قلاب دوزی رشت یا رشتی دوزی:

یکی از قدیمی ترین انواع رودوزی ها در گیلان که پیشینه آن حتی به سال های 550 تا 330 پیش از میلاد می رسد، قلابدوزی یا رشتی دوزی است در این دوخت، زمینه پارچه از جنس ماهوت به وسیله نخ های ابریشمی رنگارنگ با نقوشی زیبا، بدیع و اصیل تزیین می شود. قلابدوزی از زمان های بسیار دور در گیلان خصوصاً در رشت از رونق خاصی برخوردار بوده و هنوز از درخشان ترین جلوه های هنر تزیینی این سرزمین است.

در همه نمونه های قلابدوزی، نقوش به صورتی زیبا و ماهرانه در زمینه ای با رنگ تیره دوخته شده که بسیار دلنشین و چشم نواز است. علاقه خاص هنرمندان گیلانی به نقوش گیاهی و هندسی و روی آوردن آنها به رنگ های جذاب و ناب، از عشق به طبیعت سرچشمه گرفته و این یکی از خصوصیات و ویژگی های اصیل هنر بومی منطقه محسوب می شود.

قلابدوزی ازجمله هنرهای خاص و بومی این منطقه است که آشنایی با آن ازنظر تکنیک دوخت، رنگ آمیزی، خلق اشکال هندسی و نباتی و ترکیب موزون آنها، به مراتب جالب توجه است. ریشه این هنر- صنعت در گیلان به طور دقیق مشخص نیست؛ بر کسی معلوم نیست که نخستین اثر قلابدوزی به دست کدام هنرمند و در چه زمانی به وجود آمد.

مسلم اینکه، قلابدوزی از زمانی رونق گرفت که پرورش کرم ابریشم و تولید آن در گیلان رونق یافت و این استان تولیدکننده عمده این محصول شد. در واقع اگر پرورش کرم و تولید ابریشم علت اصلی رواج این هنر- صنعت نبوده، لااقل از دلایل عمده و مهم آن به شمار می آید؛ چرا که یکی از مواد اولیه قلابدوزی، نخ ابریشم خالص است که به سهولت در دسترس استادکاران قرار می گیرد.

همزمان با رکود صنعت پیشرفته تولید ابریشم در گیلان، ورود کالاهای تجاری مشابه و برخی مسائل فرهنگی و سیاسی منطقه و دلایل اقتصادی دیگر، امروزه این کالا اعتبار پیشین خود را از دست داده است.

در وصف قلابدوزی رشت مطالب چندانی نوشته نشده، اما این نوع دست دوزی ها ازجمله مواردی است که بررسی کامل و وسیعی را می طلبد. این هنر ازنظر طرح و رنگ همچنان یگانگی خود را حفظ کرده است.

قلاب دوزان رشت غالباً به دلیل تحولات اجتماعی چند دهه گذشته، از این پیشه دست کشیده و کارگاه های کوچک خود را به کارهای دیگری اختصاص داده اند. خوشبختانه با حمایت های همه جانبه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گیلان، گام هایی در جهت ارتقای کمیت و کیفیت و رشد و شکوفایی این هنر ظریف برداشته شد که البته اگر علاقه مفرط استادکاران قلابدوز به این هنر زیبا و ارزشمند نبود، شاید امروز نامی از آن باقی نمی ماند.

استادکاران گیلانی در کارگاه های کوچک خانگی کار می کنند و اغلب در رشت سکونت دارند. از میان استادکاران چیره دستی که از چند دهه پیش تاکنون نسبت به این هنر ارزنده وفادار مانده و موجب پیشرفت و بقای آن گشته اند می توان از: مرحوم استاد حسین رشتی ، مرحوم استاد هدایت فرودی ، مرحوم استاد حسین مظلوم ، استاد عباس حافظی و استاد عباسعلی بی پناه نام برد.

قلابدوزی یا رشتی دوزی درحال حاضر برای تزیین سجاده، جاقرآنی، لبه پرده، زیرلیوانی، رویه میز، رویه کوسن، رویه دمپایی زنانه، کفش زنانه، بقچه سوزنی و... مورد استفاده قرار می گیرد.

در هر قطعه قلابدوزی شده وحدت و هماهنگی میان نقوش، رنگ بندی، جنس پارچه زمینه، مرغوبیت نخ ابرایشم ثبات رنگ آن و تکنیک دوخت، سبب زیبایی کار می شود.

صنعتگران برای پدید آوردن هر قطعه قلابدوزی گام به گام پیش می روند؛ ابتدا طرح مورد نظر را انتخاب می کنند، آن را به روی پارچه انتقال می دهند و سپس به نحوه رنگ بندی و در نهایت به دوخت آن می پردازند.

با رعایت اصول و فنون قلابدوزی می توان به یک اثر با کیفیت مطلوب و زیبا دست یافت. طرح ها و نقوشی که در قلابدوزی مورد استفاده قرار می گیرند، عموماً برگرفته از آثار گذشتگان بوده و ریشه ای کهن در فرهنگ و هنر این سامان دارند. نقوش و طرح های متداول قلابدوزی، اعم از گیاهی، هندسی و جانوری عبارتند از:

1. نقوش گیاهی

بته جقه، گل و بوته، گل انار، غنچه، سه برگ تاجی، سه برگ بته جقه ای شاهبرگ گل پنج پرهلالی، سه دندانه، گل آهار، گل پیله، آلبالو، خوشه انگوری و...

2. نقوش هندسی

ترنج ، سرترنج، هشتی هلالی، مجمعه ای، بازو بندی، شمسه ای، لچک ترنجی، لوزی و...

3. نقوش جانوری

نقوش گل و مرغ، نقش پاطاووسی

قلاب مهمترین وسیله این هنر- صنعت است که جنس آن فلزی بوده و دسته ای چوبی و خراطی شده دارد. جریده، کارگاه و کتل نیز از دیگر ابزار کار قلابدوزی است.

استادکاران در نحوه رنگ آمیزی به دو شیوه سنتی و فی البداهه(بدون پیش طرح) عمل می کنند. در شیوه سنتی پس از انتخاب طرح و انتقال آن بر روی پارچه، هر یک از نقوش را با قلاب می زنند، رنگ هایی از پیش تعیین شده اما در شیوه فی البداهه، رنگ خاصی به طور قراردادی درنظر گرفته نمی شود و در همه این نمونه ها نتیجه کار بسیار زیبا است.

انواع قلابدوزی عبارت از معمولی(گلدوزی)، رودوزی، تکه دوزی و معرق دوزی(ته دوزی) است که با دوخت های متنوعی چون زنجیره دوزی، دندان موشی(بند)، کومه و پیچ(پشت دوزی) پارچه های ساده را تزیین کرده و روحی جاری می بخشد.

قلاب دوزی رشت یا رشتی دوزی:

1. نقوش گیاهی

2. نقوش هندسی

3. نقوش جانوری

مطالب مشابه :

هنردرخانه

آموزش سرمه دوزی روی لباس

دوخت یک کیف دوشی

آموزش سرمه دوزی روی ترمه

نمونه سوالات نازک دوزی

قلاب دوزی رشت یا رشتی دوزی:

نمونه سوالات طراحي دوخت (درس نازكدوزي 1 و 2 ) پايه دوم هنرستان

هنر در خانه(گلدوزی)

نکات ابتدایی سرمه دوزي