند از: اروميه، اشنويه، بوكان، پيرانشهر، تكاب، چالدران (سيه چشمه)، خوی، سردشت، سلماس، شاهين دژ، ماكو، مهاباد، مياندوآب، نقده. اين استان در بر گيرنده شهرستان ها, شهرها, دهستان ها و روستاهای متعددی بوده و بر اساس آخرين سرشماری سراسری سال 1375 كشور, جمعيت آن 2496080 نفر برآورد شده است.

4) جغرافیای طبیعی استان

منطقه آذربایجان یکی از مراکز بزرگ فعالیتهای درونی زمین و کانون لرزشهای شدید است. این منطقه در دوره ترشیاری، در نتیجه فشارهای وارد بر قفقاز و آسیای صغیر شکل گرفته است و در اثر این فشارها، کوه ها و گسلهای کنونی استان به وجود آمده اند. براین اساس، آثار گسترش توده های آذرین درونی و بیرونی ، سنگهای دگرگونی و سنگهای رسوبی از دوره های مختلف زمین شناسی نیز در استان آذربایجان غربی، به وفور دیده می شود.

سرزمین آذربایجان از فلات مرتفعی تشکیل شده و ارتفاعات عمده آن را بخصوص در قسمتهای مرکزی، آتشفشانهای خاموش تشکیل می دهد و نقطه پست آن دریاچه ارومیه است که حدود 1220 متر از سطح دریاهای آزاد ارتفاع دارد.[1]

بلند ترین ارتفاعات آذربایجان در غرب و نواحی مرزی واقع شده است . این رشته ارتفاعات که شیب آن بطرف ایران کم می شود، از جهت شمال به رشته ارتفاعات آرارات که در خاک ترکیه واقع شده است ، امتداد می یابد و در جهت جنوب امتداد آن تا مرز ایران و عراق گسترش می یابد . رشته کوههای آرارات و کوههای مرزی غرب استان آذربایجان غربی تا شهرستان سردشت گسترش یافته است. بلندترین این کوهها به ترتیب از شمال به جنوب ، اورین (خوی)، برده رش (ارومیه)، ساری داش (اشنویه) و ملکان (پیرانشهر) است .

5) وضعیت گسلها و زلزله خیزی استان

بطور کلی منطقه آذربایجان یکی از مراکز بزرگ هیجانات درونی زمین و لرزشهای شدید است. آتشفشانها و زلزله های سخت، وضع برجستگی ها را چندین بار دگرگون ساخته، تشنجات شدید زمین در حوالی ارومیه چنان نظم طبقات را بهم ریخته که طبقات رسوبات جدید از محل اولیه پرتاب و با ارتفاعات قابل ملاحظه ای بر روی رسوبات عهد اول مستقر ساخته است . جنبش های کوهزایی منطقه عموماً شامل دو سری حرکات جنبشی بوده است. استان آذربایجان غربی از نظر پیش بینی احتمالی وقوع زلزله و شدت تخریب به چهار پهنه تقسیم می شود:

1) نواحی بدون تخریب و با احتمال لرزه خیزی ضعیف؛ شامل نواحی جنوب شرقی استان، شهرستانهای میاندوآب، شاهین دژ، تکاب و نواحی شمال شرقی بوکان.

2) نواحی تخریب کم با احتمال لرزه خیزی نسبتا کم، شامل نواحی که در جنوب شرقی بصورت کمربند باریک از شرق ارومیه شروع و به طرف جنوب از مهاباد گذشته تا جنوب بوکان ادامه دارد و پهنه محدودی در شمال شرقی استان .

3) نواحی تخریب متوسط؛ با احتمال لرزه خیزی متوسط؛ شامل نواحی در شمال شرقی و قسمتهای عمده ای از حاشیه نوارمرزی وارتفاعات غرب استان .

4) نواحی با تخریب زیاد و احتمال لرزه خیزی شدید؛ شامل نواحی است که از ماکو در شمال آغاز و تا خوی و سپس تا سلماس و اطراف آن امتداد می یابد. در این نواحی احتمال وقوع زلزله با درجه 7 ریشتر زیاد است. [2]

آب ها

این استان از نظر حوضه آبریز به سه حوضه تقسیم می شود: آبهای سطحی نواحی شمال و شمال غرب استان در محدوده حوضه آبریز اصلی دریای خزر، قسمتهای مرکزی و جنوب شرقی آن درمحدوده حوضه آبریز دریاچه ارومیه ونواحی محدودی در حاشیه مرز عراق در محدوده حوضه آبریز خلیج فارس ودریای عمان واقع می شود.

قسمتهای عمده آبهای سطحی استان در حوضه آبریز دریاچه ارومیه جریان دارد. این حوضه آبریز اصلی به چهار حوضه آبریز فرعی به نامهای زیر حوضه زولاچای، زیر حوضه نازلو چای، زیرحوضه مهاباد چای و زیر حوضه زرینه رود و سیمینه رود تقسیم شده است.

