حمایت‌های قانونی از مادران در دوران بارداری

انجام وظایف مادری در کنار اجرای تکالیف شغلی بسیار دشوار است، برای همین قوانین معمولا برای بانوان مزایا و تسهیلات شغلی در نظر می گیرند که از تحمیل فشار بیش از اندازه به آنان جلوگیری کنند. اجرای همزمان تعهدات شغلی و خانوادگی زمانی دشوارتر می‌شود که نوزادی در راه باشد یا به تازگی متولد شده باشد.

در این وضعیت برخی مزایا برای مادران در دوران بارداری و پس از آن در نظر گرفته شده است که در گفت‌و‌گو با دکتر حسن بادینی، عضو هیات علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران به بررسی آنها می‌پردازیم.

در قانون استخدام کشوری، قانون تامین اجتماعی و قانون کار همیشه ضوابط خاصی برای کمک بارداری و زایمان وجود داشته است. علاوه بر این قانون ترويج تغذيه با شير مادر و حمايت از مادران در دوران شيردهي مصوب 22/6/1374 مجلس شوراي اسلامي و آيين‌نامه اجرايي آن مصوب 27/9/1375 هیات وزيران با اصلاحات بعدي هم براي زنان شيرده در دوران بارداري، زايمان و پس از زایمان حمايت‌هاي گسترده‌تري در نظر گرفته است. اين قانون تمام شاغلان در بخش‌هاي دولتي و غيردولتي، اعم از كاركنان دولت، كارگران مشمول قانون كار، كاركنان نيروهاي نظامي و انتظامي، قضات، اعضاي هیات علمي دانشگاه‌ها و... را، جز در مواردي كه در خود آن قانون اشاره شده باشد، در برمی‌گیرد.
بانوان برای آگاهی از حقوق دوران بارداری و زایمان به کدام قوانین و مقررات مراجعه کنند؟
در وضعیت فعلی دو نظام برای حمایت از زنان در دوران بارداری، زایمان و پس از زایمان وجود دارد: یکی نظام قانون استخدام کشوری و قانون تامین اجتماعی است که پس از تصویب قانون ترویج تغذیه با شیر مادر تخصیص خورده و تنها در خصوص آن دسته از زنانی که فرزندشان را شیر نمی‌دهند قابلیت اجرایی دارد و دیگری نظام خاص قانون ترویج تغذیه با شیر مادر است که اختصاص به مادران شیرده دارد. البته روا بودن یا نبودن تبعیض بین این دو دسته از بیمه‌شدگان خود جای بحث دارد.در هر حال مجموعه حمایت‌هایی که در این دو نظام برای حمایت از بیمه‌شدگان زن در دوران بارداری، زایمان و پس از زایمان وجود دارد، شامل موارد زیر است: مرخصی زایمان با استفاده از حقوق و مزایا یا غرامت دستمزد، خدمات پزشکی، تهیه شیر مورد نیاز کودک، امکان استفاده از مرخصی ساعتی تا 20 ماهگی کودک با استفاده از حقوق و مزایا و ایجاد تسهيلات مناسب براي تغذيه شيرخوارگان با شير مادر در جوار محل كار.
ایام مرخصی زایمان برای بانوان مشمول قانون استخدام کشوری چقدر است؟
به موجب ماده 26 آيين‌نامه مرخصي‌هاي موضوع مواد 47، 48 و 49 قانون استخدام كشوري مصوب 22/7/1346 هیات وزيران با اصلاحات بعدي؛ «به بانوان باردار براي هر بار وضع حمل تا سه فرزند، سه ماه معذوريت و براي فرزند چهارم به بعد دو ماه معذوريت و براي وضع حمل دو قلو، چهار ماه و براي وضع حمل دو قلو به بالا، يك سال معذوريت با استفاده از حقوق و فوق‌العاده‌هاي مربوط داده مي‌شود. معذوريت وضع حمل جزو مرخصي استعلاجي محسوب مي‌شود و تشخيص تاريخ شروع آن بر عهده پزشك است».
