ارتباط معلم و دانش آموز

همه ما در هر سن و سالی که باشیم، هیچ گاه خاطره های خوشی را که از معلم های خوبمان در دوران تحصیل داشته ایم از یاد نمی بریم.

در واقع همین قدر که این خاطره ها برای ما شیرین و به یادماندنی هستند، تأثیراتی هم که از خود به جای می گذارند قابل توجه و ماندگارند. بنابراین رابطه بین دانش آموز و معلم یکی از بهترین ارتباطاتی است که ما در طول زندگی خود تجربه خواهیم کرد.

● هنر تدریس

بسیاری از دانشمندان تدریس را هنر می دانند و معتقدند تا زمانی که فردی علاقه و هنر علم آموزی را نداشته باشد نمی تواند مدرس موفقی باشد. اما بعضی دیگر عقیده دارند که معلمی علمی است که می توان اصول آن را پس از طی مراحل، کسب کرد و در کلاس درس به مرحله اجرا گذاشت. عده ای نیز معلمی را ترکیبی از هنر و علم می دانند؛ یعنی معلم از علم خود برای انتخاب مواد آموزشی و از هنر خود برای نحوه تدریس آن ماده آموزشی استفاده می کند.

معلم به عنوان کارشناس؛ معلم ها باید در مورد مواد و موضوعات آموزشی و همچنین در مورد شیوه های تدریس آنها تصمیم گیری کنند. در طول هفته صدها تصمیم به ذهن معلمان خطور می کند که انتظار دارند برای آنها جواب های مناسبی بیابند. سؤالاتی مانند اینکه چگونه می توان به کودک در سال های اولیه آموزش، نوشتن خلاق را آموزش داد و کدام روش تدریس برای درس مورد نظر مناسب است.

معلم به عنوان مشوق؛ معمولا معلمان از خود سؤال می کنند که چگونه می توانند دانش آموزان را به صورت فعال در خصوص یادگیری درگیر کنند؟ بسیاری از اعمال معلم در برانگیختن دانش آموزان و ارتقابخشیدن سطح فکر آنها مؤثر است. برای مثال نحوه نمره دادن یا امتحان کردن معلم باعث دلگرمی یا دلسردی دانش آموزان می شود یا هرگونه تکلیف می تواند به عنوان عاملی مشوق یا دلسردکننده عمل کند. در واقع می توان گفت یکی از مهم ترین نقش هایی که معلم می پذیرد این است که خود را به عنوان عاملی محرک و مشوق بداند.

معلم به عنوان مدیر کلاس؛ نحوه مدیریت کلاس و برقراری ارتباط با تک تک دانش آموزان یکی از مهم ترین وظایف معلمان است؛ اینکه معلم بتواند به طریقی مطلوب از عهده اینگونه وظایف برآید، نقش مهمی در چگونگی انجام وظیفه او خواهد داشت. این مدیریت کلیه تصمیم گیری ها و اعمالی را که برای نظم بخشیدن به کلاس لازم است و تحت عنوان انضباط مطرح می شود، شامل می شود. منظور از اینگونه مدیریت، نگهداری یا فراهم آوردن محیطی است که در آن یادگیری صحیح همراه با کاهش مسائل و مشکلات برای دانش آموزان انجام می شود.

معلم به عنوان مشاور؛ دانش آموزان معمولا با ورود به مدرسه با مسائل جدیدی روبه رو می شوند که برای حل آنها نیاز به مشورت پیدا می کنند و در این راه بهترین کسی که می تواند به دانش آموز کمک کند معلم اوست. اگرچه نمی توان از معلمان انتظار داشت که مانند مشاور عمل کنند ولی باید نسبت به رفتار شاگردان خود مشاهده گران حساسی باشند. همچنین زمانی که احساسات دانش آموزان مانعی برای یادگیری آنهاست، باید پاسخ مناسب و راهکار مؤثری به آنان ارائه دهند و در صورت لزوم آنها را نزد مشاور و متخصص مربوط بفرستند.