اکثر رودخانه های استان از دامنه های این ارتفاعات واز غرب به شرق جریان دارند و برخی از آنها در شمال استان در پیوند با رودخانه ارس نهایتا به دریای خزر می ریزند و بقیه رودخانه ها در مرکز و جنوب استان پس از طی مسافتی به دریاچه ارومیه سرازیر می شوند.[3]

اقلیم

آذربایجان غربی تحت تأثیر توده هوای غربی است، ولی در فصول مختلف سال، توده های سرد قاره ای نیز از سیبری و شمال اروپا به این منطقه وارد می شوند. این امر در کاهش دمای استان تأثیر بسیار دارد. کوههای آذربایجان غربی، همانند دیواری طویل و بلند درجهت شمال ، جنوب و جنوب شرقی کشیده شده اند و تقریباً مانع نفوذ و عبور توده هوای غربی به ایران و بخصوص به آذربایجان غربی می شوند ، اما توده های هوای باران زایی که به این استان می رسند، پس از برخورد با کوهها بالا رفته ، سرد می شوند و بارش ایجاد می کنند. بر اثر همین بارشها، رودهای پرآب و تالابهای زیادی پدید می آید. متوسط میزان باران سالیانه استان 400 تا 300 میلی متر ودر ارتفاعات به 900 میلی متر می رسد و حداکثر آن در پاییز و زمستان بصورت برف و باران نازل می شود.

گرمای تابستان بندرت تا 38 درجه سانتیگراد بالای صفر می رسد، در حالیکه سرمای زمستان تا 28 درجه زیر صفر کاهش می یابد . لذا این استان جزء مناطق استپی سردسیر می باشد.

به علت قرار گرفتن استان در عرض 37 درجه و بالاتر، میزان تبخیر آن نسبت به سایر نقاط کشور کمتر بوده و حدوداً از 1500 میلی متر در سال تجاوز نمی کند . تعداد ماههای خشک سال نیز 3 تا 5 ماه و تعداد روزهای یخبندان در سال 150 الی 180 روز در سال می باشد. میزان رطوبت نسبی بین 25- 29 درصد متغیر است .

جدول (1-2) مشخصات بارندگی، رطوبت نسبی ودرصد حرارت در استان آذربایجان غربی

5 ) دریاچه ارومیه

«پارک ملی دریاچه ارومیه درشمال غرب کشور و در حد فاصل استان های آذربایجان غربی و شرقی قرار دارد و فاصله آن با شهرستان ارومیه 18 کیلومتر است. این پارک بین 45 تا 46 درجه طول شرقی و 37 تا 38 درجه شمالی واقع است.»[4] دریاچه ارومیه به عنوان یک اکوسیستم بی نظیردر سطح جهان، بستر مناسبی برای توسعه گردشگری در استان فراهم آورده است.

«محیط خشکی دریاچه با حیات جانوری متنوع و جزایر 102 گانه اش انبوهی از نیزارها، تالابها و جنگلهای درخچه ای گز، مجموعه نادری از اکوسیستمها را در خود جای داده است و محیط آبی آن با خصوصیات شیمیایی و درمانی و جانداران آرتمیا و نیز خیل عظیم پرندگان نادر، آن را در بین پارک های ایران و جهان متمایز ساخته است.» [5]

«دریاچه ارومیه بسته به سالهای کم آبی و پرآبی بین 4000 تا 6000 کیلومتر مربع وسعت داد و پیرامون آن 463 کیلومتراست. طولدریاچه در حدود 130الی 140 کیلومتر و عرض آن بین 15 الی 40 کیلومتر است . ارتفاع دریاچه از سطح آب های آزاد 1275 متر و عمق متوسط آن 5 الی 6 مترتخمین زده می شود که در بعضی جاها به 14 الی 16 متر می رسد. آب دریاچه بسیار شور بوده و میزان نمک محلول در آن دو برابر اقیانوسها است. و بعد از بحرالمیت شورترین دریاچه جهان می باشد و هیچ نوع ماهی در آن زیست نمی کند و تنها موجودات زندهدریاچه، جلبکها و موجوداتی ریز به نام آرتمیا است که از نظر غذایی دارای ارزش بسیار زیادی است.» [6]

6 ) جغرافیای انسانی

«جمعیت استان آذربایجان غربی در سال 1375 ، 2496320 نفر بوده که 16/4 درصد از جمعیت کشور را تشکیل می دهد. رشد جمعیت استان بین سالهای 65- 1375 به میزان 39/2 درصد بوده که در مناطق شهری 83/3 درصد ودر مناطق روستایی 1./1 درصد بوده است. در سال مزبور استان دارای 470633 خانوار بوده که از این تعداد 270974 خانوار در مناطق شهری و 199651 خانوار در مناطق روستایی و 8 خانوار غیر ساکن بوده اند. »[7]

7 ) دین و زبان

مردم منطقه اکثریت پیرو دین اسلام ودارای مذهب شیعه و سنی می باشند. گروه هایدینی و نژادی دیگری که بومی استان هستند، اقلیت جمعیت را تشکیل می دهند. این گروه اقلیت عبارتند از : آشوری، کلدانی، ارمنی، یهودی و زرتشتی .

زبانهای ترکی، کردی، آشوری وارمنیزبانهایمعمول امروز در ارومیه هستند. زبان کردی دارای لهجه های متعددی است و در هر شهر وولایتی لهجه مخصوص متداول است .

) تاریخ استان آذربایجان غربی

از نظر تاریخی، تاریخ باستانی آذربایجان با تاریخ قوم ماد درآمیخته است. قوم ماد پس ازمهاجرت به ایران، آرام آرام قسمتهای غربی ایران از جمله آذربایجان را تصرف کردند. مقارن این ایام دولتهایی دراطراف آذربایجان وجود داشت که از آن جمله می توان به دولت آشور در شمال بین النهرین، دولت هیق در آسیای صغیر، دولت اورارتو در نواحی شمال و شمال غرب، اقوام کادوسی در شرق و کاسیها در حوالی کوههای زاگرس اشاره کرد .

