منابع میان ترم و پایان ترم درس بیمه محصولات کشاورزی پیوست2

بیمه:

عبارت است از انتقال مسئولیت های مالی ناشی از خسارات یا خطرات انجام یک فعالیت به شخص دیگر.

اصولا یک شخص دیگر یک شرکت یا یک سازمان عمومی است .

شرکت یا سازمان عمومی که مسئولیت مالی خسارت یا ریسک را می پذیرد بیمه گذار خوانده میشود.

شخص حقیقی یا حقوقی که مسئولیت های مالی مربوطه را منتقل می کند بیمه شونده نامیده میشود.

نمونه اول: فرض کنید در یک کشور 100000 اتومبیل وجود داشته باشد و خسارت ناشی از هر تصادف به طور متوسط 10000000 ریال باشد در صورتیکه بدانیم به طور میانگین روزانه 2 تصادف رخ میدهد .در حالات زیر هرینه بیمه را به طور سالانه برای هر اتومبیل محاسبه کنید.

الف:وقتی که بیمه برای همه اتومبیل ها اجباری باشد.

ب:وقتی که بیمه اجباری نباشد و بدانیم تنها 45%از صاحبان خودرو مایلند که هزینه بیمه را بپردازند.

نمونه دوم: بر اساس مطالعات و آمار های چند 10 ساله داده های زیر موجود است:

1.سالانه 65%از زمینهای یک منطقه زیر کشت غلات میروند.

2.تعداد اراضی موجود در منطقه 4000هکتار است.

3.از هر هکتار 40000000 ریال در امد خالص عایل میشود.

4.بر اثر حمله آفت سن گندم تقریبا 50%از محصول غلات مزارع از بین میرود. 5

.احتمال طغیان افت سن گندم هر 8سال یکبار است.

بیمه نیز مانند همه کالاهای دیگر عرضه و تقاضا دارد.تقاضا برای بیمه از سوی بیمه شوندگان ایجاد میگردد وعرضه بیمه توسط بیمه گذاران صورت میگیرد.بنابر این با افزایش قیمت بیمه تقاضا برای ان کم میشود (به عبارت بهتر بیمه شوندگان رغبت کمتری برای بیمه شدن پیدا خواهند کرد)ولی در مقابل بیمه گذاران میران عرضه بیمه خود را افزایش میدهند .

در بخش کشاورزی بیمه کردن محصولات میتواند در چند بخش صورت بگیرد:

1.بیمه کردن به هنگام تولید:

در این مرحله بیمه گذار پروسه تولید را از مرحله کاشت تا برداشت میتواند تحت پوشش قرار دهد .خطرات و ریسک های که در این بخش از تولید متوجه محصول میشود شامل آفات و بیماری ها و خشکسالی و فرسایی شدید و سیل میشود .

2.بیمه کردن در هنگام بازار رسانی:

شامل تحت پوشش قرار دادن بسته بندی و انبار داری و عملیات حمل و نقل میشود. هزینه بیمه در بخش دوم قابل پیش بینی تر بوده و میزان ان نیر کم است.لذا بیمه گذاران بخش خصوصی مایلند در مرحله بازار رسانی بیمه کنند بدین سبب دولت ها بیمه گذاری دولتی را برای پوشش خطرات حاصل از فرایند تولید کشاورزی ایجاد کند که البته در بسیاری از مواقع دولت با پرداخت یارانه به بیمه گذاران آنان را تشویق بیمه گری در مرحله اول میکنند. به یاد داشته باشید که هر چه کشاورزی مدرن تر و عوامل طبیعی قابل کنترل تر باشد (مانند گلخانه) خطرات از بین نمیرونداما بسیار قابل پیش بینی تر و به همین صورت برای بیمه گذارن بیمه این خطرات قابل عرضه تر خواهد بود از همین روست که شرکت های بیمه گذار در بخش کشاورزی تمایل بیشتری به بیمه کردن یک گلخانه 5000 متری دارند تا بیمه کردن یک زراعت 50 هکتاری.

بعضي معتقدند كه بيمه از كلمه “بيمه”، از زبان هندي گرفته شده است و برخي ديگر نظر داده‌اند كه بيمه از كلمه بيم (ترس) اخذ شده است و چنين استدلال مي‌كنند كه چون اولين بار روس‌ها از ايران امتياز بيمه گرفتند (امتيازنامه حمل و نقل تأسيس اداره بيمه در مملكت ايران در سال 1308 هجري قمري در زمان ناصر‌الدين شاه قاجار) و بعدها نيز دو شركت روسي به نام قفقاز مركوري و نادژدا در ايران مشغول فعاليت بيمه‌اي شدند.

برخي از مؤلفان نيز كلمه بيمه را يك واژه پارسي قديمي مي‌دانند و به استناد كتاب مسالك و ممالك، تأليف ابواسحق ابراهيم اصطخري، مي‌گويند كه بيمه نام شهري در ديار طبرستان و ديلم بوده است.

به هر حال ريشه لغوي بيمه هرچه باشد مفهوم و مكانيسم فني و تعاوني آن يكي است و آن عبارتست از مؤسسه يا صندوق مشتركي كه كارش سازمان دادن به تعاون افراد در معرض خطر از طريق جمع‌آوري وجوهي معين طبق موازين آماري به منظور مقابله يا عواقب خطرها.

قانون بيمه ايران (مصوب ارديبهشت ماه 1316 شمسي) بيمه را چنين تعريف مي‌كند:

“بيمه عقدي كه به موجب آن يك طرف تعهد مي‌كند در ازاي پرداخت وجه يا وجوهي، از طرف ديگر در صورت وقوع حادثه خسارت وارد بر او را جبران نموده يا وجه معيني بپردازد.

متعهد را بيمه‌گر و طرف تعهد را بيمه‌گذار و وجهي را كه بيمه‌گر به بيمه‌گذار مي‌پردازد حق بيمه و آنچه كه بيمه مي‌شود موضوع بيمه مي‌نامند.”