مفاد اين آيين‌نامه در خصوص فرزند چهارم به بعد بر طبق ماده 1 قانون تنظيم خانواده و جمعيت مصوب 26/2/1372 نسخ شده است. در ضمن اين دسته از كاركنان كه از لحاظ درمان مشمول سازمان بيمه خدمات درماني هستند، مي‌توانند در چارچوب ضوابط اين سازمان از آزمايشات و معاينات و معالجات ويژه مربوط به دوران بارداري و زايمان نيز بهره‌مند شوند.
برای مشمولان قانون تامین اجتماعی چه مزایایی در نظر گرفته شده است؟
در قانون تامين اجتماعي و قانون كار مصوب 1369 كمك‌ها و مزاياي مربوط به دوران بارداري و زايمان شامل مزایای نقدی، خدمات پزشکی و حق داشتن فرصت برای شیر دادن می‌شود.
مزاياي نقدي به چه ترتیبی پرداخت می‌شود؟
در این خصوص ماده 67 قانون تامين اجتماعي اعلام مي‌دارد: «بيمه‌شده زن يا همسر بيمه‌شده مرد، در صورتي كه ظرف يكسال قبل از زايمان سابقه پرداخت حق بيمه 60 روز را داشته باشد، مي‌تواند به شرط عدم اشتغال به كار از كمك بارداري استفاده کند. كمك بارداري دو سوم آخرين مزد يا حقوق بيمه‌شده طبق ماده 63 است كه حداكثر براي مدت 12 هفته، جمعا قبل و بعد از زايمان بدون كسر سه روز اول پرداخت خواهد شد».
همانطور که از مفاد این ماده بر می‌آید پرداخت کمک بارداری منوط به دو شرط داشتن حداقل سابقه پرداخت حق بیمه (60 روز) و عدم اشتغال به کار شده است.
چرا چنین شرط‌هایی قید شده است؟
دلیل شرط نخست برای جلوگیری از تقلب نسبت به قانون و برقراری نوعی عدالت معاوضی نسبی و شرط دوم به این خاطر است که کمک بارداری جایگزین مزد یا حقوق و برای تامین معاش است و چنانچه بیمه‌شده به کار اشتغال داشته باشد، پرداخت آن موضوعیت نخواهد داشت و فرد نمی‌تواند از این وضعیت سود ببرد. در واقع، کمک بارداری نیز نوعی غرامت دستمزد است. از این رو نحوه محاسبه آن هم مانند غرامت دستمزد ایام بیماری است.
این طور که معلوم است غرامت دستمزد و کمک بارداری تفاوتی با هم ندارند؟
ببینید تنها تفاوت غرامت دستمزد ایام بیماری و کمک بارداری در این است که اولی به موجب ماده 62 قانون تامین اجتماعی از روز چهارم به بعد پرداخت می‌شود، در حالی که دومی از همان روز نخست قابل پرداخت است.
آیا کمک بارداری شامل همسر بیمه شده هم می‌شود؟
در اين ماده پرداخت كمك بارداري هم به بيمه‌شده زن و هم به همسر بيمه‌شده مرد پيش‌بيني شده است؛ اما سازمان تامين اجتماعي آن را تنها به بيمه‌شده زن كه واجد شرايط لازم باشد پرداخت می‌کند؛ چون وضعيت همسر بيمه‌شده مرد از دو حال خارج نيست: يا خود وي نيز شاغل است و به اعتبار اشتغالش مشمول قانون تامين اجتماعي، قانون استخدام كشوري و يا قوانين خاص ديگري است كه در اين صورت بر اساس اين قوانين از كمك بارداري استفاده خواهد كرد. يا اين كه شاغل نيست و خانه‌دار است كه در اين حالت با توجه به قيد «عدم اشتغال به كار» و عبارت «دو سوم آخرين مزد يا حقوق بيمه‌شده» در اين ماده نحوه محاسبه كمك بارداري مشخص نيست؛ به عبارت ديگر، همسر بيمه‌شده مرد قبلا اشتغالي نداشته است و مزدي دريافت نكرده است تا بتوان كمك بارداري را بر مبناي آن مورد محاسبه قرار داد.