بعد از تاسیس دولت ماد، آذربایجان به ماد کوچک معروف شد و مشتمل بر شهرهای قدیمی همدان، ری، اصفهان و کرمانشاه بود. بعد از غلبه اسکندر مقدونی به ایران، سرداری به نام آتورپات در آذربایجان ظهور کرد و از اشتغال آن توسط یونانیان ممانعت به عمل آورد. از آن به بعد این سرزمین به نام آتورپاتگان معروف شد. آتورپات به پادشاهی رسید و آن ناحیه را مستقل اعلام نمود. حکومت جانشینان آتورپات در اذربایجان در زمان اشکانیان نیز ادامهیافت و این منطقه توانست استقلال خود را حفظ کند. سرانجام اردشیر بابکان موسس سلسه ساسانی بر حکمرانان آذربایجان استیلا یافت. » [8]

8) شناخت اقلیم شهر ارومیه

) ویژگی های اقلیمی

از عواملموثر بر اقلیم شهرستان ارومیه می توان به توپوگرافی منطقه و جهت گیری ارتفاعات، وجود دریاچه ارومیه، وزش بادها و عبور جریانهای هواییمرطوب مدیترانه ای، اقیانوسی و توده هوای سرد سیبری شمال و شمال شرقی اشاره نمود. بطور کلیسه نوع اقلیم بر شهرستان مذکور حکم فرما می باشد.

این سه اقلیم عبارت است از :

- بری ملایم، نیمه مرطوب، سرد تا نیمه گرم

- بری، مرطوب، خیلی سرد تا معتدل

- بری، نیمه مرطوب، خیلی سرد تا معتدل

بخش شرقی شهرستان دارایاقلیم بری ملایم ، نیمه مرطوب، سرد تا نیمه گرم است. قسمت شمال و شمال غرب شهرستان که شامل بخش صومای برادوست و بخش غربی دهستان انزل جنوبی می شود، تحت تاثیر اقلیم بری، مرطوب خیلی سرد تا معتدل قرار دارد. اقلیم نواحی مرکزی و پایین شهرستان ارومیه شامل جنوب ، جنوب غرب و بخشی از غرب شهرستان از نوع بری، نیمه مرطوب، خیلی سرد تا معتدل می باشد.

توده های هوایی مدیترانه ای و اقیانوسی (اطلس) که از سمت غرب وارد منطقه می شود، به علت اینکه با رطوبت همراه است، ایجاد بارندگی می نماید.

توده های هوایی سرد سیبری که از شمال و شمال شرق ایران وارد می شوند، منشاء قطبی داشته و سبب کاهش دمایهوا در سطح شهرستان می گردد. اگر توده های هوایی فوق بایکدیگر در منطقه بر خورد کنند، سبب بارش برف می شود. ولی با استیلای توده های هوایی مدیترانه ای و اقیانوسی، بارش اغلب به شکل باران است اما با حاکم شدن توده هوایی سیبری میزان دمای هوا کاهش می یابد.

9) دما

حداکثر مطلق درجه حرارت در ایستگاه ارومیه 38 درجه سانتیگراد در ماههای تیر و مرداد ماه و حداقل مطلق آن 8/22- درجه سانتیگراد در دی ماه است میانگین حداکثر دمای سالانه 5/17 درجه سانتی گراد و میانگین حداقل آن 4/5 درجه سانتی گراد به ثبت رسیده است .

اختلافدما در ایستگاه ارومیه و قوشچی بسیار اندک است، بطوریکه در این ایستگاه حداکثر مطلق دمای سالانه39 درجه سانتی گراد و در مرداد و حداقل مطلق آن 1/17- درجه سانتیگراد در دی ماه، میانگین حداکثر سالانه 2/17 درجه سانتی گراد و میانگین حداقل آن نیز 6/5 به ثبت رسیده است. میانگین دما در سطح شهرستان ارومیه در نواحی غربی و کوهستانی بین 10- 5 درجه سانتی گراد بوده ودر فصل تابستان هوا در این نقاط خنک تر و در فصل زمستان هوا سردتر از سایر نواحی می باشد. بطور کلی فصل زمستان در غرب شهرستان زودتر از مناطق جلگه ای و ساحلی آغاز و دیرتر تمام می شود.

زمستان شهرستان ارومیه از اواسط فصل پائیز شروع شده ودمای هوا رفته رفته کاسته می شود و اوج سرما در ماههای دی و بهمن می باشد که درجه حرارت به زیر صفر می رسد . اوج گرما نیز در ماههای تیر و مرداد بوده که تا 38 درجه سانتیگراد هم می رسد.

10) بارندگی

ریزش نزولات جوی در عرض سال در سطح شهرستان متفاوت است، بدین معنی که حداکثر بارندگی در فصل زمستان اتفاق می افتد، اما میزان آن در فصل بهار و پاییز کمتر است. میزان بارندگی در نواحی ساحلی کمتر از سایر نقاط است. در ایستگاه قوشچی میانگین بارندگی سالانه 3/256 میلیمتر می باشد و هرچه از ساحل دور می شویم بر میزان بارندگی افزوده می شود. بطوریکه در ایستگاه ارومیه به 3/349 میلیمتر می رسد.

با نزدیک شدن به نواحی غربی و کوهستانی شهرستان، بدلیل وجود ارتفاعات میزان بارندگی افزایش یافته و در ارتفاعات به 650 میلیمتر می رسد. کمترین میزان بارندگی در ایستگاه ارومیه مربوط به شهریور ماه با 6/1 میلیمتر و در ایستگاه قوشچی مربوط به مرداد ماه با 4/1 میلیمتر می باشد.

