راه کارهای موثر در درمان اختلال کم توجهی و بیش فعالی

ADHD

(( مدیریت رفتار دانش آموزان کم توجه در کلاس درس ))

مقدمه

اختلال های رفتاری درکودکان و نوجوانان یکی از مشکلات مطرح در عرصه آموزش و پرورش به ویژه آموزش تخصصی کودکان استثنایی است که آشنایی معلمان و مدیران مدارس با این پدیده و آگاهی جامعه از روشهای پیشگیری ازآنها و کیفیت بخشی آموزش خانواده ها و بهداشت روانی جامعه ضروری به نظر میرسد .

آگاهی از این جریانها ما را راهنمایی می کند که رفتارهای پایین تر از معیارهای بهنجار را بشناسیم ، تشریح

کنیم و چاره ی آنها را بیابیم ، از سوی دیگر بررسی هایی که در مورد اختلال رفتار به عمل می آید، به دانش

ما درباره ی رشد بهنجار می افزاید. از این رو علاقه به بررسی اختلال رفتاری و نیز رشد بهنجار ، با یکدیگر

پیشرفت می کنند.

چکیده

یکی ازاختلال های رفتاری در کودکان و نوجوانان اختلال کم توجهی و بیش فعالی یا ( (ADHD است . اختلال کم توجه ای و بیش فعالی (ADHD ) بیش از هر اختلال دیگر باعث می شود که آموزگاران مدارس عادی اقدام لازم را برای ارجاع این دانش آموزان به مراکز مشاوره و خدمات روان شناسی به عمل آوردند لذا استفاده از راه کارها و رویکردهای درمانی و آموزشی مناسب و اقدام به موقع همراه با مدیریت رفتار در کلاس می تواند اختلالات رفتاری و یادگیری این دانش آموزان را بر طرف نماید .

در پژوهش حاضر سعی شده است راه کارها و شیوه های درمانی مناسب برای کاهش و تعدیل رفتار بیش فعالی و کم توجهی و نظم پذیری مرقون گردد و امید است با اجرای مناسب این راهکارها به شیوه ی علمی نتایج مثبت و موفقیت آمیزی حاصل شود .

اختلال کمبود توجه ، بیش فعالی یا ( ADHD ) چیست ؟

نشانه های اساسی این اختلال عبارت است از بی توجهی - تکانشگری - و بیش فعالی که از نظر میزان رشد نامتناسب هستند

هر ملاک فقط زمانی مثبت محسوب می شود که رفتار مربوط به آن به طور قابل ملاحظه ای شایعتر از اکثر افراد در سن عقلانی مشابه باشد . بدین معنا که کودکان در بعضی از سنین حالت های بیش فعالی دارند ولی به شدتی نیست که بتوان آن را ملاک تشخیص به شمار آورد.

علائم بی توجهی:

حواس پرتی بر اثر محرکهای خارجی - عدم توجه کافی به جزئیات درسی - فراموشکاری- به صحبتهای دیگران گوش نمی دهد . – در انجام تکالیف بی میل است . – لوازم التحریر خود را گم می کند در حفظ توجه بر روی تکالیف یا فعالیت ها با مشکل روبرو است.

علائم بیش فعالی :

مرتب دست و پاهایش را تکان می دهد – آرام و قرار ندارد – مرتب در حال حرکت و جنب و جوش است

علائم تکانشگری :

تحمل منتظر ماندن را ندارد – حرف دیگران را قطع می کند – جواب سوال را زودتر از اتمام آن می دهد – نمی تواند در نوبت بماند .

شیوع : شیوع این اختلال در پسران بیشتر از دختران است . و نسبت پسر به دختر از 3 به 1 تا 5 به 1 متغیر است شیوع در کودکان دبستانی 3 تا 5 درصد بر آورد شده است .