به نظر مي‌رسد در وضعيت فعلي راه‌‌حل منطقي اين باشد كه در مواردي مانند فوت همسر يا ابتلاي وي به بيماري، كه بيمه‌شده مرد مجبور است در مدت بارداري و بعد از زايمان براي مدتي ترك كار كند، كمك بارداري به چنين خانواده‌اي پرداخت شود.به نحو ديگري هم مي‌توان پرداخت كمك بارداري به همسر بيمه‌شده مرد را توجيه كرد. در واقع، كمك‌ها و مزاياي نقدي مربوط به دوران بارداري و زايمان را مي‌توان از دو دیدگاه مورد بررسي قرار داد: يكي به عنوان غرامت دستمزد كه در اين صورت جايگزين مزد يا حقوق است؛ همانند غرامت دستمزد ايام بيماري. روشن است در اين صورت چنين مبلغي تنها به فردي كه شاغل (يعني تنها به بيمه‌شده زن) بوده و به دليل بارداري و زايمان براي مدتي توانايي كار كردن را از دست داده است، پرداخت می‌شود. برداشت ديگري كه ممكن است از آن به عمل آيد اين است كه كمك‌ها و مزاياي نقدي دوران بارداري و زايمان غرامت دستمزد نيست، بلكه كمكي است به خانواده كه به اين مناسبت هزينه‌هاي پيش‌بيني نشده‌اي را متحمل شده است. پس، چنين كمكي بايد در هر صورت پرداخت شود.
وضعیت مرخصی زنان کارگر چگونه است؟
ماده 76 قانون كار كه در سال 1369 و بعد از قانون تامين اجتماعي به تصويب رسيده است نه‌تنها مدت مرخصي زايمان كارگران زن را از 84 روز به 90 روز افرايش داده است بلکه براي زايمان توأمان كه در قانون تامين اجتماعي براي آن ضوابط خاصي پيش‌بيني نشده بود، 14 روز به اين مدت (جمعا 104) اضافه كرده است. البته روشن است كه اين ماده تنها در خصوص كارگران زن لازم‌الاجرا است و ساير مشمولان قانون تامين اجتماعي را در بر نمي‌گيرد. بنابراین، می‌توان قائل به این شد که ماده 76 قانون كار در خصوص مدت مرخصی زایمان زنان کارگر مخصص ماده 67 قانون تامین است. تبصره 2 این ماده نیز که گفته است حقوق ایام مرخصی زایمان طبق مقررات قانون تامین اجتماعی پرداخت خواهد شد، تنها در خصوص مبلغ و نحوه محاسبه حقوق این ایام است و منظور این نیست که کارگران زن حسب مورد از 90 یا 104 روز مرخصی زایمان برخوردار هستند، اما طبق ماده 67 قانون تامین اجتماعی فقط برای 84 روز کمک بارداری دریافت می‌کنند، این نوع مرخصی با استفاده از حقوق است و تبصره 1 ماده فوق مدت مرخصی زایمان را با تایید سازمان تامین اجتماعی جزو سابقه خدمت کارگر زن به شمار می‌آورد. مرخصي موضوع اين ماده براي فرزندان چهارم و بعد از مرخصي استحقاقي موجود و آتي كارگر زن كسر خواهد شد(بند الف تبصره 1 ماده 1 قانون تنظيم جمعيت و خانواده مصوب 26/2/1372).
حمایت‌های پزشکی به چه نحو اعمال می‌شود؟
در ماده 68 قانون تامين اجتماعي پيش‌بيني شده است كه بيمه‌شده زن يا همسر بيمه‌شده مرد، در صورتي كه در طول مدت يكسال قبل از وضع حمل حق بيمه 60 روز را پرداخته باشد مي‌تواند از كمك‌ها و معاينه‌هاي طبي و معالجات قبل از زايمان و بعد از وضع حمل استفاده كند. در انتهاي اين ماده به بيمه‌شده اختيار داده شده است، به جاي بهره‌مندي از اين خدمات مبلغي وجه نقد دريافت كند. بر اساس آيين‌نامه سازمان بيمه‌هاي اجتماعي سابق در خصوص وضع حمل و نوزاد مصوب 28/6/1345، كه بر اساس بخشنامه شماره 330/10732 مورخ 16/3/1355 كماكان لازم‌الاجرا است، پرداخت اين مبلغ تنها در مناطقي اجازه داده شده است كه سازمان داراي امكانات و تجهيزات كافي براي وضع حمل نباشد.