نمودار(1) میزان بارندگی، رطوبت نسبی و درجه حرارت ارومیه (مأخذ: اقلیم و معماری مرتضی کسمایی)

بشترین میزان بارندگی در ایستگاه ارومیه متعلق به فروردین ماه با میزان 7/62 میلیمتر و در ایستگاه قوشچی متعلق به اردیبهشت ماه 7/47 میلیمتر می باشد این میزان در نواحی مرزی مناطق غربی شهرستان بدلیل وجود ارتفاعات افزایش می یابد.

نمودار(2) زوایای تابش خورشید در عرض جغرافیایی 37 در جه (ماخذ: اقلیم و معماری مرتضی کسمایی)

11) رطوبت نسبی

درصد رطوبت نسبی برخلاف دمادر نواحی ساحلی بیشتر بوده و هرچه به طرف غرب پیش می رویم از میزان آن کاسته می شود. متوسط رطوبت نسبی سالانه در ایستگاه ارومیه 60 درصد و در ایستگاه قوشچی 67 درصد است. حداقل رطوبت نسبی در ارومیه 30 تا 61 درصد و حداکثر آن بین 67 تا 87 درصد به ثبت رسیده است. در صورتیکه در نواحی ساحلی حداقل رطوبت نسبی بین 43 تا 67 درصد و حداکثر آن بین 77 تا 88 درصد می باشد. کمترین رطوبت نسبی مربوط به ماههای خرداد، تیر و مرداد و بیشترین آن مربوط به ماههای اسفند، دی و بهمن می باشد. در نواحی غربی از میزان رطوبت نسبی کاسته شده که علت این امر وجود ارتفاعات و پائین بوده درجه حرارت محیط می باشد.

12) بادها

بادها یکی از عناصر اقلیمی است که جهت وزش، مقدار و شدت آن در تغییرات آب و هوایی و میزان بارندگی مؤثر می باشد. حداکثر فراوانی دیده بانی شده باددر ایستگاه ارومیه 30 درصد می باشد که از غرب می وزند بطوریکه می توان باد غرب را باد غالب منطقه به شمار آورد. بادهای که از جهت شمال شرق، شمال و جنوب شرق می وزند از نظر تناوب وزش با 6/13، 13 و 7/10 درصد در رتبه های بعدی قرار می گیرند. معمولاً بارندگی در ماههایی متمرکز شده اند که بادهای غربی تفویق دارند. در فصل بهار شدت و مدت وزش بادها بیشتر است سپس در فصل تابستان پائیز و زمستان و سرانجام در فصل بهار تعادلی نسبی بین بادهای شرقی و غربی برقرار می شود.

دریاچه ارومیه نیز با ایجاد نسیم های مختلف به هنگام روز و شب به جابجایی توده های سطحی کمک می کند، مخصوصاً در فصول معتدل و گرم سال اثر دریاچه در ایجاد نسیم محسوس تر است. در فصل پائیز راستای این جابجایی شرقی – غربی است و در فصل زمستان وزش باد از سمت غرب کاملاً محسوس است و در مجموع، اصلی ترین جهت وزش باد از سمت غرب می باشد.

بادهای محلی که در منطقه ارومیه می وزند به قرار زیر است:

- بادهای سلماس: این باد با جهت شمالی و جنوبی می وزد و در ارومیه به نام باد سلماس (شمال) مشهور است.

- باد سپید و سیاه: در جهت عکس باد شمالی می وزد و در اصطلاح محلی به "آق یل" مشهور است.

- نسیم خشکی دریا: این باد به سبب اختلاف فشار بین خشکی و دریاچه محسوس است و در طول روز جهت آن از سمت دریاچه به خشکی و در شب جهت آن از خشکی به دریا است.

نمودار (3) جهت و سرعت باد ارومیه ماخذ: اقلیم و معماری مرتضی کسمایی

13) منابع آب

شهرستان ارومیه از نظر تفسیم بندی حوضه های آبریز در محدوده حوضه آبریز اصلی دریاچه ارومیه و زیر حوضه نازلو چای قرار می گیرد. این زیر حوضه از جانب غرب به ارتفاعات و از سوی شرق به دریاچه ارومیه محدود است. بیشتر آبهای سطحی که در این محدوده جریان دارد از ارتفاعات غربی سرچشمه گرفته و به دریاچه ارومیه سرازیر می شوند. بیشترین حجم آبهای سطحی شهرستان ارومیه از نزولات آسمانی می باشد که توسط رودخانه دائمی و فصل جریان یافته و به علت کوتاهی فاصله حوضه آبریز به دریاچه ارومیه می ریزند و قسمتی نیز به آبهای زیر زمینی می پیوندد.

14) آبهای سطحی

مهمترین رودخانه های این شهرستان عبارتنداز: رودهای نازلو چای، روضه چای، برده سور و باراندوز چای.

- رود نازلو چای: این رودخانه از کوههای منطقه کردستان ترکیه سرچشمه می گیرد. و در شمال رباط قسمتی از آن خط مرزی را تشکیل داده و سپس وارد ایران می شود و در مسیر خود پس از تشکیل دادن دلتایی دو شعبه گردیده وارد دریاچه ارومیه می شود.