تعريف قانون بيمه بيشتر ناظر بر جنبه بيمه است و ماهيت تعاوني و مكانيسم فني بيمه را منعكس نمي‌كند.

قديمي‌ترين كتاب لغتي كه معرف لفظ بيمه مي‌باشد (فرهنگ نفيسي) اينطور تعريف مي‌كند:

“اطمينان در مقابل مخاطره‌اي كه محتمل‌الوقوع باشد.”

چکيده
بیمه محصولات کشاورزی به عنوان یکی از راهکارهای نوین برای مقابله با خطرات فعالیتهای کشاورزی و در نتیجه کاهش نوسانات درآمدی کشاورزان مورد توجه و تاکید قرار گرفته است. در ایران پس از تصویب قانون بیمه محصولات کشاورزی درسال1363، صندوق بیمه محصولات کشاورزی با هدف بیمه انواع محصولات کشاورزی و دامی، به عنوان وسیله ای برای دستیابی به هدفها و سیاست های بخش کشاورزی، در بانک کشاورزی تشکیل و شروع به فعالیت کرده است.

در مقاله حاضر که از نوع توصیفی بوده و از طریق جستجوی اینترنتی و کتابخانه ای اقدام به جمع آوری اطلاعات گردیده، سعی شده پس از مروری اجمالی برمطالعات انجام شده درزمینه بیمه محصولات کشاورزی، به اهداف و وظایف و حوزه عملکرد صندوق محصولات کشاورزی پرداخته و سپس به اهمیت بیمه محصولات کشاورزی در اقتصاد کشاورزی و اقتصاد ملی اشاره ای داشت.

فعالیت در بخش کشاورزی به علت اتکای زیاد به طبیعت و وابستگی آن به عوامل و شرایط جوی و محیطی، فعالیتی همراه با ریسک محسوب می شود (هارووایتز ووایچنبرگ ،1993). و تولید کنندگان این بخش همواره با خسارات ناشی از بروز حوادث قهری و بلایای طبیعی روبه رویند و زندگی اقتصادی آنها در معرض خطرات جدی قرار دارد، به طوری که این امر موجب می شود کشاورزان و دامداران همواره نگران بازپرداخت هزینه های مختلف تولید و حتی هزینه های ضروری زندگی و معاش خود باشند ( رحیمی، 1379). از این رو بقا و دوام فعالیت های تولیدی در این بخش نیازمند حمایت های جدی از تولیدکنندگان و سرمایه گذاران این بخش است. در بین سیاست های مختلف حمایتی بیمه محصولات کشاورزی، به عنوان راه حل مفید و مناسب جهت مقابله با این خطرات همواره مورد توجه و تاکید بوده است. بیمه محصولات کشاورزی به کشاورزان کمک می کند تا به منظور کاهش ریسک، بهترین برنامه های مدیریتی و استراتژی های پایدار را به کار ببرند (هاگ و همکاران، 2003). به عقیده بکر(1990) بیمه محصولات کشاورزی نوعی تکنولوژی است که در بدو ورود به جامعه روستایی ممکن است با موانع مختلفی روبرو شود. بارنت و همکاران (1990) معتقدند که نرخ بازده انتظاری بیمه مهمترین عامل تعیین تقاضای بیمه محصولات کشاورزی است.

محققين مطالعاتی را درمورد بیمه محصولات کشاورزی انجام داده اند که به چند مورد از آنها اشاره می شود.
در مطالعه ای که اسمیت و باکوت (1996) درمورد بررسی تقاضای بیمه محصولات کشاورزی از سوی گندمکاران مونتانا انجام دادند، به این نتیجه دست یافتند که متغیرهایی از قبیل میزان تحصیلات کشاورزان، سابقه مواجهه با خطر، میزان بدهی به موسسات اعتباری و بانکها، نوسانات میزان محصول تولیدی و نیز نرخ حق بیمه در مشارکت کشاورزان در طرح بیمه گندم موثر است.

در تحقیق ویلیامز و همکاران (1993) نیز مشخص شد با تغییر میزان حق بیمه می توان بهره بردارانی با درجه ریسک گریزی متفاوت را به پذیرش بیمه محصولات کشاورزی متمایل کرد.

در بررسی که گودین (1993) درباره عوامل موثربر تقاضا برای بیمه محصول ذرت در ایالت آیوای آمریکا انجام داد به این نتیجه دست یافت که مالکان مزارع بزرگتر تمایل بیشتری به بیمه محصولات کشاورزی دارند و ارزش زمین و مدیریت های اجاره ای و مالکیت موقت زمین اثر مثبتی بر تقاضای بیمه ذرت دارد و موجب افزایش تمایل کشاورزان تولید کننده ذرت به پذیرش بیمه می شود.

در تحقیقی که واندور و یانگ (2001) درباره تاثیرات برنامه بیمه محصولات کشاورزی دولت فدرال بر وسعت زمین های گندم انجام دادند، به این نتیجه دست یافتند که یارانه های بیمه محصولات کشاورزی در تصمیم گیری های کشت تاثیر دارد، که این هم به بر تولیدات کشاورزی و قیمت های آنها تاثیر می گذارد.

در تحقيقی که ترکمانی و قربانی (1378) درمورد عوامل موثر بر تقاضای بیمه محصولات کشاورزی در شهرستان ساری انجام دادند، مشخص شد که اندازه مزرعه و پاره وقت بودن بهره بردار روی تقاضای بیمه تاثیر منفی دارد.
در مطالعه ای که قربانی و همکاران (1379) در زمینه عوامل موثر بر پذیرش بیمه محصولات کشاورزی انجام دادند، به این نتیجه دست یافتند که افزایش سطوح بیمه و بررسی عوامل موثر بر تقاضای آن برای سیاست گذاران می تواند نقش مهمی در شناخت ضعف و قوت این فرایند داشته باشد.

