آوازه های سنتی نقشه خوانی نقوش قالی کرمان

آوازه های سنتی نقشه خوانی نقوش قالی کرمان

گردآورنده :گروه تخصصی فرش نقشان

استان کرمان از مهمترین مراکز قالیبافی ایران است.طرح و نقش فرش کرمان تاثیر بسزایی در شهرت این هنر زیبای ایرانی داشته است . روشهای سنتی نقشه خوانی در کرمان معمولا به همراه آوازهای محلی میباشند که نقش مهمی جهت تسریع عملیات بافت و ایجاد تنوع و تاثیرروحی و روانی موسیقی بر روحیه بافنده استفاده می شوند.این آوازهاو روش ها را می توان به عنوان بخشی از میراث فرهنگی این دیار قلمداد نمود. با توجه به اهمیت این موضوع تحقیق میدانی با هدف جمع آوری اصطلاحات و مکتوب نمودن آوازها و مفاهیم خاص نقشه خوانی استان کرمان صورت گرفته است.

کلمات کلیدی:نقشه خوانی،آوازهای محلی ،قالیبافی ،کرمان

مقدمه :

استان کرمان یکی از مراکز مهم قالی بافی کشور است که می توان با توجه به شیوه های بافت و نقشه فرش مراکز قالی بافی این استان را در 2 گروه شهری باف، روستایی و عشایری طبقه بندی کرد.مناطق شهری باف شامل شهر های کرمان ، زرند ،راور و رفسنجان بوده و مراکز عشایری باف شامل بافت، سیرجان ، جیرفت و شهر بابک می باشند.

نقش و رنگ فرش دست باف کرمان به اعتبار برخورداری از حضور نوعی ذوق و اندیشه انسانی تکامل یافته و در گذر زمان دارای ارزش هنری استثنایی گردیده که جوابگوی بخشی از نیازهای جامعه بشری است.تاثیر عوامل رنگ و نقش بر درونی ترین عواطف و احساسات بشری چه در ایجاد یاس و اندوه و شادی و چه به صورت انگیزه هایی در بر انگیختن شور زندگی و حس زیبایی شناسی به اثبات رسیده است .

مهمترین عوامل ماندگاری فرش ایرانی طرح ونقش منحصر به فرد آن می باشد در این میان نقش اساتید برجسته ی این حوزه کاملا آشکار است.می توان مهمترین استاد طراح کرمان حسن خان شاهرخی دانست که طرح های آن معروف به حسن خان می باشد پس از وی فرزندان و شاگردان ایشان راه را ادامه داده و نگذاشته اند قالی کرمان از رونق افتد.دراین بین بافندگان خوش ذوق این دیار گره های هنرمندانه برچله های فرش کرمان نگاشته اند.

طراحان نقشه در قدیم نقوش را روی ورقهایی دارای تعدادی چهار خانه هایی که هر چهار خانه آن به 55خانه کوچک تقسیم می شود می کشیدند.هر خانه کوچک نشان دهنده یک گره بر فرش است رنگ های استفاده شده در این خانه ها بیان کننده رنگ نخی است که بافنده باید به کار برد امروزه روش معمول نقشه خوانی بسیار آسان است و هر فردی که دارای اطلاعات مختصری از نقوش قالی باشد می توان آن را بخواند.

در زمانهای نه چندان دور جهت تسریع عملیات بافت و ایجاد تنوع و تاثیر موسیقی بر روحیه بافندگان آوازهای نقشه خوانی رواج داشته است وقتی چند بافنده پشت یک دار قالیبافی قرار می گیرند لازم است همه با هم رج به رج کار بافت را انجام دهند به همین دلیل شخصی با عنوان نقشه خوان با آوازهای محلی نقشه را به بافندگان اعلام می دارد در تحقیق حاضر سعی بر آن شده است که اصطلاحات نقشه خوانی شهرکرمان جمع آوری گردد.و معانی و مفاهیم انها مورد بررسی قرار گیرد.

رنگهای سنتی به کار برده شده در نقشه های کرمان برای نقشه خوانی

رنگهای به کار رفته در نقوش قالیهای کرمان را می توان در هفت گروه تقسیم بندی کرد.