- باراندوز چای: از کوههای مرزی جمال الدین سرچشمه گرفته و بسوی شمال جاری می شود و از روستای باراندوز گذشته و از ماشقان به طرف شرق رفته و شعبه ای از باغ شیرین نیز به آن می پیوندد و در نزدیکی روستای جیران وارد دریاچه ارومیه می شود.

- برده سور (شهر چای – بکشلو چای): از رودخانه های مستقل زیر حوضه نازلو چای است که در جنوب غربی مرکز شهرستان ارومیه جریان دارد. این رود از کوههای زرینه با ارتفاع 3100 متر، کمال با ارتفاع 3386 متر و رزیناتابوتان با ارتفاع 3369 متر واقع در حدود 44 کیلوتری جنوب غربی شهر ارومیه سرچشمه می گیرد و آبادیهای برده سور، سیلونا و شهر ارومیه را مشروب ساخته و در نهایت به دریاچه ارومیه می ریزد. این رودخانه با نامهای شهر چای و بکشلو چای معروف بوده و در مسیر خود رودخانه کاکو، کوسه لو، و میر آباد را دریافت می کند و رودخانه قره قبی از انشعابات آن می باشد. منبع تغذیه این رودخانه نزولات جوی است و در جهت غرب به شرق جریان دارد.

- روضه چای (قودوق): از رودخانه های مستقل زیر حوضه نازلو چای که در غرب و شمال مرکز شهرستان ارومیه جریان دارد می باشد. از کوه ملاولی با ارتفاع 2245 متر واقع در 15 کیلومتری غرب شهر ارومیه سرچشمه می گیرد و در شمال شرقی آبادی قهرمانلوی پایین به دریاچه ارومیه می ریزد.

15) آبهای زیرزمینی

آبهای زیرزمینی جلگه ارومیه در نواحی دشتهای رسوبی و دامنه ای شهرستان ارومه منبع مناسبی برای تأمین کمبود آب زراعی این منطقه می باشد. طبق آمار سال 1381، 918 حلقه چاه عیق ، 1796 حلقه چاه نیمه عمیق 46 رشته قنات و 103 دهانه چشمه دائمی در این جلگه وجود داشته است که بطور متوسط مقدار تخلیه سالانه آنها در حدود 625466 میلیون متر مکعب آب برآورد می شود و بیشترین حجم آبهای زیرزمینی استحصال شده متعلق به چاههای نیمه عمیق در این نواحی می باشد. منبع تغذیه آبهای زیرزمینی نزولات جوی، رودهای نازلو چای و روضه چای در شمال وشهر چای (برده سور) و باراندوز چای در جنوب این منطقه است.

جدول (1-3) منابع آبهای زیر زمینی شهرستان ارومیه و مقدار تخلیه سالانه آنها در سال 1381

چاه عمیق	چاه نیمه عمیق	قنات	چشمه
تعداد	تخلیه سالانه	تعداد	تخلیه سالانه	تعداد	تخلیه سالانه	تعداد	تخلیه سالانه
918	282/319	1796	317177	46	4090	103	31967

ماخذ: مطالعات شرکت سهامی آب منطقه ای استان آذربایجان غربی

۱۶) پوشش گیاهی

شهرستان ارومیه با توجه به وضعیت اقلیمی و شرایط توپوگرافی، به لحاظ یپوشش گیاهی از تنوع بالای برخوردار است. مناطق کوهستانی غربی شهرستان در محدوده جنگلهای زاگرس قرار می گیرد که سالیان گذشته تخریب و نابود گشته اند و در حال حاضر فقط نمونه هایی از بقایای درختان این جنلگها بصورت پراکنده در منطقه وجود دارد، مناطق دشتی و پایکوهی و دره های شهرستان از نظر پوشش گیاهی علفی و بوته ای یکساله و چند ساله نسبتاً غنی است و اینگونه مراتع نسبتاً مرغوبی را تشکیل می دهند. طبق گزارش اداره طبعی در منطقه ارومیه 46 هکتار جنگل و حدود 234 هزار هکتار مرتع وجود دارد.

۱7) تکتونیک زمین

سطح زمین مشتمل بر حدود بیست صفحه تکتونیک مستقل و شناور روی یک لایه نومتر درون زمین است این تکتونیکها به دلیل جریانهای هسته ای مایع داخلی زمین نسبت به همدیگر در حرکت دایم اند. انرژی الاستیک در امتداد لبه های این صفحات جمع می شوند و گاه با یک حرکت ناگهانی آزاد می شوند. از اینرو، بیشترین و بزرگترین زمین لرزه ها در مرز بین تکتونیکها بوجود می آید[9].

فالات ایران از دیدگاه زمین ساختنی (تکتونیک) در ناحیه فعالی قرار گرفته است این فلات بین صفحه عربی در جنوب و جنوب غربی و صفحه توران در شمال شرقی واقع شده است. فعالیتهای این پوسته ها باعث حرکت صفحه عربستان به سمت فلات ایران می شود که چین خوردگی های فراوان، بالا آمدگی پوسته ، کوتاه شدن پوسته از نتایج آن می باشد.[10]

۱۸) زون و گسل منطقه ای

برای تقسیم بندی انجام شده برای واحدهای زمین شناختی و ساختمانی ایران، استان آذربایجان غربی در بخشی از زون البرز غربی و آذربایجان قرار می گیرد. این زون حوادث زیادی را پشت سر گذاشته که آثار آن از پرکامبرین (سرزمین های دگرگونی زنجان، میانه، خوی و شمال ارومیه تا به امروز) قابل مشاهده است.

