خلاصه ای از کتاب انقلاب اسلامی ایران

مفهوم انقلاب:

• واژه (( ((Revolution از اصطلاحات علم اختر شناسی بوده که به معنای چرخش دورانی افلاک و بازگشت سیاره گان به جای اول به کار می رفته است اما امروزه در مورد مسائل گوناگونی مانند انقلاب صنعتی،اجتماعی، فکری و... به کار می رود منظور از انقلاب در این کتاب انقلابهای اجتماعی وبزرگ است.

عوامل انقلاب

· نارضایتی عمیق از وضع موجود

· ظهور وگسترش ایدئولوژی (های) جدید جایگزین

· گسترش روحیه انقلابی

· رهبری ونهادهای بسیج گر

عناصر انقلاب

· شرکت توده ها (مردمی بودن)

· وجود عنصر خشونت

· تغییر ساختارهای اجتماعی –سیاسی جامعه

تفاوت انقلاب با دیگر پدیده ها
1.رفرم

• رفرم به تغییرات تدریجی وجزئی که از سوی حاکمان به صورت قانونی ومسالمت آمیزانجام پذیرد گفته میشود.رفرم بر خلاف انقلاب از سوی رژِیم سیاسی حاکم تحقق می پذیرد واموری مانند بسیج توده ای،تغییر رژِیم سیاسی وخشونت در آن راه ندارد .

2-نهضت

• نهضت (جنبش)حرکتی معمولاً دراز مدت است که ممکن است انقلاب فقط بخشی از آن به شمار آید.وممکن است به شکل تلاشهای فکری وفرهنگی آغاز شده،سپس دراثر گسترش افکارجدید،رنگ سیاسی وانقلابی به خود گیرد وحتی به انقلاب منجر شود.

3.کودتا

• کودتا اقدام سریع گروهی از نظامیان علیه یک رژیم سیاسی است که به دنبال انتقال وجابجایی قدرت از طریق خشونت نظامی می باشد.

• از ویژگی های انقلاب بی بهره است. نتایج آن یکسان نیست زمانی تنها به تغییرات سیاسی و گاهی نیز سبب تغییرات عمیق اجتماعی و اقتصادی و...می گردد.

4-شورش

• حرکتی مقطعی یاواکنشی با ماهیت ودامنه های متفاوت است که گاه مقدمه حرکتی انقلابی است.

• بسیاری از مواقع از همراهی مردم،ایدئولوژی جدید و برنامه ای برای تغییر نهادهای سیاسی و اجتماعی برخوردار نیست.وبساری از آنها در مدت کوتاهی سرکوب می شود یا فرومی نشیند.

5- جنگ داخلی

• مبارزه مسلحانه برای کسب قدرت میان طرفهای درگیر در یک کشوراست که به سبب طغیان بخشی از قدرت علیه بخش دیگر ویا درخواست تجزیه ارضی، خود مختاری و...از سوی گروهی از ساکنان کشور میان گروههای مسلحانه خواستار قدرت صورت می گیرد.

رویکردهای مختلف درتحلیل انقلاب اسلامی ایران

• نگاهی دقیق به منابعی که تاکنون در باره انقلاب اسلامی ایران نگاشته شده ،نشان می دهد که این آثار بر یک یا تعدادی ازعوامل ویابرهمه عوامل فرهنگی،جامعه شناختی، اقتصادی،و...در وقوع انقلاب اسلامی تاکید کرده اند.که به چند مورد اشاره می شود.

یک نوع دسته بندی رهیافتها در مورد انقلاب اسلامی ایران

تاکید بر عوامل اقتصادی و اجتماعی

تاکید بر عوامل روانشناختی

تاکید بر عوامل سیاسی

تاکید بر عوامل فرهنگی

رهیافت جند علیتی به انقلاب

مثالها:

1.رابرت لونی در کتاب ریشه های اقتصادی انقلاب ایران

2.تدا اسکاچبل در مقاله دولت تحصیلدار و اسلام شیعی در انقلاب ایران

3.همایون کاتوزیان در کتاب اقتصاد سیاسی ایران

4.افرادی که بر اساس نظریه های مارکسیستی و نظریه نظام جهانی والرشتاسن مطلب می نویسند.

مثالها:

1.ماروین زونیس در کتاب شکست شاهنامه،

2.افرادی که بر اساس روش روانشناسی اجتماعی جیمز دیویس تحلیل می کنند

3.نویسندگانی که بر مبانی نظریه محرومیت نسبی تد رابرت گر مطلب نوشته اند ،مانند فرخ مشیری در کتاب دولت و انقلاب اجتماعی در ایران

مثالها:

1.ایرواند آبراهامیان در مقاله علل ساختاری انقلاب ایران که بر مبنای نظریه انقلاب هانتینگتون نوشته اند،در کتاب ریشه های اجتماعی انقلاب وجرالد گرین در مقاله ضد بسیج به عنوان یک روش انقلابی

مثالها:

1.علی دوانی در کتاب نهضت روحانیون ایران

2.حامد الگار در کتاب ریشه های انقلاب اسلامی

3.آصف حسین در کتاب ایران اسلامی انقلاب وضد آن

4.گیلزکپل در کتاب انتقام خداوند

مثالها:

1.مایکل فیشر در کتاب ایران اختلاف مذهبی تا انقلاب

2.نیکی کدی در کتاب ریشه های انقلاب ایران

3.فرد هالیدی در مقاله انقلاب ایران توسعه ناموزون ومردم گرایی مذهبی

4.جان فوران در کتاب مقاومت شکننده

چند دیدگاه ونظرپیرامون انقلاب و انقلاب اسلامی ایران

1-تدا اسکاچپل:

• وی بادیدن انقلاب ایران از نظریه خود که نقش اراده را در وقوع انقلاب نفی می کردبرگشت وگفت ((اگر در دنیا تنها یک انقلاب،آگاهانه ساخته شده باشد آن انقلاب ایران است.))

