رشته زیست شناسی (بیولوژی) ، گرایش ها و بازار کار

رشته زیست شناسی (بیولوژی) ، گرایش ها و بازار کار

زیست شناسی سلولی و ملكولی – گرایش ژنتیك

هدف:

سال 1973 وقتی به یاری علم ژنتیك اولین ژن “كلون” گردید شاید كمتر كسی فكر می كرد كه بزودی این علم یكی از علوم راهبردی دنیا شود و حتی تا جایی گسترش بیابد كه نشریه Science باسواد بودن را مساوی با اطلاع داشتن از دو علم كامپیوتر و ژنتیك بداند.

این علم جوان در این مدت كوتاه به یكی از علوم استراتژیك جهان تبدیل شده است.

دكتر محمدرضا نوری دلوئی استاد ژنتیك دانشكده پزشكی دانشگاه تهران در معرفی این علم می گوید:

“بطور كلی دانش ژنتیك درباره انتقال صفات وراثتی از والدین به اولاد بحث می كند كه البته این والدین می توانند انسان، درخت و یا باكتری باشند. در واقع ژنتیك تلاش می كند تا بگوید كه چه مكانیزم هایی مولكولی، عامل انتقال صفات از نسلی به نسل دیگر هستند. مكانیزم هایی كه باعث می شوند تا فرزندان شباهت زیادی به والدین داشته باشند و همچنین می خواهد بداند كه چرا گاهی اوقات در بین والدین و فرزندان در برخی صفات تفاوت های بسیار معنی داری وجود دارد؟ برای مثال چرا گاهی اوقات والدین سفیدپوست، بچه رنگین پوست دارند؟

آنچه مسلم و روشن است در سطح جهانی در همه كشورها، چه در زمینه های آموزشی و چه پژوهشی و بهره وری علمی و اقتصادی، رشته های علوم زیستی مورد توجه كامل است و مسائل بنیادی و پژوهشی رشته های دیگری مانند كشاورزی (زراعت، باغبانی، گیاه پزشكی) و رشته های علوم پزشكی (پزشكی، دندانپزشكی، داروسازی) و پیراپزشكی نیاز مبرم به اطلاعات و نظریه های علوم زیستی و تحقیقات و پژوهش های این علم دارد.

ماهیت:

دانش ژنتیك همیشه به طرح سه پرسش كلیدی می پردازد كه این سه پرسش عبارتند از:

چه چیزی موروثی است؟ (بررسی ماهیت فیزیكی شیمیایی ماده وراثتی)
ماده وراثتی چه می كند؟ (بررسی عملكردها و نقش های ماده وراثتی)
ماده وراثتی در خلال نسل ها و بخصوص در زمان تكامل زیستی چگونه تغییر پیدا كرده و یا دستخوش جهش می شود؟”

دكتر فروغ مند استاد ژنتیك دانشگاه شهید چمران اهواز نیز در معرفی رشته ژنتیك در سطح كارشناسی می گوید:

“دانشجویان رشته ژنتیك علاوه بر دروس ژنتیك 1 و 2 كه به عنوان دروس پایه می گذرانند، برای آشنایی با دنیای وسیع این علم و دستاوردهای مختلف آن در 17 واحد به طور كلی و اجمالی مباحث مهمی مثل ژنتیك سرطان، روش های تشخیص بیماری های ژنتیكی قبل و بعد از تولد، شناخت ناقلین بیماری ها، اصول مشاوره ژنتیكی قبل و بعد از تولد، شناخت ناقلین بیماری ها، اصول مشاوره ژنتیكی، نقش ژنتیك در بروز رفتارهای فردی و اجتماعی، شناخت جمعیت های مختلف ژنتیكی و نژادهای انسانی، ژن درمانی، پزشكی قانونی، تكنیك های رایج در ژنتیك، روش های اصلاح نژاد و ژنتیك مولكولی را مطالعه می كنند.”

مطالعات و تحقیقات ژنتیك در جانوران و گیاهان بررسی كاریوتیپها و ژنوتیهای گیاهان و جانوران، تشخیص كروموزوم های بیمار، عوامل وراثتی بیماری های ژنتیكی، اصلاح نباتات (در ژنتیك گیاهی) و اصلاح جانوران (دامی) در ژنتیك جانوری، مطالعات و مشاوره های ژنتیكی انسانی در ازدواج ها و خانواده ها از جمله توانایی های فارغ التحصیلان گرایش ژنتیك است.

