مختصری درباره جلفا

مختصری درباره جلفا جلفا یكی از شهرستانهای استان آذربایجان شرقی و در شمال غربی این استان و در کنار رود مرزی ارس، یکی از مناطق زیبای طبیعی بکر و دست نخورده کشور ، قرار دارد. فاصله تبریز تا جلفا 130 کیلومتر است و شهرهای صوفیان و مرند نیز در بین راه قرار دارند. حدوداً 5/1 ساعته می توان به جلفا رسید....

جلفا یكی از شهرستانهای استان آذربایجان شرقی و در شمال غربی این استان و در کنار رود مرزی ارس، یکی از مناطق زیبای طبیعی بکر و دست نخورده کشور ، قرار دارد. فاصله تبریز تا جلفا 130 کیلومتر است و شهرهای صوفیان و مرند نیز در بین راه قرار دارند. حدوداً 5/1 ساعته می توان به جلفا رسید.

جلفا شهری کوچک و مرز رسمی ایران و جمهوری خودمختار نخجوان آذربایجان است ، به این سبب رونقی نسبی دارد.جلفا دو بازارچه مرزی دارد که یکی در نزدیک گمرک و دیگری(بازارچه مرزی آراز) در ابتدای جاده ساحلی شرقی قرار دارد .عمدهً اجناس این بازارها محصولات چینی درجه سه و چهار است!

این شهرستان بصورت طولی درمیان رودخانه ارس درشمال وكوههای قره داغ در جنوب شكل گرفته كه تنها دسترسی آسان از مركز ایران به این منطقه از گردنه معروف واستراتژیك "دره دیز" است.

جلفااز لحاظ موقعیت جغرافیائی و ژئوپلیتیك در آذربایجان ،از مناطق حساس محصوب می شود چراكه سابقا پایگاه سیاسی واطلاعاتی نظام كپیتالیستی آمریكا در مقابل نظام سوسیالیستی شوروی سابق بوده ودرحال حاضر با دو جمهوری تازه استقلال یافته آذربایجان وارمنستان كه هر كدام اهداف سیاسی خاص را دنبال می كنند سرحد مشترك دارد.

شهرستان جلفا دارای دو بخش(مركزی ـ سیه رود) وپنج دهستان (ارسی ـ داران ـ نوجه مهر ـ دیزمار غربی ـ شجاع) و52روستاو90آبادی كه دربستر طولی این منطقه واكثرا در پای كوههای قره داغ تكوین و رشد یافته اند.طول شهرستان جلفا 100كیلومتراست .

رود ارس

رودخانه ارس در فاصله 2كیلومتری جلفا پس از گذشت از بستر تنگ كوهستانی كه در كوههای نزدیك جلفا ایجاد نموده است ،وارد جلفا می شود . در نزدیكی پاسگاه سیه رود كه میان جلفا وخدا آفرین قرار گرفته درطی سالهای طولانی بستر خود را در دره یك كوهستان صخره ای، بقدری پائین برده كه بشكل یك دیواره كاملا عمودی با ژرفای خیلی زیاد درآمده بطوریكه این بستر بصورت یك پرتگاه خیلی خطرناك نمود یافته است و مجرای ژرف ارس در این ناحیه به اسم"جاموش بغاز بندی" كه به فارسی یعنی بندی كه گاومییش را خفه می كند نامیده می شود.كه دارای چشم انداز بسیار زیبایی است.

نام این رودخانه در قدیمیترین كتب تاریخی ایران مانند اوستا “دایی نیای” آمده و سواحل آنرا محل تولد زردشت پیامبر می دانند.نام مشهور فعلی آن آراس است. سرچشمه آن از كوههای مین گول داغ (هزار بركه) تركیه واقع در جنوب شهر ارزروم است ، محل مذكور كه در مركز تجمع آبهای این كوهها وتشكیل ارس بوده ، بیش از 800 متراز سطح دریا ارتفاع ندارد وطول رود از سرچشمه تا مصب قریب 800 كیلومتر است .كه پس از سرازیر شدن از سرچشمه درنقطه ای به اسم “دوالو” مجاور خاك ایران شده واز همین محل تا نقطه“قره دونی” كه آخرین حد فاصل خاك ایران و ارس می باشد ، در شمال غربی ایران جریان دارد. پس از واگزاری قفقازیه به شوروی سابق و ختم جنگهای ایران و روس به موجب معاهده تركمنچای منعقده در سال 1243 هجری مقارن با 1828 میلادی ، رودخانه مزبور سر حد میان شوروی وایران گردید رودخانه ارس پس ازعبور از قره دونی وارد خاك قره باغ می شود وبا طی مسیر درجمهوری آذربایجان مستقیما به دریای خزر می ریزد.شعباتی كه از خاك قفقازیه وارد رود ارس می شود عبارتند از : آرپاچای-رود نخجوان-رود كر .شعباتی كه از خاك ایران وارد رود ارس می شود عبارتنداز: رود زنگماراز ماكو- رود آغ چای و قطور چای از خوی- رود زیلبیر از مرند – رود كوك گنبد از قره داغ – دره رود مغان .

عرض رودخانه ارس در جلفا گاهی تا 200متر و ارتفاع وعمق بستر آن به 2 تا 3 متر می رسد . عریضترین نقطه رود خانه در نزدیكی شهر جلفا میباشد كه بیش از 200 متر عرض و بیش از 4 متر عمق دارد كه می توان سومین رودخانه ایران از لحاظ قدرت آب تلقی كرد . در مواقع عادی آب آن قابل شرب ولی در مواقع طغیان گل آلود است .

بر روی ارس تا كنون پنج پل ساخته شده است كه عبارتنداز : پل آهن جلفاـ شوسه جلفا ـ پل پلدشت در شهرستان ماكوـ پل خدا آفرین در قره داغ ـ پل نوردوز در مرز ارمنستان.بستر رودخانه ارس دارای شیب زیادی بوده كه آب با سرعت درآن جریان دارد ومثل رودهای دیگر نمی توان بر روی آن قایقرانی كرد ولی اگر قایق موتور دار باشد می توان از آن استفاده نمود.