در آذربایجان غربی مورفولوژی حاکم از نوع کوهستانی پیوسته ولی در بخش شرقی استان فرو نشست تکتونیکی دریاچه ارومیه قرار دارد که در حدود 35- 40 هزار سال پیش شکل گرفته است. از نگاه زمین شناسی ساختمانی و با توجه به عواملی نظیر نقش گسلها به فرآیندهای ماگماتیسم و دگرگونی و به ویژه نوع و خاستگاه پوسته، پهنه های ساختاری زیر را می تون در استان آذربایجان غربی شناسایی کرد.

- زون ماکو- تبریز که مناطقی چون ماکو، یعلی حاجی، مرند و جلفا در آن قرار می گیرند.

- گوه افیولیتی خوی – مرند که مناطقی نظیر سیه چشمه، قره ضیاء الدین، قطور و شمال کوه میشو را شامل می شود.

- پلاتفورم پالئوزوئیک غرب دریاچه ارومیه

- زون دگرگونی اشنویه – مهاباد که ارتفاعات جنوب اشنویه – مهاباد تا سنندج را زیر پوشش قرار می دهد

ویژگیهای زمین شناسی (سنگ شناسی، ماگماتیسم، دگرگونی) زونهای بخش ارومیه به شرح زیر می باشد.

شده و بدون دگرگونی وجود دارد که تغییرات سنی آنها از پرکامبرین تا زمان حال است. در این نواحی پی سنگ پرکامبرین ولکانول دیمنترهای دگرگونی درجه متوسط است که با توالیهای پلاتفرمی پالئوزوئیک پوشیده شده اند. مشخصات سنگ شناسی سنگهای پالئوزوئیک همانند البرز و ایران مرکزی است، بطوریکه به نظر می رسد نواحی مورد سخن ادامه شمال شرقی ایران مرکزی می باشد. در اینجا، سنگهای مزوزوئیک گسترش محدود دارند. سنگهای ترشیاری عمدتاً انباشته های فلیش هستند که ضخامت و گسترش زیاد دارند. فرآیندهای دینامیک و ماگماتیسم توام با کانه زایی، در این زون در خور توجه است.

19) فرونشست دریاچه ارومیه

دریاچه ارومیه، با وسعت بیش از 5000 کیلومتر مربع، یک فرونشست تکتونیکی نسبتاً جوان است که در شکل گیری آن گسل تبریز (در شمال) و گسل زرینه رود (درغرب) نقش اساسی داشته اند. پی سنگ دریاچه، به سن کرتاسه، با حدود 35 تا 40 متر گل و لای کربناتی با خاستگاه ژئوشیمیایی زیستی و رسوب های درجا پوشیده شده است.

افزون بر آن می توان از نهشته های آواری یاد کرد که همواره رودها و سیلابها، از برون زدهای پیرامون به دریاچه حمل شده اند. براساس گزارشهای موجود، دریاچه ارومیه بازمانده یک دریاچه قدیمی و بزرگتر است که قدمتی در حدود 500 هزار سال دارد. از حدود 35 تا 40 هزار سالقبل (پس از آخرین دوره یخچال) دریاچه ارومیه به شکل کنونی درآمده که در ابتدا پایگاه آبهای شیرین رودخانه ای بوده ولی از 8 تا 9 هزار سال پیش به یک دریاچه فوق اشباع از نمک تدیل شده است. زمین لرزه مهم و تاریخی در این منطقه گزارش نشده است و زمین لرزه های مهم و تاریخی اطراف 100 تا 200 کیلومتر از شهر فاصله دارند که از جانب آنها خطری شهر را تهدید نکرده است.

20) موقعیت شهر ارومیه در ارتباط با جلگه، دریاچه و رودخانه

ارومیه در طول جغرافیایی 00/45 تا 06/45 و عرض جغرافیایی 30/37 تا 36/37 در ارتفاع 1360 متر از سطح دریاهای آزاد و در 20 کیلومتری قسمت غربی دریاچه ارومیه در جلگه ای همواره که از رسوبات رودهای نازلو، شهرچای و باراندوز چای تشکیل یافته، با شیبی ملایم به طرف دریاچه، واقع شده است. این جلگه به طول 25 کیلومتر و عرض 40 کیلومتر توسط رودهای نامبرده شده، که از ارتفاعات مرزی ایران و ترکیه سرچشمه می گیرد، مشروب می شود. رودخانه شهرچای از قسمت جنوب غربی وارد شهر می شود و با سیر در سمت جنوب شهر، باشیبی ملایم به طرف دریاچه سرازیر می شود. هم اکنون شهر از سمت جنوب تا شمال غرب به دامنه کوهها تکیه دارد و از سایر جهات به جلگه باز می شود. مسعود کیهان در کتاب جغرافیایی مفصل ایران، راجب ارومیه می نویسد: « ارومیه همانند ساختمانی میانی است که درختان پربار و باغات و مراتع سرسبز چوننگینی اطراف آن را در برگرفته اند و در گذشته آن را (دارالنشاط) لقب داده بودند، آب و هوای آن معتدل و به علت مجاورت با دریاچه نسبتاً مرطوب می بشاد و دارای زمستان کمی طولانی است.»

۲۱) شناخت تاریخی شهر

) وجه تسمیه ارومیه

بزرگان در کتابهای تاریخی، ارومیه را با نامهای مختلفی ذکر کرده اند. نام باستانی آن چیچست که از نام چیچکلی (chichakly) به معنی گلستان است سریانیان از آن « اورمیا» ارمنی ها « اورمی» اعراب آن را « ارومیه» و ایرانیان « ارومی، ارومیه» نام برده اند.