اگر قرار باشد چند بیماری مهلك و یا سخت را نام ببرید، چه بیماری هایی به خاطرتان می آید؟ ایدز؟ سرطان؟ تالاسمی؟ هموفیلی؟ عقب ماندگی ذهنی یا جسمی؟

بله! تمامی این بیماری ها مهلك و یا سخت می باشند. اما آیا می دانید كه تمامی این بیماری ها بگونه ای ژنتیكی هستند؟ و همچنین آیا می دانید كه به یاری روشها و فنون جدید مهندسی ژنتیك(1)، بسیاری از بیماری های ژنتیكی در آستانه مهار شدن قرار دارند؟

دكتر نوری دلوئی در این زمینه می گوید:

“یكی از قلمروهای ژنتیك، “ژن درمانی” است كه در مدتی كوتاه توانسته است، سیمای جهان پزشكی را با دستاوردهای عظیم خود به گونه ای بنیادین دگرگون سازد. چرا كه این روش نوین با جانشین ساختن ژن های سالم به جای ژن های معیوب و یا با ترمیم ژن های معیوب به مداوای اساسی بیماری می پردازد.”

دكتر نوری دلوئی در ادامه سخنان خویش می گوید:

“البته علم ژنتیك كاربردهای گسترده دیگری نیز در علوم پزشكی دارد كه از آن جمله می توان به تولید انبوه، ارزان و بدون خطر واكسن های انسانی و حیوانی با استفاده از باكتری ها و قارچ ها، تولید داروهای جدید و پروتئین های گوناگون برای درمان بیماری های مختلف و تشخیص قبل از تولد بیماری های كروموزومی و بیماری های ژنی با روش های پزشكی مولكولی مثل تشخیص بیماری تالاسمی در دوران جنینی اشاره كرد. كه بدون شك در تمامی این فعالیت ها و تحقیقات متخصصان ژنتیك حضوری فعال و چشمگیر دارند.”

وی در ادامه می گوید:

“از سوی دیگر متخصصان ژنتیك نه تنها در پزشكی بلكه در كشاورزی و صنعت نیز تحقیقات با ارزشی انجام داده اند. برای مثال با استفاده از روشها و فنون مهندسی ژنتیك می توان گیاهانی را تولید كرد كه نسبت به عواملی همچون سرما، گرما، رطوبت، خشكی، املاح، حشرات، آفات، ویروس ها و سایر عوامل بیماری مقاوم بوده و علاوه بر آن در مقایسه با موجود طبیعی، مجهز به مكانیسم های دفاعی اضافی باشند. مثل تولید گوجه فرهنگی جدید با كمیت و مقاومت به مراتب بیشتر و طعم بهتر از گوجه فرنگی طبیعی كه اولین محصول گیاهی دستكاری شده ژنتیكی می باشد.

همچنین مهندسی ژنتیك در صنعت برای بازیافت ضایعات شهری و تبدیل آنها به موادی نظیر كود كمپوست، تولید انبوه آنیزم های مورد نیاز در صنایع غذایی، خوراك دام و طیور، چرم سازی و داروسازی و دهها مورد دیگر كاربرد دارد.”

آنچه گفته شد بیانگر جایگاه علم ژنتیك در كشورهای صنعتی است وگرنه علم ژنتیك در ایران هنوز در ابتدای راه است و باید تلاش بسیار كرد و كاستی ها را جبران نمود و موانع را از میان برداشت تا بتوان شاهد رشد روزافزون علم ژنتیك در ایران بود. البته این به آن معنی نیست كه در كشور ما تحقیقات ژنتیكی انجام نمی گیرد و فارغ التحصیلان این رشته جذب هیچ مركزی نمی شوند، بلكه سازمانهای مختلفی هستند كه به فعالیت های تقحیقاتی ژنتیكی می پردازند كه از جمله می توان به مراكز مختلف وزارت كشاورزی، وزارت جهاد سازندگی، مراكز پژوهشی وزارت فرهنگ و آموزش عالی، انستیتو پاستور، مركز ملی تحقیقات مهندسی ژنتیك و تكنولوژی زیستی اشاره كرد. علاوه بر مراكز فوق به گفته دكتر فروغ مند كارشناسان ژنتیك می توانند در مراكز ژنتیك دولتی و خصوصی مانند بخشهای ژنتیك مراكز بهزیستی، جهاد دانشگاهی، بیمارستان ها و كلینیك های خصوصی مشغول به كار گردند.