آب وهوا

قسمتی از شهرستان كه در حاشیه رودخانه ارس واقع شده اصولاً دارای آب و هوای گرم و معتدل بوده اما مناطق ییلاقی آن در ارتفاعات، عمدتاً از آب و هوای خنك در تابستان‌ها و برف و كولاك شدید در زمستان‌ها برخوردارند. گرم‌ترین و سردترین ماه سال تیر و بهمن می‌باشند. در این منطقه به علت وجود اختلاف ارتفاع بسیار در یك محدوده و تفاوتهای اقلیمی متفاوت، فصول رویش گیاهان متنوع است. درحالیكه در اواخر زمستان و اوایل بهار در كناره‌های رودخانه ارس درختان به شكوفه نشسته و گل و گیاه حال و هوای بهاری را در منطقه بوجود آورده است. ارتفاعات جنوبی خصوصاً ارتفاعات كیامكی داغ پوشیده از برف بوده و اوج رویشهای آن در اواخر بهار و اوایل تابستان اتفاق می‌افتد. وجود این تنوع اقلیمی خود بر جاذبه‌های توریستی منطقه افزوده است.در اوایل فروردین رویش لاله های رنگارنگ در دامنه كوهستانی كنتال و قلعه علی‌بیگ مزرعه‌ای از لاله‌ ایجاد می كند و تعداد زیادی از دوستداران طبیعت را به این منطقه می كشاند.

معرفی چند روستای گردشگری در شهرستان جلفا:

1-روستای ارسی

روستای ارسی از پر آبترین روستاهای منطقه است و از هر گوشه آن چشمه هایی جاری می باشد . ارسی دارای باغات وسیع و سرسبزی است و اكثر مردم روستا از طریق فروش محصولات باغی اعم از گردو، زردآلو و درختان دیگر امرار معاش می كنند . كشاورزی در روستا رایج است ولی همانند باغداری نتوانسته در اقتصاد مردم روستا تاثیر مفیدی داشته باشد و درآمد زیادی را عاید كشاورزان سازد . اكثر كشت محصولات زراعی روستا را گندم و جو تشكیل می دهد .

۲- روستای افشار

روستایی با باغات زیبای گردو و زرد آلو و مناظر زیبای طبیعی -معدن سفید آب ، چشمه قره سو - نزدیکترین مسیر برای دوستداران طبیعت زیبای آسیاب خرابه

۳-روستای حق وردی آباد

اكثریت جوانان ومیانسالان روستا درامورات تجاری مشغول هستند ودر جلفا به خرید وفروش وسایل خارجی می پردازند وتوانایی مبادلات (صادرات و واردات)خاصی را دارند.كشاورزی ودامداری از جمله فعالیتهای حاشیه ای روستائیان محسوب می شود . باغداری بعلت كمبود آب در روستا از جایگاه چندانی برخوردار نیست .

۴-روستای دوزال

تپه هایی كه روستا بر آن تكیه كرده ،كاملا مشرف بر مزارع و رودخانه ارس و كوههای قره باغ (كوههای ارمنستان) است و چهار عامل طبیعی – انسانی یعنی كوه، مزارع، رودخانه ومساكن روستائی با چشم اندازی زیبا ولاینفك در نیمرخ طبیعت حاكم بر آنجا رویت می شود .اقتصاد حاكم بر روستا بر پایه باغداری، دامپروری بصورت (ییلاق- قشلاق) و پرورش كرم ابریشم و زراعت استوار است . باغداری ودامپروری نقش اساسی را در تامین درآمد حاصله مردم ایفاء می كند.از جمله محصولات باغی این روستا كه دارای شهرت خاصی است می توان انجیر، انار و سیب را نام برد كه در فصل میوه در بازارهای منطقه و سایر شهرهای استان بوفور یافت می شود .

گندم، جو، برنج و لوبیا از محصولات زراعی روستا به حساب می آیند كه به مدد آ‌ب رودخانه ارس و خاك حاصلخیز برداشت می شود .

۵-روستای شجاع

درگذشته مردم روستا به پرورش كرم ابریشم و ابریشم بافی اشتغال داشتند.كه با دستور شاه عباس مبنی بر انتقال ارامنه از منطقه جلفا به اصفهان، ارامنه روستای شجاع نیز همراه ارامنه جلفا كوچ داده شدند.با تاسیس گمرك در جلفا بیشتر مردم این روستا جذب كار دولتی و شغل آزاد گردیدند واز كشاورزی و دامداری دست برداشتند.اكنون درصد كمی به كشاورزی و دامداری مشغولند. روستای شجاع با توجه به وجود كارخانه بزرگ موتور سیكلت سازی آمیكو توان بالقوه ای را برای تبدیل شدن به شهرك صنعتی دارد.سایر امكانات موجود در این روستا شامل:كارخانه یخ سازی ،دو باب مرغداری، یك گاوداری راكد و كاراگاه مونتاژ تراكتور است.

۶-روستای لیوارجان

روستای لیوارجان دارای اراضی كشاورزی وسیعی است.دشت گوردیان متعلق به اهالی این روستا می باشد.روستا در میان باغات وسیعی از درختان تنومند وسرسبز قرار گرفته و دارای مناظر زیبا وخوش آب وهوا در منطقه است.امروزه اكثریت مردم لیوارجان در امور باغی مشغول هستند.درختان میوه ای روستا عبارتنداز :گردو، آلبالو، گیلاس، سیب، بادام،گلابی وسایر محصولات. باغداران كه اكثریت شاغلین روستا را تشكیل می دهند،از طریق فروش محصولات درختی تامین معاش می كنند.كشاورزی نیز در روستا رواج دارد واكثریت كشاورزان به كشت گندم وجو و یونجه می پردازند و به غیر از نیازهای خویش مازاد آن را یا در روستا و یا در هادی شهر بفروش می رسانند . تعداد قلیلی از مردم نیز به دامداری ودامپروری مشغولند.روستائیان از لحاظ منابع آبی مشكلاتی دارند در این روستا بیش از چهار چشمه مهم ندارد كه آنها نیز بخاطر حفر چاههای عمیق در هادی شهر رو به خشكی هستند .

۷- روستای نوشیروان

در این روستا بدون استثناء همه خانوارها به كار كشاورزی در سطح خیلی محدود ودر حد نیازشان مشغول هستند واكثرا به كشت گندم وصیفی جات و نخود می پردازند . باغهای روستا حدود 10سال پیش بر اثر كمبود آب و آفات نباتی خشك شد و كسی درخت دیگری نكاشت. اخیرا یك سد خاكی در روستا احداث گردیده كه در صورت بهره برداری از آن نه تنها سفره های زیر زمینی و چشمه های روستا تقویت می شود، بلكه در اثر استفاده از آب آن برای امور كشاورزی ، بازدهی زمینهای زراعی بر اثر وجود آ‌ب چندین برابر می شود .در نوشیروان یك معدن بزرگ سنگ نمك، همچنین یك معدن گچ نیز وجود دارد .

