ظروف موزاییک شیشه ای و بدل چینی مارلیک

یکی از مشکلات ساختن ظروف لعابدار سفالی در قدیم این بوده که لعاب قلیایی در عمل به سادگی و آسانی بر جدار سفال نمی چسبیده و یکپارچه نمی شده است. مدتها طول کشید تا راه حلی برای این مشکل فنی به دست آمده، بنابراین اولین نمونه های ظروف سفالی لعابدار حدود قرن شانزدهم پیش از میلاد مسیح تولید شدند.

تولید و تکامل صنعت شیشه گری نیز مدتی به طول انجامید و اولین نمونه های شیشه در حقیقت لعاب قطور و کلفتی بودند. پلتن برگ اظهار می دارد که اولین نمونه های اشیای شیشه ای که به روش شیشه سازی تولید شد، شاید متعلق به اواسط هزارهُ دوم پیش از میلاد باشد. این نظریه با قدمت اولین و قدیمی ترین نمونه های اشیای شیشه ای که در مصر بدست آمده تأیید می شود.

همچنین تولید و مخلوط کردن رنگ های مختلف در خمیر شیشه شاید در حدود قرن شانزدهم پیش از میلاد مسیح انجام گرفته باشد. پروفسور فردریک شولر تکنیک شیشه سازی را که در دوران باستان به کار می رفته در مقاله ای به دقت شرح داده است.

در حفاری مارلیک تعداد قابل توجهی نمونه های ظروف موزاییک شیشه، بدل چینی، و لعاب بدل چینی که حدود هشت نمونه است آشکار شده است. اگر چه به نظر نمی رسد این تعداد زیاد باشد، ولی در مقایسه با حفاری های دیگر که اشیایی مربوط به همین دوران ( نیمهُ دوم هزارهُ پیش از میلاد مسیح ) را آشکار کرده و در هر کدام بیش از یک یا دو نمونه اشیای شیشه ای کشف نشده، مجموعهُ بدست آمده در حفاری مارلیک نسبتاٌ بزرگ و بسیار قابل توجه است.

در حفاری مارلیک سه عدد جام موزاییک شیشه ای، چهار ظرف بدل چینی،و یک ظرف بدل چینی شیشه ای که قسمتی از آن کاملاٌ شیشه ای شده است و احتمالاٌ نمایش تولیدهای اولیهُ ظروف شیشه ای را می دهد آشکار شده است. در اینجا به شرح نمونه های به دست آمده می پردازیم.

الف- جام های موزاییک شیشه ای

هر سه نمونه ظروف موزاییک شیشه ای در آرامگاه شمارهُ 45 در حفاری به دست آمده است. این وضعیت شاید بیانگر این مطلب باشد که هر سه نمونه در کارگاه یک هنرمند که از این نظر تجربهُ کافی داشته تولید شده است. نمونه های مشابه و قابل مقایسه ای در حفاری تل الریماح، حفاری حسنلو، حفاری اگرگوف، و همچنین در مصر به دست آمده و دلیل برآن است که احتمالاٌ کارگاههای پیشرفتهُ صنعت شیشه سازی که دارای تکنیک و متد پیشرفته ای نیز بوده است در نقاط مختلف خاورمیانه وجود داشته اند. چون تولید شیشه و ظروف موزاییک شیشه هم کاری مشکل و هم احتمالاٌ بسیار پر هزینه بوده است به نظر می رسد این کارگاهها در مقر و مرکز حکومت ها که بنیهُ اقتصادی در نگاهداری این کارگاهها را داشته اند به وجود آمده باشند.

جام موزاییک شیشه ای ، دو هزار تکه ای :

این جام موزاییک شیشه ای که به سختی آسیب دیده و شکسته و قطعاتی از آن به کلی از بین رفته است. حدود 16.3 سانتی متر ارتفاع دارد و قطر دهانه اش 7 سانتی متر و قطر بدنهُ آن حدود 0.4 سانتی متر است که در حفاری آرامگاه شمارهُ 45 به دست امده است. این جام موزاییک بسیار ظریف از قطعات کثیرسی تشکیل شده که به صورت استوانه ای کوچکی با رنگ های سفید و آبی است. هر یک از این استوانه ها حدود 0.275 سانتی متر قطر دارد و به کمک خمیر شیشه طوری کنار یکدیگر قرار داده شده اند که لوزی های هندسی منظمی را به وجود آورده اند. با حرارت دادن جام خمیر شیشه متحجر شده و به رنگ های قرمز و سبز تیره در آمده است.

این جام ظریف موزاییک شیشه ای به شکل جام موزون بلندی با کف مدور که دیواره های آن به تدریج به صورت عمودی در آمده ساخته شده است. در کف جام در خارج برآمدگی دگمه ای شکلی تعبیه شده است. لبهُ جام کاملاٌ صیقل خورده و هموار شده است. برجسته گی دگمه ای شکلی که در کف جام تعبیه شده در فرورفتگی پایهُ مدور جام جای گرفته است که جام را به حالت استوار در پایهُ آن محار کرده است. تکنیک به کار رفته در ساختمان این جام بسیار دقیق بوده و اجزای آن از استوانه های ریز که در نهایت دقت یکسان و یک اندازه کنار هم چیده شده اند ساخته شده است. جام در نهایت دقت در کوره حرارت داده شده و میزان حرارت کوره نیز کاملاٌ در اختیار صنعتگر بوده است، چون استوانه های سنگی که به رنگ های سفید و آبی بودند در اثر حرارت زیاد شکسته نشده و آسیب ندیده اند و شکل اصلی خود را کاملاٌ حفظ کرده اند در حالی که خمیر شیشه ای در اثر حرارت کافی ذوب شده و تمام خلل و فرجه های لابه لای استوانه ها را پر کرده و با آنها یکپارچه شده و به تدریج که سرد شده متحجر گردیده و به رنگ های قرمز و سبز در آمده است.