در تحقیقی که نیکوئی و ترکمانی (1379) در زمینه عوامل موثر بر تقاضای بیمه محصولات زراعی در استان فارس انجام دادند، مشخص شد که میزان تولید گندم در سال ما قبل، مالکیت زمین، سطح سواد و سن، ریسک گرایی، سرمایه کشاورز و سابقه خطر داشتن مزرعه بر تقاضای بیمه گندم تاثیرمثبت و عواملی از قبیل تعداد قطعات زمین، ارزش زمین، آیش گذاشتن زمین بر تقاضای بیمه تاثیر منفی دارند.

صندوق بیمه محصولات کشاورزی

به منظور حمایت و مشارکت کشاورزان در جبران زیان های ناشی از خطرات تهدید کننده و سوانح طبیعی و حوادث قهری، به عنوان وسیله ای برای نیل به هدفها و سیاست های خودکفایی در تولیدات کشاورزی، در نیمه سال 1363 صندوق بیمه محصولات کشاورزی با استقلال مالی و شخصیت حقوقی طبق مقررات شرکت های دولتی با سرمایه اولیه يک میلیارد ریال در بانک کشاورزی تاسیس شد (خادم آدم، 1370).

بر پایه اساسنامه صندوق بیمه محصولات کشاورزی، مدیرعامل بانک کشاورزی، مدیرعامل صندوق بیمه می باشد و مجمع عمومی آن شامل وزرای جهاد کشاورزی، اقتصاد و دارایی، بازرگانی و رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی است (اسماعیل پور، 1380).

فعالیت های برنامه ریزی، فنی و اجرایی صندوق بیمه در پنج فصل زیر تفسیم می شود:

فصل اول: تحقیقات و برنامه ریزی و بررسی های اقتصادی

فصل دوم: آموزش و توسعه بیمه

فصل سوم: بیمه زراعت و باغبانی

فصل چهارم: بیمه دام، طیور و آبزیان

فصل پنجم: بیمه جنگل و مرتع و آبخیزداری

هم اکنون وظایف صندوق بیمه محصولات کشاورزی به وسیله شعبه های بانک کشاورزی در سراسر کشور اجرا می شود (اسماعیل پور، 1380).

اهداف و وظایف صندوق بیمه

وظایف صندوق بیمه، تامین پوشش حمایتی برای انواع محصولات کشاورزی (زراعی و باغی)، دام، طیور، زنبورعسل، کرم ابریشم، آبزیان پرورشی، طرح های جنگل کاری، مرتع داری و آبخیزداری در مقابل خسارت های ناشی از سوانح طبیعی و حوادث قهری نظیر تگرگ ، طوفان، خشکسالی، زلزله، سیل، سرمازدگی و یخبندان، آتش سوزی، صاعقه، آفات و امراض نباتی عمومی و قرنطینه ای و امراض واگیر حیوانی عمومی و قرنطینه ای به عنوان وسیله ای برای نیل به اهداف و سیاست های بخش کشاورزی می باشد (رسول اف، 1380).
حوزه عملکرد صندوق بیمه محصولات کشاورزی

حوزه فعالیت بیمه بخش کشاورزی را می توان در قالب سه زیر بخش، شامل موارد زیر بررسی کرد (بیطرف، 1378):

الف- بیمه زراعت و باغبانی

اداره بیمه زراعت و باغبانی که نخستین تشکیلات اجرایی عملیاتی بیمه ای در صندوق بیمه محسوب می شود، فعالیت خود را از سال 1363 با بیمه کردن دو زراعت چغندرقند و پنبه در استان های خراسان و مازندران آغاز کرده و رفته رفته به سایر استانها گسترش داده است. در حال حاضر این اداره فعالیت های اجرایی بیمه 12 محصول زراعی شامل گندم آبی،گندم دیم، چغندر قند، پنبه، برنج، سویا، سیب زمینی، ذرت دانه ای، پیاز، آفتابگردان، جو آبی و چغندر بذری را انجام می دهد. اداره بیمه زراعت و باغبانی فعالیت های مطالعاتی خود را در زمینه بیمه باغها از سال 1373 آغاز کرده و موظف شد که محصولات اساسی باغی از قبیل خرما، سیب، مرکبات، انگور،پسته، چای و انار را تحت پوشش حمایتی خود قرار دهد.

ب- بیمه دام، طیورو آبزیان

فعالیت های اجرایی بیمه انواع دام از سال 1372 با اجرای طرح بیمه گاو و گوسفند شروع شد و در حال حاضرموارد بیمه ای صنعتی (گاو- گوساله)، گوسفند، بز، زنبورعسل، گاومیش، اسب اصیل (نژادهای ترکمن، کرد و عرب)، آبزیان پرورشی (ماهیان گرم آبی، ماهیان سرد آبی و میگو) و انواع طیور را تحت پوشش خدمات حمایتی خود قرار داده است.

ج- بیمه جنگل، مرتع و آبخیزداری

اداره بیمه جنگل و مرتع فعالیت های مطالعاتی خود را در این بخش از سال 1374 آغاز کرده است. در حال حاضر مراتع کل کشور و همچنین جنگل کاری دراستان های گیلان، مازندران و گلستان تحت پوشش خدمات حمایتی صندوق بیمه محصولات کشاورزی قرار دارد. همچنین سرمایه گذاری های مردمی در بخش زیست شناسی آبخیزداری از سال 1378 تحت پوشش حمایتی بیمه قرار گرفته است.

عملیات اجرایی صندوق بیمه

عملیات اجرایی واحدهای بیمه مستقر در شعبه های بانک کشاورزی به دو قسمت " عملیات انعقاد قرارداد بیمه" و عملیات ارزیابی خسارت و پرداخت غرامت" تقسیم می شود (اسماعیل پور، 1380) .

