آداب مهمانی از دیدگاه قرآن

مهمان نوازی از سنت های نیک اسلامی است و آموزه های وحیانی اسلام به اشکال گوناگون بر آن تاکید و ترغیب نموده است. مهمان نوازی از سنت های نیک اسلامی است و آموزه های وحیانی اسلام به اشکال گوناگون بر آن تاکید و ترغیب نموده است. گزارش های قرآنی از قیامت و بهشت، حکایت از آن دارد که خداوند برای بهشتی ها، ضیافت و مهمانی برگزار می کند، چنان که پیامبران(ع) نیز حتی برای مهمانان ناشناخته، سفره های رنگین می انداختند و از مهمانان به بهترین شکل پذیرایی می کردند.

به گزارش فارس، مهمان کسی است که بر دیگری وارد شود و از او با طعام و دیگر وسایل پذیرایی کنند. وقتی سخن از مهمانی به میان می آید، اطعام و پذیرایی از سویی و تکریم و احترام مهمان توسط میزبان از سویی دیگر جزو لاینفک آن دانسته می شود. از این رو بخشی از اصول مهمانی به قوانین، احکام و آداب مهمانی اختصاص می یابد تا به درستی و متناسب به شان و شئون مهمان از وی پذیرایی و تکریم به عمل آید.

مهمان نوازی از سنت های نیک اسلامی است و آموزه های وحیانی اسلام به اشکال گوناگون بر آن تاکید و ترغیب نموده است. گزارش های قرآنی از قیامت و بهشت، حکایت از آن دارد که خداوند برای بهشتی ها، ضیافت و مهمانی برگزار می کند، چنان که پیامبران(ع) نیز حتی برای مهمانان ناشناخته، سفره های رنگین می انداختند و از مهمانان به بهترین شکل پذیرایی می کردند.
نویسنده در این مطلب به بیان گوشه ای از سنت ضیافت و مهمانی در اسلام براساس آموزه های قرآنی پرداخته است که با هم آن را از نظر می گذرانیم.

مهمان نوازی، پاسخ به عواطف انسانیانسان موجودی اجتماعی است. ریشه این گرایش آدمی هرچه باشد، او را به سوی همنوع می کشاند؛ چرا که دست کم نیاز عاطفی و احساسی او مقتضی ارتباط و هم کلامی و همنشینی با همنوع است. این ارتباط در مواردی به شکل زیبایی درمی آید و نوعی انس و الفت میان افراد ایجاد می کند، به گونه ای روح و روان آدمی به آرامشی خاص دست می یابد. از جمله ارتباطاتی است که در سفر میان افراد پدید می آید و همگی همانند یک واحد عمل می کنند و تشتت و اختلافها یا به طور کامل برداشته یا کاسته می شود؛ چرا که سرنوشت مشترک همراه بودن در سفر و خطر، پیوندی استوار در میان ایشان پدید می آورد.

هم سفره شدن و در یک ضیافت برگرد هم جمع آمدن نیز این گونه است که تشتت را به وحدت و واگرایی را به همگرایی تبدیل می کند. از این رو ارتباط میان دوستان هنگامی که با مهمانی تقویت شود، ارتباطی استوارتر و پایدارتر است.

از سویی انسان می خواهد عواطف و احساسات خویش را به برخی از افراد که آنان را دوست خود می گیرد یا سرمشق خود قرار می دهد، بروز دهد. یکی از روشهای ابراز احساسات، ضیافت و مهمانی دادن است. لذا از ضیافت به عنوان مصداقی از تکریم یادشده است.

مهمانی، ابزار ارتباطی مهمانی دادن یکی از ابزارهای مهم و اساسی ارتباطی است. هر انسانی نیازمند ارتباط با دیگری برای پاسخ گویی به نیازهای عاطفی و غیرعاطفی خود است. حتی کسانی که می خواهند در تجارت و بازرگانی موفق باشند، نیازمند ارتباطات استوار و مستحکمی هستند که مهمانی و اطعام کردن از مهمترین ابزارهای آن است.