معلم به عنوان الگو؛ بسیاری از دانش آموزان با ورود به فضای آموزشی سعی می کنند الگویی برای خود برگزینند؛ ولی معمولا معلم نخستین گزینه ای است که انتخاب می کنند. بنابراین معلم باید بتواند از هر نظر الگوی خوبی برای دانش آموز خود باشد. در واقع یک معلم علاقه مند که حتی خوب هم تدریس نمی کند، در مقایسه با معلمی که خوب تدریس می کند ولی با جدیت و اشتیاق موضوع را دنبال نمی کند، دانش آموزان را بیشتر به درس علاقه مند می سازد؛ زیرا معلمان در هر حال به عنوان الگویی برای دانش آموزان هستند.

● رفتارهای غلط معلم

تام دانش آموز ۱۰ساله نمی توانست پنجره کلاس را باز کند. معلم گفت: «تو عرضه بازکردن یک پنجره را هم نداری؟ پس تو چی بلدی!» تام از خجالت سرخ شد و به طرف نیمکتش برگشت؛ در حالی که از دست معلمش بسیار ناراحت بود.

واکنش این معلم مخرب ترین واکنش بود. کودکان هرگز به توانایی هایشان اطمینان ندارند. بنابراین زیرسؤال بردن میزان هوش و استعداد کودکان به ویژه در جمع و انتقادهای نیش دار از دانش آموز انگیزه پیشرفت را در او از بین می برد و سبب تخریب قوه ابتکار او می شود. معلم تام اگر هنگام صحبت، اینطور توهین آمیز با او صحبت نمی کرد، می توانست کمک بیشتری به او بکند.

او می توانست سؤال کند؛ «یعنی باز هم این پنجره خراب شده» با این برخورد، تام خیالش راحت می شد و دل و جرأت پیدا می کرد تا بیشتر سعی کند. همچنین چون معلم مانع از شرمساری اش شده بود، او را نسبت به خود علاقه مند می کرد.

● اصلاح ارتباط

اگر خواهان اصلاح و بهبود روابط موجود در کلاس هستیم، باید از کجا شروع کنیم؟ باید بررسی کنیم و ببینیم چگونه به دانش آموزان پاسخ می دهیم. چگونگی ارتباط معلم با دانش آموز بسیار مهم است و نوع این ارتباط تأثیری مثبت یا منفی بر دانش آموز می گذارد. معلمانی که خواهان اصلاح روابط شان با دانش آموز هستند باید مکالمات آزاردهنده و توهین آمیز را کنار بگذارند و روش خود را عوض کنند. معلم برای آنکه بتواند به ذهن دانش آموز راه یابد، ابتدا باید به دل او راه پیدا کند. معلم فقط زمانی می تواند به ذهن دانش آموز راه پیدا کند که ابتدا بتواند به دل او راه یابد و دانش آموز نیز فقط زمانی می تواند درست فکر کند که بتواند درست هم احساس کند.

والدین و معلمان در گفتار روزمره شان کلمات نادرستی بر زبان می آورند. این کلمات ناسالم که به طور مرموزی در گفتار متداول بزرگ ترها نهفته است، پیام های مخربی هستند که کودک تحت تاثیر آنها، دیگر به استعدادهای خود و فهم و درکش از محیط پیرامون اعتماد نخواهد کرد، منکر احساساتش می شود و نسبت به ارزش های خود دچار شک و تردید خواهد شد.

والدین و معلمان باید این کلمات ناسالم را در گفتارشان از بین ببرند. رفتارهای نادرست و کلمات ناصحیح باعث پرخاشگری و لج بازی بیش از حد کودک می شود.

در واقع سلامت روانی بستگی به این دارد که شخص به واقعیت های درون خویش اعتماد کند. چنین اعتمادی در فرایندهای خاصی به وجود می آیند که می توان آنها را شناخت و به کار بست.

اغلب اوقات معلم از تاثیر زیاد حرف هایش بر زندگی دانش آموزان آگاه نیست. متأسفانه معلمان برخلاف خلبان ها یا پزشکان کمتر آموزش های فشرده ای در مورد مهارت های مربوط به ارتباط صحیح با دانش آموزان می بینند؛ حال آنکه کار آنها بسیار حساس است و تربیت ذهن پاک کودکانی را برعهده دارند که رفتار آنها می تواند در آینده بسیاری از اطرافیانشان هم مؤثر باشد.