22) قدمت شهر ارومیه

بطور حتم نمی توان تاریخ دقیقی برای سکونت این مکان ارائه داد. اما براساس اسناد باستان شناسی و مطالب تاریخی، قدمت و تاریخ این شهر به هزاره های اول ق. م می رسد. منابع آشوری از دژی بنام آرمائیت (اورمیاته) نام برده است که به نظر برخی از مورخین در جایگاه کنونی واقع بوده است.

مولفان بزرگی مانند، ابن خردادبه، ابن فقیه همدانی، ابن حوقل، یاقوت حموی، بلاذری و حمدالله مستوفی به اتفاق ارومیه را شهری باستانی، آباد ، زیبا و پر نعمت معرفی کرده اند. از قرائن و اشارتهای تاریخی معلوم می شود که این شهر در زمان دولت ماد، نخستین حکومت ایرانی، مسکونی بوده است. آثار باستانی مشکوفه از گوی تپه در ارومیه، اشاره به تاریخی دور از حکومت ماد دارد. سایر کشفیات باستان شناسی مانند تپه حسنلو، حجاری های خان تختی و ... دلیل بارز بر این ادعاست، و همینطور از روی نبش قبور کشف شده قدمت این منطقه را تا حدود دو هزا سال قبل از میلاد مسیح می دانند. بلاذری در کتاب فتوح البلدان در رابطه با ارومیه می نویسد: « شهری است سخت کهنسال، مجوسان پندارند که بزرگ ایشان زردشت اهل آنجا بوده، صدقه بن علی بن صدقه بن دینار مولای ازد با اهل آن جنگ کرد و به درون شهر شد و بر آن چیره گشت، سپس او و برادرانشان قصرهایی در آن بساختند.»

ابن حوقل در قرن چهارم هجری از ارومیه دیدن می نماید و آنرا شهری سبز و خرم، آباد، دارای تاکستانهای وسیع با تجارت پررونق توصیف می نماید و از مسجد جامع و برج و باروی محکم آن یاد می کند. اصطخری آن را شهر خوش و منزه و سبز، پرخیر و نعمت با نرخ ارزان و آسایش و راحتی معرفی می کند. یاقوت حموی در معجم البلدان می نویسد: ارومیه شهری بزرگ و قدیمی است در آذربایجان، بین آن و دریاچه قریب سه مایل یا چهار مایل است و پندارند که آن شهر زردشت بوده است. من آن شهر را در سال 617 قمری دیدم شهری زیبا و پرنعمت و دارای باغستانهای بسیار و آب فروان و هوای سالم است.

حمدالله مستوفی در کتاب نزهه القلوبف قرن هشتم (ه. ق) در رابطه با آن چنین گفته است: ارومیه شهری بزرگ است. دورش ده هزار گام می باشد بر کنار بحریه چیچست. هوایش گرم است و آبش از چشمه های جبال آن بر می خیزد و به بحریه چیچیست می ریزد... یکصد و بیست پاره قریه دارد. از شهر ارومیه تا تبریز 32 فرسخ است در قدیم این شهر را (طبارما) می خواند.

ارومیه در عصر صفویه دارای 6 ناحیه، شش هزار خانه و هشت مسجد بود.

کاسپار دورویل در سال 1819 م از ارومیه دیدن می کند و می نویسد« طبارمای باستان شهری بزرگ، ثروتمند و پرجمعیت است که در کنار دریاچه شاهی که دریاچه ارومیه نیز نامیده می شود واقع گردیده است. ارومیه امروز مرکز حکومت ایل افشار است که نادر شاه از بین آنان برخاسته است. این شهر به وسیله حصارهای خوب و برجهای عظیمی که به سبکهای ترکها بنا شده حفاظت می شود.»

در قرن 13 (ه.ق) شهر را دیوار و خندق با هفت دروازه، احاطه کرده بود و در مرکز شهر میدان بزرگی بود که چند توپ کهنه و یک عدد خمپاره اندازه در آنجا بود.

جکسن در سفر خود در سال 1903 از منطقه آذربایجان می گذرد و در رابطه با ارومیه می نویسد: پیرامون ارومیه بارویی به شعاع پنج کیلومتر کشیده اند که هفت دروازه و خندقهایی دارد.

قدیمی ترین نقشه شهر ارومیه مربوط به دروه قاجاریه است که توسط یک فرد خارجی به نام کاپاتی واگنر و اسدالله خان سلطان تهیه شده است که در آن اطلاعاتی راجب برج بارو، دروازه های محل توپخانه و کوچه بندی شهر بصورت فرضی مشخص می باشد طبق نقشه، شهر را حصاری مدور خندقی به دروه آن با هفت دروازه احاطه می کند این نقشه با اهداف نظامی و به منظور بررسی و ارائه وضعیت شماتیک نقاط حساس و مهم (ضعف و قوت دفاعی) تهیه شده است همچنین در حاشیه نقشه وصف می شوند (چون در شهر قریب به شانزده قبرستان بزرگ است و همه باعث انواع اقسام ناخوشیها می شود ... حکم داد بعد از این مرده ها را در خارج از شهر دفن کنند.)

1-4-3) دروازه های قدیمی شهر

- دروازه توپراق قلعه در شمال شرقی شهر.

- دروازه بالو (واقع در انتهای خیابان حافظ کنونی).

- دروازه عسگر خان در شمال غربی ارومیه که امروز هم به همین نام مشهور است.