2- ماروین زونیس:

• وی در تحلیل انقلاب ایران به بررسی روانشناسی شاه پرداخته ومعتقداست تا زمانی که عواملی(مانندارنست پرون،اسدالله علم، و...) قدرت روانی لازم را به شاه تجویز می کردند خللی وارد نمی شد.اما در زمان وقوع انقلاب همه آن عوامل از دست رفته بودند.

3-نظریه جیمز دیویس

• طبق این نظریه اگر جامعه ای برای مدتی نسبتاً طولانی وضعیت اقتصادی بهتری داشته باشد وسپس،کسب آنها با رکوردی سریع مواجه شود دچار اغتشاش خواهد شد که ممکن است موجب شورش یا انقلاب شود.

4-نظریه چالمرزجانسون

• بر اساس این دیدگاه ،انقلاب در اثر سه عامل متوالی به وقوع می پیوندد:

• عدم تعادل(رکود قدرت)+ناسازگاری نخبگان حکومتی + عوامل

شتابزا »»»»»»» انقلاب

5-نظریه میشل فوکو

• اساس تحلیل فوکو عدم وجود انگیزه های مادی واتفاقی وتصادفی نبودن انقلاب ایران وتاکید بر نقش رهبری مذهبی و ایجاد تغییردر خویشتن،معنویت گرایی سیاسی وفرامدرن بودن انقلاب ایران

برخی ازویژگیهای جامعه ایران در قرن نوزدهم

• اختلافات فرقه ای وقومی

• مذهب عامل انسجام ملی

• استبداد وخشونت دولتهاو حاکمان

• شکستهای متوالی از دول روس وانگلیس

• عدم مشروعیت مذهبی

• اغلب جامعه روستایی وعشایری

قیام تنباکو

• پس از واگذاری امتیاز انحصار توتون وتنباکوی ایران به شرکت انگلیسی رژی تجار تهران وسپس مردم شیراز به رهبری سیدعلی اکبر فال اسیری ونهایتابا فتوای تحریم توتون وتنباکو توسط میرزای شیرازی ولغو امتیاز همراه بود.

پیامد های قیام تنباکو

• نماینگر قدرت مردم در مقابل حاکمان خود کامه قاجار واولین مقاومت همگانی علیه استعمار خارجی بود

• از ظهور سیاسی روحانیت به عنوان رهبران جنبش اجتماعی خبر داد.

• دمیده شدن روحی تازه در کالبد مردم

• سست شدن مشروعیت سلطنت قاجاری

برخی ازعوامل رشد اعتراضات پس از قیام تنباکو

· ضعف دولت

· اعطای امتیاز به بیگانگان وعقد قرارداد های استعماری

· ظلم وستم حکام

· بحران اقتصادی

· رشد آگاهی سیاسی مردم

· ضعف وبیماری مظفر الدین شاه

مهمترین اتفاقات قبل از مشروطه

· اتحاد بهبهانی، طباطبایی علیه دولت استبدادی

· اجتماع مردم در باغ میکده وانتخاب کمیته 9نفره

· هجرت علما به حضرت عبد العظیم وقم

· در خواست تاسیس عدالتخانه و...

· اهانت نوز بلژیکی به روحانیت و...

زمینه آشنایی مردم با مفهوم مشروطه

• پناه بردن عده ای از مردم وروشنگران به سفارت انگلیس که به مدت یک ماه که باعث آشنا شدن مردم با مفهوم مشروطه گردیدوتقاضای عدالتخانه به مجلس شورا تغییریافت وباعث صدورامضا مشروطه در مرداد 1285از سوی مظفر الدین شاه گردید.

علل نارضایتی علما ازدربار قاجار

· نفوذ بیگانگان واعطای امتیازات ونگرانی علما از رواج فرهنگ غربی

· ضعف وفساد در دستگاه قاجار

روحانیت ومشروطه

• ابتدا مهمترین قدرت حامی مشروطه بود.سپس به خاطر برخی کجروی ها عده ای از علما به مبارزه با آن پرداختند وعملا به دو دسته تقسیم شدند:

1. شیخ فضل ا... نوری که ازحمایت سیدکاظم یزدی برخوردار بود.

2. نائینی که از حمایت آخوند خراسانی و... برخوردار بود.

ویژگیهای روشنفکران ایران در قرن 19

• نگاه به غرب باحسرت وحیرت و برخورد غیر نقادانه باآن

• جذب شدن در سازمان های فراماسونری

• گسترش مفاهیم غربی وبی اعتنایی به سنتهای مذهبی

• اعتماد بیش از اندازه به دولتهای غربی

• نبود پایگاه مردمی

عوامل شکست مشروطه

1.عوامل درونی:

• ابهام در ایدئولوژی مشروطیت

• ماهیت متفاوت نیروهای مشروطه خواه

• نفوذ عناصر مستبد و وابسته وغربزدگی افراطی

• ناکامی در ایجاد یک دولت مرکزی کارآمد

2.عوامل بیرونی:

· اتحاد روس وانگلیس

مهمترین جنبش های مردمی پس از جنگ جهانی 1304-1299

• میرزاکوچک خان قیام مسلحانه ای را درجنگلهای گیلان در واکنش به فساد حاکم بر کشور سازمان داد.

• قیام شیخ محمد خیابانی برای ریشه کنی هرج ومرج درآذربایجان.

• قیام تنگستانیها با حمایت علمای فارس علیه نفوذ انگلستان در جنوب.

روی کار آمدن رضا خان

• انگلستان برای تثبیت وضعیت سیاسی و... خود رضاخان میرپنج را برای کودتای سوم اسفند 1299 انتخابکرد.

• وی با سازماندهی ارتش وایجاد امنیت محبوبیت زیادی به دست آورد. ودر 1305 رسماً تاجاگذاری کرد.

وضعیت اقتصادی در دوران رضا شاه

• درآمدعمدۀ کشورمصرف ارتش ونظام می شد.

• کشاورزان بافقر روبرو بودند.

• نابودی صنعت دامداری با اسکان عشایر

• اگرچه اقتصاد رشد داشت اما عمدتاً به نفع رضا شاه وطرفدارانش صورت گرفت.