ضیافت های رسمی سیاسی یکی از جلوه های ارتباطات کاری است. کسانی که در سر یک سفره غذا گرد هم می آیند، آسان تر می توانند ارتباط عاطفی برقرار کنند و از آن جایی که سیاست، تدبیر در امور منزل و جامعه است، نمی تواند جز به واسطه ارتباطات و تاثیر بر عواطف و احساسات دیگران کارآمد باشد. از این رو در سیاست های رسمی و بویژه سیاست عمومی، تقویت ارتباطات عاطفی از طریق مهمانی دادن از جایگاه ویژه ای برخوردار است.

از گزارش های قرآنی برمی آید که پیامبر(ص) برای ابلاغ دعوت و رسالت خویش، ضیافتی تشکیل می دهد و خویشاوندان خود را به مهمانی فرا می خواند و در آن ضیافت شام به ابلاغ رسالت و دعوت خود اقدام می کند؛ چرا که می داند تاثیرگذاری بر عواطف و احساسات مهمان بر سر سفره غذا و طعام، آسانتر است.

زلیخا به هدف معرفی یوسف (ع) و اثبات زیبایی آن حضرت و پاسخ گویی به نجواها و شایعات در جامعه، اقدام به برگزاری ضیافت نیم روزی می کند و آن حضرت(ع) را در جلسه زنانه خود می آورد تا دیگران از زیبایی او متحیر شوند و علت گرایش و خیانت خود را بدین وسیله توجیه کند. (یوسف، آیه 31)

فرشتگان نیز برای دادن بشارت به حضرت ابراهیم(ع) به عنوان مهمان برآن حضرت وارد می شوند تا در شرایط مناسبی بشارت خاص فرزنددار شدن را به آن حضرت بدهند. (ذاریات، 24 تا 29)
همین فرشتگان به عنوان انذار به قوم لوط(ع) و بشارت به آن حضرت جهت خلاصی از امت فاسق و فاجر و کافر، به عنوان مهمان بر آن حضرت وارد می شوند. (هود، آیه 81 و نیز حجر، آیات 58 تا 68)

پیامبر(ص) بارها و یا برطبق گزارشی تاریخی، همانند حضرت ابراهیم(ع) هر روزه مهمانی برگزار می کرد. این مهمانی ها به قصد ایجاد ارتباط عاطفی بود تا آموزه های وحیانی را به گوش مردم برساند و آنان را احکام و آموزه های اسلامی آشنا سازد. (احزاب، آیه 53)

به هر حال، یکی از مهمترین ابزارهای ارتباطی تاثیرگذار، برگزاری مهمانی است. این روشی است که خردمندان و پیامبران در طول تاریخ از آن برای ایجاد ارتباط و تاثیر عاطفی و احساسی بر روی مهمان استفاده کرده اند.

احکام و آداب ضیافتبرای این که ضیافت تاثیر مطلوب خود را به جا گذارد، لازم است تا احکام و آداب آن به خوبی و درستی مراعات شود. آموزه های قرآنی به این مهم توجه داده است. در این جا به برخی از این آداب و احکام مهمان نوازی اشاره می شود که برگرفته از سنت و سیره پیامبران(ع) بویژه حضرت ابراهیم(ع) است که خداوند آن حضرت(ع) را اسوه برای بشریت معرفی کرده و از مردم خواسته است تا ایشان را به عنوان سرمشق در زندگی برگزینند و سبک زندگی خود را بر اساس مدل زندگی ایشان سامان دهند. بسیاری از احکام و آداب مهمانی را می توان از مهمانی هایی که قرآن گزارش کرده است به دست آورد.