الف- عملیات انعقاد قرارداد بیمه

بعد از ارسال آیین نامه، دستورالعمل اجرایی، تعرفه و حق بیمه ها از طرف ستاد صندوق بیمه به شعب بانک کشاورزی در استان ها، این شعبه ها در سراسر کشور در جریان امور مربوط به عملیات اجرایی بیمه انواع محصولات کشاورزی و دامی قرار می گیرند. شعبه های بانک کشاورزی با آغاز فصل انعقاد قرارداد بیمه، اقدام به تنظیم فرم های مربوطه و حضور بیمه گذاران می نماید. به این ترتیب، محصولات کشاورزی در مقابل عوامل خسارت زای قهری و طبیعی بیمه می شوند.

در مورد زراعت هایی که تحت نظارت یک سازمان متولی قرار دارند، مانند پنبه، سویا، چغندرقند و ...صندوق بیمه از همکاری این سازمان ها برای تشویق کشاورزان و نیز انعقاد قرارداد بیمه استفاده می کند. در این گونه موارد، کارشناس صندوق بیمه از سوی شعب بانک کشاورزی منطقه برای انعقاد قراردادها به محل سازمان های مربوطه مراجعه می کند. ممکن است سازمانهای مزبور بطور مستقیم نمایندگی صندوق بیمه را برعهده داشته باشند و خود اقدام به عقد قرارداد ها به بیمه گذاران کنند. در این صورت مبلغی را به عنوان کارمزد از صنوق بیمه دریافت می کنند.
در مورد بیمه دام، طیور و آبزیان باید یادآورشد که پس از بازدید گروه کارشناسی (شامل کارشناس و دامپزشک صندوق بیمه) از موارد بیمه ای مورد عمل و کنترل سلامتی و بهداشت آن معاینه رایگان دام و نصب پلاک گوش برای گوسفندان، اقدام به تنظیم قرارداد می کنند و پس از دریافت حق بیمه، مورد بیمه تحت یک سال تحت پوشش صندوق بیمه قرار می گیرد.

در مورد بیمه جنگل کاری و مرتعداری و آبخیزداری، بازدید اولیه توسط کارشناسان اداره منابع طبیعی ناظر بر طرح های اجرایی و صندوق بیمه محصولات کشاورزی برای تعیین حق بیمه و انعقاد قرارداد برای مدت حداکثر یک سال شمسی صورت می گیرد.

ب- عملیات ارزیابی خسارت و پرداخت غرامت

مرحله ارزیابی خسارات که در واقع نقش اصلی سیستم عملیاتی بیمه به حساب می آید، توسط کارشناسان هماهنگ کننده بیمه استان (مستقردرمدیریت شعب بانک کشاورزی)، شرکت های خصوصی و کارشناسان بیمه (مستقر درشعب بانک کشاورزی) اجرا می شود. کارشناسان بیمه پس ازاطلاع از وقوع خسارت ( که بیمه گذاران طی مهلت مقرر در بیمه نامه به شعب بانک اعلام می نمایند) با رعایت مفاد مندرج در آیین نامه ها و دستورالعمل های اجرایی، در محل حادثه حاضر می شوند. پس از بازدید موارد خسارت دیده، ارزیابی های لازم را انجام می دهند و پس از تایید خسارت و پرداخت غرامت متعلقه بیمه گذاران گزارش فنی خود را به ستاد صندوق بیمه ارسال می کنند. در هنگام بروز حوادث عمده ای مانند جاری شدن سیل و ... کارشناسان بیمه استان در انجام بازدیدها و ارزیابی خسارت شرکت می نمایند تا این مرحله را با دقت بیشتری انجام دهند.

در برخی موارد با توجه به نوع و میزان خسارت وارده، کارشناسان بیمه از نظر فنی، کارشناسان و محققان دیگر سازمان ها و مراکز کشاورزی و دامی و منابع طبیعی کشور استفاده می کنند تا در زمینه انجام وظایف خود از دقت و تلاش بیشتری استفاده کرده باشند.

پرداخت غرامت، آخرین مرحله عملیاتی بیمه ای در یک دوره زراعی به حساب می آید. کارشناسان بیمه بر اساس محاسبات انجام شده که در گزارش های ارزیابی خسارت متلعق شده است، غرامت مربوط به خسارت دیدگان را محاسبه و به صورت نقدی و یا از راه واریز وجه به حساب های پس انداز بیمه گذاران پرداخت می کنند.

اهمیت بیمه محصولات کشاورزی دراقتصاد کشاورزی و اقتصاد ملی

جایگاه بیمه محصولات کشاورزی و دامی دراقتصاد کشاورزی و اقتصاد ملی از جهات زیر دارای اهمیت است:

- ایجاد امنیت تولید و سرمایه گذاری در بخش کشاورزی.

- بالا بردن توان محاسباتی و برنامه ریزی برای کشاورزان در جهت جلوگیری از نوسانات درآمدی و اعمال مدیریت ریسک.

- تفکیک مدیریت های صحیح و نا صحیح از طریق اعلام حق بیمه ها و غرامات تفکیک شده.

- نظارت مستمر کارشناسان بیمه بر نحوه تولید و تشویق کشاورزان و دامداران برای استفاده از شیوه های صحیح مدیریتی و رعایت موازین و مقررات فنی و بهداشتی.

- کاهش و قطع کمک های مستقیم و بلاعوض مالی دولت به کشاورزان درهنگام بروز خسارات غیر مترقبه.

- کنترل آفات و بیماریها بخصوص در بخش بیمه دام، طیور و آبزیان از طریق اطلاع بموقع از بیماریهای شایع و حذف تدریجی بیماریهای مسری دام همچون سل و بروسلوز، تب برفکی، آنفلوآنزا و ....

- حذف محصولات غیر اقتصادی از چرخه تولید و جایگزینی آن با محصولات اقتصادی تر و کمک به بهره وری در بخش اقتصاد کشاورزی.