اقدامات سیاسی وفرهنگی دولت رضا شاه

• استبدادوخشونت

• ستیزبامذهب ونهادهای مذهبی با هدف نابودی تشیع

• نابودی هرگونه نهاد اجتماعی ومجرای همبستگی

• باستانگرایی ناسیونالیستی

• سیاست یکپارچه سازی قومی وفرهنگی

برخی از وقایع دوران محمد رضا پهلوی

• اشغال ایران

• نهضت ملی شدن نفت

• کودتای 28مرداد 1332

• قیام امام خمینی

• قیام 15خرداد 42

• تشدید وابستگی و استبداد (55-1343)

• آغاز مخالفت های علنی از سال 1355 به بعد

پیامد های اشغال ایران

• آزادی احزاب وجناحهای سیاسی

• پراکندگی قدرت میان مجلس،دولت،احزاب،سفارتخانه های خارجی ودربار

• تغییرپی درپی دولتمردان وکابینه ها

نهضت ملی شدن صنعت نفت

• طرح ملی شدن صنعت نفت اولین بار با پیشنهاد رحیمیان نماینده قوچان در مجلس چهاردهم مطرح شد که حتی مصدق هم از آن حمایت نکرد

• با وجودمخالفتهای بسیار داخلی وخارجی صنعت نفت ایران در اسفند ماه 1329ملی اعلام شد.

لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی

• دولت علم در مهرماه 1341آن را مطرح کرد

• بادعوت امام خمینی علمای قم مخالفت خود را اعلام داشته وخواستارلغوآن شدند.

• لغو این لایحه اولین رویارویی جدی شاه وعلما بود.

اصول انقلاب سفید

• این برنامه که به انقلاب شاه وملت نیزمشهوربود شامل شش اصل می شد که شخصا توسط شاه مطرح گردید.

• مخالفت علما با آن بخاطر وابستگی دولت به آمریکا و ادامه سیاست های ضد مذهبی

• امام خمینی انتخابات در این زمینه را تحریم کرد.

قیام پانزده خرداد

• امام در13خرداد مصادف با روزعاشورا حمله رژیم به فیضیه رامحکوم کرد.

• رژیم درسحرگاه 15خرداد امام رادستگیروبه تهران منتقل کرد

• در بسیاری ازشهرها تظاهرات برپا گردیدوشاه دستور سرکوب معترضان را صادر کرد.

پیامدهای قیام پانزده خرداد

• ناامیدی مخالفان از دولت پهلوی

• تغییر شیوه سنتی مبارزه به مبارزه مسلحانه

• انتقال رهبری مبارزه سیاسی به روحانیت وخاصه شخص امام خمینی ره

• از بین رفتن بقایای مشروعیت رژیم وتزلزل پایگاه اجتماعی آن

عوامل ایجاد سیاست فضای باز در سال 1355

• آگاهی به اینکه سیاست سرکوب را نمی توان برای همیشه ادامه داد

• با آگاهی از بیماری خود درصدد زمینه سازی انتقال آرام قدرت به فرزندش بود.

• اوج تبلیغات جهانی علیه رژیم شاه

تشدید وابستگی واستبداد 55-1343

• تصویب لایحه کاپیتولاسیون توسط مجلس

• سال43 آغاز دوره استبدادی خشن دردوره پهلوی

• تمام مخالفان را سرکوب کرد.

• مهمترین کار رژیم از لحاظ سیاسی تشکیل حزب رستاخیز بود.

نمونه هایی از سیاست فضای باز

• بهبودی وضع زندانها وکاستن از شدت شکنجه

• اصلاح قانون دادرسی

• تغییرات در هیات دولت وبرکناری هویدا پس از 13سال

• سروسامان دادن به اوضاع اقتصادی

موانع اصلی سیاست فضای باز

• عدم سازوکار قانونی برای مشارکت سیاسی و...

• از بین بردن تمام نهادهای مستقل و آزاد.

• عدم وجودحلقه ارتباطی بین دولت ومردم از سال42به بعد.

• جدی نبودن شاه و سردمداران او در اجرای این سیاست.

• 4.ویژگی شخصیتی محمد رضاه شاه.

طوفان انقلاب،آغاز فروپاشی نظام سیاسی

• درگذشت مشکوک حاج آقا مصطفی خمینی

• برپایی یاد بوددرشهرهای مختلف به مناسبت شهادت فرزند امام

• انتشار مقاله توهین آمیز به شخصت امام در روزنامه اطلاعات در17 دی1357.

برخی حوادث سال 57-56قبل از انقلاب

• تظاهرات طلاب ومردم قم وبرخی شهرها

• آتش سوزی سینما رکس آبادان

• تغییر پی درپی نخست وزیران

• تظاهرات مردم تهران به مناسبت عید فطر

• تظاهرات 17شهریور 57تهران.

• اعتصابات کارگران صنعت نفت

• فرار شاه وورود امام (ره)

ساختار سیاسی دولت پهلوی

1-شاه و دربار

2-ارتش

3-ساواک

4-احزاب وابسته

5-نقش نفت در اقتصاد سیاسی

6-باستانگرایی ناسیونالیستی

7-وابستگی به آمریکا

1- شاه ودربار

• نظام پهلوی کاملا فردی وبرمحور شخص شاه استوار بود این فرد محوری بعد از کودتای 28مرداد آغاز شد وتملق جانشین قانون گردید وافراد وشخصیتهای مستقل حذف وبه تدریج ساختار سیاسی و...به شخص شاه وابسته شد.

2-ارتش

• مهمترین رکن قدرت شاه ارتش بود.

• اختصاص دادن یک سوم بودجه کشور به ارتش.

• تمایل شاه به تقویت ارتش ریشه در دکترین نیکسون دارد.

• مهمترین ضعف ارتش پهلوی وابستگی به شخص شاه بود.

3-ساواک

• این سازمان در سالهای میانی دهه30با کمک سیا،موساد و...به وجود آمد.

• تیموربختیارریاست آن بود.

• دردهه40 و50 مخالفین را سرکوب یا دستگیرکرد.

• ساواک هرگز موجبات بقای رژیم را فراهم نیاورد.

