تاریخچه سواد آموزی در ایران 2 (پس از انقلاب)

ب - در دوران پس از انقلاب

نهضت سواد آموزی

پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی در بهمن ماه 57 فصل جدیدی در تاریخ سواد آموزی ایران گشوده شد. بعد از گذشت تقریبی یک سال از تاسیس جمهوری اسلامی در ایران و با توجه به شکستها و ضعفهای سازمانهای سواد آموزی گذشته و برنامه هایی که توسط آنها به اجرا در آمده بود و از توفیق ناچیزی برخوردار بود و همچنین با توجه به نیازی که بر اثر تغیرات سیاسی اجتماعی و فرهنگی جامعه برای کسب آگاهی و افزایش سطح سواد و فرهنگ مردم احساس می شد در 7 دیماه 1358 به فرمان امام خمینی(ره) و بر اساس مصوبه شورای انقلاب اسلامی سازمان جدیدی تحت عنوان نهضت سواد اموز تشکیل شد.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، کلیه فعالیت های جاری کشور تحت تاثیر فعالیت های سیاسی بود. در چنین فضایی طبیعی است که کسی به فکر برنامه های عمرانی و فرهنگی نباشد. اما بعد از تسلط انقلاب بر اوضاع و فرونشستن تب سیاسی در کشور، رهبر انقلاب در هفتم دیماه 1358 طی پیامی به مسئولین آموزش کشور، اقشار مردم را به مبارزه ی همه گیر با بی سوادی فرا خواندند و نهضت سوادآموزی به عنوان یک نهاد انقلابی تأسیس شد.

امام خمینی (ره) در پیام خود به دو نکته اساسی تاکید فرمودند:

اول : بسیج عمومی برای مبارزه با بی سوادی

دوم : تبدیل فرهنگ وابسته به فرهنگ مستقل

به منظور دست یافتن به اهداف بالا نهضت سوادآموزی طرحی را تهیه کردکه این طرح با توجه به اینکه افراد بی سواد اغلب از طبقات محروم و مستضعف بودند و با لحاظ کردن شرایط مربوط به فرهنگ، زبان، سن و شغل آنها، آموزش سواد به سه دوره تقسیم شد .

1-دوره مقدماتی

2-دوره تکمیلی

3-دوره پایانی

ویژگیهای دوره مقدماتی

1-کتابهای این دوره ضمن آموزش مهارتهای اساسی خواندن، نوشتن و حساب کردن، دارای جهت ایدئولوژیکی و مطابق با فرهنگ اسلامی بود.

2-مدت این دوره دویست ساعت آموزشی بود که با توجه به شرایط منطقه و سوادآموزان، در 4 الی 5 ماه اجرا می شد.

3-دروس این دوره از طریق تلویزیون سراسری در ساعات معینی در سراسر کشور پخش میشد تا بی سوادان در خانه با کمک افراد باسواد خانواده خود بتوانند هر چه سریعتر این معلولیت اجتماعی خود را برطرف کنند.

4-سطح ارزش این دوره برابر با دوم دبستان بود.

ویژگیهای دوره تکمیلی

1-مدت این دوره 288 ساعت آموزشی بود که در 144 جلسه ی 2 ساعته برگزار می گردد.

2- این دوره علاوه بر تکمیل مهارتهای خواندن و نوشتن و حساب کردن، معلومات بهداشتی، حرفه ای، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی نیز به نوسوادان داده می شد.

3-در پایان دوره تکمیلی سوادآموزان گواهینامه ای دریافت می کردند که ارزش تحصیلی آن برابر با سوم دبستان بود.

ویژگیهای دوره پایانی

1-مدت این دوره که حدوداً 700 ساعت می باشد .

2-فراگیران این دوره بایستی روزانه 3 الی 4 ساعت در کلاس درس حاضر می شدند

3-به کسانیکه در امتحانات پایان دوره قبول می شدند گواهینامه ای معادل چهارم ابتدایی داده می شود.

4-محتوای دروس این دوره مشابه محتوای دروس کلاس چهارم ابتدایی بود که با شرایط بزرگسالان منطبق شده بود.

به دلیل جو انقلابی و همچنین پیام امام، ابتدا استقبال گرمی از طرف مردم به عمل آمد. اما نهضت به دلایل زیر نتوانست به استقبال پرشور مردم جامه عمل بپوشاند.