سبب شناسی :

در مورد سبب شناسی این اختلال به فرضیات :

- برخی محققان اعتقاد دارند نارسایی بیولوژیکی ممکن است به اختلال ADHD منجر شود. حساسیت

بیش از اندازه به مواد اضافی و شیمیایی معین نیز برانگیختگی فعالیت را بوجود آورده است .( فین گلد 1975)

- برخی محققان نارسایی مغزی را هم علت ADHD دانسته اند.مطالعه جریان خون CRF نشان داده است که در قسمت فرونتال مغز نارسایی وجود دارد.

موج نگارهای مغزیEEG این موضوع را تایید کرده اند. موج نگارهای مغزی نشان داده اند که حدود 30 تا 50 درصد کودکان بیش فعال دارای EEG غیر طبیعی بوده اند.

*عدم تعادل بیوشیمایی مغز و جنبه های وراثتی اشاره شده است . مطالعات نشان داده که بیشتر از 3/1 درصد والدین کودکان دارای اختلال نقص توجه خود در کودکی دچار این اختلال بوده اند .( فلان ، 1996 )

*عوامل مربوط به هنگام تولد: مشکلاتی که هنگام تولد برای کودک پیش می آید یکی دیگر از عوامل ایجاد کننده تحرک بیش از خود است .

* متغیر های مربوط به محیط( سرب و نور مهتابی ): بعضی از مطالعات نشان داده است که کودکانی که در برابر نور مهتابی به مدت طولانی قرار داشته اند پر تحرک تر از سایر کودکان هستند ( نور مهتابی دارای اشعه X است ). کودکان که در مجاورت سرب بوده اند دارای فعالیت بیش از حد و نیز اختلالهایی در حرکت های ظریف آنها دیده شده است .

* عوامل روانی : کودکان طبقه های پایین اجتماع که فاقد سازمان خوب در خانه هستند ، قطع نظر از وضعیت مالی ، محیط مناسبی برای رشد توجه و رفتار انعکاسی نخواهد بود به همین دلیل این کودکان در معرض خطر تحرک بیش از حد قرار دارند .

محققان زمینه های وراثتی را نیز به عنوان یکی از عوامل بیش فعالی ذکر کرده اند آنها نشان داده اند 15 درصد از خواهران و برادران افراد ADHD تاریخچه بیش فعالی داشته اند در حالی که این بیماران در خواهران و برادران ناتنی 14 درصد بوده است .

در مطالعه دیگری نشان داده اند که مادران این کودکان از دیگر مادران افسرده تر بوده اند همچنین مادران آنان بیشتر الکل مصرف کرده اند . در مجموع بیش فعالی یک سندرم و اختلال تراکبی چند علتی است و حاصل تعامل چند علت می باشد .

رویکردهای درمانی :

متخصصین رویکرد های مختلفی را تا کنون برای درمان اختلال پر تحرکی و نارسایی توجه پیشنهاد می نمایند . و معتقدند بدون درمان مناسب عملکرد تعداد زیادی از دانش آموزان پیش آگاهی ناخوشایندی دارد . و درمان به موقع و مناسب باعث پیشرفت و بهبود پیش آگاهی می شود .

درمان های توصیه شده عبارتند از :

الف : دارو درمانی

به طور تقریبی 70 تا 80 درصد دانش آموزان با اختلال پر تحرکی و نارسایی توجه ، پاسخ مثبتی به دارو ها داده اند .

و دانش آموزانی که از دارو های ویژه در این خصوص استفاده نموده اند ، تحرکشان کاهش پیدا نمود . و در عوض توجه و تمرکز آنان افزایش یافته و در انجام تکالیف مدرسه از موفقیت خوبی بر خوردار بوده اند . والدین و آموزگاران مد نظر داشته باشند تنها دارو می تواند عملکرد یادگیری را تا حدودی تسهیل کند . و بایست از تکنیک های درمانی دیگر نیز استفاده کنند .