۸-روستای اشتبین

از لحاظ بافت، اشتبین جزو روستاهای تلی شكل است كه چشم انداز خیلی جالبی دارد.در شرق و پائین ترین قسمت دره روستا ، رودخانه ای در جریان است كه با صدای دلنواز و منظره منحصر بفردش زینت و زیبائی خاصی به روستا بخشیده و حتی مسبب وجود باغات وسیع و سرسبز درپرتو این رود شده است . ولی بعلت عدم رعایت بهداشت مردم وجاری ساختن فاضلابهای منازل (به دلیل بافت شهری فعلی ) و ریختن خاكستر تنورها وفضولات حیوانی در رودخانه بعضی مواقع رنگ آب رودخانه تغییر می كند!

بیشتر روستائیان دارای باغات پربار ووسیع هستند وازطریق فروش میوه جات از جمله انجیر، انار، گردو، سیب و … امرار معاش می كنند .

مهمترین محدودیت روستا در تولید وارائه محصولات به بازارهای منطقه ای بعد مسافت از بازار مصرف می باشد كه باعث افزایش هزینه حمل می گردد .با تلاش سازمان میراث فرهنگی این روستا در حال تبدیل شدن به منطقه توریستی است.

8- روستای ایری

این روستا دارای باغات بسیار غنی و زمینهای حاصلخیز كشاورزی می باشد و به بركت آب رودخانه آغ چای كمار كه در تمام فصول سال دارای آب می باشد وتعداد دو كانال احداث شده درپیشبرد اهداف كشاورزی آن روستا نقش مهمی دارد وباعث گردیده تا محصول برداشت شده از كمیت زیادی برخوردار باشد .

9- روستای زاویه

این روستا در میان كوههای بلند ومرتفع گرگر قرار گرفته كه در قسمت شمال روستا باغات سرسبز ودرختان تنومند گردو كاشته شده است . بنظر می رسد عامل مذهبی موجب تكوین روستا میباشد. چرا كه این روستا پس از وفات یكی از نوادگان امام موسی كاظم (ع) بنام سید اسماعیل شكل گرفته است .

اقتصاد روستا اكثرا به باغداری وكشاورزی وابسته است ودرختان فراوان وسرسبزی ،اطراف این روستا را فرا گرفته و با بازدهی خود باعث امرار معاش عده ای از اهالی روستا گردیده است .

10-روستای سیه سران

روستای سیه سران بخاطر آب فراوان ،دارای باغات سرسبز وپرمحصول است و بیشتر درختان آنرا گیلاس، آلبالو، گردو تشكیل می دهند.محصولات كشاورزی روستا گندم، جو و صیفی جات می باشد.اكثریت مردم از طریق باغداری تامین معاش می كنند كه كشاورزی ودامداری در مرحله بعد از آن قرار دارد.

پناهگاه حیات وحش كیامكی

پناهگاه حیات وحش كیامكی که نام این پناهگاه ،از کوه 3347 متری " کیامکی داغی " که از مهمترین ارتفاعات شهرستان به شمار می آید ، برگرفته شده است. منطقه "كیامكی"به دلیل داشتن زمین ساخت ویژه و وجود چشم‌اندازها و مناظر زیبای طبیعی، نظر علاقه‌مندان به طبیعت را جلب می‌كند. این پناهگاه با ‪ ۹۶هزار و ‪ ۹۵۲هكتار مساحت در شمال غربی استان و ‪۵۰ كیلومتری شمال شهرستان مرند واقع شده است. پناهگاه حیات وحش كیامكی در سال ‪۱۳۵۲به عنوان منطقه حفاظت شده به تصویب رسیده و دو سال بعد به پناهگاه حیات وحش كیامكی ارتقا یافت. منطقه كیامكی به دلیل اختلاف‌ارتفاع زیاد در یك محدوده و تفاوت‌های اقلیمی متفاوت دارای فصول رویشی گیاهان متنوع است. در حالی كه در اواخر زمستان و اوایل بهار در حاشیه رودخانه ارس درختان به گل نشسته‌اند، ارتفاعات جنوبی كیامكی در همان زمان، پوشیده از برف می‌باشد.از مهم‌ترین زیستگاه‌های پناهگاه حیات وحش كیامكی می‌توان به مناطق ییلاقی جنوب آن اشاره كرد كه دربرگیرنده ارتفاعات مهمی بوده و زیستگاه حیوانات وحشی و چراگاه احشام دامداران محلی می‌باشد. زیستگاه‌های آبی پناهگاه حیات وحش كیامكی به طور عمده در حاشیه رودخانه مرزی و زیبای ارس واقع شده و در فصول مختلف‌سال پذیرای پرندگان مهاجر آبزی و كنارآبزی است. صخره‌ها و پرتگاه‌های صعب‌العبور و دره‌های ژرف كوهستان "كنتال" نیز زیستگاه منحصر به فرد گونه‌های كوه‌زی از قبیل كل ، بز و پلنگ است. گونه‌های حیات وحش " كیامكی " شامل پستاندارانی چون كل ، بز ، قوچ و میش ارمنی ، گربه وحشی ، پلنگ و تشی بوده و از پرندگان می‌توان به كبك دری و پرندگان شكاری همچون عقاب طلایی ، كركس ، هما ، عقاب ماهی‌گیر و "طرلان" اشاره كرد. بنابرآمار و اطلاعات موجود در مجموع حدود ‪۲۶گونه پستاندار ،‪۸۵گونه پرنده و ‪ ۱۴گونه مار در پناهگاه حیات وحش كیامكی شناسایی شده‌اند. پناهگاه حیات وحش كیامكی از نظر پوشش گیاهی نیز از غنای بالایی برخوردار است به طوری كه از گونه‌های درختچه‌ای آن می‌توان از گز ،سنجد ،افرا و زرشك نام برده و از تك‌درخت‌ها نیز می‌توان به داغداغان،بنه،افدرا،قیچ،ارس و پده اشاره كرد.