مراكزی از جمله: منابع طبیعی، جهاد كشاورزی، بخش های تحقیقاتی گیاهی باغبانی و پرورش گل های زینتی و … و در ژنتیك جانوری سازمان ها و نهادهایی مانند: دام پروری، دام پزشكی، وزرات بهداشت و درمان (كارشناسی مشاوره ژنتیكی انسان) و … از جمله محل های كار برای دانشجویان این رشته است.

علاقمندیها: در همه رشته ها بخصوص در علوم پایه و بویژه در گرایشهای مختلف رشته زیست شناسی باید علاقه مند بود و صبر و پشتكار داشت تا بتوان طعم شیرین موفقیت را چشید.

دكتر نوری دلوئی در همین زمینه می گوید:

“علاقه، پشتكار، امید و نشاط شرط ورود به میدان علم ژنتیك است. یعنی دانشجو باید بدون هراس از مشكلات و موانع موجود، با دقت تمام و براساس راهنمایی های اساتید و افراد اهل نظر به مطالعه بپردازد و تلاش كند تا همه روش ها و فنونی كه به او آموزش داده می شود به صورت نظری و عملی فراگیر تا به یك عنصر نظری صرف تبدیل نشود بلكه یك نیروی علمی و فنی خلاق و نوآور باشد.

وضعیت نیاز كشور به این رشته در حال حاضر:

جایگاه علم ژنتیك در كشورهای صنعتی با جایگاه فعلی این رشته در این بسیار متفاوت است كه محتاج تلاش بسیار برای جبران كاستی هاست.

البته این به آن معنی نیست كه در كشور ما تحقیقات ژنتیكی انجام نمی گیرد و فارغ التحصیلان این رشته جذب هیچ مركزی نمی شوند، بلكه سازمانهای مختلفی هستند كه به فعالیت های تحقیقاتی ژنتیكی می پردازند كه از جمله می توان به مراكز مختلف وزارت كشاورزی، وزارت جهاد سازندگی، مراكز پژوهشی وزارت فرهنگ و اموزش عالی، انستیتو پاستور، مركز ملی تحقیقات مهندسی ژنتیك و تكنولوژی زیستی اشاره كرد. علاوه بر مراكز فوق به گفته دكتر فروغ مند كارشناسان ژنتیك می توانند در مراكز ژنتیك دولتی و خصوصی مانند بخشهای ژنتیك مراكز بهزیستی، جهاد دانشگاهی، بیمارستان ها و كلینیك های خصوصی مشغول به كار گرداند.

نكات تكمیلی:

گرایش بیوشیمی یا بیوفیزیك تاكنون در هیچ دانشگاهی در سطح لیسانس ارائه نشده است و گرایش ژنتیك نیز هر چند سال یك بار در یك دانشگاه ارائه می شود و بعضی از گرایشها نیز در دو دانشگاه با دو نام متفاوت ارائه می گردند و از سوی دیگر واحدهای اختصاصی و اختیاری هر یك از این گرایشها در دانشگاههای مختلف، با توجه به امكانات و تخصص اساتید هر دانشگاه، متفاوت است.

همچنین مهندسی ژنتیك مجموعه روشها و فنونی است كه تكیه گاه اصلیش زیست شناسی مولكولی و بخصوص ژنتیك مولكولی است.

زیست شناسی سلولی و ملكولی – گرایش میكروبیولوژی

هدف:

هدف این شاخه شناخت جانداران میكروسكوپی و مسائل مختلف مربوط به زندگی آنهاست.

علم میكروبیولوژی در مورد چگونگی استفاده بهینه از میكروارگانیسم ها و جلوگیری از ضررها و زیانهایی كه میكروارگانیسم ها می توانند به حیات انسانها، دامها و نباتات وارد كنند، بحث می كند.

در گذشته به میكروبها شیطانهای نامرئی می گفتند اما امروزه باید به آنها فرشته های نامرئی بگوییم چرا كه اگر میكروارگانیسم ها در چرخه حیات، وظیفه خویش را انجام ندهند، زندگی تمام موجودات از نباتات و حیوانات گرفته تا انسان به زوال كشیده می شود.

و باز بخشی از این میكروارگانیسم ها هستند كه با ایجاد انواع بیماریهای عفونی زندگی بشر را به خطر می اندازند مانند “ابولا” كه یك بیماری ویروسی ناشناخته بود و در آفریقا تعداد زیادی از افراد را به كشتن داد و یا “ایدز” كه بشر را تا آستانه سال 2000 عاجز و ناتوان كرده است. بی شك نمی توان به نقش مهم میكروارگانیسم ها در هستی اعتقاد داشت و از اهمیت كاربرد رشته میكروبیولوژی كه به عنوان بررسی میكروارگانیسم ها می پردازد، غافل ماند.