4-احزاب وابسته

• تأسیس دو حزب ملیون ومردم در دهه 30بر طبق الگوی نظام سیاسی آمریکا به رهبری اقبال وعلم

• انحلال حزب ملیون وجایگزینی حزب ایران نوین

• انحلال همه احزاب وتشکیل حزب رستاخیز در سال 54.

اهداف حزب رستاخیز

1-جلب رضایت مردم با مشارکت کنترل شده .

2-بسیج سیاسی توده های متوسط وپایین بااعطای امتیازات حزبی

3-برخورد با هر گونه فعالیت سیاسی خارج از حزب

4-آموزش سیاسی مردم در راستای منافع سلطنت پهلوی

نقش نفت در اقتصاد سیاسی

• مهمترین عامل تأثیرگذاربرتحولات سیاسی معاصرایران.

• نقش مهم آن درظهوردیکتاتوری شاه درسال های(42-57)

• استقلال دولت از جامعه

• مشروعیت داخلی وخارجی دولت

• تأمین بودجه نهاد های مختلف.

باستانگرایی ناسیونالیستی شاه

• ناسیونالیسم شاهنشاهی بعنوان ایدئولوژی مشروعیت بخش

• اوج ظهور آن در جشن های 2500 ساله ایران.

• آخرین بروز رسمی ایدئولوژی شاهنشاهی تغییر تقویم ایران از هجری شمسی به شاهنشاهی.

وابستگی به آمریکا

• وابستگی به آمریکا از پایه های رژیم پهلوی

• کمک همه جانبه آمریکا

• دفاع از ایران در مقابل تجاوزبلوک شرق.

• با پیوستن به پیمان سنتو به کشورهای غربی پیوست.

• رابطه با آمریکا عامل اصلی تنفرمردم ازدولت.

وضعیت اقتصادی ایران در سال های 57-1332

• خارج شدن اقتصاد از رکود

• فسادوسوء مدیریت

• افزایش بی رویه واردات

• اجرای اصلاحات آمریکایی

• تورم و افزایش قیمتها

• اجرای سلسله برنامه های عمرانی

• وابستگی به درآمد نفت و...

عوامل نابسامانی وبحران اقتصادی

1-اولویت دادن به رشد ونادیده گرفتن توزیع

2-بی توجهی به روستا وتمرکز سرمایه گذاری در شهرها

3-فساد گسترده مدیران

4-فاصله طبقاتی زیاد درشهرها

5-بازده بسیار ناچیز سرمایه گذاری

6-استفاده از صنایع سرمایه بر

بحران ها و آسیب های دولت پهلوی

1-مهمترین بحران مشروعیت .

2-بحران مشارکت سیاسی

3-نبود مطبوعات مستقل

4-وابستگی بیش از حد به دولت به شخص شاه

مخالفان دولت پهلوی

1-چپ گرایان

الف:حزب توده

ب:سازمان چریک های فدایی خلق

ج:سازمان مجاهدین خلق ایران

2-ملی گرایان مشروطه خواه

الف:جبهه ملی دوم

ب:نهضت آزادی

3-مخالفان مذهبی

1-3- افراد

الف:دکتر علی شریعتی

ب:آیت الله مطهری

2-3-سازمان ها واحزاب مذهبی

الف:جمعیت فدائیان اسلام

ب:هیات های موتلفه اسلامی

ج:حزب ملل اسلامی

د:روحانیت

مارکسیت ها وچپ گرایان

• این تفکر عمدتا از طریق شوروی وارد ایران شد وتفسیر لنین واستالین ازاندیشه های مارکس بود.

• درایران مهمترین پرچمدار مارکسیم حزب توده بود که ماهیتی خشن،انقلابی،ضد مذهبی وغیره دموکراتیک داشت.

دلایل عدم مقبولیت عمومی مارکسیست در ایران

1-ماهیت ضد مذهبی این ایدئولوژی.

2-عدم محبوبیت این ایدئولوژی و وابستگی آن به شوروی.

برخی از سازمان های مارکسیست وچپ گرا
1-حزب توده

• تاسیس:1320

• تاکید بر قانون اساسی،آزادی های مدنی ودفاع از حقوق کارگران.

• حمایت کورکورانه از شوروی بخصوص در واقعه آذربایجان وکردستان.

• نیرومندترین گروه سازمان یافته در ایران

2-سازمان چریک های فدایی خلق

• موسس:بیژن جزنی دانشجوی دانشگاه تهران ازهواداران حزب توده

• نوع مبارزه:مسلحانه ،چریکی و رادیکال وبیشتردرشهرهای بزرگ وجنگل های شمال

• متاثرازانقلابیون مارکسیست آمریکای لاتین

3-سازمان مجاهدین خلق

• موسسین:حنیف نژاد،سعید محسن و...

• متا ثر ازبازرگان بودند.

• تاکید برمبارزه مسلحانه

• سعی درتلفیق اسلام ومارکسیسم .

• از سال 54به بعد چرخش در اید ئولوژی و پذیرش مارکسیسم-لنیسم

ویژگیهای گروههای چپ ودلایل عدم موفقیت

• عدم نفوذ درمیان مردم به دلایل اعتقادات مارکسیستی

• درقالب سازمان های کوچک برعلیه رژیم فعالیت مسلحانه می کردند.

• شناسایی ودستگیری واعدام اغلب آنها.

• رژیم شاه در مقابله با آنها هیچ ضعفی از خودشان نشان نداد.

ملی گرایان مشروطه خواه
ویژگیها:

• ریشه داشتن در مدرنیسم

• مهمترین منادی آن روشنفکری ایرانی

• اصراربرمشروطیت

• حمایت ازمبارزه مسالمت آمیز

• دربر گرفتن طیف وسیعی از روشنفکران سکولار تا روحانیون اصلاح طلب.

• عدم اصراربر نابودی سلطنت.

عوامل افول ملی گرایان مشروطه خواه

• تشدید استبداد

• استراتژی مبارزه مسالمت آمیز و قانونمند خود نیروهای ملی گرا.