1-نداشتن یک برنامه مدون و جامع

2-عدم مدیریت و سازماندهی صحیح

3-عدم وجود تدارکات کافی

در نتیجه نهضت به موفقیت قابل توجهی دست نیافت. در سال 1361 با تغییر مدیریت نهضت سوادآموزی طرح های مختلفی برای با سوادکردن بی سوادان ارائه داد که مهمترین آن ها به قرار زیر است:

1-طرح ضربتی

2-طرح کارخانجات

3-طرح سوادآموزی نیروهای مسلح

4-طرح مدارس

5-طرح مساجد

6-طرح آموزش مکاتبه ای

7-طرح سوادآموزی در زندانها

8-طرح آموزش فرد به فرد

9-طرح استفاده از دانشجویان

طرح ضربتی :

این طرح بر مبنای بسیج همگانی و با هدف ریشه کنی جهل و بی سوادی تدوین شد. این طرح اگر چه با استقبال زیادی روبهرو شد اما با توجه به توده عظیم بی سوادان در مجموع نتوانست به اهداف مورد نظر دست یابد.

طرح کارخانجات :

این طرح تعدادی از کارگران کارگاهی و کارخانجات که از توانایی خواندن و نوشتن محروم بودند را تحت پوشش قرار داد.

طرح سوادآموزی نیروهای مسلح :

بر اساس این طرح تمام بی سوادان نیروهای مسلح ملزم به حضور در کلاسهای سوادآموزی شدند.

طرح مدارس :

هدف از این طرح، تشکیل حداقل یک کلاس در هر مدرسه بود که طبق این طرح مدیر و معلمین هر مدرسه با همکاری انجمن اولیاء و مربیان ملزم شدند اولیای بی سواد دانش آموزان را تحت پوشش قرار دهند.

طرح مساجد :

طی این طرح در مساجد کلاسهای سوادآموزی دایر شد به این ترتیب که چندنفر از باسوادان هر مسجد توسط امام جماعت همان مسجد به نهضت سوادآموزی معرفی می شدند و اقدام به تشکیل کلاس می کردند.

طرح آموزش مکاتبه ای :

این طرح به صورت آزمایشی در استان خراسان به اجرا درآمد. در این طرح از دانش آموزان سالهای آخر دبیرستان استفاده می شد. متون آموزشی در مورد روش تدریس به صورت مکاتبه ای در اختیار دانش آموزان قرار گرفت تا به کمک آن افراد خانواده خود را تحت پوشش قرار دهند.

طرح سوادآموزی در زندانها :

از طریق هماهنگی با مسئولین زندانها و دوایر آموزشی آنها مقرر شد کلیه بی سوادان زندانها تحت پوشش طرح سوادآموزی قرار گیرند.

طرح آموزش فرد به فرد :

هدف این طرح تحت پوشش قراردادن عامه مردم بدون ارتباط به ادارات و موسسات ذینفع بود. برای اجرای این طرح حدود یک میلیون دوره کتاب سوادآموزی همراه با روش آن چاپ شد تا به صورت آزاد به افرادی که قادر به سوادآموزی باشند، تحویل شود نوسوادان از طریق امتحانات متفرقه، امتحان می دادند ودر صورت قبولی کارنامه دریافت می کردند.

طرح استفاده از دانشجویان:

بر این اساس دانشجویان دوره تربیت معلم می توانستند در صورت تمایل در حد ساعات 2 واحد درسی با نهضت سواد آموزی همکاری کنند.

طرح های دیگری که اخیرا نهضت سواد آموزی به تهیه و اجرای آن پرداخته عبارتند از:

1- طرح عشایر

2- طرح اصناف

3- طرح سرباز معلم

4- طرح تعلیم کودکان واجب التعلیم

نتیجه

حال با توجه به گذراندن و به اجرا در آوردن تمامی این طرحها، سوال عمده این است که این افراد نوسواد که کارنامه گرفته اند می توانند از توانایی ومهارتهایی که آموخته اند به نحو موثر در پیشبرد امور شغلی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی یا حتی امور مذهبی و ایدئولوژی خود استفاده کنند

امروز نهضت سواد آموزی با تحت پوشش قرار دادن بیش از 3 میلیون نفر در مرحله اول طرح بسیج سواد آموزی و با سواد کردن بیش از 5/8 میلیون نفر تا پایان سال 1368 نشان داده است که با توجه به جوان بودن این نهاد، فعالیت قابل توجهی داشته است. با وجود این، هنوز در حد یک نهاد انقلابی و آنچه در پیام بنیان گذار جمهوری اسلامی آمده بود، عمل نکرده است. دلایل این امر از زبان مسئولان نهضت سواد آموزی چنین آمده است :