- کمک به تولید محصولات استراتژیک از طریق تغییرات اعمال شده در یارانه های دولت به حق بیمه ها .

ه- نقش بیمه به عنوان رهیافتی جهت از بین بردن آسیب پذیری روستاییان که یکی از ابعاد محرومیت جامعه روستایی است (چمبرز، 1376). و نقش آن در توسعه پایدار روستایی به جهت تاثیری که می تواند به عنوان یک ورودی مطلوب در سیستم افتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه روستایی داشته و منجر به شکل گیری بازخوردهای مثبت و خروجیهای مطلوب سیستم گردد (جمشیدی، 1378).

- تامین امنیت سرمایه گذاری خصوصی در بخش کشاورزی، چرا که افزایش میزان ریسک و خطر پذیری موجب کاهش سرمایه گذاری می شود و مخاطرات سرمایه گذاری از مهمترین موانع رشد آن شناخته می شود (جمشیدی، 1378).

- و سرانجام تشکیل یک نهاد متمرکز و دقیق به منظور ثبت، تجزیه و تحلیل و ارزیابی طیف وسیعی از خطرات و حوادث زیانبار در بخش کشاورزی که خود راه را برای سیاستگذاری های راهبردی در جهت کاهش خسارات در حد ملی و منطقه ای هموار خواهد کرد (چمبرز، 1376).

نتیجه گیری و پیشنهاد

بقا و دوام فعالیت های تولیدی در بخش کشاورزی نیازمند حمایت های جدی از تولیدکنندگان و سرمایه گذاران این بخش است. در بین سیاست های مختلف حمایتی بیمه محصولات کشاورزی، به عنوان راه حل مفید و مناسب جهت مقابله با این خطرات همواره مورد توجه و تاکید بوده است. لذا در این بخش پیشنهاداتی چند در خصوص بیمه محصولات کشاورزی ارائه می شود:

1- افزایش دانش و آگاهی کشاورزان و بهره برداران از اهمیت بیمه محصولات کشاورزی در توسعه اقتصادی و توسعه ملی

2- گسترش و تعمیم بیمه کشاورزی به کلیه محصولات تولیدی دربخش کشاورزی که واجد ارزش کالایی باشند و با هدف بازرگانی تولید می شوند.

3- بیمه کردن محصولات کشاورزی و دامی در بدون هیچ گونه محدودیتی از لحاظ عوامل خطر.

4- همکاری و همیاری کلیه مراجع فرهنگی کشور در زمینه بسط و توسعه فرهنگی بیمه کشاورزی در بین جوامع روستایی ایران

5- انجام مطالعات تحقیقاتی در زمینه بررسی عوامل موثر بر پذیرش بیمه از سوی بهره برداران و تولیدکنندگان بخش کشاورزی.

بيمه كشاورزي

فرايند اقتصادي دو سويه اي است كه طي آن قراردادي به منظور جبران خسارت احتمالي و با هدف نيل به امنيت غذايي فيمابين بهره بردار بخش كشاورزي ( حقيقي يا حقوقي ) و صندوق بيمه محصولات كشاورزي منعقد مي گردد.اين قرارداد را "بميه نامه " ، بهره بردار را "بيمه گذار " و صندوق بيمه را "بيمه گر" مي نامند.

مورد بيمه:

عبارت است از انواع محصولات كشاورزي زراعي باغي ، دام ، طيور ، آبزيان ، كه طبق شرايط و ضوابط اعلام شده ، تحت پوشش خدمات بيمه كشاورزي قرار مي گيرند.

عوامل خطر تحت پوشش :

شامل حوادث قهري سوانح طبيعي و همچنين بيماري هاي واگير دار عمومي و قرنطينه اي (براي بيمه دام ، طيور ، آبزيان ) بوده كه سبب ايراد خسارت به مورد بيمه مي شوند.

ضريب خطر :

عبارت است ازمجموع احتمال وقوع هر يك ازعوامل خطر تحت پوشش بيمه كه در طي يك دوره بيمه اي حادث مي شود و از طريق بررسي چندين ساله نتايج حاصل از عملكرد محاسبه و در تعيين حق بيمه براي هر محصول مورد استفاده قرار مي گيرد.

مدت قرارداد :

در قرار داد بيمه زمان شروع و پايان موضوع بيمه ، به طور دقيق مشخص مي شود كه به اين زمان مدت قرارداد مي گويند.

حق بيمه :

عبارت است از مبلغي كه بيمه گذار (فعالان بخش ) براي اعمال پوشش بيمه اي محصول خود به بيمه گر
( صندوق بيمه ) پرداخت مي نمايد.بخشي از اين حق بيمه با در نظر گرفتن بضاعت مالي بيمه گذار ، محروميت مناطق و اهميت محصول توليدي ، پس از تصويب مجمع عمومي صندوق بيمه ، از طريق دولت تامين و به عنوان يارانه ( حق بيمه سهم دولت ) به صندوق بيمه پرداخت مي شود.

حداكثر تعهد بيمه گر:

حداكثر ميزان تعهدات صندوق بيمه براي جبران خسارت هر واحد بيمه اي (هكتار ، قطعه ، راس و...)

خسارات يا حادثه :

پيش آمد ناگهاني كه قابل پيش بيني نباشد ، همچنين از كنترل بيمه گذار خارج باشد ، چنين حادثه اي را عامل هاي خطر تحت پوشش بيمه نيز مي گويند.

غرامت :

عبارت است از مبلغي كه بابت جبران بخشي از خسارت وارده در اثر عوامل خطر تحت پوشش بيمه و بر اساس ضوابط بيمه نامه به بيمه گذار پرداخت مي شود.

سهم دولت :

ميزان مشاركت دولت در حق بيمه به نفع بهره برداران است.