معلمان باید بتوانند علاوه بر ایجاد انگیزه، مشوق خوبی برای یادگیری بیشتر دانش آموزان باشند، اعتماد به نفس آنها را بالا ببرند و مانع از ترس و خشم و هیجانات مخرب شوند. معلمان نیز مانند والدین باید برای برقراری ارتباط صحیح، کفایت داشته باشند و آموزش های لازم را در این خصوص دیده باشند.

در واقع سازگاری داشتن در ارتباط نوعی موفقیت است و مستلزم تمرین و ممارست زیاد است. هر پیامی که دانش آموزی از سوی معلم خود دریافت می کند، بسیار مهم است.

● تشویق

تشویق شامل دو بخش است؛ آنچه ما به دانش آموز می گوییم و آنچه او خودش به خود تلقین می کند و باور دارد. گفتار ما باید نشان دهد که از کوشش ها و کمک ها و موفقیت های دانش آموز، کدامیک را دوست داریم. آن وقت او کم کم خودش متوجه می شود چه توانایی ها و قابلیت هایی دارد.اگر اظهارنظرهای ما رویدادها و احساس ها را واقع بینانه و همراه با قدردانی توصیف کند؛ نتایجی که دانش آموز درباره خودش به دست می آورد نتایجی مثبت و سازنده خواهد بود. امیلی دانش آموز ۱۱ساله به خانم معلم کمک کرد تا کتاب های کتابخانه کلاس شان را مرتب کند. خانم معلم از تشویق او خودداری کرد. مثلا نگفت: «متشکرم که کمک کردی، تو بسیار خوب کارت را انجام دادی.» به جای آن فقط کاری را که انجام شده بود، توصیف کرد: «حالا همه کتاب ها منظم و مرتب شد و بچه ها هر کتابی را بخواهند می توانند به راحتی پیدا کنند.»اما اگر معلم امیلی به خوبی از او قدردانی می کرد، می توانست بیشتر مفید واقع شود؛ بنابراین در فرایند تشویق باید از اعمال مشخص فرد قدردانی شود، نه اینکه فقط صفات او ارزیابی شود.

● ایجاد انگیزه

اغلب معلم ها خواهان آن هستند که بدانند چگونه می توان در دانش آموز انگیزه یادگیری ایجاد کرد. پاسخ این است که در او احساس اطمینان و اعتماد ایجاد کنید تا بتواند شکست را متحمل شود. زیرا مهم ترین مانع یادگیری ترس است؛ ترس از شکست، ترس از توبیخ و ترس از نادان به حساب آمدن. اما معلم موفق این امکان را برای هر دانش آموز فراهم می آورد که وقتی اشتباه می کند خودش را از تنبیه و مجازات در امان بداند. از میان بردن ترس در دانش آموز، زمینه ای برای تلاش و کوشش در او ایجاد می کند. پذیرفتن اشتباه دانش آموز با روی خوش، او را به یادگیری تشویق می کند.»معلم مورد علاقه من خانم دانیل همیشه در خاطر من می ماند. او وقت زیادی صرف دانش آموزان خود می کرد تا آنها را بشناسد. او همه را تشویق می کرد تا درباره مشکلات زندگی خود صحبت کنند و از خواسته ها و آرزوهای خود بگویند. در مدتی کوتاه او مرا بهتر از والدینم شناخت و باعث شد به خودم اطمینان پیدا کنم و اکنون تمام موفقیت هایم را مدیون او هستم. تا به حال چند بار با چنین مواردی برخورد کرده اید. اغلب بسیار شنیده ایم که تاثیر یک معلم در کل زندگی شخص به حد زیادی موثر بوده است.

هنگامی که یک معلم به دانش آموز خود پیام می دهد که هوش و ذکاوت کافی برای پیشرفت تحصیلی ندارد، او نیز کم کم باور می کند که همین طور است واقعا هم نمی تواند به خوبی پیشرفت داشته باشد. کودکان معمولا نظریات بزرگ ترها را قبول می کنند و چه بسا تحت تأثیر آن حتی تحصیل خود را هم رها می کنند یا بیشتر به آن اهمیت می دهند.برعکس این موضوع هم صادق است و گاهی یک تشویق کوچک باعث می شود فرد به موفقیت بسیار بزرگی دست پیدا کند، بنابراین شاید هیچ کس نتواند جایگزین نقش معلم در زندگی ما شود.