تحلیلی کوتاه بر بحران کریمه از منظر حقوق بین الملل

به نام خداوند بخشنده و مهربان
تحلیلی کوتاه بر بحران کریمه از منظر حقوق بین الملل

مهوش منفرد

همانطور که همگی شاهد هستیم جدایی شبه جزیره کریمه(Crimea) از قلمروی دولت اوکراین یکی از داغترین خبرهای روزهای اخیر میباشد. موضوعی که قدری درخور درنگ و تأمل است. به نظر بنده باید چند موضوع را در این قضیه از هم تفکیک داد: بحث حق تعیین سرنوشت(Self determination) مردم شبه جزیره کریمه، بحث اصل تمامت ارضی، مداخله روسیه در این قضیه هر چند با رنگ و بوی نظامی و نهایتاً شناسایی و یا عدم شناسایی این مسأله از سوی کشورهای غربی و تأثیر آن در عرصهی حقوق بینالملل.

ابتدا و قبل از هر چیز در تحلیل این قضیه (انضمام شبه جزیره کریمه به روسیه) بایستی مقدمتاً متذکر شد، هر چند رای مشورتی دیوان دادگستری لاهه در ارتباط با مفهوم «حق تعیین سرنوشت» مبهم و در این باره شفاف سازی در حقوق بینالملل نشده است با این حال اینکه ملتها حق تعیین سرنوشت دارند، در مبانی حقوقی امروزین امری اثبات شده و به رسمیت شناخته شده می باشد. بر اساس ماده یک میثاق بین المللی حقوق مدنی سیاسی و اعلامیه جهانی حقوق بشر تمام ملتها حق خودمختاری دارند و به واسطه این حق، آنها وضعیت سیاسی، اقتصادی و فرهنگی خود را آزادانه تعیین می کنند اما باید جستجو نمود که این حق تعیین سرنوشت به منزله اتخاذ تصمیم در استقلال یکجانبه و یا الحاق به کشوری دیگر میتواند تحقق بخش حق تعیین سرنوشت مدنظر این میثاق باشد یا خیر؟ به عبارت دیگر آیا میتوان پذیرفت با استناد به این حق، ملتها حق استقلال یکجانبه و جدایی از سرزمین اولیه را به شیوههای گوناگون خواهند داشت؟

برای پاسخگویی به این سوالات تجربه اعلام استقلال و یا الحاق به سرزمین دیگر در سالهای اخیر در بین کشورهای مختلف چندین بار اتفاق افتاده است که هریک در جای خود قابل تامل و درنگ است. نمونه بارز اعمال حق تعیین سرنوشت، اعلام استقلال یکجانبه توسط جمهوری خودمختار کوزوو از یوگسلاوی سابق در سال 2008 میلادی بود. به نظر میرسد از منظر حقوقي، كوزوو و اعلاميه استقلال آن كشور از صربستان و يوگسلاوي سابق، پديداري رويه‌ساز به شمار مي‏رود كه ديوان بين‏المللي دادگستري در رأي 2010 در همين زمينه، بر مشروعيت استقلال سرزمين مذكور مهر تأييد زد. در همین خصوص ژان مارک توونن یکی از حقوقدانان حقوق بین المللی فرانسوی نیز اظهار داشته اند که شاید از منظر قانون اساسی اوکراین این مسأله قدری چالش برانگیز باشد ولیکن از منظر حقوق بینالملل منعی در این باره دیده نمیشود. پس به عبارتی دقیق تر به واقع ما با موقعیتی مشابه با کوزوو قرار داریم که روند جدایی آن مغایر با حقوق بین الملل نبود. در خصوص اصل تمامت ارضی نیز میتوان گفت، هر چند برخی استدلال نمودهاند که اصل حق تعیین سرنوشت نباید با اصل تمامت ارضی در تعارض و تضاد باشد کما اینکه همین طور نیز می باشد ولیکن میتوان استدلال نمود همانطور که در قضیه کوزوو حامیان استقلال آن ادعای استقلال کوزوو را موردی خاص و منحصر به فرد میدانستند میتوان همین استدلال را در خصوص شبه جزیره کریمه نیز پیاده کرد و آن را موردی خاص دانست، البته نباید از این نکته غافل ماند که این واقعیت را باید پذیرفت تسری موضوع اعمال حق تعیین سرنوشت به مناطق دیگر جهان، میتواند زمینه قومیت گرایی و سوء استفاده دولتهای فرصت طلب را فراهم نموده و به تغییر مرزهای جغرافیای سیاسی منجر شود که پیامد این واقعه، اختلال در نظم عمومی بینالمللی و هرج و مرج در صحنه سیاسی جهانی خواهد بود که با هنجارهای موجود نظام حقوق بینالمللی در تعارض است و میبایست از آن پرهیز شود.

نکته مهم دیگر اینکه همان قدر که این اقدام شبه جزیره کریمه موافق اصل حق تعیین سرنوشت است همان قدر هم اعمال این حق با اعمال زور و تهدید روسیه نیز مغایر اصول بنیادین حقوق بین الملل همچون عدم مداخله و منع تهدید یا توسل به زور است، همچنین ادعای روسیه مبنی بر حمایت از اقلیت روسی در معرض خطر در اوکراین دلیل موجهی برای روسیه نیست به علاوه روسیه حتی با توجیه مداخلات بشردوستانه و اصل مسؤلیت حمایت نیز باید این خطر برای اقلیتهای روسی را اثبات و متعاقب آن به این توجیهات حقوق بین المللی اسناد جوید، چرا که بنده به زعم خود معتقدم بحث اعلامیه استقلال شبه جزیره کریمه و موضوع مداخله یا عدم مداخله روسیه موضوعی منفک از یکدیگرند که هریک قابل بررسی جداگانه هست.

در نهایت در خصوص عدم شناسایی این وضعیت از سوی کشورهای غربی نیز میتوان به یک جمله بسنده نمود که این وقایع مطروحه در شبه جزیره کریمه و در موارد مشابه دیگر نظیر کوزوو و نیکاراگوآ مسألهای را بیش از پیش برای قدرتهای برزگ تصمیم گیرنده در عرصه بین المللی نمایان ساخته است و آن هماهنگی و به تعبیر دقیقتر همگرایی آنها در عرصه بینالمللی و وقایع آن می باشد لذا همانطور که آمریکا و متحدینش با توجیهات گوناگون به استقلال کوزوو اعتبار بخشیدند تا جایی که به نظر مشورتی دیوان منجر شد به نظر میرسد در حال حاضر نیز باید به استقلال شبه جزیره کریمه گردن نهند.

تحلیلی کوتاه بر بحران کریمه از منظر حقوق بین الملل

مطالب مشابه :

زندگي نامه شهيد همت

دادگاه بین‎المللی کیفری یوگسلاوی سابق

تحلیلی کوتاه بر بحران کریمه از منظر حقوق بین الملل

فراخوان مقاله برای همایش بین المللی «کنوانسیون سازمان ملل متحد برای مبارزه با فساد

بررسی حمله عربستان و متحدانش علیه یمن از منظر حقوق بین الملل

شناسايي شورشيان سوريه از منظر حقوق بين‌الملل