گرگان يا جرجان؟

کنکاشی تاریخی درباره یک نام: گرگان يا جرجان؟

پیش از آنکه در بیستم شهریور ماه 1316 خورشیدی، شهر کنونی گرگان (اِسترآباد پیشین)، به اشتباه و ناصواب نام باستانی گرگان را به خود بگیرد، این نام کهن به شهری اطلاق می گردید که اینک بیش از 700 سال از ویرانی اش می گذرد. (در حال حاضر خرابه های شهر باستانی گرگان در 4 کیلومتری غرب شهر جدید گنبدقابوس واقع شده است.) در دوران اسلامی و با ترویج زبان تازی و رسمیت یافتن آن به عنوان زبان علمی دنیای اسلام، به سبب عدم وجود حرف گاف در این زبان، به صورت معرب و با جایگزینی حرف جیم، از گرگان با عنوان جرجان یاد گردید و مورخان و جغرافی نویسان بسیار در نگاره های خود جرجان را به جای گرگان استعمال نمودند.

از آنجایی که آنچه در طول تاریخ باقی خواهد ماند نگاشته های مکتوب است نه منقولات شفاهی، بدین ترتیب استمرار استعمال نام جرجان بر گرگان چیره گشت و چنین پنداشته شد که مرکز باستانی ایالت هیرکان (وهرکان یا ورکان)، «جرجان» نام داشته و در افواه و السنه بدین نام غریب و تازی خوانده می شده، در حالی که مستندات و مدارک موجود به خوبی گواه این مسئله است که هرگز چنین نبوده و نام این شهر و البته ایالت همنامش، همواره در میان ایرانیان و پارسی زبانان، همان «گرگان» بوده است.

ابوالفضل محمد بن حسین بیهقی (385 – 470 ه.ق)، مورخ، ادیب، دبیر و نویسنده بزرگ عصر غزنویان در کتاب مشهور و کم نظیر خود بیش از چهل بار از گرگان باستانی به همین صورت پارسی نام برده است و هرگز از عنوان عربی شده آن استفاده نکرده است.

حکیم سید اسماعیل گرگانی(جرجانی)( 434 – 531 ه.ق)، طبیب و دانشمند بزرگ عصر خوارزمشاهیان در چند جای از کتاب جامع و ماندگار خود یعنی ذخیره خوارزمشاهی که آن را به زبان شیرین پارسی نگاشته از شهر و موطن خود به همین صورت معمول استفاده می کند .

چنانکه به همین سبب دکتر سیروس خالدپور معتقد است :« چه بهتر که او [حکیم جرجانی] را به نام فارسی وی، گرگانی بخوانیم.» (ر.ک مجله ایران شناسی، ش 3، پائیز 1375، ص 509).

همچنین در نسخه ای از همین کتاب معروف ذخیره خوارزمشاهی، متعلق به کتابخانه سپهسالار (شهید مطهری) که در سال 691 ه.ق کتابت شده، نام نساخ، علی بن اسماعیل بن ابراهیم گرگانی (و نه جرجانی) ذکر شده است.

به طور کلی در منابع فارسی که نامی از گرگان آمده، صورت مکتوب آن همان صورت واقعی و مرسومی است که قطعاً در محاوره نیز توسط ساکنان این شهر و ایرانیان، تلفظ می گردیده است. اما از آنجایی که تعدد منابع عربی چندین برابر پارسی بوده است در نتیجه در دوران متأخر این اشتباه بر برخی پژوهشگران مشتبه گردیده که گرگان را زمانی جرجان می‌خوانده‌اند.