گزينه :

منظور تنوع حق بيمه براي پوشش بيمه اي هر مورد بيمه اي است، كه متناسب با سطوح غرامات قابل پرداخت به بيمه گذار عرضه مي شود و از اين طريق بيمه گذار با توجه به شرايط واحد توليدي خود از حق انتخاب بيشتري براي استفاده از خدمات بيمه كشاورزي برخوردار مي شود.

ييمه عمومي :

ارائه خدمات پايه و فراگير بيمه كشاورزي ، بر اساس وضعيت عمومي توليدي واحدهاي بهره بردار در بخش كشاورزي است.

بيمه تكميلي :

پوشش بيمه فوق العاده و فراتري كه بيمه گذار بر اساس توان واحد توليدي خود اقدام به انتخاب آن مي نمايد و هنگام رخداد خسارت احتمالي از دريافت غرامت متناسب با آن منتفع مي گردد.

كارگزار :

نماينده قانوني بيمه گر كه به نيابت از شركت بيمه اقدام به فروش بيمه نامه و يا ارزيابي خسارت مي نمايد.

معرفی نظام بیمه کشاورزی در ایران

مقدمه

کشاورزی فعالیتی است توام با ریسک، ریسکی دو جانبه که هم بر رفتار تولیدکنندگان تأثیر می‌گذارد و هم بر نحوه عمل بخش کشاورزی، وجود ریسک و واکنش تولیدکنندگان نسبت به آن نیز، بر شکل و محتوی سیاست‌های بخش کشاورزی تأثیر دارد. در حقیقت تنوع، عدم ثبات و ریسک سه عاملی هستند که در انگیزش و توجیه سیاستگذاری در بخش کشاورزی نقش عمده دارند.

عدم ثبات در درآمدهای کشاورزی و خسارت تولیدکنندگان به علت وجود ریسک‌های بالا و غیرقابل کنترل، بسیاری از کشورهای در حال توسعه را مجبور می‌کند در جهت ثبات درآمد تولیدکنندگان برنامه‌ریزی کنند.

بیمة محصولات کشاورزی در تعدادی از کشورهای در حال توسعه مکانیزمی است در جهت کاهش عدم ثبات درآمد تولیدکنندگان بخش کشاورزی، از طریق کاهش ریسک تولید و عملکرد.

بخش کشاورزی به علت نوسانهای جوی بر خلاف بخش صنعتی، همیشه زمینه فعالیت پرخطری محسوب می‌شود. کشاورزان برای کنترل و پائین آوردن ریسک این بخش همواره تلاش می‌کنند امّا به رغم این تلاش‌های گسترده، حوادث غیرمترقبه طبیعی و فاجعه‌آمیز، هنوز هم در فعالیت‌های بخش کشاورزی تهدیدی جدی به شمار می‌آید. اینجاست که بیمه می‌تواند با ارائه سرویس مناسب و تأمین انواع پوشش‌های بیمه‌ای نقش اساسی در تقویت این بخش بر عهده بگیرد.

بر همین اساس نظام بیمه محصولات کشاورزی از آغاز قرن بیستم مورد توجه جدی کشورها قرار گرفت. در بسیاری از کشورها، بیمه‌های کشاورزی یکی از فعالیت‌های شرکتهای بزرگ بیمه تجاری است و بخشی از عملکرد کلی آنها محسوب می‌شود، به طوریکه هم اکنون ضرورت حضور بیمه در بخش کشاورزی در همه دنیا محسوب شده و به تناسب سیاست‌های داخلی کشورها به شیوه‌های مختلف به اجرا درآمده است.

1- تاریخچه بیمه کشاورزی در ایران

در ایران نیز با تشکیل صندوق امداد روستائیان، مصوب 1353 و طرح ایجاد صندوق بیمة محصولات کشاورزی مصوب 1355، بیمة کشاورزی پایه‌ریزی شد ولی فعالیت رسمی آن از سال 63 آغاز گردید. بدین ترتیب که پس از انقلاب اسلامی آغاز فعالیت‌های بیمه‌ای مجدداً به عنوان نیازی اجتناب‌ناپذیر مورد تأئید قرار گرفت و مقرر شد اقدامات لازم در جهت تحقق بخشیدن به این تفکر از نوآغاز شود. لذا از شهریور 1360، اولین کار گروه شکل‌گیری بیمة کشاورزی در ایران در وزارت کشاورزی تشکیل گردید تا اقدامات لازم در مورد اجرای مقررات مربوط به بیمة محصولات کشاورزی و ارائة الگوی اجرایی سازگار با بخش کشاورزی انجام شود. لذا با توجه به ارائة راهکار عملیاتی از سوی کارشناسان و نیز پیشنهاد واگذاری اجرای عملیات به یک سازمان مالی قدرتمند در بخش یعنی بانک کشاورزی که بزرگترین امتیاز آن از نظر ضمانت اجرایی و تداوم و استمرار آن بود، نهایتاً قانون تأسیس صندوق بیمة محصولات کشاورزی در سال 1362 و به دنبال اساسنامة آن در سال 1363 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و بلافاصله از همین سال عملیات اجرایی بیمة کشاورزی آغاز شد.

2- معرفی نظام فعلی بیمه کشاورزی

الف) اهداف و حدود عملیات

قانون بیمة محصولات کشاورزی بصورت یک مادة واحد و 7 تبصره در جلسة مورخ 1/3/1362 به تصویب مجلس شورای اسلامی و در تاریخ 25/3/62 به تصویب شورای نگهبان رسید. اصل این قانون که سرآغاز تحولی جدید در حمایت از بخش کشاورزی شد به این مضمون است:

«به منظور انجام بیمة انواع محصولات کشاورزی، دام، طیور، زنبورعسل، کرم‌ابریشم و آبزیان در مقابل خسارتهای ناشی از سوانح طبیعی و حوادث قهری نظیر تگرگ، طوفان، خشکسالی، زلزله، سیل، سرمازدگی، یخبندان، آتش‌سوزی، صاعقه، آفات و امراض نباتی عمومی و قرنطینه‌ای، امراض واگیر حیوانی عمومی و قرنطینه‌ای و... به عنوان وسیله‌ای برای نیل به اهداف و سیاستهای بخش کشاورزی، صندوق بیمة محصولات کشاورزی در بانک کشاورزی تأسیس می‌شود»‍.