حق داشتن فرصتي براي شير دادن چیست و مبانی قانونی آن کدام است؟
در قانون تامين اجتماعي به اين حق اشاره نشده است و سازمان تامين اجتماعي در اين خصوص تكليفي ندارد؛ اما در ماده 78 قانون كار، كارگر زن مجاز دانسته شده است كه تا پايان دو سالگي كودك، پس از هر سه ساعت نيم ساعت محل كار را براي شير دادن طفل ترك كند و كارفرما نمي‌تواند با آن مخالفت كند، اما مي‌تواند به همان نسبت از مزد وي بكاهد.
همچنين در اين ماده كارفرما مكلف شده است كه متناسب با تعداد كودكان و با در نظر گرفتن گروه سني آنان در مجاورت كارگاه مراكز مربوط به نگهداري كودكان (شيرخوارگاه، مهد كودك و...) ايجاد كند. هزينه نگهداري فرزند چهارم و بعد به عهده كارگر است(بند ج تبصره 1 ماده 1 قانون تنظيم جمعيت و خانواده مصوب 26/2/1372).
چه کسانی مشمولان نظام خاص قانون ترويج تغذيه با شير مادر و حمايت از مادران در دوران شيردهي می شوند؟
همچنان كه از عنوان اين قانون بر‌مي‌آيد، تنها زناني كه فرزندان خود را شير مي‌دهند مشمول آن هستند. بنابراين آن دسته از زناني كه قادر به شير دادن فرزند خود نيستند تابع قوانين و مقرراتي هستند كه قبلا به آن اشاره كرديم.
همچنین اين قانون جنبه كشوري دارد و تمام شاغلان در بخش‌هاي دولتي و غير‌دولتي، اعم از كاركنان دولت، كارگران مشمول قانون كار، كاركنان نيروهاي نظامي و انتظامي، قضات، اعضاي هیات علمي دانشگاه‌ها و... را، جز در مواري كه در خود آن قانون اشاره شده باشد، شامل مي‌شود (ماده 3 قانون ترويج تغذيه با شير مادر...).
این قانون چه مقرراتی را برای مرخصی پس از زایمان در نظر گرفته است؟
در این قانون مرخصي زايمان زنان شيرده در بخش‌هاي دولتي و غير‌دولتي با استفاده از حقوق و فوق‌العاده‌هاي مربوط به این ترتیب افزايش داده شده است: 1- براي زايمان‌هاي معمولي تا سه فرزند 6 ماه. 2- براي زايمان‌هاي دو قلو پنج ماه. 3- براي زايمان‌هاي سه قلو و بيشتر يك سال (ماده 3 قانون ترويج تغذيه با شير مادر و تبصره‌هاي 2 و 3 آن).
ماده 3 آيين‌نامه اجرايي قانون ترويج تغذيه با شير مادر و... اعطاي چهارمين ماه مرخصي زايمان را منوط به گواهي پزشك متخصص اطفال يا پزشك مركز بهداشتي ـ درماني (شهري و روستايي) همراه با شناسنامه شيرخوار (براي احراز عدم استفاده از شير خشك) كرده بود كه هیات عمومي ديوان عدالت اداري طي دادنامه شماره 275 مورخ 6/6/1385 آن را خلاف قانون شناخت.