علی بایزیدی*:*پژوهشگر تاریخ گرگان

شهر تاریخی جرجان

شهر تاريخي جرجان يكي از شهرهاي بزرگ جهان اسلام بوده است كه با شهرهايي همچون ري، مرو و جندي شاپور برابري مي كند. اين شهر معماري و شهرسازي بسيار پيشرفته اي داشته كه با كاوش هاي انجام گرفته، معلوم شد كه بيش از ۱۰۰۰ سال قبل داراي فاضلاب شهري، خيابانهايي با سنگفرش هاي منقش آجري و سيستم آبرساني به خانه ها بوده كه از طرح شهرسازي و وجود نقشه براي ساخت آن خبر مي دهد. آبگينه ها و سفال هاي ارزشمند به دست آمده از دفينه هاي جرجان نيز گوياي اين مطلب است كه اين شهر يكي از مراكز صنعت آبگينه و سفال در دوره هاي بعد از اسلام يعني سده هاي ۵ و ۶ هجري شمسي بوده است... خرابه هاي شهر جرجان كه اكنون در سه كيلومتري جنوب غربي شهر گنبدكاووس قرارگرفته در زمان آبادي ۱۲۰۰ هكتار را شامل مي شده كه در قرن اخير به علت هاي مختلف چون كاوشهاي غيرمجاز، توسعه كشاورزي و ساخت خانه هاي جديد، از بين رفته و فقط مساحتي در حدود ۲۵۰ هكتار در دوسوي گرگان رود از آن باقي مانده است. در اصل اين شهر در زمان سامانيان بر روي ويرانه هاي برجاي مانده از شهري ساساني بنا شد و به صورت چندضلعي نامنظم همانند شهرهاي منطقه در قبل از اسلام ساخته شده است.
همه معابر اصلي و فرعي شهر با آجر و به صورت نقوش هندسي زيبا سنگفرش و چيده شده و شهر جرجان مانند همه شهرهاي آباد منطقه، ديوارهايي براي حصارهاي داخلي، خارجي و خندقي بين دو ديوار داشته كه اهالي شهر را از گزند دشمنان مهاجم حفظ مي كرد. هر چند مصالح ساختماني حصار شهر از آجر، سنگ و گچ بوده اما به علت تخريب شديد در سال هاي گذشته، از ارتفاع و عرض حصارها و خندق اطلاعي در دست نيست. «جاويد ايمانيان» مدير پژوهشي شهر تاريخي جرجان - گنبد قابوس در مورد اين شهر مي گويد: با بررسيهايي كه از شهر جرجان صورت گرفته ثابت شده كه اين شهر از يك معماري و شهرسازي پيشرفته بهره مند بوده است.
از ويژگي هاي جالب اين شهر، كانال فاضلاب سراسري بوده كه اين مسأله اهميت فراواني در بهداشت شهر داشته است. اين كانال سرپوشيده، فاضلاب هر واحد مسكوني را از شهر خارج مي كرده است. عمق كانال فاضلاب ۳ متر و عرض آن ۱ ‎/ ۸۰ متر بوده كه با آجر و به صورت طاق گهواره اي ساخته شده است. همچنين واحدهاي مسكوني داراي چاههاي متعدد آب و آذوقه بوده و هر واحد مسكوني از كانال اصلي آب شهر مشروب مي شد. «جاويد ايمانيان» ادامه مي دهد از آثار با ارزش معماري شهر جرجان ساخت خيابان ها و گذرهاي آجري است كه با ويژگي هاي خاصي در شهر ايجاد شده. ساخت هريك از خيابانها كه باتوجه به نياز و اهميت نقاط مختلف شهر صورت گرفته، تاكنون در كمتر شهرهاي اسلامي ديده شده است. خيابان ها و گذرهاي شهر جرجان طرح شبكه بندي داشته و از شمال به جنوب و از شرق به غرب امتداد يافته و تقريباً همه شهر را در برمي گرفته است كه مي توان آن را نهايت ذوق و استادي معماران و شهرسازان جرجان دانست. ايمانيان مي افزايد: يكي از خيابان هاي كشف شده، خياباني است كه از دو نقطه شهر يعني امامزاده يحيي (ع) شروع و به گرگان رود ختم مي شده است. عرض آن ۱۰متر و طولش از شمال تا جنوب شهر است.
با كاوش اين خيابان، حدود ۲۰۰ متر از طول آن آشكار شده است كه بررسي ها نشان مي دهد اين خيابان در مجموع حدود ۲كيلومتر طول داشته و مربوط به ساخت و سازهاي عهد ساماني است كه به مرور زمان با بازسازي خيابان شكل آن تغيير يافته. به اين ترتيب كه از قسمت هاي مياني خيابان براي كانال آب استفاده مي كردند و با تعريض خيابان آن را به صورت بلوار مانند درآوردند كه به احتمال، آب اين كانال به ساختمان هاي اطراف خيابان منتقل مي شده است.