حدود عملیات این صندوق براساس اساسنامه بشرح ذیل می‌باشد:

1- بررسی و تحقیق در مورد مختصات اقتصادی، اجتماعی، کشاورزی و فنی مناطق مختلف کشور.

2- بررسی و تحقیق تطبیقی در مورد روشهای بیمة کشاورزی در دنیا با توجه به نظام بهره‌برداری، هدفها و سیاستهای کشاورزی ایران جهت اتخاذ تصمیم در مورد برقراری مناسب‌ترین نوع بیمة کشاورزی با توجه به نظام اقتصادی و اجتماعی و برنامة بخش کشاورزی.

3- بررسی و مطالعة طرح‌های کاهش‌دهندة خسارات ناشی از خطرات تحت پوشش بیمه و پیشنهاد آن به دولت جهت هماهنگ کردن آنها با طرح‌های مربوط به عملیات زیربنایی و همچنین ارشاد تولیدکنندگان به منظور خود پیش‌گیری در مقابل خطرات و در نتیجه کاهش خسارات وارده به محصولات کشاورزی.

4- تهیة آئین‌نامه‌ها و دستورالعملها و اصلاح آنها با توجه به نتایج تحقیقات انجام شده.

5- انجام عملیات بیمه دربارة محصولات کشاورزی.

6- انجام هرگونه عملیات آموزش و شرکت در سمینارها و کنفرانس‌ها به نحوی که در ارتقاء سطح معلومات بیمه‌گذاران و کارشناسان و یا سایر کارمندان و دست‌اندرکاران بیمة کشاورزی در جهت پیشرفت و توسعة عملیات صندوق ضروری می‌باشد.

تعیین روشهای و سیاستهای کلی اجرایی عملیات بیمة محصولات کشاورزی مانند شرایط بیمة انواع محصولات، تعهدات بیمه‌گر و بیمه‌گذار، تعرفة بیمه و غرامت براساس آئین‌نامه‌هایی می‌باشد که به تصویب مجمع عمومی می‌رسد. همچنین به منظور هماهنگی سیاستهای بیمة کشاورزی با اهداف بخش کشاورزی دولت می‌تواند ارائة کمک‌ها و خدمات خود را به تولید محصولاتی که اجرای بیمة آنها اعلام شده، منوط به بیمه کردن آنها محصول نماید. نحوة ارتباط و اجرای بیمة هر زراعت یا تولید یا کمک‌ها و خدمات دولت توسط صندوق با همکاری وزارت جهاد کشاورزی و سایر واحدهای مربوط مورد بررسی قرار گرفته واز طریق آئین‌نامه‌های خاصی از طریق مجمع عمومی جهت تصویب به هیأت‌وزیران تسلیم خواهد شد. با توجه به دولتی بودن نظام بیمة محصولات کشاورزی در ایران، به پیشنهاد مجمع عمومی قسمتی از حق بیمه از طریق دولت تأمین و همه ساله در لایحة بودجه منظور خواهد شد و در صورتی که در هر سال مالی شدت حوادث موجب خسارات بیش از موارد پیش‌بینی شده برای عملیات زیر پوشش بیمه گردد و صندوق قادر به پرداخت غرامت آن نباشد، کسری آن به پیشنهاد مجمع عمومی پس از تصویب هیأت‌وزیران از محل اعتبار ردیف بودجه که در اختیار دولت می‌باشد قابل پرداخت خواهد بود.

3- انواع قراردادهای بیمه محصولات کشاورزی در ایران

بیمه هزینه تولید

در این نوع بیمه، محصول در مقابل عوامل خطر مشخص تحت پوشش قرار می‌گیرد. حداکثر تعهد پرداخت براساس هزینه انجام شده (هزینه تولید) محاسبه می‌گردد. درصورت بروز خطر میزان غرامت متناسب با مرحله پیشرفت عملیات زراعی و هزینه‌های انجام شده محاسبه و پرداخت می‌گردد.

هدف از این نوع بیمه حفظ توان تولیدکننده برای باقی ماندن در صحنه تولید است .

بیمه ارزش تولید

در این نوع بیمه میزان محصول در مقابل عوامل خطر مشخص تحت پوشش بیمه قرار می‌گردد. در صورت بروز خطر خسارت وارده توسط ارزیاب مشخص و غرامت متناسب با گزینه های انتخابی به کشاورز پرداخت
می گردد . قیمت مبنا برای پرداخت غرامت ، قیمت تضمینی مصوب شورای اقتصاد است . در حال حاضر این نوع بیمه برای اکثر محصولات در کشور در دست انجام میباشد .

بیمه تضمین تولید یا بیمه عملکرد

در این نوع بیمه کلیه خطراتی که تولید را تحت تأثیر قرار می‌دهد و منجر به کاهش تولید می‌شوند تضمین می‌گردد و درصورت افت تولید، غرامت متناسب با آن محاسبه و پرداخت می‌گردد. این نوع بیمه تأثیر قابل توجهی در ثبات و امنیت تولیدات کشاورزی دارد. این روش در حال حاضر بصورت آزمایشی در دو استان کرمانشاه و کردستان به اجرا گذاشته شده است.