ب : رژیم غذایی

غذاهایی که حاوی سالیسات ها (زردآلو – گوجه فرنگی – خیار –گیلاس – آلبالو – توت فرنگی- آلو و.....) ورنگ وطعم مصنوعی (شکلات وتنقلات رنگی ) می باشد وازموادافزودنی و نگهدارنده ها (کنسروها، سوسیس ،کالباس و.....) در آنها استفاده شده است . با تحرک بیش از حد و نارسایی توجه همبستگی مثبت دارند .

ج: مدیریت رفتار :

از رویکردهای مهمی که امروزه برای ارتباط آموزگاران با دانش آموزان در کلاس درس توسط متخصصین پیشنهاد می شود مدیریت رفتار یا مداخله در رفتار می باشد . بنابر این راهبردهایی برای آموزگاران گرامی پیشنهاد می شود

_ رفتاری را انتخاب کنید که می خواهید تغییر کند . مثلا آرام نشستن در کلاس درس و حرف کسی را قطع نکردن .

از یک تقویت کننده مناسب استفاده کنید ( استفاده از خوراک – بر چسب – وقت آزاد برای انجام کار دلخواه دانش آموز تحسین و غیره )

اجرای منظم قواعد در کلاس

درس و ارتباط بین قواعد و نحوه ی استفاده از تقویت کننده ها را برای دانش آموز توضیح دهید که چه موقع از آنها استفاده خواهد شد .

_ شیوه های کار را اصلاح کنید و دلایل موفقیت ها و شکست ها را ثبت نمایید

- استفاده از فنون حل مسئله به دانش آموزان آموزش داده شود که عبارتند از :

1 – آموزش تاخیر پاسخ : به دانش آموزان آموزش داده می شود قبل از عمل ، درنگ کنند و فکر نمایند ، و جملات خود فرمانی را در اوقات مهم تکرار نمایند مانند ( گوش کن ، ببین ، تامل کن و پاسخ بده )

2 – خود آموزی در این مرحله خویشتن داری را در مسیر حل مشکل و تفکر پیرامون گامهای مورد نظر آموزش می دهیم مثلا دانش آموز بگوید ((این موضوع درست پیش نمی رود فکر می کنم بهتر است توقف کرده ، از اول شروع کنم ))

– اجرای نقش مثبت به وسیله فیلم نامه ، تئاتر ، نمایش و بازی . می توان در یک محفل خصوصی نقش خود را با دانش آموز عوض نمود یعنی معلم دانش آموز پر تحرک باشد و دانش آموز نقش معلم را بازی کند . این کار به دانش آموز کمک می کند تا به درک درست تری نسبت به نحوه ی قضاوت سایرین نسبت به خویش نائل شود .

- آموزش همانند سازی احساسات :

به کودکان آموزش داده می شود عواطف خود و احساسات دیگران درک کنند . به عنوان مثال تصویری از صورت افراد نشان بدهید و از دانش آموزان بخواهید احساسات آشکار را در تصاویر به شما بگویند و هیجانات مربوطه را نام گذاری کنند . بنابراین دانش آموز یاد می گیرد در احساساتی که در رفتار و شخصیت دیگران می بیند ، کلماتی وجود دارد .

- آموزش خود کنترلی :

فرایندی که از طریق آن هر فردی تلاش می کند تا رفتارش را توسط آن اصلاح کرده و تغییر دهد .

- آموزش خود دستور دهی :

شامل دستور های شفاهی و کلامی است که فرد به خود می دهد که این بیانات کلامی منجر به کنترل و هدایت رفتار می شود .

- آموزش خود نظارتی :

شامل نظارت بر رفتار خود می باشد .

_ آموزش خود تقویتی :

مربوط به پاداش هایی است که هر فرد پس از انجام وظیفه یا تکلیفی خاص به خود می دهد .

_ آموزش خود تنبیهی :

شامل تحمل تنبیه برای انجام اعمال اشتباه یا عدم انجام وظیفه ی محوله است .