ماهیت:

اما میكروارگانیسم ها كه اساس و پایه علم میكروبیولوژی را تشكیل می دهند، چه هستند؟

میكروارگانیسم ها موجودات ریز ذره بینی مانند: باكتریها، ویروسها، قارچهای میكروسكوپی و ژرتوزوئرها هستند كه با چشم غیرمسلح دیده نمی شوند.

علم میكروبیولوژی كه گرایشی از علم زیست شناسی است به بررسی و مطالعه میكروارگانیسم ها می پردازد. در این علم ارتباط میكروارگانیسم ها با خودشان و همچنین با موجودات عالی تر مانند انسان، حیوانات و گیاهان مورد بررسی قرار می گیرد.

رشته میكروبیولوژی كه با میكروارگانیسم ها یعنی موجودات ریز ذره بینی سروكار دارد، دو جنبه مهم دارد. یكی مبارزه با میكروارگانیسم های خطرناك و بیماری زا كه حیات انسانها، حیوانات و گیاهان را به خطر می اندازند و میكروبیولوژیست با شناسایی روش و مسیر ایجاد بیماری ها می تواند این مسیر را متوقف كرده و از چرخه و سیر بیماری جلوگیری كند و جنبه دیگر استفاده بهینه و مناسب از میكروارگانیسم ها برای تولید مواد غذایی و تبدیل بهینه صنایع غذایی مثل تهیه پنیر، ماست و یا حتی نان و همچنین تولید داروهای پزشكی و دامپزشكی می باشد.

اهمیت این رشته با توجه به نیاز صنایع غذایی و تخمیری به كارشناسان این رشته، نیاز علوم پزشكی و دارویی، نیاز سازمان های محیط زیست و مبارزه با آلودگی آن، نیاز كشاورزی و دام پروری، نیاز دانشگاه ها به مدرس و محقق و … به خوبی روشن می شود.

گرایش های مقطع لیسانس:

گرانش میكروبیولوژی یكی از پنج گرایش رشته زیست شناسی سلولی و ملكولی است. اما لازم به توضیح است كه …

علم میكروبیولوژی گرایشهای مختلفی دارد كه عبارتند از:

الف) گرایش پزشكی. در این گرایش میكروبهایی كه برای انسان بیماری زا هستند و چگونگی فعالیت آنها بررسی می شود. البته این گرایش قسمت كوچكی از علم میكروبیولوژی را به خود اختصاص می دهد چرا كه از میان میكروبهای شناخته شده فقط حدود 170 نوع میكروب، بیماری زا هستند و بقیه میكروبها تاكنون شناخته شده اند، میكروبهایی مفید می باشند.
ب) میكروبیولوژی غذایی. بسیاری از مواد غذایی مثل ماست یا پنیر به یاری میكروبها تولید می شوند.
ج) میكروبیولوژی صنعتی. در این گرایش از میكروبیولوژی از میكروبهای مفید برای تولید مواد صنعتی مانند اسیدها و كمپوست میكروبی (تهیه كود به یاری مواد زاید و زباله ها) استفاده می شود. همچنین از میكروبها در رفع آلودگی های محیط زیست استفاده می گردد.

آینده شغلی، بازار كار، درآمد:

دكتر یحیی همتی مدیر گروه میكروبیولوژی دانشكده پزشكی دانشگاه شهید بهشتی در این باره می گوید: میكروبیولوژی پایه و اساس بسیاری از علوم از قبیل: بیوشیمی، بیوتكنولوژی، زنتیك و پزشكی است.

برای مثال یكی از پایه های مستحكمی كه پزشكی بر روی آن استوار است، میكروبشناسی است. چون علم میكروبشناسی است كه توانسته است در مقابل حملات سهمگین بیماری های بسیار خطرناك و جهانگیر مانند فلج اطفال و یا طاعون با تشخیص، درمان و یا تهیه واكسن و راههای اساسی و موثر در اختیار بشر قرار دهد و باز علم میكروبشناسی است كه باید راهی برای نجات انسان از چنگال بیماریهای عفونی جدید پیدا بكند.