طبق تبصره ماده 3 آيين‌نامه اجرايي قانون ترويج تغذيه با شير مادر و... الحاقی 26/6/1381 بانواني كه در دوران بارداري با تاييد پزشك معالج از مرخصي استعلاجي استفاده مي‌كنند از حداکثر مرخصي زايمان برخوردار خواهند بود و مدت مرخصي استعلاجي از مرخصي زايمان كسر نخواهد شد. این امر در مواقعی پیش می‌آید که بارداری غیرطبیعی باشد و بنا به تشخیص پزشک بیمه‌شده زن احتیاج به استراحت داشته باشد. اما، به نظر می‌رسد، اگر بیمه‌شده در زمانی که پس از وضع حمل از مرخصی زایمان استفاده می‌کند به دلیل بیماری نیاز به استراحت داشته باشد، نمی‌تواند با گرفتن گواهی پزشک از مرخصی استعلاجی استفاده کند و مرخصی زایمان را برای بعد از مدت مرخصی استعلاجی ذخیره کند، زیرا مرخصی استعلاجی به کسی تعلق می‌گیرد که در حین اشتغال به خاطر بیماری توانایی کار کردن را نداشته باشد. وانگهی، همانند مرخصی استعلاجی یکی از اهداف مرخصی زایمان هم تامین نیاز مادر به استراحت است. پس مرخصی زایمان پس از وضع حمل لازم است به صورت مستمر و
بلا انقطاع مورد استفاده قرار گیرد. رویه عملی هم همین است.
مرخصی ساعاتی به چه ترتیبی است؟
در خصوص مرخصی ساعتی هم در تبصره 1 ماده 3 قانون ترويج تغذيه با شير مادر و ... به مادران شيرده اجازه داده شده تا پس از شروع به كار مجدد، در صورت ادامه شيردهي، حداكثر تا 20 ماهگي كودك روزانه يك ساعت از مرخصي ساعتي برخوردار شوند و اين مرخصي را برحسب نياز كودك حداكثر در سه نوبت در روز مورد استفاده قرار دهند و اين مدت از مرخصي استحقاقي آنان كسر نخواهد شد. استفاده از مرخصي مزبور منوط به ارايه گواهي مركز بهداشتي ـ درماني مبني بر تغذيه شيرخوار توسط مادر است. بانوان مشمول قانون كار از اين لحاظ تابع ضوابط مربوط به خود ( ماده 78 قانون كار) هستند.
چه تسهيلاتی براي تغذيه شيرخوارگان با شير مادر در نزدیکی محل كار وجود دارد؟
دستگاه‌هاي دولتي و وابسته به دولت، از جمله سازمان‌هايي كه شمول قانون بر آنها مستلزم ذكر نام است و ديگر دستگاه‌هايي كه به لحاظ مقررات خاص استخدامي مشمول قانون كار نيستند، موظف به ايجاد تسهيلات مناسب براي تغذيه شيرخوارگان با شير مادر در جوار محل كار كاركنان زن شده‌اند. ضوابط مربوط به ايجاد شيرخوارگاه و مهد كودك در كارگاه‌هاي مشمول قانون كار بر اساس ماده 78 قانون كار و آيين‌نامه اجرايي شيرخوارگاه‌ها و مهدكودک‌ها است (ماده 4 قانون ترويج تغذيه با شير مادر... و تبصره‌هاي 1 و 2 آيين‌نامه اجرايي آن).
امنیت شغلی از دغدغه‌های این گروه است. قانون در این زمینه چه حمایت‌های را داشته است؟
يكي از حمايت‌هاي مهم ديگر اين قانون از زنان شيرده كه مربوط به نظام استخدامي است توجه به امنيت شغلي آنان است. به موجب ماده 5 آيين‌نامه قانون ترويج تغذيه با شير مادر: «مادران شيرده پس از پايان مرخصي زايمان و دوران شيردهي بايد در كار قبلي خود اشتغال يابند. در اين دوران نقل و انتقال آنها ممنوع است».

نقل از روزنامه حمایت

حمایت‌های قانونی از مادران در دوران بارداری

مطالب مشابه :

مقررات مرخصي :

آيين‌نامه‌ مرخصي‌هاموضوع ماده (84) قانون مديريت خدمات كشوري و تبصره‌هاي آن

سوالات دسته بندي شده مربوط به قانون کار - بخش هفتم :شرايط كار

آئين نامه مرخصي ها

موضوع : مرخصي استعلاجي

مرخصي

قانون مرخصی ها

مدارك لازم براي دريافت مرخصي زايمان «بانوان»

قوانین و مقررات و بخشنامه های مربوط به روابط کار

مدیریت بیمارستان امام خمینی جیرفت پاسخ گوید