آبشار آسیاب خرابه

در دامنه شمالی ارتفاعات کیامکی داغ و داخل یکی از دره های نزدیک روستای داران ، آبشار زیبایی با نام " آسیاب خرابه " قرار دارد که اطراف آنرا درختچه های انجیر ، زرشک و نسترن های وحشی پوشانده است . در محل ریزش آب ، گیاهان آبزی و کنارآبزی نظیر خزه ، پرسیاوش و بولاغ اوتی روییده است که بر زیبایی های آبشار می افزاید. یکی از ویژگی های منحصر به فرد آبشار ، آن است که به علت مقاومت ضعیف طبقات آهکی، قسمت زیرین آبشار عقب نشینی کرده است و بدین ترتیب ، در این قسمت حفره ای به وجودآمده است و در این حفره ، درختان بید تنومندی روییده اند که سایه اشان محل مناسبی برای استراحت گردشگران است همچنین وجود دره ماهاران در نزدیکی روستای قشلاق در دامنه شمالی کیامکی داغ و ییلاق " قره چی " در ناحیه جنوبی منطقه کیامکی موجب شده است همه ساله بسیاری از علاقه مندان طبیعت ، گردشگران و کوهنوردان در کنار دامداران مهاجر به دیدن آبشارها ، علفزارهای وحشی و مناطق ییلاقی این ناحیه بیایند.

آثار باستانی

1-قلعه علی بیك:

وجود آثار باستانی و تاریخی در این منطقه ، نشانگر قدمت تاریخی آن است . هنوز بقایایی از استحکامات و قلعه های جنگی که مردم منطقه برای دفاع یا تهاجم از آنها استفاده می کرده اند باقیمانده اند.

یکی از مهم ترین این آثار " قلعه علی بیک " است . این قلعه در بالای صخره های کنتال واقع شده است. مصالح به کار رفته و سبک معماری در این قلعه بیانگر آن است که قدمت تاریخی ساختمان به دوران پیش از اسلام باز می گردد. شهرت یافتن این قلعه به نام " علی بیک " از آن روست که او یکی از خوانین قفقازی بوده و از منطقه تحت سلطه صفویه گریخته و در این قلعه اقامت گزیده است. در حال حاضر ، فقط آثار دیوارهای جانبی ساختمان اصلی و دروازه ورودی قلعه که از یک طاق ضربی با سنگهای تراشیده تشکیل یافته است ، باقی مانده و بقیه تخریب شده اند .برای بازدید از این قلعه حدود دو ساعت پیاده روی از ابتدای دره كنتال و از كنار پاسگاه محیط بانی "كنتال دو" لازم است.

2-کلیســـــای سنـت استپــانــوس

یکی از منـاظر تاریخـی و توریستـی شهرستـان جلفـــا که از جاذبه های گردشگری و چشم اندازهای زیبای طبیعی نیز برخوردار است،کلیسای « سنـت استپـانـوس » است . این بنای عظیـم و دیدنی در 17 کیلومتری غرب شهر جلفا ( در مسیر جاده ی مرزی جلفا- سد ارس ) و به فاصله ی سه کیلو متری کرانه ی جنــوبـی رود ارس ، در آغـوش گـرم و با صفـــای کوهستـان و در میـان دره ی سر سبـز شام با قدمتی بیـش ازهــزار سـال آرمیـده است. این کلیسـا به عـلت قـرار گـرفتـن در روستـای متـروکـه ی شـام ، با همیــن نــام نیـز خـوانـده می شود ودر زبان مردمان محل این مکان را اغلب بانام کلیسای خرابه می شناسند.

نام اصلی این کلیسا از « استپانوس » که یکی از حواریون حضـرت عیسی (ع) و نخستین شهید تبلیغ در راه مسیحیـت بوده ، اقتبـاس گـردیده است . وجـود کلیسـا در این منطقـه حاکی از آن است که ساکنـان اولیــه اطـراف کلیسا،ارمنـی بـوده اند که بعـد از آغــاز جنـگ جهـانی اول از ایـن منطقـه به منـاطـق دیگـر مهاجرت نموده اند . این کلیسا هر سال در یک روز خاص( این روز بر اساس نظر شورای ارامنه تعیین می شود ) مرکز گرد همایی مسیحیان جهان می گردد که با زیارت این مکان با روشن کردن شمع به نیایش و راز و نیـاز می پردازند. بسیاری از ارامنه اعتقـاد بر این دارند که سنگ بنای این کلیسا توسط یکی از دوازده حواریون حضرت عیسی (ع) بنا نهاده شده واز نظر آنان این مکان فوق العاده اهمیت دارد.

محوّطه ورودی کلیسا که سربالایی نسبتاً تندی است محل توقف خودروها می باشد . اولین نگاه كنجكاو می تواند گنبــد سنگـی کلیسـا را از میان درختـان بلنــد،ببیند. بعد از طی یک پیچ کوتاه سنگلاخـی که در میانـه ی آن دروازه سنگی گنبدی شکل با ارتفاع 5 متر و با عرض70/5 متر که در طرفین آن بـرجـک های استـوانه ای است ، کلیسـا چهـره ی کامـل خـود را آشکـار کرده و رهگـذران و مسافران و سیـّاحان را به گشت و گـذار در پیچ و خـم تاریخ ودر زیر طاق های محکم و زیبای خود فرا می خواند و بعد از گشت و گــذار در زیر طاق ها وتالار های عظیـم ، شما را به استـراحت و آرامـش در زیـر درختــان بلنـد و سـر به فلـک کشیـده و در کنار جویبـاری سـرد و خنـک جـاری دعـوت می کنـد.

نما و شکل ظاهری کلیسا به جهت مغــرب است و در مقابل آن محوطه ای پوشیده از درختـان تنــومند می باشد ودر میان این محوطه، استخـری بزرگ برای ذخیره ی آب و مکان هایی برای استـراحت مراجعیــن ساخته اند. فضـای اطــراف کلیــسا را درختــان بزرگ و قدیمی تـوت، گـردو، انجیر ، بادام ، گیلاس، زرد آلو ودرختان جنگلی و ... پوشانده که لطافـت و زیبایی خاصی به ساختمان کلیسا بخشیده است. حصــار سنگـی دور تادور بنا را احـاطـه کرده است. این حصـار ، بـارویی بلنـد با هفـت بـرج نگهبانی و پنـج پشـت بند استوانه ای سنگی شبیه دژهای محکم دوره ساسانی و قرون نخستین اسلامی دارد.درباره تاریخ بنای این کلیسا که یکی از شاهکارهای معماری شمال غـرب ایـران است، عقــایـد و نظرات گوناگونی مطرح شده است. عده ای بدون توجه به وقایع تاریخی و تاریخ تطور شیوه های معماری بنای آن را تا نخستین سـده های مسیحیـت پیـش برده اند ، و بـرخـی نیز چون ژان باتسیت تاورینه فرانسوی تاریــخ بنای آن را به اواسـط سلطنـت صفـویه نسبـت داده انـد در صـورتی که قـرائـن و شـواهـد تـاریخـی ، شیوه ی بنـا، مصـالح ساختمـانی به کار رفتـه ، تـزئینـات هنــری که آن را بوجود آورده ، بیانگـر و گـواه آن است که این بنا همنــوع و همــزمان با کلیساهایی نظیـــر « آختــامار » و « تــاتائوس » در قرن های چهـارم تاششم هجری یا قـرن های دهم تا دوازدهـم میلادی بوده است. سبـک معمـاری کلیسـا تـرکیـبی از شیـوه های معمـاری اورارتــو، اشکـانـی، یونانی و رومی است که بعد از به وجود آمدن بناهای عظیم و شگرفی چون اچمیـادزین ، تاتائوس، آختـامـار و استپانوس به شیوه معماری ارمنی شهرت یافته است.