او ادامه مي دهد خيابان ديگري هم از طرف شرق تا مقبره قابوس امتداد مي يافته كه اين خيابان با آجر ساخته شده است و از نظر معماري قسمت هاي لبه خيابان كمي مرتفع تر از قسمت هاي مياني بوده تا به هنگام باران، آب هاي زائد از قسمت هاي مركزي به خارج سرازير شود. عرض اين خيابان ۳ متر بوده است. كشف خيابان هاي يادشده به علاوه ديگر گذرها و كوچه هاي شهر نشان مي دهد كه شهر جرجان در قرون مياني اسلام يك نقشه شهرسازي پيشرفته داشته است. يكي ديگر از ويژگي هاي اين شهر تاريخي، عبور گرگان رود از وسط شهر است، به اين ترتيب شهر جرجان در دو سوي رودخانه واقع و به دو بخش نام هاي دهستان (شيعه نشين) و بكرآباد(سني نشين) تقسيم شده بود كه به وسيله پل هاي آجري به هم مرتبط بودند. ارگ كه در قرون اسلامي دهستان ناميده مي شده در قسمت مركزي شهر واقع شده و شكلي ۶ ضلعي داشته است. بناهاي مذهبي و همچنين كارگاه هاي صنعتي شهر در ميان و اطراف ارگ متمركز بوده است.
در خرابه اي شهر جرجان تپه هاي به نسبت مرتفعي وجود داشته كه در كاوش هاي غيرمجاز يك قرن اخير از بين رفته است. اما در يكي از اين تپه ها آثار ساختماني يك تالار ستوندار و كوره هاي آهنگري به دست آمده است. به نظر مي رسد اين كارگاه هاي صنعتي اغلب در جنب خيابان هاي اصلي شهر قرار داشته است. صنعت شيشه و سفال گري از معروف ترين صنايع شهر تاريخي جرجان است كه نمونه هايي از آن هم اكنون در موزه هاي معروف داخلي و خارجي نگهداري مي شود و يكي از بزرگترين گنجينه هاي يافت شده از شهرهاي اسلامي زمان قديم است. هرچند شهر تاريخي جرجان در حملات مغول به سال ۶۱۷ هجري قمري از بين رفت اما از خرابه هاي به جاي مانده اين شهر هنوز شكوه و عظمت آن آشكاراست و تنها نماد برجاي مانده از اين شهر تاريخي يعني «برج گنبدقابوس» گواهي براين مدعاست.
از اين رو شهر تاريخي جرجان يكي از پر ارزش ترين آثار برجاي مانده از دوران اسلامي با شماره ۴۰ در فهرست آثار باستاني در سال ۱۳۱۷ به ثبت رسيده است. هم اكنون كار مطالعات پژوهشي اين شهر باستاني را در سطح ملي، پايگاه پژوهشي شهر جرجان و گنبدقابوس انجام مي دهد. برنامه هايي كه اين پايگاه در آينده اجرا خواهد كرد شامل اسكنرليزر يا تهيه تصاوير سه بعدي از محل، ادامه كاوش هاي باستان شناسي براي شناخت بيشتر شهر، حفاظت از محوطه هايي كه باستان شناسان آن را يافته اند و در نهايت ايجاد سايت موزه شهري است.
شهر تاريخي جرجان بيش از ۱۰۰۰ سال قبل داراي فاضلاب شهري، خيابان هايي با سنگفرش هاي منقش آجري و سيستم آبرساني به خانه ها بوده است كه از وجود طرح شهرسازي و نقشه براي ساخت آن خبر مي دهد. آبگينه ها و سفال هاي ارزشمند به دست آمده از دفينه هاي شهر نيز گوياي اين مطلب است كه اين شهر يكي از مراكز صنعت آبگينه و سفال در دوره هاي بعد از اسلام يعني سده هاي ۵ و ۶ هجري شمسي بوده است.