- ویژگیها و خصوصیات افراد دوست داشتنی را که عبارت از قابل اعتماد بودن ،با محبت ،خوشحال ،باهوش،باتفکر،امیدوار ،خالص ،گرم ،راستگو ،مسئول ،بافهم ،باملاحظه،درستکار و... است رابه این دانش آموزان آموزش دهید .

_ روش آموزگاران موفق درکلاس به شکل مدیریت دموکراتیک است یعنی به جای دستور دهند ، دعوت کننده هستند. به جای فشار بر فراگیران ،تحریک کننده هستند. به جای تحمیل عقیده ،پیشنهاد دهنده هستند .به جای تسلط داشتن،راهنمایی می کنند به جای انتقاد،تشویق کرده و دلگرم می کنند. به جای انحصار مسئولیت به تقسیم مسئولیت معتقد هستند. به جای لحنی آمرانه لحنی دوستانه دارند .

_ تکالیف تحصیلی را مطابق با محدوده توجه کوتاه دانش آموز تنظیم نمایید وتکالیف طولانی را به قسمتهای قابل کنترل و کوچکتر تقسیم نمایید . استفاده از زمان سنج نیز در این مورد می تواند موثر باشد . گاهی مفید است به دانش آموز فرصت بدهیم که سرعت انجام تکالیف را خودش تنظیم کند . و کار او را با دانش آموزان دیگر در انجام تکالیف مقایسه نکنیم . این باعث می شود که شدت رفتار های مشکل زا در دانش آموز تعدیل شود .

- فعالیت های بدنی سودمند را برای دانش آموزان ADHD طراحی نمایید تا انرژی نهفته را به صورت فرستادن به دفتر مدرسه، دادن مسئولیت ، فرصتی برای تیز کردن مداد ،گرفتن یک یادداشت ، ایستادن پشت میز تحریر هنگامی که کار کلاس تمام شده است ، جمع کردن دفتر دانش آموزان و پاک کردن تخته سیاه و ........ صرف نماید . لازم به ذکر است برخی از روزها آرام نشستن دانش آموز از روزهای دیگر مشکل تر

خواهد بود . بنابراین پیشنهاد می شود که آموزگاران با این مشکل با انعطاف برخورد نمایند .

- این دانش آموزان را در سمت راست ردیف جلوی کلاس قرار دهید . تا دیگران کمتر بی قراری او را زمانی که می نویسد ببینند از قرار دادن آنها در نزدیک پنجره به خاطر حواس پرتی و میز انفرادی به خاطر برچسب خوردن خوداری کنید . از برخوردهای تند مانند تقصیر توست خوداری کنید . ایجاد یک رابطه منطقی ، جدی و منطقی بین آموزگار و دانش آموز کمک کننده است - از رنگها و اشکال مختلف و فعالیت های فوق برنامه برای جلب توجه آنان استفاده شود – بازی های کامپیوتری آرام که هماهنگی چشم و دست در آن در نظر گرفته می شود به شرط آن که در روزهای بیشتر از 20 تا 30 دقیقه نباشد ، مفید است – نقاشی، مجسمه سازی ، عکس و فیلم ، گچ ، تا کردن کاغذ ، خمیر بازی ، تئاتر و پانتومیم و ...... در بالا بردن توجه و آرام کردن این دانش آموزان می تواند موثر باشد زیرا این دانش آموزان در یادگیری از راه لمس کردن و دیدن موفق تر بوده اند .

- روش جریمه کردن : تلفیق پیامدهای مثبت برای رفتارهای مناسب و پیامد های منفی خفیف برای رفتارهای نامناسب است . در این روش از چراغ قوه استفاده می شود . که به دانش آموز برای 6 ثانیه که بر انجام دادن تکالیف خود تمرکز یابد پاداش می دهد . اگر دانش آموز از انجام تکالیف منحرف شود ، معلم از دستگاه کنترل از راه دور مانند چراغ قوه استفاده می کند . به این ترتیب که با روش کردن چراغ به دانش آموز اخطار می دهد که امتیازش کم شده است . پژوهش ها نشان می دهد که استفاده از این روش در افزایش رفتار های مناسب بسیار موثر است.