دلایل در دست نگرفتن مبارزات انقلابی از سوی جریان مشروطه خواه

1-فاقد ایدئولوژی جایگزین بودند.

2-فاقد رهبری متحد وانسجام گروهی بودند.

3-فقدان پایگاه اجتماعی گسترده وناتوانی در بسیج توده های مردمی است.

مهمترین گروههای ملی گرایی مشروطه خواه

1-جبهه ملی دوم

2-نهضت آزادی

1-جبهه ملی دوم

1-در سال 1339 با عنوان جبهه ملی دوم احیاء گردید.

2-فقط توانست اعتصابات محدودی را در برخی از دانشگاهها و...به راه اندازند.

3-هدف اصلی حملات دولت امینی بود .

4-بعد از خرداد 42با سرکوب رژیم واختلاف شدید داخلی فرو ریخت.

2-نهضت آزادی

• از درون جبهه ملی به وجود آمد.

• طالقانی،بازرگان وسحابی از بنیانگذاران آن بودند.

• مهمترین ویژگی نهضت تاکید بر اسلام بود.

• به لحاظ سیاسی بر قانون اساسی مشروطه،ملیت ایرانی وراه مصدق تاکید می کردند.

میزان نفوذ نهضت آزادی

• درمیان روشنفکران ودانشجویان مذهبی اعتبار ونفوذ زیادی یافتند.

• درخشش چندانی درمبارزه با رژیم نداشت.

• نفوذآن تنها به دانشجویان وروشنفکران مذهبی محدود می شد.

• ارتباط نزدیکی با روحانیت .

مخالفان مذهبی

• ظهورو گسترش در دهه 40.

• ریشه داشتن در سنت مذهبی جامعه ایرانی

• در واکنش به سیاستهای غربگرایانه دولت پهلوی و... گسترش یافت.

• عمدتا پدیده ای است شهری

• رویکرد به مذهب عاملی بود برای اثبات شخصیت وهویت ایرانی ونفی سیاست ها

نمونه های گسترش فرهنگ مذهبی

• تشکیل کانون های مدرنی مانند کانون توحید ومسجد هدایت در تهران.

• در سایر شهرها نیزانجمن ها ومراکز مذهبی شکل گرفتند.

• رشد چشم گیر مجلات و کتب مذهبی نمایانگر گسترش فرهنگ مذهبی در جامعه بود.

دلایل رشد گرایش مذهبی در سطوح مختلف

• رویکرد روحانیون مبارزاز شا گردان امام به فعالیت های فرهنگی درکنار فعالیت های سیاسی بعد از پانزده خرداد42

• خصلت های مذهبی جامعه ایران

• سیاست های ضد مذهبی رژیم پهلوی.

• تفسیرهای انقلابی وسیاسی از اسلام

ویژگی مثبت دکتر علی شریعتی نماینده پرشور روشنفکر مذهبی

• درسال های دهه 40و50 بازگشت به اسلام را فریاد می زد.

• نگاه به اسلام به عنوان یک ایدئولوژی جامع.

• تفسیرانقلابی وعدالت خواهانه از تشیع

• محور گفتمان وی بازگشت به خویشتن

• الگو قراردادن ابوذرو... به جای مارکس و...

انتقاد به شریعتی

• تحت تاثیر نظریه های غربی قرار داشته واین امر او را از فهم اصیل منابع دینی باز داشته.

• در میان توده های مردم نفوذ چندانی نداشت وعمدتا مخاطبین او دانشجویان وجوانان تحصیل کرده بودند.

برخی از ویژگیهای اندیشه ای شهید مطهری

• مهمترین مفسر اسلام ناب

• تفسیر دین ازمنظر فلسفه اسلامی

• دغدغه اصلی دفاع از حقانیت و جامعیت اسلام

• پاسخگویی به شبهات

• نقد ایدئولوژی مارکسیستی ولیبرالیستی.

• پیوند ناگسستنی بین دین وسیاست

• تاکید بر نقش مهم مردم در اداره کشور

مهمترین سازمان های مذهبی مخالف رژیم پهلوی
1-جمعیت فدائیان اسلام

• موسس: نواب صفوی درسال 1324با هدف مبارزه با بی دینی

• ترورکسروی، هژیر ورزم آرا

• ترور نافرجام دکتر فاطمی وعلا

• محکومیت پیوستن ایران به پیمان نظامی سنتو

• دستگیری نواب و سه تن از یارانش در1334

• اولین منادیان حکومت اسلامی

2- هیأت های موتلفه اسلامی

• موسس:مجموعه ای از هیأت های مذهبی مساجد تهران در آغاز دهه 1340

• اعتقاد به اقدامات مسلحانه

• اولین قدم ترور حسنعلی منصور

بعدازاین اقدام اکثراعضای گروه دستگیرواعدام شدند.وبقیه زندانی شدندوبه اقدامات فرهنگی –فکری روی آوردند.

3- حزب ملل اسلامی

• موسس:سید محمد کاظم بجنوردی وتعدادی ازجوانان مذهبی

• هدف:آموزش وتربیت افراد برای جنگ مسلحانه علیه رژیم

• شناسایی تشکیلات حزب توسط ساواک قبل از هر گونه عملیات

• اولین حزبی است که با هدف براندازی رژیم تاسیس شد.

روحانیت در دوره مشروطه وقبل از رضاخان

• حضور پر شوردرعرصه سیاسی قیام مشروطه

• کناررفتن پس از انحراف در مشروطه نظیراعدام شیخ فضل الله نوری و...

• پایه گذاری حوزه علمیه قم در سال 1300توسط آیت الله حائری

• دوری ازصحنه سیاست وتقویت حوزه ها

روحانیت بعد از رضاخان

• رشد گرایش سیاسی در حوزه ها بعد از رضا خان

• آیت الله کاشانی مشهورترین روحانی سیاست مداردراین دوره

• اقدامات برخی از مراجع نجف بر علیه رژیم

• مشی غیر سیاسی آیت الله بروجردی

• در اوایل دهه 40روحانیت و حوزه در مقابل دولت قرار گرفت.