گروه زرد

گروه قرمز

گروه قهوه ای

گروه آبی

گروه سبز

گروه بنفش

گروه سیاه

نقشه خوانی

نقشه خوانی همان آوازه های خواننده نقشه که نقش را برای بافنده می خواند گفته می شود از دوران قدیم نسل به نسل و سینه به سینه به طور شفاهی به این دوران رسیده است و از این روش برای تسریع بافت قالی استفاده می شود. نقشه خوانی معمولا از وسط فرش یا وسط واگیره خوانده می شود که به ان طاق گفته می شود و بافنده با استفاده از مجموعه رنگها که در بالای دار نصب شده و به آن رنگ بند می گفتند رنگها را با توجه به آوازهای خواننده نقشه به صورت گره بر چله های فرش می بافت و اصطلاحا بافنده می گفت چیندم.

بررسی اصطلاحات به کار برده شده در نقشه خوانی و کاربرد آن در نقشه

جهت درک بهتر موضوع،روش نقشه خوانب با شکل توضیح داده شده است.علامتهای روی برخی نقوش توسط نگارنده مقاله جهت روشن شدن موضوع گذاشته شده است.دراینجا طبق شکل فلش زیر نقشه خوانده شده است.

1-پیشرفت،دوتا رفت ،سه تا رفت... :

گره یا گرههایی از یکرنگ نسبت به گره یا گرههایی از همان رنگ در رج قبل پیش رفته است یعنی به آن طرفی که خواننده نقشه را خوانده است دورتر می شود.

نمونه یک پیش رفت

نمونه یک به دوتا رفت(سه تا قهوه به دو تا رفت)

2-پیش آمد، به دو تا آمد، به سه تا آمد... : گره یا گرههایی از یکرنگ نسبت به گره یا گرههایی از همان رنگ در رج قبل جلو آمده است یعنی به آن طرفی که خواننده نقشه را خوانده است نزدیکتر می شود.

نمونه یک پیش آمد

نمونه یک به دو تا آمد( لاکی به دو تا آمد)

3-جاخواه : جاخواه یا جاخود همان جای خود است یعنی گره روی گره رج قبلی از همان زده می شود.

نمونه یک جا خواه(جا خود)

4-پوشکی، پشتش: هردو به معنای پشت گره می باشند،پوشکی به یک گره که درپشت گره دیگر غیر همان رنگ گفته می شود،ولی پشتش به چند گره که در پشت گره دیگر غیرهمان رنگ گفته می شود.

نمونه یک پوشکی

نمونه یک پشتش(پشتش چهار تا لاکی)

5-واگشت(برگشت ): عکس پشتش عمل می کند یعنی به طرفی که که آوازه خوان که نقشه خوانی را شروع کرده است مد نظر است.

نمونه یک واگشت

6-نو افتاده: اصطلاحی است که برای شروع جزئی از نقوش که اولین گرههای آن بنیاد نهاده می شود اطلاق می شود.

نمونه هایی ازنوافتادهای نقوش

7-یش، یشک،یشکی،دوشکی،سه شکی... :

یش،یشک و یشکی هر سه یک معنی را می رسانند،یعنی یک گره را ول کرده و هر چه عدد بالا رود پسوند شکی باه آن اضافه می شود.

نمونه های یک شکی

8-یکی میان یکی طرف یکی: یعنی زمانی که دو یک رنگ در طرفین یک گره با رنگهای متفاوت تر از آن دو گره قرار گیرند گفته می شود.

نمونه یکی میان یکی طرف یکی

9-اول یکی : شبیه جاخواه با این تفاوت که دومین گره که روی اواین گره قرار می گیرد را اول یکی گویند و هر چند تای دیگر در رجهای بعدی روی آن گره بخورد جاخود خواهد بود.

نمونه یک اول یکی

10-یکی داد یکی چیند ،یکی داد دو تا چیند: وقتی یک گره روی تعدادی از همان رنگ عقب نشینی کرده (پیش آمد )یکی داد چند تا چیند گویند.

نمونه یکی داد چند تا چیند

11-سر سر: یعنی اتمام یک جزء نقوش مثل گل از ابتدای گره آن تا انتهای گره آن بسته می شود.

نمونه یک سر سر

12-بود یا رد کردن : برای نقوشی که زودتر نسبت به نقوش دیگر تمام شده وبرای اینکه بافنده اشتباه نکند یعنی نقش تمام شده است با رنگ زمینه روی آن پوشانده می شود که اصطلاحا به آن بود یا رد کردن گویند.

13-به اشمار: هر چند رج یکبار یک رج را درهمه قسمتهای آن همه چهار خانه های آن خوانده می شود و بافنده با این روش کنترل نقشه را همیشه در دست دارد که در ادامه رج سیزده بشمار خوانده شده است.