1- نداشتن برنامه ریزی صحیح

2- عدم توجه صحیح به بسیج همگانی

3- نبودن نظام هماهنگ نظارت – ارزشیابی وکنترل

4- نبودن طراحان آموزشی در اجرای طرحهای مختلف

تاریخ باسوادی در ایران

مردمان تمدن جیرفت که به طور معتبر از ۵۰۰۰ سال پیش از میلاد در فلات ایران(در نزدیکی کرمان امروزی) حضور داشتند از سطح سواد و آگاهی مناسبی برخوردار بوده‌اند. برای نمونه می‌توان از روش‌های محاسبه‌ای که در آن زمان برای بازگانی و تجارت به کار می‌رفته و امروزه در کاوشگاه باستانی جیرفت بدست آمده است، از سطح آگاهی مردمان ساکن فلات ایران در آن دوران آگاه شد. همچنین از سنگ‌نوشته‌ای که در آن خط نوشتاری به کار رفته‌است و مربوط به ۳۲۰۰ پیش از میلاد است می‌توان نتیجه گرفت که مردمان تمدن جیرفت ایران اولین مخترعان خط بوده‌اند. تا پیش از این پنداشته می‌شد سومریان مخترع خط بوده‌اند. اما با کاوشی که در نوامبر سال ۲۰۰۷ انجام شد، این تصور دگرگون شد.

همچنین در دوران زرتشت و بواسطه آموزه‌های او، اندیشه‌های فلسفی و جُستارهای علمی در میان ایرانیان رواج یافت. در دوران هخامنشی (حدوداً ۵۰۰ پیش از میلاد) و در دوران پادشاهی کوروش بزرگ و داریوش بزرگ که عدل و داد در ایران رواج یافته بود و دادگاه‌ها در همه امپراطوری رونق داشتند، بسیاری از مردم، فرزندان خود را برای فراگیری و آموزش اصول قضاوت، برای آموزش به آموزشگاه‌ها می‌فرستادند. آن چنان که از استوانه معروف کوروش بزرگ برمی‌آید، مردم ایران در آن زمان مردمانی متمدن و آگاه بوده‌اند.

در آن زمان فیلسوفان بسیاری چون استانس در ایران زاده شدند که استاد فیلسوفان پیشاسقراطی یونانی مشهوری چون دموکریتوس بوده‌اند.

در دوران اشکانیان (حدوداً همزمان با میلاد مسیح) روابط دوستانه‌ای میان زرتشتیان و مسیحیان وجود داشت و بسیاری از مردم در این دوره بواسطه برخورد مذهبی و اندیشه‌ای این دو دین، درگیر مسائل فلسفی شده بودند، که محصول آن ظهور ادیان جدیدی چون مانیگری در دوران ساسانیان بود. در دوران ساسانیان(پس از میلاد مسیح) نیز پادشاهان ساسانی چون شاپور اول، اهمیت ویژه‌ای بر امر دانش می‌گذاردند و در همان دوران بود که بزرگترین دانشگاه پزشکی جهان باستان، به نام گندی‌شاپور گشوده شد. گندی‌شاپور همچنین دارای کتابخانه‌ بسیار بزرگی بود که بعدها به دستور عمر، خلیفه دوم اهل سنت به آتش کشیده شد. در دوران ساسانیان بسیاری از منابع پیشینیان سامان گرفته بود و به صورت نوشته و کتاب درآمده بود. پس از حمله اعراب نیز ایرانیان همچنان در سواد و دانش پیشتاز بودند، به گونه‌ای که بیش تر امور اداری و نوشتاری دربار حاکمان عرب، به دست ایرانیان انجام می‌شد. ظهور شاعران بزرگی چون فردوسی٬ مولوی٬ خیام٬ نظامی٬ حافظ و سعدی، کشتی دانش و حکمت را بر واژگان منظم سوار کرد، که خود عامل نگهداری و حفظ زبان پارسی شد. بر خلاف همه دیگر کشورهای گشوده شده به دست اعراب چون مصر و لبنان و دیگر کشورها که زبان عربی جایگزین زبان بومی شد، ولی ایرانیان به واسطه فرهنگ کهن و پربار خود، مغلوب این زبان بیگانه نشدند و تنها به پذیرش دین اسلام اکتفا کردند. فیلسوفان و دانشمندان بزرگی چون ابن سینا٬ ابوریحان بیرونی٬ خیام٬ ملاصدرا و فارابی و صدها کس دیگر نیز در این دوران شکوفا شدند. در این دوران سواد آموزی بیش تر در مکتب خانه‌ها انجام می‌شد که آموزگار غالباً آموزش دیده دروس مذهبی بوده است. در دوران قاجار نیز، ۷ روز پیش از قتل امیرکبیر، نخستین دانشگاه رسمی ایران راه اندازی شد که دارالفنون نام داشت و استادان ایرانی تحصیل کرده در اروپا در آن به آموزش دانش و فنون جدید می‌پرداختند.