عوامل سوق دادن روحانیت به فعالیت سیاسی از دهه40به بعد

• ظهور امام خمینی (ره) در حوزه های علمیه

• گسترش حوزه های علمیه

• افزایش تعداد طلاب وتمرکز و سازماندهی حوزه ها.

• نفوذ اجتماعی گسترده و توانایی بسیج مردمی

• سیاست فرهنگی رژیم پهلوی

• گرایش شاه به غرب اسرائیل

شاخصه های حوزه علمیه از اوایل دهه 40به بعد

• مخالفت با برنامه های اصلاحی رژیم پهلوی ونظام سلطنت

• رشد فعالیت های سیاسی و تحول فکری

• گرایش طلاب به مباحث نظری جدید وتحصیلات دانشگاهی

• افزایش انتشار مجلات دینی و...

• قدرتمند ترین جریان مخالف رژیم

عوامل قدرت روحانیون در دهه 40

1-نفوذ اجتماعی

2-انسجام وسازماندهی

3-رهبری امام خمینی

1-عوامل نفوذ اجتماعی روحانیون

• شرایط مذهبی جامعه ایران.

• روحانیون مهمترین منبع معرفتی جامعه والهام بخش توده ها.

• روحانیت به عنوان تنها نهاد مدنی مستقل از دولت.

• نقش نهاد مرجعیت

2-انسجام وسازماندهی روحانیون

• در دوره ای که نهادهای مدنی دچار تشتت بودند.روحانیت تنها گروهی بود که از سازمانی منسجم ورهبری متحدو... برخودردار بود.

• درمشروطه این انسجام شکسته شد اما بعد از آن روحانیت همواره به عنوان نهادی منسجم عمل کرد.

3-ویژگی های رهبری امام خمینی

• عامل قدرت روحانیت .

• تیزهوشی سیاسی،موقعیت شناسی و سازش ناپذیری به همراه شخصیت عرفانی ودینی امام او را به یک رهبر استثنایی تبدیل نموده بود.

• درآستانه انقلاب تقریبا تمامی گروههای مخالف رژیم رهبری امام را پذیرفته بودند.

برخی از ویژگیهایی که انقلال اسلامی را از قیام تنباکو و نهضت مشروطه متمایز می کند.

• تغییردرساختارهای اجتماعی و اقتصادی در روند انقلاب

• نقش روحانیت و روشنفکران در انقلاب اسلامی درقیاس به مشروطه ،تنباکو و...

• ویژگیهای عام انقلاب که قبلا اشاره شد از جمله نارضایتی عمیق از وضع موجود و...

مشخصات عمومی امام خمینی (ره)

• نام:سید روح الله

• متولد مهرماه 1281شمسی

• محل تولد:خمین

• منتسب به میر حامد حسین

• نام پدر:آقا سید مصطفی

• مادر:خانم هاجر دختر مرحوم آقا میرزا احمد خوانساری

ویژگیهای علمی وسیاسی امام تا زمان رحلت آیت الله بروجردی

• تحصیلات ابتدایی در خمین در19سالگی به اراک وبعد به قم

• ملاقات با مدرس در مدرسه سپهسالار

• تالیف کشف الاسرار در سال 1323در رد شبهات حکمی زاده

• برعهده گرفتن نمایندگی سیاسی آیت الله بروجردی

فعاليت سياسي امام خمينی پس از رحلت آیت الله بروجردی

• روی آوردن به مبارزه با رژیم پهلوی بعد از لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی

• زندانی شدن امام در خرداد سال 42

• اعتراض به کاپیتولاسیون وشاه در سال 1343

• تبعید به ترکیه

• انتقال امام در سال1344از ترکیه به عراق

• عزیمت از عراق به پاریس

• بازگشت به ایران 12بهمن57

برخی از فعالیت علمی امام پس از رحلت آیت الله بروجردی

• تالیف کتاب ارزشمند تحریر الوسیله در ترکیه درمدت نسبتا کوتاهی

• ارائه نظریه ولایت فقیه در درس فقه خود در سال1348که در واقع طرح صریح نظریه بدیل در مقابل حکومت شاهنشاهی محسوب گردید.

دلایل تبعیدامام خمینی(ره)از ایران به ترکیه وعراق

• دولت ایران امید داشت که با تبعید امام از یک سو فشارهای داخلی برای آزادی ایشان را بکاهد واز سوی دیگر ابعاد علمی وشان مرجعیت ایشان را تحت الشعاع مراجع نجف قرار دهد.

اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)

1-نفی سلطنت

2-نقد مشروطیت

3-تبیین نظریه حکومت اسلامی

کیفیت سلطنت در ایران

• سلطنت پایدارترین شکل حکومت در ایران تا زمان مشروطیت

• به لرزه در آمدن بنیان های مشروطیت .

• امام خمینی در مبارزات خود اصل برابر نفی سلطنت و اصلاح ناپذیری آن قرار داد مردود شماردن هر گونه پیشنهاد برابر بقاءآن.

مهمترین دلایل امام در نفی سلطنت:

· عدم اتکاءسلطنت به آراءمردم

· متکی بودن بر زور وتوارث

· عدم وجود نظارت بر سلطان

· مخالف با حقوق بشر وداشتن ه ماهیتی ظالمانه

· نظامی کهنه وارتجاعی است

نقد مشروطیت توسط امام:

• با تلاش علما به ثمر رسید ولی بعدها به علل مختلف به نتیجه نرسید.

• درصورت عمل به قانون اساسی مشروطه احتمالا مشکلات ساختار سیاسی حل می شد.

• امام از دهه 20به نقد مشروطه و اصل سلطنت و در دهه 40به فکر تغییر بنیادین نظام پهلوی افتادند.

تبیین نظریه حکومت اسلامی

• تاکید بر احکام اسلام ونظارت علما

• ولایت فقیه ابتدا در کشف الاسراروبعد در درس فقه در نجف تبیین گردید.