- از آنجا که این دانش آموزان گرایش به نوجویی دارند ، لذا زودتر از سایر کودکان از یکنواختی ، خسته و کسل می شوند . پس نمی توان در دراز مدت از یک پاداش ویژه استفاده کرد .بنابراین چگونگی استفاده از پیامد های مثبت بستگی به درایت و خلاقیت آموزگاران دارد .

- تکنیک محروم کردن : به دنبال بی انضباطی و یا بد رفتاری دانش آموز ، بدین قصد که او را چند دقیقه ای منزوی کنیم ، از پیامدهای منفی است که نتایج شگفتی به همراه دارد .

_ روش تغییر رفتار تام فلن :که به دانش آموز فرصت داده میشود تا پایان شمارش چند عدد از عمل خلافی که انجام میدهد دست بردارد نیز می تواند مفید باشد.

_ از پازل های آموزشی و معماگونه از ساده به مشکل برای افزایش تمرکز و توجه استفاده کنید.

_ شیوه های یادداشت برداری را به این دانش آموزان آموزش دهد .

_ در کلاس از علامت استفاده کنید . به عنوان مثال بگویید موقعی که پیام را دریافت کرد با تکان دادن سر خود علامت بدهد.

_ این دانش آموزان بیش از همکلاسی های خود نیاز به بازخورد مکرر و خاص دارند بنا بر این در هر برنامه درسی می بایست نظارت خاص و مستمر بر آنها داشت واز دادن موضوعات تکراری خودداری کرده و هر بار تکلیف را متنوع نمود .<< به جای توجه به آرام نشستن دانش آموز به محصولات رفتاری مانند انجام درست تکالیف توجه کنید.>>

- ازدستورالعمل های ساده جهت بهبود توجه دانش آموز استفاده شود. به طور مثال معلم دست چپش را بگذارد زیر چشم راستش و از دانش آموز بخواهد مثل او انجام بدهد بدون اینکه گفته شود کدام یک ازدستهای معلم این کار را انجام می دهد .

- تا حدممکن از رویکرد تعدیل محرکات محیطی یا عوامل مزاحم در کلاس استفاده شود مانند سادگی فضای آموزشی ، میزان دشواری دروس از ساده به مشکل ، کوتاهی زمان آموزش ، سادگی لباس آموزگار ، استفاده نکردن از تکیه کلام و ....

- اگر در خواندن مشکل دارند از متن های کوچک و جمله های چند کلمه ای استفاده کنید و گاهی صدای آنها را هنگام خواندن ضبط نمایید و برایشان پخش کنید تا نسبت به غلط ها و فرم خواندن خود آگاهی پیدا کنند .

- اگر در ریاضیات هنگام نوشتن اعدادمشکل دارند از کاغذهای شطرنجی استفاده نمایید .

- آموزش دهید که روی کلمات مهم دایره یا زیر آنها خط بکشد .

- هنگام امتحان ،سوالاتی که بلد هستند در ابتدا جواب دهند و آخرین نفری باشند که برگه امتحان را تحویل می دهند . و در آخر هم از تکنیک باز بینی استفاده کنید .

- کلمات کلیدی را در متن های ریز به صورت در شت و یا با حروف کج ، مایل ، فشرده و سایه بکار ببرید . زیرا اندازه حروف و فرم نوشتن آن برای بالا بردن توجه مهم می باشد .