ضرورت احترام و محبت به مهمانبی گمان مهمترین گام در مهمان نوازی احترام مهمان است؛ زیرا ضیافت غذا و خوراک، اگرچه متوجه جسم است، ولی پیش از آن که جسم مهمان از غذای مادی و سفره رنگین بهره برد، روان و روح مهمان است که از برخورد و تکریم میزبان بهره مند می شود. از این رو بر حفظ حرمت مهمان باتوجه به جایگاه وشخصیت اجتماعی او تاکید شده و از میزبان خواسته شده تا از هرگونه بی حرمتی نسبت به مهمان پرهیز کند. (هود، آیه 78؛ حجر، آیات 68 و 69، و نیز ذاریات، آیات 24 تا 26)

مهمان نوازی و تکریم و احترام به مهمان از اصول عقلانی و عقلایی بشر است. با نگاهی به سیره رفتاری حتی کافران نیز می توان دریافت که آنان به نوعی قایل به تکریم مهمان بودند، هر چند که گاه طغیان اموری چون شهوت و خشم، ایشان را به مخالفت با احکام عقلانی و سیره عقلانی و معروف وادار می سازد.

با نگاهی به آیات 77 و 78 سوره هود می توان دریافت که رشد اجتماعی انسان، مقتضی مراعات حال مهمان و احترام و تکریم اوست. اصولا تقوای عقلانی می طلبد که انسان نسبت به مهمان تکریم نماید. از این رو، حضرت لوط(ع) به مهاجمین شهوت ران و هم جنس باز، این مطلب را گوشزد می کند که رشد اجتماعی و عرف آن، مقتضی تکریم مهمان و عدم تعرض به وی به هر شکلی چون تجاوز جنسی است.

این که حضرت لوط(ع) در این آیات و نیز آیه 68 سوره حجر، از عنوان ضیف استفاده می کند و می فرماید: اینان مهمانان من هستند، گویای این معناست که حفظ حرمت مهمان از آداب و قوانین عرفی و سنت های پذیرفته شده در میان قوم لوط بوده است.

به هر حال، احترام و تکریم مهمان از سوی میزبان و حتی دیگران، از احکام عقلانی و سیره عقلایی و تکلیف شرعی است. بنابراین، هرگونه تعرض و بی احترامی از سوی میزبان و دیگران به مهمان به معنای خروج از عرف و تقوای عقلایی و عقلانی و شرعی است.

تحیت و سلام مهمانان به میزبان از آداب مهمانی است؛ زیرا نخستین ابزار ارتباطی میان دو شخص به ویژه ناشناس، سلام و تحیت است. از این رو فرشتگان به عنوان مهمانان ناشناس حضرت ابراهیم(ع) پیش از هر کلامی، سلام و تحیت می فرستند و بر ایشان وارد می شوند. (هود، آیه 69؛ حجر، آیات 51 و 52؛ و نیز ذاریات، آیات 24 و 25)

در مقابل، بر میزبان است که پیش از هر سخنی، به نیکی پاسخ سلام مهمان یا مهمانان را بدهد و با این کار از مهمانان استقبال نماید. (همان)

از دیگر آداب میزبانی می توان به تهیه غذای مناسب و خوب برای مهمان اشاره کرد که در آیاتی از جمله 69 سوره هود و 24 تا 26 سوره ذاریات به آن اشاره شده است. این که حضرت ابراهیم(ع) گوساله ای فربه را می کشد و از گوشت آن برای مهمانی استفاده می کند، به خوبی این معنا به دست می آید.

این غذای مناسب باتوجه به زمان و شرایط مهمانی می تواند متفاوت باشد. به این معنا که گاه مهمانی عصرانه و مانند آن است. بنابراین، لازم نیست تا از مهمان با غذایی که برای ناهار و شام تهیه می شود، پذیرایی کرد، بلکه پذیرایی از مهمان با میوه نیز می تواند انجام گیرد. بسیاری از ضیافت های نیم روزی، به صرف شیرین و میوه و چای و مانند آن انجام می گیرد. مهمانی که زلیخا برای دوستان خود جهت معرفی حضرت یوسف(ع) فراهم آورده بود، با پذیرایی از مهمانان با میوه بوده است.(یوسف، آیه 31)