• ولایت فقیه از یک سو تضمین کننده اسلامی بودن نظام و از سوی دیگربا تقوای فقیه از استبداد جلوگیری می کند

• تبدیل نظریه ولایت فقیه از شکل فقهی به نظریه ای سیاسی

اصول اساسی اندیشه امام خمینی(ره)

• عدم مشروعیت سلطنت

• عدم امکان اصلاح نظام سلطنتی

• جامعیت وپیوند دین وسیاست

• کلاس برای ایجاد حکومت اسلامی

• حق فقها در اعمال ولایت سیاسی در عصر غیبت

• حق مردم در تعیین نوع نظام سیاسی ونظارت بر مسئولین

امام ورهبری سیاسی در انقلاب اسلامی

• از دو جنبه قابل بررسی است:

1-روش ها و استراتژی های سیاسی در روند مبارزه و فعالیت های انقلابی

2-نفوذ بی نظیر در اذهان عمومی ومحبوبیت گسترده مردمی

استراتژی ها وشیوه های مبارزه سیاسی امام خمینی(ره)

1-مردمی کردن مبارزه

2-مذهبی کردن مبارزه

3-پرهیز از مشی مسلحانه

4-حفظ اتحاد وانسجام وجلوگیری از انحطاط ومشخص کردن راه مبارزه.

عوامل محبوبیت و نفوذ مردمی امام خمینی(ره)

• شخصیت ویژه امام که رابطه او با مردم به صورت عادی جلوه نمی کرد بلکه رابطه مرید ومراد بود.

• جایگاه امام به عنوان مرجع تقلید

• شرایط اجتماعی که زمینه ساز نفوذ گسترده امام گردید.

• همچنین گسترش شور انقلابی و هیجان مبارزه

تحولات عصر جمهوری
- دوره انتقال قدرت و...

• 1357تا 62بحرانی ترین دوره جمهوری اسلامی است

• مشخصه این دوران رواج آزادی های گسترده سیاسی

• از مهمترین وقایع رفراندم 12فرورین 58انتخابات خبرگان قانون اساسی

• استعفای بازرگان

• تسخیرلانه جاسوسی آمریکا

• انتخاب بنی صدر به عنوان اولین رئیس جمهور،شروع جنگ و...

تشکیل دولت موقت و وظایف آن از نظر امام خمینی

• امام خمینی به پیشنهاد شورای انقلاب بازرگان را به عنوان نخست وزیر دولت موقت برگزید

وظیفه دولت موقت:

• انجام رفراندوم

• تغییر رژیم سیاسی

• برگزاری مجلس موسسان

• انجام انتخابات مجلس شورای ملی

شورای انقلاب

• امام خمینی در دوران اقامت در فرانسه برای سامان دهی امور انقلاب وتشکیل نظام جدید اقدام به تاسیس شورای انقلاب نمود که با عضویت آیات عظام بهشتی،خامنه ای،رفسنجانی و...چند تن از اعضای دولت موقت فعال بود.

هدف امام از ایجاد شورای انقلاب

• پر کردن خلاءمجلس شورای اسلامی بود که به مثابه قوه مقننه باید به تدوین قوانین بپردازد به همین جهت شورای انقلاب جایگاهی برتر از دولت موقت داشت .

علل تضعیف دولت موقت

1-شرایط انتقالی وحساس انقلاب

2-نبود ارتباط تعریف شده سازمانی وتفکیک مناسب قوا.

3-فقدان روح انقلابی در دولت موقت و اختلاف داخلی آنها.

مهمترین گروههای سیاسی دوره انتقال

1-سازمان چریک های فدایی خلق

2- پیکار(سازمان پیکار در راه آزادی طبقه کارگر)

3-حزب توده

1-سازمان چریکهای فدایی خلق

• بزرگترین گروه چپ گرایان

• نیرومندترین سازمان مخالف جمهوری اسلامی درسال 59و58

• تحریم رفراندوم 12فروردین 58

• علاقمندی به اینکه ساختار جدید«جمهوری دموکراتیک خلق»باشد

• انتقاد به پیش نویس قانون اساسی

2-پیکار

• همان مارکسیست شده های سازمان مجاهدین خلق بودند.

• از 1357تا1361پرچمدار اصلی مائوئیسم و استالینیسم حزب توده را ستون پنجم شوروی می نامید

• دشمن افراطی چین و شوروی

• تحریم همه پرسی 12فروردین 58

دوره تثبیت نظام(68-62)

• با افول تدریجی گروهکها در داخل همراه بود.

• این دوره مقارن با ریاست جمهوری آیت الله خامنه ای و نخست وزیری میر حسین موسوی بود.

• مسائل داخلی تحت الشعاع جنگ قرار گرفت.

• جدایی مجمع روحانیون مبارز از جامعه روحانیت

3-دوره بازسازی اقتصادی1376-1368

برخی از مهمترین اتفاقات

• رحلت امام خمینی در سال(ره) 1368

• انتخاب آیت الله خامنه ای برای تصدی مقام رهبری

• ریاست جمهوری آقای هاشمی

• تجدید نظر در قانون اساسی

• سیر نزولی رقابت های سیاسی تا سال76

سیاست های دولت در دوره بازسازی اقتصادی

• سیاست تعدیل و توسعه صادرات.

• خصوصی سازی و جذب سرمایه های خارجی

• بنیان سیاست خارجی بر اساس تنش زدایی

4-دوره توسعه سیاسی 1376تا1384

• شروع آن با ریاست جمهوری سید محمد خاتمی در خرداد 1376

• گسترش مطبوعات و شفاف شدن مواضع جناحهای داخلی

• مهمترین مباحث مردم سالاری دینی،تحزب،قانون مداری و افزایش مشارکت سیاسی.

سیاست خارجی ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی
دوره اول

• تمایلات گام به گام وملی گرایانه دولت موقت و بنی صدر

• قطع روابط با اسرائیل،آفریقای جنوبی ومصر

• خروج از پیمان سنتو

• جنگ 8ساله عراق علیه ایران

• پیام امام خمینی(ره)به گورباچف

دوره دوم سیاست خارجی

• باپایان جنگ وریاست جمهوری آقای هاشمی رفسنجانی آغاز می شود.