- دروازه کرد شهر (یورد شاه) در جنوب غربی ارومیه و مشرف به محل فعلی استانداردی

- دروازه ارگ – در جنوب ارومیه (محل سابق در الحکومه) در جوار خیابان دانش 2 فعلی

- دروازه بازار باش در جنوب شرقی ارومیه (نزدک به مقبره سه گنبد ارومیه)

- دروازه هزاران در مشرق ارومیه که امروز دروازه مهاباد نامیده می شود.

23) دگرگونی شهری

تحولات شهری دوران پهلوی در پی دگرگونیها در نظام سیاسی کشور به وقوع پیوست که شرایط برای دگر شدن ساختار و عملکرد کالبدی بافت شهرها فراهم شد. این تحولات بر پایه اقدامات نوگرایی و تحت تأثیر مدرنیسم غربی نظام ارگانیک و روستایی شهرها را به هم زد. در دومین نقشه وجود که توسط آوانس غربیان مهندس بلدیه شهر در سال 1312 (ه. ش) تهیه می شود تأثیر تحولات و گرایشهای غربی در نقشه مشهود است هر چند شهر ساختار سنتی و قدیمی خود را حفظ کرده است ولی ساختار اولیه با دو خیابان عمود بر هم مصلوب می شود و بر اثر این عمل بعضی از بناها و مجموعه های مهم از هم گسیخته می شوند، اصلی ترین آنها مجموعه بازار می باشد که بسیاری از فاهای با ارزش آن از بین می رود. دومین اقدام شهری بعد از مصلوب شدن، احداث خیابان به جای باروی قدیمی شهر است. بطوریکه مسیر این خیابانها حدود قدیمی شهر سال 1312 را مشخص می کند.

25) بافت و توسعه فضایی آن در دوران اخیر

قدمت شهر و اهمیت تاریخی آن بیشتر ارائه شد، وفور آب و حاصلخیز بودن منطقه از اصلی ترین علتهای سکونت می باشد. با توجه به کشفیات، اسناد و مدارک ، هسته قدیمی و اولیه شهر در داخل شهر کنونی، و هسته مرکزی آنرا شکل می دهد که تا قبل از تحولات اروپایی با همان حالت ارگانیک به روند و توسعه خود ادامه می داد.

مطالعات اسناد تاریخی و نقشه های موجود (1312 ه. ق) نشان می دهد که محدوده بازار و مسجد جامع از قدیمترین بخشهای شهر می باشد. اشیا بدست آمده از لایه های تاریخی در موقع حفاری محل پناهگاه، وجود قنات قدیمی در دل بازار و همچنین احاطه شدن بازار با بناهای مذهبی از قبیل مسجد، کلیسا، کنیسه و طبق روایات متعدد درباره آتشکده، شاهدی بر این ادعاست.

مهمترین آثار باقی مانده دوره های تاریخی در محدوده قدیمی شهر، مسجد جامع، مقبره سه گنبد و بخشهای از بازار نمونه هایی از آثار قرنهای چهار و تا شش ه. ق می باشند. چنین عنصرهای اصلی شهر (مسجد جامع و بازار) تأثیرزیادی بر نحوه گسترش شهر مرکز محلات و مسیرهای دسترسی داشته و دوره های مختلف سعی بر نگهداری و تکمیل امکانات رفاهی و حفظ و ارزشهای زیبایی (همانند محبراب دوره ایلخان مسجد جامع) را داشته اند. این تحولات در دوره صفویه و زندیه نیز ادامه داشته است. حمام بجا مانده از دوران صفویه و بخشی از بازار، خاطرات زندیه را یادآور می شوند و دیگر بخشهای بازار نشان از توسعه آن در دوره قارجاریه است.

در دوره پهلوی با تأثیر مدرنیسم اروپایی نظام محله بندی (مرکز محله) شهر در هم ریخت یو سیستم متمرکز و منظم اداری شکل گرفت. با توسعه شهرا حصارهای بیرونی شهر از ین رفت و با تغییر نظام و ساختار خانوادگی و با الهام گیری از معماری غرب، پیشرفت تکنولوژی و تغییر مواد مصرفی در ساختمان، روند دگر شدن شکل و ساختاری شهری سرعت بیشتر گرفت.

شهر در تمام جهت توسعه یافت ولی گسترش آن به سمت های شمالی، غرب و جنوب بیشتر بود یعلی رغم بوجود آمدن خیابانهای بزرگتر و پراکنده شدن امکانات شهری در جوار آنها بافت قدیم مرکزیت خود را حفظ کرده و کلیه معابر اصلی شهر قدیمی از مرکز شهر به پیرامون آن منشعب شده، بازار که در مرکز شهر و دربافت اولیه و قدیمی شهر واقع شده امروزه، توسط خیابانهایی از هم گسیخته، و نقش معنوی و اهمیت قبلی خود را از دست داده است.

سرزمین های س

مطالعات جغرافیایی

مطالب مشابه :

چگونگی شیت بندی طرح معماری

طرح منتخب گروه معماری "Steven Holl" برای مسابقه طراحی مدرسه هنر گلاسکو

مطالعات جغرافیایی

مفاهیم طراحی، ضوابط و استانداردها و تحلیل نمونه ها

موضوع طرح "طرح معماری یک"

برنامه درسی طرح پنج معماری - مجتمع مسکونی - برنامه هفتگي طرح

برنامه درس "طرح معماری یک"

پایان نامه طراحی "دانشکده معماری"

چگونگی شیت بندی طرح معماری