منبع : http://www.gonbadcity.ir/HomePage.aspx?TabID=4646&Site=douranportal&Lang=fa-IR





برای دیدن عکسها در اندازه بزرگتر روی آنها کلیک کنید. منبع : http://www.bayragh.ir/modules/smartsection/item.php?itemid=88

مطالب مشابه :

تلفن و آدرس خانه های معلم در شهرهای مختلف ایران

خانه معلم کرمان. 2110272. مقابل دانشکده فنی. 8248701. بلواربهشتی - بعد از سه راه22بهمن. خانه معلم کرمانشاه. 2229289. جنب ترمینال مسافربری. خانه معلم یاسوج. 5521652. بلوارناهارخوران - نبش عدالت 97. خانه معلم گرگان. 3223046. میدان فرهنگ.

مراسم برزگداشت مقام معلم "معلم باغبان دانایی " خانه فرهنگ جوان

مراسم بزرگداشت مقام معلم به همت خانه فرهنگ جوان و مشارکت مدرسه راهنمایی حاج صفر روان روز سه شنبه ۱۹/۲/۹۱ در سالن ورزشی دانشگاه پیام نور ساعت ۱۰ صبح باحضور مدیر عامل سازمان فرهنگی ورزشی شهرداری گرگان آقای علی اکبر حسین خانی و مشاوران ...

گرگان يا جرجان؟

خرابه هاي شهر جرجان كه اكنون در سه كيلومتري جنوب غربي شهر گنبدكاووس قرارگرفته در زمان آبادي ۱۲۰۰ هكتار را شامل مي شده كه در قرن اخير به علت هاي مختلف چون كاوشهاي غيرمجاز، توسعه كشاورزي و ساخت خانه هاي جديد، از بين رفته و فقط ...

گزارش برنامه های اجرا شده در خانه فرهنگ جوان در فصل بهار

قالب برنامه های اجرای بهاری خانه فرهنگ جوان. ۱-خانواده آشیانه خوشبختی(کارگاه آموزشی مهارتهای زندگی). ۲- شبی با ستارگان( آموزش و رصد نجوم در دانشگاه پیام نور گرگان). ۳- معلم باغبان دانایی( مراسم بزرگداشت هفته معلم در دانشگاه پیام نور گرگان).

آموزش خصوصی و تضمینی زبان انگلیسی در خانه زبان ناصر گرگان

Learn To Speak English Nasser's Way, Today & Every Day! توصيه‌هاي ضروري و نكته‌هاي حائز توجه براي دانشجويانی که به طور قطعی ثبتنام کردهاند توضيحات مربوط به بعد از ثبت نام پاييز 393 گرگان خانه زبان ناصر (Nasser Language House)

حاشیه های خواندنی معارفه شهردار جدید گرگان + تصاویر

حضور گسترده و قابل توجه مسئولین استانی و شهرستانی مانند : استاندار گلستان ، مرگدری معاون برنامه ریزی استاندار ، مروتی معاون عمرانی استاندار ، احمدی فرماندار گرگان ، دکتر کریمی جانشین سپاه نینوای گلستان ، اعضای شورای شهر گرگان ، شهردار گنبد و … . ** استقبال خوب و گسترده از مراسم معارفه که ... بود که در نوع کم سابقه بود . ** در سالن پذیرایی آنقدر کیک و موز گذاشته بودند که اگر هر فردی چند تا هم به خانه می برد جا داشت و ای کاش شهرداری این خرج را برای جاهای دیگر می کرد .

گرگان يا جرجان؟

مطالب مشابه :

تلفن و آدرس خانه های معلم در شهرهای مختلف ایران

مراسم برزگداشت مقام معلم "معلم باغبان دانایی " خانه فرهنگ جوان

گرگان يا جرجان؟

گزارش برنامه های اجرا شده در خانه فرهنگ جوان در فصل بهار

آموزش خصوصی و تضمینی زبان انگلیسی در خانه زبان ناصر گرگان

حاشیه های خواندنی معارفه شهردار جدید گرگان + تصاویر

قدردانى از قديمى ترين معلمان شهر در تهران

دومین کتاب من...چاپ 1388................انتشارات نوروزی گرگان

آدرس وتلفن خانه معلم سراسر کشور

شرایط رزرو اینترنتی خانه های معلم