تکه ای از نقشه خوانی از نقشه ای از نقشه های کرمان :

رج یک تا پنج: دوال[1] سورمه ی پنج پو[2](یعنی ساده بافی پنج رج سورمه ای می بافیم )

رج شش: پنج تا تون[3] ول کرده کرمک را قهوه بباف( یعنی پنج گره سورمه ای بافته و کرمک را با قهوه ای شروع می کنیم)

رج هفت: قهوه اولش یکی بقیه اش بید مشکی(یعنی قهوه ای روی اولین قهوه ای که روی رج قبل بافتیم می بافیم و بقیه اش را بیدمشکی تا آخر)

رج هشت: قهوه جا خواه، یشک قهوه

رج نه: قهوه ای جاخواه یشکی اول بقیه دوغی( مثل رج قبل قهوه ایها جای خود و بیدمشکی هم جای خود)

رج ده: نو افتاده بندازیم یش سفید شش چین4[4] ،یازدش قهوه هفت چین،سه اش چهره شش چین، دواش قهوه سه چین، یازدش لاکی پنج چین.[i] رج یازده:سفید اول یکی پنجشکی پیش رفت پنج تا یشمی،قهوه ای پیش آمد،قهوه از آخر یکی داد یکی چیند

توش ترمه،چهره پیش آمد چهره پیش رفت دوتا آخرش چینی هر چی موند یشمی، پوشکی قهوه پیش آمد، سه تا قهوه به دو تا رفت، پشتش چها تا لاکی، لاکی پیش آمد لاکی یکی داد یکی چیند توش چهره.

رج دوازده: سفید جاخواه، سفید به لاکی به یه تا رفت پشتش یش لاکی چهار تا نوافتاد، پشتش یک قهوه ای پیش آمد.پنجشکی قهوه ای پیش آمد،چهره ای جاخواه دو تا چین واگشتش سه تا چینی هر چی موند یشمی.

رج سیزده:(این رج به عنوان به اشمار در نظر گرفته شده است) قهوه ای جاخواه، یشکی سفید جاخود،پنجشکی لاکی پیش آمد،سه اُشکی رو یکی (یعنی روی دوغی رویکی )چهار روشکی پیش رفت چهاروشکی پیش آمد، پنجشکی پیش رفت پنجشکی پیش آمد واگشتش دوتا چینی هر چی یشمی ،دوشکی پیش رفت دوتاش چینی ، چهاروشکی جاخواه، پنجشکی لاکی یکی رو یکی دوتا چین ( یعنی یکی رو دوغی یکی رو لاکی )چهاروشکی لاکی جاخواه .

رج چهارده: سفید جاخواه، لاکی پیش آمد لاکی پیش رفت،پشتش سه تا قهوه به سه تا آمدچهره سرش سر واگشتش یکی دارچینی ، چهره جاخواه،لاکی پیش رفت ، لاکی از آخر یکی، لاکی هم جاخواه.

رج پانزده:سفید جاخواه لاکی پیش آمد دو تا چین ، یش دوتا گلخاری نو افتاد، یکیش چهره ای دوشکی لاکی جاخواه دوتاش چهره ای، لاکی جاخواه توش چهره ای،دارچینی پیش آمد، چهره ای از آخر یکی واگشتش سه تا بیدمشکی هرچی موند نخودی ،چهره ای جاخواه واگشتش یکی چینی هر چی موند یشمیف لاکی پیش رفت ،لاکی پیش رفت لاکی جاخواه.

رج شانزده: سفید پیش رفت ، یشکی لاکی پیش آمد، یکیش یشمی ، دوش چهار تا گلخاری ، یشکی جاخواه یکیش چهره ای، یش دو تا گلخاری نو افتاد، دارچینی پیش آمد، چهره ای جاخواه واگشتش چهارتا بیدمشکی هرچی موند نخودی سشکی چهره ای جاخواه سه تاش یشمی، لاکی به دو تا آمد چهار تا چین( یعنی دو تایی که پیش آمده یکی رو لاکی رج قبلی یکی رو گلخاری لاکی پیش رفت یشکی پیش آمد.

رج هفده: لاکی پیش آمد دوشکی پنج تا گلخاری دوتاش چهره ای، یشکی چهره ای جاخواه یکیش چهره ای،یش دو تا گلخاری ، یشکی سفید پیش آمد، یکیش چهره ای دوشکی سفید از آخر دو تا داد یکی چیند،دارچینی جاخواه، چهره ای جاخواه واگشتش یش سه تا بیدمشکی هر چی موند نخودی، چهره ای جاخواه توش یشمی،لاکی پیش آمد چهاروشکی لاکی دو تابه دو تا رفت چهار تاش چهره ای لاکی جاخواه دو رنگی توش هم جاخواه( دو رنگی منظور رنگ و سایه ی آن رنگ است ).