البته سخاوت در مهمان نوازی امری پسندیده است، لذا حضرت ابراهیم(ع) برای شماری اندک از مهمانان ناخوانده خود، گوساله ای فربه را می کشد و گوشت آن را بریان و کباب می کند و به خدمت مهمانان می آورد. (ذاریات، آیات 24 و 26 و نیز هود، آیه 69)

استفسار نکردن از مهمان درباره تهیه غذا و نوع آن از آداب مهمانی است؛ چنان که حضرت ابراهیم(ع) بی آن که از مهمان بپرسد که چه غذایی میل دارند، به تهیه غذایی می پردازد که عموم مردم به خوردن آن علاقه و گرایش دارند. از آن جایی که انسان ها به طور طبیعی به غذای فراهم آمده از گوشت، علاقه دارند، حضرت به تهیه آن اقدام نموده است. (هود، آیه 69 و نیز ذاریات، آیات 24 و 26)

از دیگر آداب میزبانی آن است که میزبان در تهیه و آماده کردن غذای مناسب برای مهمانان، درنگ نکند و برای تهیه آن شتاب ورزد. (همان)

همچنین میزبان در پذیرایی از مهمانان خود همانند خادمی از مهمانان پذیرایی نماید تا این گونه تکریم خود را نسبت به مهمان به اتمام رساند و حق ضیافت و مهمانی را ادا کند. (همان و نیز یوسف، آیه 31)
از جمله آداب پذیرایی و مهمانی آن است که غذا را در دسترس مهمان گذارد تا مهمان به سادگی بتواند از آن بخورد. (ذاریات، آیات 24 تا 27) پس از دسترس قرار دادن طعام و خوراکی، میزبان از مهمان تقاضا کند تا از غذا تناول نماید. (همان)

تفاوت مهمان ناخوانده و مدعوپذیرایی از مهمان مدعو باید شکل آبرومندانه تری باشد. به این معنا که اگر برای مهمانان ناخوانده، ممکن نباشد تا از پیش تدارکی دیده شود و با این حال از بهترین غذای موجود برای پذیرایی استفاده شود (همان)، اما نسبت به مهمانانی که از پیش دعوت شده اند، لازم و ضروری است پذیرایی شایسته تری انجام شود.

امام صادق(ع) در ذیل آیه 148 سوره نساء، می فرماید: کسی که قومی را به مهمانی دعوت کد و در ضیافت بدی کند، او از ستمگران است و بر قوم باکی نیست که بر او چه بگویند. (تفسیر عیاشی، ج 1، ص 283، حدیث 296 و نیز البرهان، ج 2، ص 194 و حدیث 1) این بدان معناست که ضیافت مدعوین با مهمان ناخوانده تفاوت دارد و در تکریم مهمان مدعو باید سنگ تمام گذاشت.

همراهی همسر و خویشان میزبان برای تهیه غذا و یا دست کم ابراز محبت از حضور مهمانان و آگاهی از وضعیت پذیرایی و ضیافت و نیز مهمانان، امری پسندیده است. از این رو حضرت ساره(س) به عنوان همسر حضرت ابراهیم(ع) بردرگاه اتاق پذیرایی از مهمانان، حاضر می شود. (ذاریات، آیات 2 تا 29 و نیز هود، آیات69و 71)

فراهم آوردن امکانات رفاهی برای مهمان و نشاندن وی در بهترین جایگاه ممکن و در نظر گرفتن شان و جایگاه مهمان در تکریم و پذیرایی، از دیگر آداب مهمان نوازی است که می توان از آیات 99 و 100 سوره یوسف این معنا را استنباط کرد.