احتمالاٌ رنگ سبز خمیر شیشه ای قرمز به علت اکسیده شدن تدریجی آن در طول زمانی است که در آرامگاه بوده است. این جام موزاییک به صورت قطعات شکسته و خرد شده ضمن حفاری آشکار شد. سپس توسط آقای محسن پیرامون تعمیر کار و ارزیاب موزهُ ایران باستان تعمیر و به صورت اصلی در آمد. خرده های ریز جام نیز توسط پرفسور وان زالدرن در آزمایشگاه موزه شیشهُ کورنینگ تحت سرپرستی پروفسور بریل مورد آزمایشهای شیمیایی وفیزیکی قرار گرفته است. بنابر اظهار پروفسور بریل این جام از اولین نمونه های صنعت شیشه سازی است.

ساغر موزاییک شیشه ای

مقایسه ها و نظر ها :

روی ثعدادی لوحه های گلی که دارای متون خطوط میخی باستانی هستند طرز ساختن شیشه شرح داده شده است. اولین متونی که از طرز ساختمان شیشه اطلاعاتی داده است در حفاری نینوا به دست آمده که از مجموعۀ الواح کتابخانۀ قصر آشور بانیپال بوده است. همچنین لوحه های دیگری با تذکرات مشابه وجود دارد که یکی از آنها از دلال عتیقه خریداری شده و فعلاٌ در موزۀ بریتانیا نگهداری می شود. دیگری که در حفاری بابل به دست آمده در موزۀ دولتی شهر برلین است و سومی در حفاری بغاز کوی در آسیای صغیر به دست آمده که اینک در موزۀ بریتانیا است.

همچنین چند نمونه مشابه با ساغر موزاییک شیشه ای مارلیک در حفاری های دیگر نیز به دست آمده است. تکنیک تقریباٌ مشابهی در ظروف به دست آمده در مصر مربوط به سلسلۀ هیجدهم و همچنین با نمونه های دیگری در مصر مربوط به نیمۀ هزارۀ دوم پیش از میلاد مسیح با این جام مارلیک مشاهده می شود. یک تنگ شیشه ای در موزۀ بغداد وجود دارد که دارای تکنیک مشابهی است، ولی محل پیدایش آن مشخص نیست و حدود قرون هشتم و هفتم پیش از میلاد مسیح تاریخ گذاری شده است. تنگ شیشه ای دیگری که دارای تکنیک مشابهی است و مربوط به دوره های جدید تری است در آرامگاه فورتتا در کنوسوس در جزیرۀ کرت به دست آمده که در دوران هندسی این تمدن یعنی حدود هفتصدو پنجاه سال پیش از میلاد مسیح تاریخ گذاری شده است.

ب- ظروف بدلی چینی

صنعت بدل چینی مدتها قبل از آنکه برای ساختن ظروف به کار برده شود در ساختن اشیای دیگری مانند مهرها و مهره ها به کار می رفته است، ولی در نیمۀ دوم هزارۀ دوم پیش از میلاد مسیح این تکنیک رواج زیادی یافت و اشیای بزرگ دیگری نیز با آن ساخته شد. ظروف بدل چینی که در حفاری مارلیک به دست آمده به خصوص دو نمونۀ آنها روش کاملاٌ پیشرفته ای را در این صنعت نمایش می دهند، این تکنیک برای ساختن ظروف موزون و متناسب بکار گرفته شده است. این ظروف بدل چینی در چند آرامگاه آشکار شده اند. در آرامگاه شمارۀ پنجاه دو نمونه، در آرامگاه شمارۀ چهل و یک نیز دو نمونه، ودر آرامگاه شمارۀ بیست چهار فقط یک نمونه به دست آمده است.

تنگ بدل چینی شمارۀ 30 :

این تنگ بدل چینی که 26 سانتی متر ارتفاع دارد و قطر دهانه اش 2.5 سانتی متر است در حفاری آرامگاه شمارۀ بیست و چهار به دست آمده . این جام از بدل چینی ساخته شده و سطح آن در اثر مرور زمان کمی پوسیده و نا هموار شده است. بدنۀ ظرف بیضی شکل بوده و بزرگترین قطر آن در وسط بدنه است که به تدریج به طرف یا به طرف پایین ظرف می رسد که این قطر نقصان می پذیرد. این ظرف دارای پایۀ مسطح کوچکی است و شانۀ ظرف با زاویۀ تندی به گردن نسبتاٌ طویل آن متصل می شود. گردن ظرف استوانه ای شکل است. دورادور شانۀ ظرف با یک نوار تزیینی مرکب از جناغهای موازی متصل آراسته شده است. این تنگ در نهایت تناسب و زیبایی ساخته شده است.

تنگ بدل چینی شمارۀ سی

ظروف موزاییک شیشه ای و بدل چینی مارلیک

مطالب مشابه :

ظرف چيني نيشابور در موزه هاي صربستان

كاسه‌ای با نقش لیمو (آموزش نقاشی روی ظروف چینی)

مدل های جدید سرویس چینی

انواع تکنیک های نقاشی روی ظروف چینی

ظروف عتیقه --- اشیاء نقره . مسی . برنج و چینی عتیقه

طرز تهیه خمیر گل چینی

نحوه ساخت ،ترکیبات و ویژگیهای ظروف چینی، ملامین و شیشه ای (مربوط به علوم هفتم)

آشنایی با خرید ظرف

ظروف موزاییک شیشه ای و بدل چینی مارلیک

ظرف های مسی