- استفاده از شیوه های آرامش عضلانی که به دانش آموز یاد داده می شود که تنش های موضعی ، انبساط گروه های عضلانی باز شناسد و کنترل کند . در این تکنیک از دانش آموز خواسته می شود تا ابتدا یک دسته از ماهیچه های بدن خود را به انقباض در آورد ( برای چند ثانیه ) و بعد آنها را شل کند تا اینکه احساس شل شدن و آرامیدگی را در آن دسته از عضلات احساس نماید و بعد از دانش آموز خواسته می شود این تمرین را با تمامی قسمت های بدن خود انجام دهد . همچنین می توان تمرینات تنفسی را آموزش داد به این نحو بر روی صندلی خود به صورت آرام بنشیند و از 1 تا 4 را آرام بشمارد و تنفس عمیق همزمان بکشد و تا دو شماره صبر نماید و بعد به صورت از 1 تا 4 تخلیه کند به صورت 3 تا 4 بار در روز و گفتن جملات آرام ، آرامم .

- حرکات ریتمیک و موسیقی :

به دلیل برخورداری از نظم ، وزن ، هارمونی و ملودی می تواند بر مهارت های ادراکی و مشکلات توجه و تمرکز این کودکان تاثیر بگذارد . کپارت : این نوع حرکات را به دلیل داشتن چهار ویژگی ریتم ، ملودی ،توالی و همزمانی از روشهای موثر درمان کودکان مبتلا به ADHD می داند و تحقیقات نشان می دهد که تحریکات شنیداری ، توالی منظم، محرک و پاسخ هماهنگی میان عناصر و اجزای آن ، حاکم بودن نظم و هارمونی بر فضای بازی ها ،در آمیختگی حرکتها با محرک های حسی گوناگون و ضرورت ارائه به موقع پاسخ ها از سوی کودکان از جمله ویژگیهایی است که در این روش می تواند بر نواقص و اختلال این کودکان اثر بگذارد .

– آموزگار می بایست نقاط قوت و ضعف دانش آموز را شناسایی کند و فرصت های جدیدی را برای او به وجود آورد تا تصور بهتری از خود داشته باشد . بدلیل اینکه این دانش آموزان

مورد واکنش های منفی اطرافیان هستند و از پایین بودن اعتماد به نفس و افسردگی رنج می برند ، لذا درک ، تشویق و تحسین آنان امری اساسی است .

نتیجه :

با توجه به این که امروزه اکثر کودکان بدلیل استفاده زیاد از مواد نگهدارنده ، غذاهایی که حاوی سالیسات ها و غذاهایی که رنگ و طعم مصنوعی در آنها استفاده شده است ، با تحرک بیش از حد و نارسایی توجه همبستگی مثبت دارند ( نیازی 1375 ، مکاتبه نیازی به نقل از انجمن رژیم غذایی فاین گلد 1996 ) کم توجهی دانش آموزان بیشتر شایع شده است .

به همین دلیل نگارنده سعی نموده تا راه کارهای موثری را برای تقویت توجه و تمرکز دانش آموز در کلاس طبق آخرین تحقیقات و تالیفات در این خصوص عنوان نماید امید است همکاران محترم با مطالعه این مقاله بهره ی کافی را ببرند .

منابع :

کاکاوند ، علیرضا ( 1385 )اختلال نقص توجه - بیش فعالی تهران انتشارات سرفراز.

آتش پور ، حمید ،نیازی ، مجتبی (1380 )خود کنترلی هدف نهایی آموزش

نیازی ، مجتبی . مقاله مدیریت رفتارهای پر تحرکی و نارسایی توجه دانش آموزان در کلاس درس

کرمی ، فریده . مقاله راهکارهای تعدیل اختلال رفتاری نقص توجه – بیش فعالی

تهیه کننده : مهناز پناهی مکاری

مشاور آموزشگاه استثنایی

دخترانه سوده

دزفول

راه کارهای موثر در درمان اختلال کم توجهی و بیش فعالی

مطالب مشابه :

مالی رفتاری، نگرشی نو به سرمایه گذاری

نظریه‌های مالی نوین (معرفی یک کتاب)

راه کارهای موثر در درمان اختلال کم توجهی و بیش فعالی

سود و زیان جامع

مدیریت اقتصادی و مالی

طرح درس سال تحصیلی 88-87

حسابرسی چیست؟

حسابداری مدیریت چیست