پیشینه برنامه‌های سوادآموزی در ایران

می‌توان سال ۱۲۸۶، یعنی زمان تشکیل اولین کلاس‌های اکابره را سرآغاز فعالیت‌های سوادآموزی دانست. برنامه‌های سوادآموزی ایران در طی سال‌های ۱۳۱۵ تا ۱۳۵۰ را می‌توان سه مرحله دانست. در ابتدا سوادآموزی تنها با هدف کاستن از تعداد بی سوادان و بدون توجه به ملاحظات اقتصادی-اجتماعی بود. دراین دوره که از سال ۱۳۱۵ تا ۱۳۴۱ ادامه داشت، پیوند بین آموزش ابتدایی و بزرگسالان گسسته بود.

در مرحله دوم یعنی در دوره ۱۳۴۱ تا ۱۳۴۳ سوادآموزی به عنوان ابزاری برای تحقق اهداف توسعه وعمران کشور تلقی شده‌است. تاسیس سپاه دانش در سال ۱۳۴۱ نیز ظاهرأ با همین هدف صورت گرفته‌است.

مرحله سوم خصوصیات خاصی دارد که مهمترین آن تشکیل سازمان جهانی به نام «کمیته بین‌المللی پیکار جهانی با بی سوادی» می‌باشد. در این مرحله، اثرات اقتصادی سواد مورد توجه قرار گرفت و تشکیلات سوادآموزی متحول شد. فعالیت کمیته ملی پیکار با بی سوادی تا سال ۱۳۴۹ بیشتر در اجرای برنامه‌های آموزشی خلاصه می‌شد. تجربیات حاصل از اجرای برنامه‌های سوادآموزی در این دوره اتخاذ این راهبرد را، که امور اجرایی برنامه‌های سوادآموزی به ادارات و سازمان‌های دولتی واگذار شود و کمیته ملی پیکار با بی سوادی در نقش برنامه ریز و طراح طرح‌های اجرایی و نیز تدبیر امور سوادآموزی فعالیت نماید، ضرورت بخشید. لکن، تمام این تدابیر نتایج مورد انتظار را به دست نیاورد و با وجود افزایش نرخ سواد، تعداد بی سوادان همچنان افزایش یافت.

پس از پیروزی انقلاب ایران (۱۳۵۷) در سال ۱۳۵۷ و آغاز دوباره فعالیت‌های سوادآموزی امیدهای تازه‌ای به وجود آمد اما سرشماری ۱۳۶۵ آشکار ساخت که با وجود گسترش آموزش ابتدایی و اجرای فعالیت‌های سوادآموزی در مناطق شهری و روستایی و به ویژه در میان دختران و زنان، قدر مطلق بی سوادان افزایش یافته واز ۲/۱۴ میلیون نفر در سال ۱۳۵۵ به ۷/۱۴ میلیون نفر در سال ۱۳۶۵ رسیده‌است. البته نرخ باسوادی در دهه یادشده از ۷/۴۱ به ۶۲ درصد ارتقاء یافته‌است. در سال ۱۳۸۵ درصد باسوادان به ۸۴ درصد رسیده‌است.

منبع:

بررسی مسائل و ارزیابی عملکرد سوادآموزی در ایران، سازمان برنامه و بودجه، ۱۳۷۱.

تاریخچه سواد آموزی در ایران 2 (پس از انقلاب)

ب - در دوران پس از انقلاب

مطالب مشابه :

نهضت سواد آموزی

تاریخچه سواد آموزی در ایران 1 (قبل از انقلاب)

بیانات مقام معظم رهبری در جمع مسئولین نهضت سواد آموزی

تاریخچه سواد آموزی در ایران 2 (پس از انقلاب)

اساسنامه سازمان

ساختارجدیدآموزشی نهضت سوادآموزی

17 شهریور (8سپتامبر)روز جهانی مبارزه با بی سوادی ........

سوادآموزی در گذر تاریخ؛ از «اکابر» تا «نهضت‌»

ضرورت و اهمیت آموزش بزرگسالان