شایسته است که اطرافیان میزبان به هر شکلی شده در تکریم مهمان بکوشند و شرایطی را فراهم نیاورند که مهمان آزرده خاطر شود. به این معنا که در مهمان نوازی میزبان، نباید خللی وارد کرد و شرایط بی حرمتی مهمان را فراهم آورد. (هود، آیه78 و نیز حجر، آیات68 و 69 و قمر، آیه37)
از نظر قرآن هر گونه تعرض به مهمانان میزبان به معنای عملی ناپسند و به دور از رشد و تقواست و تعرض و اهانت به مهمان در حکم تعرض و اهانت به میزبان می باشد. (هود، آیات77 و 78؛ و نیز حجر، آیات 68و 69)

از این رو بر میزبان است تا به هر شکلی شده به دفاع از حرمت خود و مهمانان بپردازد و اجازه ندهد تاکسی متعرض مهمان شود. بنابراین، دفاع از مهمانان از وظایف میزبان است و میزبان برای این کار می تواند از هر وسیله و ابزاری استفاده کند و حتی پیشنهادهایی را ارایه دهد تا مهمانان مورد تعرض و اهانت قرار نگیرند. (همان)

وظایف مهماناز آداب مهمانی این است که مهمان، از غذا و طعام فراهم آمده بخورد (همان) و به گونه ای رفتار نمایند که ترس و هراسی بر دل میزبان نیفکند و کاری نکند که موجب ناراحتی میزبان شود. (همان و نیز حجر، آیات 51و 52) در صورتی که میزبان به هر دلیلی از مهمانان ناخوانده خود نگرانی دارد، بر مهمان است که نگرانی میزبان را برطرف کند. (هود، آیات69 و 70 و حجر، آیات51تا 57)

همچنین بر مهمان مدعو است تا در زمان دعوت شده در خانه میزبان حاضر شود و پیش از موعد نرود تا در انتظار غذا بماند و میزبان را به حرج افکند و موجب اذیت و آزار او شود. (احزاب، آیه53)
بر مهمان است که پس از غذا خوردن، و پایان پذیرایی و مهمان نوازی از خانه خارج شود و میزبان را با بقای بیهوده خود نیازارد. (احزاب، آیه53)

مهمان ناخوانده می بایست قبول کند که میزبان او را نپذیرد. بنابراین، میزبان می تواند مهمان ناخوانده را نپذیرد و اجازه ورود به خانه و محل سکونت خود را ندهد و مهمان ناخوانده نیز نمی تواند و نباید از این کار میزبان آزرده خاطر شود. (نور، آیات 27و 28 و نیز احزاب، آیه53)

خداوند گزارش می کند که مردم شهر ناصره از مهمان نوازی و پذیرایی حضرت موسی(ع) و خضر(ع) خودداری کردند و آنان نیز بی آن که گلایه ای داشته باشند، از آن جا بیرون رفتند. (کهف، آیه77 و نیز مجمع البیان، ج5 و 6، ص751) بنابراین، از اختیارات مشروع و قانونی و عرفی میزبان آن است که مهمان ناخوانده را نپذیرد. (نور، آیه28)

بر مهمانان مدعو لازم است تا در مهمانی شرکت کنند و خلف وعده ننمایند. (احزاب، آیه53) در صورتی که میزبان انسانی بزرگوار چون پیامبر(ص) است بر مدعو است تا بی هیچ بهانه ای دعوت را بپذیرد و در مهمانی شرکت کند. (همان)

آن چه بیان شد تنها گوشه ای از مسایل و مطالب مربوط به مهمانی و میزبانی است؛ چرا که مهمانی آثار و برکات زیادی در روحیه فردی و اجتماعی دارد و برای آن کارکردهای بسیاری است که بیان همه آن ها در این مجال شدنی نیست. از این رو به همین مقدار بسنده می شود.

آداب مهمانی از دیدگاه قرآن

آداب مهمانی از دیدگاه قرآن

مطالب مشابه :

میز شام برای مهمانی رسمی

روش تزئین میز غذا برای مهمان

چگونه يك مهماني ترتيب دهيم

آداب معاشرت ( آداب معاشرت در یک مهمانی شام )

آداب مهمانی از دیدگاه قرآن

دانلود برنامه شام ایرانی با لینک مستقیم

شام و کوفه

رمان بشنو از دل (قسمت اول)