محل ورود به کلیسا از وسط دیوار غربی تعبیه شده با دری به عرض یک و نیم و با ارتفاع دو نیم متـر،از جنس چوب که آهن کوبی شده است و به حیـث ظـاهـر شبیـه دروازه ی دژهای دوران صفـویه و قـاجاریه می باشد و پایه های طرفیـن دروازه و بالای آن همه از سنـگ تـراش ساخته شده و حجاری ها و نقـش های دقیقـی دارد. قسمتی از سنگ های تـراش بالای طـاق فـروریخته، اما طـاق و قسمت های پایین تر هنوز سالم مانده است. نقـش بر جسته ای از حضـرت مـریـم ( س) و کودکی حضـرت عیسـی ( ع ) در پیشانی طاق نما، کـنده شده است که طـرحی زیبـا و جالـب و حالتـی گیــرا دارد . دروازه ی ورودی کلیسا به دالان باریکی بـاز می شود که از جهت جنوب منتهی به دیـر و از جهت جنوب منتهی به صحـن کلیسا و ازجهت شـرق منتهی به انبار علوفه و اصطبل حیوانات می گردد و هر سه قسمت در سطحی بالاتر از سطح دالان قرار گرفته اند.

بنای کلیسا از سنگ ساخته شده و از سه قسمت مشخـص "بـرج نـاقـوس"، "نمـاز خـانه" و "اجـاق دانیـال" تشکیل شده است.

الف) برج ناقوس : این برج بر روی ایوان دو طبقه ای متصـل به دیـوار جنوبی کلیسـا قـرار گرفته و دارای گنبدی به شکل هـرم و هشـت ضلعی است که بر روی هشت ستون استوانه ای از سنگ سرخ با سر ستـون های زیبا استوار شده است. پیشانی طاق های بین این ستون ها که پا طـاق گنبـد بـرج محسوب می شوند، با نقوش برجسته فرشـته ، صلیـب ، تـرنج ، ستـاره و گل هشت پر، زینت یافته ودر سطح ایوان برج، قبوری از بزرگان آیین دین مسیح به چشم می خورد و در دیوار ضلع شمالی این برج که بخشی از دیوار جنوبی کلیسا نیز بشمار می آید ، تصاویر بر جسته ای از مریم مقدس و عیسی مسیح مشاهده می شود. ودر صحن این قسمت از برج قبور متعددی از افراد سرشناس و بزرگ مسیح دفن شده،این برج در زمان عباس میرزا نایب السلطنة فرزند فتحعلیشاه بازسازی و مرمّت گردیده است . لازم به توضیح است که اکنون این بخش از بنای کلیسا که چشم اندازی جالبی دارد با داربست های فلزی سر پا نگهداشته شده است وسقف ایوان دوم برج ، که در آستانه ی متلاشی شدن است ، در صورت عدم توجه و باز سازی فرو خواهد ریخت. برج ناقوس و کلیسا به منزله ی مأذنه و مسجد می باشد.

ب) نماز خانه :بخش دیگری از کلیسا است که در مساحتی به حدود 16 در 21 متربنا گردیـده است. با ورود به فضای داخلی آن ، روزهای باشکـوه گذشته آن را کمتـر می توان تصـور نمود . استفـاده ی مرمت گران از اسباب و امکانات دنیای مدرن امروزی که به منظور احیای عظمت دیرین آن انجام می گیرد،با شیوه معماری و سبک بسیار قدیم آن همخوانی ندارد . روشـن کـردن دالان ها با چـراغ برق و سیم کشی و نصـب پـریـزهای بـرق بر روی دیوارهای بسیار کهـن که چندین صـد سال از قدمـت آن می گـذرد ، از شکـوه و ابهت تاریخی آن کاسته است.

درب ورودی نماز خانه در وسط دیوار ضلع غـربی آن با عـرض 40/1 متر و با ارتفـاعی 2متر(ازنمای داخلی 30/2 متر) ساخته شده است . این در به نام « در هزار تکه » نیز معروف است و گمان می رود این انتساب به خاطر آن است که در ساختن این در از صدها قطعه چوب و گل میخ های فلزی مدور استفاده شده است. و در روی آن منبت کاری با تزئینات بسیار زیبا انجام گرفته و طرح آن از دهها گل و ستاره هشـت پر است که در داخل خانه های هشت ضلعی متقارن قرار گرفته اند. این درب ورودی نماز خانه از جنس چوب ساخته شده و یک لنـگه می باشد و روی محـور پایه جنوبی حرکت می کند و تصـور می شود که از آثار چوبی اوایل دوره قاجاریه یا صفویه باشد. حجـاری پایه ها و طـاق نماها و زنجیــره های جـوانب و مقــرنس کاری ها و تـزئینـات طــاق سردر، درنوع خود بدیــع و زیبا ست. مقـرنس کاری های سـر در و نقـوش بر جستـه اطـراف آن بـه طـرزی ماهرانه طـرح گردیده که بی تردید از شاهکارهای هنری ایران و جهان به شمار می آید. بالای طاق مقرنس و بالاتر از همه ی طاق نماها دیوار غربی را زنجیره ی عریض زیبایی زینت داده است. نقش هایی برجستـه از مریــم مقـدّس ( س) و حجاری هایی بر روی تمامی دیوار های ساختمان نماز خانه و ایوان و برج ناقوس و اطراف محراب کلیسا مشاهده می شود.در دیوار شرقی نماز خانه دریچه ای به شکل صلیــب درمیـان سنگ های حجاری شـده قرار گرفته و پرده ای سرخ رنگ با نقاشی های دلپذیر از داستان های کتاب مقدس انجیل ، دیواره های نماز خانه را در بر گرفته است.