• مهمترین اولویت سیاست خارجی این دوره،تنش زدایی، عادی سازی روابط با عربستان و...

• یورش عراق به کویت

• قطع رابطه با انگلستان

• امکان جایگرینی اروپا به جای آمریکا

دوره سوم سیاست خارجی

• شروع با ریاست جمهوری آقای سید محمد خاتمی

• تشکیل اجلاس سران کنفرانس اسلامی در ایران

• معرفی چهره ای صلح طلبانه از اسلام و ایران با ارائه نظریه گفتگوی تمدنها

• نارضایتی از حمله آمریکا به افغانستان و عراق

بازتاب انقلاب اسلامی بر نظریه های سیاسی

• انقلاب اسلامی اعتبار نظریه هایی که دستیابی به توسعه را باسکولاریزه شدن فرهنگی همراه می دانست ازبین برد

• از چند جنبه انتقادات وارده برمدرنیته راموردتأییدقرار داد.

• زمینه ظهور نسل جدیدی از نظریه های انقلاب فراهم شد

بازتاب انقلاب اسلامی بر مسائل راهبردی قدرتهای بزرگ

• تغییر راهبردهای منطقه ای دوابرقدرت

• فروپاشی پیمان سنتوبا خروج ایران از آن

• محاصره اقتصادی وحمله نظامی امریکا به طبس و...

• ترغیب آمریکا به تشکیل شورای همکاری خلیج فارس و تقویت بنیه نظامی آنها و...

انقلاب اسلامی وحرکت های انقلابی در جهان اسلام(کشورهای عربی)

• لبنان:جنبش شیعی«امل»«امل اسلامی»وحزب الله و... عراق:حزب الدعوه الاسلامی «مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق»

• سوریه وعربستان:«اخوان المسلمین»

• بحرین:جبهه اسلامی برای آزادی بحرین

• کویت:حزب الله

• فلسطین:«جهاد اسلامی»و«سازمان مقاومت اسلامی»

انقلاب اسلامی و حرکت های انقلابی در جهان اسلام(غیرعربی)

• پاکستان:نهضت اجرای فقه جعفری

• کشمیر:همواره در اعتراضات مردمی:شعارهای انقلاب اسلامی سر می دهند

• آسیای مرکزی:در تاجیکستان و ازبکستان حرکتهایی دیده می شود.

• قفقاز:بازتاب انقلاب اسلامی وجود داشته

تاثیر انقلاب اسلامی در زمینه های دیگر

· دولتها ونخبگان سیاسی در جهان اسلام

· سازمان های بین المللی:کنفرانس اسلامی،اتحادیه بین المجالس و...

· الهیات رهایی بخش در آمریکای لاتین مانند کوبا و نیکاراگوئه.

برخی ازمشکلات که زمینه سازالقاءاندیشه نا کار آمدی حکومت دینی شده

• محاصر اقتصادی غرب بخصوص آمریکا

• روند سریع افزایش جمعیت در دهه اول انقلاب

• جنگ تحمیلی

• ترور بسیاری از مسئولان

• کاهش تولید و صدور نفت

• تغییر الگوی مصرف جامعه

• تورم جهانی و...

کارنامه جمهوری اسلامی بر اساس شاخص های توسعه یافتگی
1-رشد علمی و آموزشی

• موفقیت دانش آموزان ایرانی المپیاد های علمی در رشته های مختلف در مقایسه با کشورهای پیشرفته علمی در المپیاد های مختلف

• رشد کمی دانشجویان از 150هزار به بیش از دو میلیون

• موفقیت در مبارزه با بی سوادی

2-کشاورزی و دامداری

• به رغم دو برابر شدن جمعیت به مرز خود کفایی رسیده و رشد قابل توجهی را نموده

• بر اساس گزارش سازمان خواروبار کشاورزی ایران در سال 2004رتبه نخست صادرات کشاورزی را درمیان کشورهای خاورمیانه کسب کرده .

3-وضعیت روستاها

• بعد از انقلاب توجه به روستاها ومناطق محروم کشور از اولویت خاصی برخوردار شد.

• وشاخص هایی مانند تعداد مراکزبهداشتی،برق رسانی، ایجاد تاسیسات زیر بنایی و...رشد چندبرابرداشته است.

4-فرهنگ و هنر

• سینمای ایران به عنوان سینمای صاحب سبک وجذاب در بین 10سینمای برتر جهان مطرح است

• در صنعت دوبلاژجزءسه کشور برتر دنیاست

• رونق چشمگیر صنعت چاپ ونشر

• توسعه گسترده شبکه های صدا وسیما و شبکه های خبر گزاری داخلی وبین المللی

5-بهداشت وسلامت

• موفق ترین کشور جهان در کاهش نرخ مرگ ومیر کودکان

• کاهش مرگ مادران ناشی از عوارض باروری

• افزایش سن امید به زندگی

• موفق ترین کشور درسال2004در کنترل ومقابله با ایدز

6-خدمات رسانی

• افزایش بیش از 12برابری تعداد تلفن های ثابت

• واگذاری بیش از 7میلیون تلفن همراه

• افزایش راههای درون شهری،بین شهری و...

• افزایش شبکه ها وتعداد ساعات پخش برنامه های صدا وسیما وگسترش مناطق تحت پوشش

7-نرخ رشد جمعیت

• افزایش سریع وفوق العاده نرخ رشد جمعیت با شاخص 2/3درصد (68-58)

• کاهش سریع و نرخ رشد جمعیت با شاخص2/1 (68تاکنون)

بررسی افزایش قیمتها و قدرت خرید مردم

· یکی ازعلل ارزان بودن قیمت کالاهای خارجی قبل ا

خلاصه ای از کتاب انقلاب اسلامی ایران

مطالب مشابه :

دانستنی های هشت سال دفاع مقدس(هفته دفاع قدس)

انواع اسلحه های نظامی :

سوالات تاريخ و مدني

خلاصه ای از کتاب انقلاب اسلامی ایران

سوالات تاریخ دوم وسوم

سئوالات متن درس دفاعی