رج هجده: لاکی جاخواه، لاکی به فیروزه ای به دوتا آمد پنج چین واگشتش چهار تا گلخاری هر چی موند چهره ای، یشکی سفید پیش آمد یکیش گلخاری ، دوشکی سفید پیش آمد چین اولش چینی و چین دومش یشمی، دارچینی جاخواه ، چهره ای پیش رفت واگشتش یکی دارچینی هر چی موند نخودی، یشکی چهره ای پیش آمد یکیش یشمی، لاکی پیش آمد لاکی پیش رفت توش چهره ای ، لاکی پیش امد دو تا اولش گلخاری یکی موند یکی چهره ای .

رج نوزده: لاکی جاخواه ،فیروزه ای پیش آمد واگشتش دو تا گلخاری هر چی موند چهره ایف سفید پیش آمد پشتش یکی چینی دوشکی جاخواه دوتاش هم یشمی ، دارچینی جاخواه داچینی پیش آمد، چهره ای یکی رو یکی یشمی، لاکی پیش آمد لاکی پیش آمد توش چهره ای.

رج بیست: لاکی پیش رفت فیروزه ای جاخواه توش چهره ای ، سفید جاخواه توش بید مشکی،سفید جاخواه چهارچین چین اولش چینی ، دارچینی سرش سر چهره ای بودش، لاکی جاخواه سه تا چین( یکی رو خودش دو تا رو چهره ای )،لاکی به دو تا آمد دوتا قهوه ای نو افتاد .

رج بیست و یک: لاکی پیش آمد یش چهار تا لاکی به چهار تا رفت ، پشتش یکی فیروزه ای ، سفید جاخواه، سفید از اول یکی دو رنگی توش جاخواه ، یشکی سفید از آخر یکی داد یکی چیند یکی یشمی،لاکی سرش سر،واگشتش نو وشکی قهوه ای نو افتاد.

رج بیست و دو: لاکی جاخواه، فیروزه ای جاخواه توش چهره ای،سفید جاخواه سفید جاخواه چین اولش چینی، قهوه ای یکی میان یکی طرفی یکی، یکیش هم ترمه ای .

رج بیست و سه: لاکی جاخواه، فیروزه ای جاخواه واگشتش دو تا گلخاری،سفید جاخواه سفید پیش آمد چین اولش چینی هر چی موند یشمی، دوشکی قهوه ای نو افتاد،قهوه ای به چهار تا آمد، دواش قهوه ای تا سر( یعنی ترمه ای بافته و قهوه ای روی دوغی تا اخر ساده بافی می شود).

پیشنهادات :

که درکلیه مناطقی که در کشور از این شیوه جهت نقشه خوانی استفاده می کنند مورد بررسی قرار گیرد و اصطلاحات خاص هر منطقه را جمع اوری و مکتوب کرده تا این میراث فرهنگی گرانبها بدست فراموشی سپرده نشود و در ضمن بتوان آن را در مراکز آموزشی به دانشجویان ودست اندرکاران فرش آموزش داده شود تا بتوان با این روش هم سرعت بافت و هم انگیزه هایی را برای بافندگان جدید ایجاد کرد.

------------------------------------

با تشکر از مهندس حسن شاندیزی کارشناش رسمی فرش

[1] دوال:همان ساده بافی ابتدای فرش می باشد.

[2] و: معادل رج می باشد.

[3] پو: معادل رج می باشد.

[4] پو: معادل رج می باشد.

تماس با ما:

09131424984—09155003180---03413343626

[email protected]

گروه تخصصی فرش نقشان

آوازه های سنتی نقشه خوانی نقوش قالی کرمان

مطالب مشابه :

گره چینی روی چوب

هنرهای ایرانی- گره چینی

عکس های هنر آینه کاری و گره سازی در معماری اسلامی + گزارشی از برخورد مأمورین موزه باغ نادری مشهد

دکوراسیون سنتی و کلاسیک دکوراسیون سنتی ، گره چینی ، گروه صنایع چوب و هنر ایران زمین

آوازه های سنتی نقشه خوانی نقوش قالی کرمان

آشنایی با هنرهای دستی ایران- فصل دوم - گره چینی(جهت مطالعه دانشجویان کاردانی فرش)

استاد حسین زمرشیدی

رشته های مهارتی شاخه کار دانش

آجر کاری : از شیوه های زیبا و رایج تزئیینی در بنا ، هنر چیدن آجر در بناها به منظورعرضه