در دیواره های داخل و خارج کلیسا صدها کتیبه و سنگ نوشته به زبان ارمنی به چشم می خورد که اگر این کتیبه ها به زبان فارسی ترجمه گردد، بسیاری از حقایق مکتوم این بنا اعم از : تـاریـخ دقیـق بنــا و سازندگان آن و اخبار مربوط به اقوامی که در این دیار می زیسته اند ، آشکار خواهد شد. بنا به گفته « رازمیک » نماینده ارامنه آذربایجان در این کلیسا، اکثر این نوشته ها که در آنها طرح صلیب هم به چشم می خورد ، در سالها و قرنهای گذشته به صورت یادگار نوشته شده و در دیوارهای ساختمان کلیسا نصب گردیده است و دربین این همه کتیبه و سنگ نوشته حتّی یک آیه هم از کتاب مقدّس انجیل وجود ندارد. در بخش ورودی نمازخانه تعدادی مقبره با سنگ نوشته هایی به زبان ارامنه وجود دارد که به جز یکی دو مورد نوشته های آن ها مشخص نیست.

در این کلیسـای سنگـی ، فقـط یک سنـگ نـوشتـه بـه زبـان فـارسـی وجــود دارد کـه با خــط زیبــــای نستعلیــق بر روی چند لوح سنگی مربعی شکل نوشته شده و در مجموع به صورت یک نیم دایره که اطراف آن مقرنس کاری شده در بالای در ورودی و زیر طاق مدخـل کلیسـا نصـب گردیـده ومـربـوط بـه ســال 1246قمری ( 1860میلادی ) می شود . مطالب حک شده در این سنگ نوشته حکایت از آن دارد که عباس میـرزا نایـب السلطـنة فرزند فتحعلی شاه قاجار ، روستای دره شام جلفـا را از محبعلـی بیـگ نخجــوانی بـه قیمـت سیـصـد تـومـان خـریـداری نمـوده و درآمـد حاصـل از آن را بـه کلـیسـای سنــت استپـانـوس و اوجاق دانیال وقف کرده است و از خلیفه ارامنه خواسته كه در هر زمان به دولت شاه ایران دعا نماید و بر فروشنده این روستا لعنت خدا و رسول را نوید داده است. دو کتیبه که درطرفین درب ورودی نمازخانه به زبان ارمنی نوشته شده ترجمه همین لوح فارسی می باشد.

ج)اوجاق دانیال : این اوجاق تالاری است که به دیوار شمالی کلیسا متصل گردیده و عرض آن تقریباً شش مترو طول آن به بیست متر می رسد و از سه بخش مجزا تشکیل شده است : اوجاق دانیال که به وسیله ی یک دیـوار از تـالار جـدا شـده است و به نـام دانیــال که از قـدیسیـن قــرن پنجــم میــلادی است ، نامگذاری شــده است. بخـش دیـگـر تـالار اجتمـاعـات است که در وسـط قــرار گــرفته و محـل غسـل تعمیــــد کـه در انتهـای شـرقی تـالار واقـع شده و در آن سکّـوی بلنـدی به چشـم می خـورد که میـز سنگی غســل تعمیـد در وسـط آن قـرار گرفته است.

یکی دیگر از قسمتهای دیدنی این اثر تاریخی و باستانی که چشم نواز مراجعین می باشد ، گنبــد زیبای کلیسااست. این گنبد تماشایی با جلوه ای بسیار عالی ، باپوششی چتــر ماننـد بر روی اضــلاع شانــزده گـانـه منشوری قرار گرفته و درهر دو طرف اضلاع شانزده گانه گنبد، ستون های پیچ دار جالبی با ارتفاع دو ونیم متر مشـاهده می گــردد و بالای تمام ستـون های اضـلاع گنبـد را ، طاق نماهای گنبدی شکل ، همچون زنجیر گردا گرد گنـبد را احاطه نمـوده است و بر پیشـانی هـر یـک از اضـلاع ، در داخـل قـاب مربعـی شکـل تصاویر برجسته ای از حواریون و قدیسان و فرشتـگان نصب گردیده و در زاویه بین طاق نماها و بالای سرستونها نقـش فرشتگـان بـر روی سنگ نقـر شـده است . بالاتر از طـاق نماها و در زیر چتر گنبد کلیسا و در داخل قاب های کوچــک مربعـی شکل تصویر قدیسان و فرشتگان قرار داده شده که این تصاویر نسبت به تصاویر زیر طاق نماها کوچکتر بوده و در روی آن شکل پرنده ای که در حال استراحت است، به چشم می خورد. بر روی هشت ضلع از این گنبد به طور یک در میان، پنجره های کوچکی به جهت نفوذ نور و روشنــایی بـه داخــل کلیســا تعبیــه گـردیـده و بر روی هشت ضلع دیگر که بدون پنجـره و روشنایی است با سنگ های سفید و تیره به شیوه شطرنجی در یک سطح عمودی صاف چیده شده اند. پوشش شیب دار گنبـد که همانند کـلاهک چتری به نظر می آید ، از نمای بالا شبیه ستاره ی16پر 32 پهلویی رویت می شود که بر روی هر یک از پـره های آن صلیبـی کوچک نهاده اند. اما بر رأس گنبد که بالاترین نقطه و اوج کلیسا است وانتهای پره های پوشش گنبد به آن متّصل می شود ، صلیبی بزرگ از جنس برنز قد برافراشته است . دردامنه ی گنبـد به جای نـاودان، مجسمه هایی با طرح سر گاو و قوچ و بز طوری کار گذاشته شده که آب برف و باران ازدهان آن مجسمـه ها به زمین می ریزد. چهار مجسمه ی شیر در پشت بام کلیسا که نماد و مظهرقدرت به شمار می آید،قرار گرفته که متأسفانه قسمت سر درهر چهار مجسمه از پیکر آنها کنده شده است. دیوارهای داخل این گنبد و بخشی دیگر ازقسمت های داخل کلیسا را نقّاشی ها و طرح هایی زیبا و دل انگیز پوشانیده است. زیر گنبـد کلیسا قسمت نماز خانه است که جزئیات آن اشاره نمودیم.