4- عملکرد مقایسه ای ده سال اخیر صندوق بیمه کشاورزی ( از سال زراعی 78-77 تا 88-87 )

الف – سطوح و میزان بیمه شده در زیربخش های مختلف ،در سال زراعی 88-87

زیربخش زراعت : 5 میلیون هکتار معادل 163 درصد رشد نسبت به سال پایه

زیربخش باغات : 315 هزار هکتار معادل 2433 درصد رشد نسبت به سال پایه

زیربخش دام : 5/13 میلیون واحد دامی معادل 610 درصد رشد نسبت به سال پایه

زیربخش طیور : 512 میلیون قطعه معادل 5718 درصد رشد نسبت به سال پایه

زیربخش آبزیان : 50 میلیون متر مربع استخرهای پرورشی معادل 213 درصد رشد نسبت به سال پایه

زیربخش منابع طبیعی : 5/2 میلیون هکتار معادل 637 درصد رشد نسبت به سال پایه

ب – تعداد بیمه گذاران، تعداد بهره برداران تحت پوشش بیمه از مرز 8/1 میلیون نفر گذشته است که با توجه به اختیاری بودن بیمه نوساناتی در طول سالهای مختلف نشان میدهد )

ج – تعداد محصولات تحت پوشش بیمه، 110 محصول معادل 175درصد رشد نسبت به سال پایه

د – حق بیمه دریافتی ، 2000 میلیارد ریال معادل 3233 درصد رشد نسبت به سال پایه

هـ - غرامت پرداختی، 3885 میلیارد ریال 111 برابر نسبت به سال پایه

و – نسبت حق بیمه ، 70 درصد(سهم دولت)و 30درصد (سهم کشاورز) برای سال زراعی 89-88 در نظر گرفته شده است.

ز –استفاده از خدمات بخش خصوصی برای انجام عملیات بیمه ای ( صدور بیمه نامه و ارزیابی خسارت ) وواگذاری امور بیمه کشاورزی به فارغ التحصیلان کشاورزی در دستور کارقرار گرفت که دراین خصوص از خدمات 4000 نفر اشخاص حقیقی و حقوقی( که در آینده نزدیک کلیه امور کارگزاریها در قالب قریب به 400 شرکت خدمات بیمه ای سازماندهی خواهد شد ) استفاده میگردد.

5- مقایسه عملکرد با اهداف مندرج در قانون برنامه چهارم

با توجه به اهداف کمی برنامه چهارم مبنی بر پوشش بیمه ای حداقل 50 درصد محصولات کشاورزی ، شاخصهای ذیل تاکنون محقق شده است:

- نسبت تعداد بیمه گذاران به کل بهره برداران بخش 52 درصد

- نسبت محصولات تحت پوشش بیمه به کل محصولات بیمه پذیر در زیربخشهای مختلف به طور متوسط حدود 85 درصد (از این نظر ایران در بین 142 کشوری که خدمات بیمه کشاورزی را ارائه می دهند مقام دوم را داراست)

- نسبت سطوح زیرکشت محصولاتی که برنامه بیمه پذیری آنها اعلام شده به کل سطح حدود 80 درصد

1- راهبردهای ارتقاء کمی وکیفی خدمات بیمه کشاورزی در ایران

1- بکارگیری بخش خصوصی

2- متنوع‌سازی منابع مالی

3- اطلاع‌رسانی و ایجاد بستر فرهنگی

4- ایجاد بیمة اتکایی

5- برقراری تعادل بین منابع و مصارف

- اجرای بیمه‌های گروهی و منطقه‌ای

- هدفمند کردن یارانه‌ها

6- افزایش زمینة مشارکت بیشتر بخش کشاورزی

7- بهره‌گیری از تشکل‌های بهره‌برداران (تولیدی)

8- استانداردسازی واحدهای تولیدی

9- توسعة مطالعات اقلیمی

10- اهتمام در گسترش مطالعات و تحقیقات کاربردی

11- استمرار آموزش و اطلاع‌رسانی

12- جهت‌بخشی به نیاز مشتریان

13- آگاهی از نیاز مشتریان به منظور تأمین انتظارات

- بهره‌گیری از تکنولوژیهای GIS و RS در فرآیند بیمه

14- استانداردسازی ارزیابی خسارت

15- ورد به عرصه‌های جدید (تنوع خدمات)

16- اصلاح شیوه‌های نرخ‌گذاری

17- تقویت شبکة نظارت

18- جذب و تربیت نیروی انسانی متخصص

19- جهت‌گیری هدایت کلیة منابع اعتباری تخصیص یافته در جبران خسارتها به بیمة کشاورزی

7- برنامه های آینده

- ماموریت جدید صندوق بیمه کشاورزی

بموجب قانون اصلاح قانون بیمه محصولات کشاورزی مصوب 22/10/87 مجلس شورای اسلامی علاوه بر بیمه محصولات کشاورزی، بیمه ابنیه ، تأسیسات ، مستحدثات ، قنوات ، چاههای آب کشاورزی ، تأسیسات آبیاری ، فعالیتها و کلیه خدمات کشاورزی و عوامل تولید ( ماشین آلات ، ابزار و ادوات کشاورزی در قبال حوادث بیمه پذیر بعنوان وسیله ای برای نیل به اهداف و سیاستهای بخش کشاورزی به عهده صندوق بیمه کشاورزی گذاشته شده است./

منابع میان ترم و پایان ترم درس بیمه محصولات کشاورزی پیوست2

مطالب مشابه :

507- نمونه سوال درس بیمه محصولات کشاورزی کارشناسی اقتصاد کشاورزی

نمونه سوالات و منابع درسی

کتاب بيمه محصولات كشاورزي پیام نور

منابع میان ترم و پایان ترم درس بیمه محصولات کشاورزی پیوست1

منابع میان ترم و پایان ترم درس بیمه محصولات کشاورزی پیوست2

سیاستهای حمایتی دولت در بخش کشاورزی

منابع میان ترم و پایان ترم درس بیمه محصولات کشاورزی پیوست 8

نگاهی به مزیت نسبی در بخش کشاورزی ایران

بررسی مزیت نسبی محصولات زراعی منتخب در ایران

تعیین اندازه بهینه اقتصادی ماشین های کشاورزی در مزرعه دانشكده كشاورزی شیراز: با استفاده از یک مدل مب