فرم کلیسا از خارج به شکل مستطیل و از داخـل به صورت صلیـب است و فضای داخل به صورت صلیب از سه قسمت شامل :ایـوان ، نماز خانه و محراب ساخته شده است. ایوان بر روی دو ستون و دو نیـم ستـون قـرار گرفته و در پشت آن و زیر گنبد اصلی نماز خانه کلیسا واقع شده است . محراب نیز در طرف شرق نماز خانه قرار گرفته و ارتفاع آن یک متراز سطح نمازگاه بلندتر است . سمت مشرق که محل طلوع آفتاب است درآیین مقدس مسیح قبله گاه محسوب می گردد. پایین دیـوار محـراب از سنگ مـرمـر و بالای سطـح پایینی دیـوار را هفت طاق نمای جناغی دو طبقـه زینـت می دهد . از تزئینات شگــرف داخل معبد وجود دو نماز گاه سنگی انفرادی یا خانوادگی با حجّاری های زیبا می باشد که در طرفین شمالی و جنوبی نماز خانه بزرگ قرارگرفته اند.این نماز گاه ها ازآثار دوره ی قاجاریه محسوب می گردد. و نیز در وسط محراب ، یک تریبون سنگی با ابعاد 95 در 170 و با ضخامت 18 سانتیمتر وجود دارد که بر روی یک ستون هشت ضلعی سنگی قرار گرفته و ارتفاع آن ستون با احتساب ضخامت سنگ تریبون 124 سانتیمتر می باشد. به نظر می آید که پشت این تریبون محل قرار گرفتن کشیش بوده و از روی این سنگ صاف و مسطّح برای روشن نمودن شمع استفاده می شده است و غیر از روحانی وکشیش یا خلیفه کسی حق واردشدن به محراب کلیسا را ندارد.

در روی نمای خارجی دیوار شرقی کلیسا ، نقش بر جسته ای از پایان کار حضرت مسیح (ع) و شهید اوّل راه مسیحیـت در لوحی به اندازه تقریبی یک متر در یک متر نشـان داده می شود. این نقـش تصـویـر برجسته ی عقـابی است که بره ای را با دو چنگ خـویـش گـرفتـه و به سوی آسمان پرواز می کند . در تمام کتاب های عهد عتیق و عهد جدید ، بره نشانی از حضـرت مسیـح (ع)است. و در زیـراین تصـویـر، صحنه ی دردناک شهادت استپانوس ، شهید اوّل راه دین مسیـح با نقشـی بر جستـه به تصویر كشیده شـده که از طـرف سه تـن یهودی زیر شکنجه و باز خواست قرار گرفته تا محکوم و سنگسار شود.

درقسمت جنوبی کلیـسا دیری وجود دارد که در هر چهار طرف آن اتاق هایی ساخته اند که طبقات بالای آن برای اقامت و استفاده راهبان و روحانیان و خادمین کلیسا و استـراحت زائـران و مسافـران و طبقـات زیرین آن محـل اصطبـل چهـارپایان بـوده است . و در جانب شرق کلیسا بناهای عمومی و خدماتی نظیر نانوایی و انبار علوفه و اصطبل حیوانات قرار داشته که این بخش از دیر به صورت نیمه ویران رها شده است. این دیــر دارای 25 اتـاق بـزرگ و کـوچک در اطـراف حیـاطی مربعـی شکل به منظور تعلیم راهبه ها اختصاص داشته است. برخی از اتاق ها در ضلع جنوبی و برخی نیز در ضلع شرقی حیاط قرار دارنــد که به وسیلـه راه پلـه هایی به اتــاق های زیــرین خود متصـل می شوند و در داخـل اغلـب این اتاق ها اجـاق هایی با سبک معمـاری خاص و هماهنـگ با سایـر بخــش های کلیسـا مشاهده می شود.اما نمای ظـاهـری دیــر بسیـار ســاده ومتفــاوت با سبک و سیاق معماری ساختمان کلیسا است.

مـراحل پـرونده سازی این بنای تاریخی جهت ثبت در یونسكو به پایان رسیده و به نظر می رسد در سال جاری( 2008) میـلادی به همراه دو کلیسا دیگر به عنوان نهمین اثر میراث جهانی ایران معرفی شود.

کلیسای مریم مقدس (دره شام جلفا)

بقایای روستای سنگی دره شام در محل تلاقی دو رودخانه آق چای و ارس و در حاشیه جنوب ارس دیده می شود. در حاشیه شرقی این روستا، کلیسای مریم مقدس (ننه مریم )قرار گرفته است.

این بنا دارای کتیبه یا سنگ نوشته نمی باشد که بتوان با استناد به آن برای بنا ،تاریخ گذاری کرد ولی طبق شواهد و مدارک و متون تاریخی، قدمت و تاریخ این کلیسا به دوران صفویه و قبل از آن برمی گردد. کلیسای مریم مقدس و روستای دره شام تا دوره صفویه فعال بوده و زندگی در آن جاری بوده ولی بعد از كوچاندن ارامنه جلفا به جلفای اصفهان توسط شاه عباس این روستا نیز متروکه و مخروبه شده است.

بنا دارای مصالح سنگی می باشد که در دیواره ها به صورت لاشه چینی و گنبدهای تمام سنگی اجرا شده است و در فضای داخلی دارای اندود گچی است و در بخش اندکی نقاشی نیز دیده می شود. مساحت کلیسا 540 مترمربع می باشد. این بنا درحال حاضر به صورت متروکه رها شده است و زمانی نیز محل نگهداری احشام شده بود.

مجموعه ساختمانهای گمرك - جلفــا

مجموعه ساختمانهای اطراف گمرك جلفا متشكل از پنج بنای تاریخی به قرار زیر می باشد.

1– حمام جلفا : حمام شامل سربینه، گرمخانه و تاسیسات جنبی است. اعیانی این حمام بیش از 500 متر مربع می باشد. فرم طاقها و گنبدها و ستونهای سنگی شامل ته ستون، ساقه ستون و سرستون مقرنسکاری حکایت از شیوه معماری دوره قاجاریه دارد. قوسها و گنبدهای دهنه رختکن و سربینه و دیگر تاسیسات حمام وسیع و چشمگیر است. گنبد مرکزی رختکن رفیع و وسیع بر روی چهار ستون سنگی مقرنسکاری خوش تراش قرار دارد.

گنبد مرکز گرمخانه بر روی چهارستون سنگی قرار دارد و اطراف آن با 8 گنبد عرقچین پوشش شده شکوه و صحن وسیع آنرا دو چندان می کند. با توجه به جمعیت اندک جلفا در یکصد ساله اخیر بنظر میرسد که این حمام توسط عباس میرزا و برای لشکریان پشت جبهه در جنگهای ایران و روس ساخته شده باشد.

2– ساختمان گمرك : با توجه به اینكه جلفا شهری مرزی است، این ساختمان اولین و قدیمیترین ساختمانی است كه برای گمرك جلفا احداث شده است و در حال حاضر در ضلع شرقی حمام تاریخی جلفا و در جنوب شرقی راه آهن جلفا واقع شده است. این بنا متعلق به اوایل دوره پهلوی اول می باشد و اولین ساختمانی است كه برای گمرك جلفا احداث شده است و با مطالعات معماری و مقایسه آن این احتمال به نظر می رسد كه با توجه به مشابهات ساختاری آن بنا با گمرك تبریز همزمان با بنای گمرك تبریز احداث شده است.این بنا دارای نمای آجركاری با تزئینات آجری و سنگی با بندكشی گچ و آهك می باشد و با استفاده از سیستم طاق و گنبد كل بنا پوشش داده شده است.

3– ساختمان فولاد ایران : این بنا جزو ساختمانهای گمرك می باشد و بعد از احداث ساختمان گمرك احداث شده است و به نظر می رسد بیشتر كاربری اداری داشته باشد بعدها این ساختمان به شركت ملی فولاد ایران واگذار شده و دفتر این شركت در جلفا بود. در حال حاضر به عنوان ساختمان دانشگاه پیام نور جلفا مورد استفاده قرار می گیرد و بعد از ساختمان گمرك احداث شده است.این بنا دارای تزئینات آجری در نمای چهار طرف می باشد ولی متاسفانه در سالهای گذشته روی آن را با اندود سیمان پوشانده و در حال حاضر تزئینات آجری زیر اندود سیمانی می باشد. بنا دارای پوشش شیروانی است.

4– ساختمان هتل ارس Aras Hotel (شركت حمل و نقل بین المللی): شركت ارس هتل یك شركت حمل و نقل بین المللی و چند ملیتی بود كه قبل از فروپاشی شوروی این شركت متعلق به ایران و شوروی بود. این بنا در ضلع غربی حمام تاریخی جلفا و در داخل باغ واقع شده است. ساختمان كوشكی در دو طبقه شامل زیرزمین و طبقه همكف است و دارای تزئینات آجری ظریفی بوده ولی متاسفانه در چند سال گذشته روی آن را با اندود سیمان پوشانده اند پوشش طبقه زیرزمین تخت و طبقه همكف شیروانی با ورق گالوانیزه می باشد و دارای نماهای یكسان در چهار ضلع خود بود ولی در سالهای اولیه انقلاب بخشی را به ضلع شرقی بنا الحاق كرده اند. محوطه بنا به وسیله قاب بندی های آجری در جبهه جنوبی از محوطه بیرونی جدا شده است.

5– ساختمان قدیمی : این بنا در جنوب شرقی حمام تاریخی جلفا می باشد و در حال حاضر به صورت متروكه رها شده است و دسترسی به آن از داخل حیاط خانه های مجاور امكان پذیر می باشد. این ساختمان نیز جزو ساختمانهای گمرك بوده ولی با توجه به فضا و ابعاد و اندازه به نظر می رسد محل اسكان و استراحت بوده است. دارای نمای آجری ساده در ضلع شمالی و اطاقهای متعدد می باشد. این بنا دارای سقف كاذب بسیار زیبای چوبی می باشد و سالم باقی مانده است

امامزاده شعیب(ع)

امامزاده شعیب(ع) در روستاى دوزال جاى دارند. این روستا در 20 کیلومترى شمال شهر خروانق استان آذربایجان شرقى بر فراز کوهى قرار گرفته که مشرف به رود ارس و مرز جمهورى آذربایجان است . ظواهر امر نشان مى دهد که بناى آرامگاه مربوط به اواخر قرن هفتم هجرى یعنى دوره حکومت ایلخانى و احتمالا از نوادگان امام موسى کاظم (ع) هستند.

بناى امامزاده شعیب(ع) برج هشت ضلعى آجرى بلندى است که روى یک قاعده سنگى استوار شده و در هر ضلع آن، طاق نماى بلندى با طاق جناغى به چشم مى خورد. در قسمت بالاى برج و دور تا دور بنا، حاشیه اى از تزیینات معرق با کاشى هاى لاجوردى و فیروزه اى به عرض 110 سانتیمتر قرار دارد.

این برج داراى یک گنبد دو پوش است. قسمت غربى برج از طریق اتاقى به مسجد قدیمى دوزال متصل مى شود. از همین اتاق مى توان به زیرزمین و محل اصلى مقبره وارد شد. آرامگاه موسوم به امامزاده شعیب(ع) در سردابه این محل قرار دارد.

امامزاده محمد نوجه مهر
امامزاده محمد نوجه مهر معروف به " سيد محمدآقا " در روستاي نوجه مهر قرار دارد. مقبره اين امامزاده كه او را به نوادگان امام موسي كاظم ( ع ) نسبت مي دهند ، تجديد بنا شده و داراي ضريح زيبايي است. اينآرامگاه بين مردم از تقدس و احترام بسيار برخوردار است و هر سال كشاورزانآن نواحي پس از برداشت محصول براي زيارت و اداي نذورات خود به زيارت اين امامزاده مي روند.

حمام کردشت

این حمام یكی از زیباترین حمام های آذربایجان است كه با معماری اصیل سنتی در روستای كردشت از توابع جلفا و در كنار رود ارس قرار دارد.

این حمام كه در میان باغ بزرگی ساخته شده، دارای یك هشتی به صورت هشت ضلعی به ابعاد 5/3 × 5/3 و به ارتفاع 3/4 متر است. یكی از اضلاع به در ورودی و دیگری راه ورود به رخت كن یا سربینه است.

سربینه حمام نیز هشت ضلعی به اضلاع 5/3 متر و ارتفاع 5/8 متر است و گنبد بزرگ آن بر روی جرزها و هشت ستون سنگی هشت بر استوار شده است. همه ستون ها دارای سرستون های سنگی مقرنس هستند كه به وسیله ملات سرب مذاب به ستون ها وصل شده اند. گنبد سربینه دارای كاربندی های جالب مزین به آهك بری های زیبا است. سكوهای رخت كن با طاق ضربی پوشیده و در زیر آن كفش كن هایی تعبیه گردیده است.

گرم خانه ف

مختصری درباره جلفا

مطالب مشابه :

بازارهاي محلي جلفا

بازار روس و ستاد استقبال مسافران نوروزی منطقه آزاد ارس

كاهش قيمت ها به مسكن مي رسد...

گفت و گو با دکتر محمد حسن نژاد، نماینده منتخب مردم جلفا و میانه در مجلس نهم

گزینه های پیش روی بازار ملک 94

بازار روز هادیشهر

مختصری درباره جلفا

آتش سوزی در پیچاقچی بازار مرند