یكی از كاربرهای رشته میكروبیولوژی حداقل در بعد سنتی، تشخیص بیماری است چون در آزمایشگاههای تشخیص طبی محققان عمدتاً با بیماریهای عفونی میكروارگانیسم ها سروكار دارند یعنی یا بطور مستقیم به تشخیص میكروارگانیسم ها می پردازند یا به تشخیص آثار حیاتی آنها می پردازند كه نهایتاً این آثار حیاتی ما را به سوی یك میكروارگانیسم هدایت می كند مثل ترشح یك آنزیم یا تبدیل قند به اسید كه در این موارد ما خود میكروارگانسم را نمی بینیم اما از آثار حیاتی آن می توانیم تشخیص دهیم كه با چه میكروارگانیسمی سروكار داریم و این میكروارگانیسم چه بیماری را ایجاد كرده است. با توجه به اینكه متاسفانه امروزه دنیا با خطر شیوع مجدد بیماریهای میكروبی قدیمی و شیوع بیماریهای جدید روبرو است رشته میكروبیولوژی در پیشگیری و جلوگیری از بیماری كاربرد دارد مثل علم واكسینه لوژی كه علم جدیدی است و وظیفه آن ساخت واكسنها و سرمهای مختلف می باشد. مواد غذایی و تولید مواد غذایی مختلف اثر میكروارگانیسم ها بسیار قابل توجه است. همچنین رشته میكروبیولوژی در كشاورزی بطور بسیار وسیعی در تشخیص آفات گیاهی، مبارزه با آفات گیاهی و ایجاد مقاومت گیاهی نسبت به آفات (ایجاد گیاهانی مقاوم به آفات و حشرات) مورد استفاده قرار می گیرد.

در صنایع و معادن نیز برای استخراج فلزات سنگین و در تصفیه نفت در گوگردزدایی از نفت مورد استفاده قرار می گیرند. همین استفاده از رشته میكروبیولوژی در گوگردزدایی بسیار مهم است چون در تصفیه نفت مرحله گوگردزدایی بسیار گران تمام می شود. اما میكروارگانیسم هایی هستند كه گوگرد را در خودشان تثبیت می كنند و جدا می شوند و به این وسیله می توان بهترین نفت بدون گوگرد را خیلی ارزان به دست آورد.

در محافظت از محیط زیست نیز میكروارگانیسم هایی هستند كه تصفیه فاضلابها و مبارزه بیولوژیك با عفونتها آلودگی های فاضلابی مورد استفاده قرار می گیرند و آب سالم و در حقیقت بدون آلودگی تحویل می دهند همچنین در آلودگیهای نفتی میكروبهای نفت خواری هستند كه پارافین و خود نفت را به عنوان مواد غذایی استفاده می كنند و توده ای سلولی می سازند كه مورد مصرف تغذیه آبزیان را از بین می برد، تبدیل به یك ماده غذایی می كنند كه مورد استفاده آبزیان قرار می گیرد. تبدیل به یك ماده غذایی می كنند كه مورد استفاده آبزیان را از بین می برد، تبدیل به یك ماده غذایی می كنند كه مورد استفاده آبزیان قرار می گیرد. تا حدودی نیز همین كار در خلیج فارس برای تصفیه آلودگی چاههای نفتی كویت انجام گرفت.

حتی در صنعت نساجی نیز این علم به یاری بشر آمده است و به تازگی در صنعت نساجی از میكروارگانیسم ها برای تثبیت نشاسته و آهار دادن پارچه استفاده می شود.

فعالیت در مراكز میكروب شناسی، كارشناسی علوم آزمایشگاهی، بررسی آلودگی های میكروبی مواد غذایی اعم از فرآورده های گیاهی و دامی، صنایع غذایی مراكز تشخیص بیماری میكروبی، ویروس، عوامل و فرآورده های تخمیری و … نمونه هایی از توانایی های فارغ التحصیلان گرایش میكروبیولوژی است.

سازمان ها و مراكزی مانند وزارت بهداشت و درمان، آزمایشگاه های پاتولوژی و میكروب شناسی بیمارستان ها، بیماری های دامی (دام پزشكی). آزمایشگاه های تشخیص طبی، صنایع غذایی مختلف و كارخانه های كنسروسازی، نوشابه سازی، عصاره گیری میوه ها، عرقیات و صنایع گوشتی و …

همه و همه محل هایی هستند كه فارغ التحصیلان این رشته می توانند در آنها مشغول به كار شوند.

ظرفیت پذیرش كل و گرایش مختلف:

طی سه سال تحصیلی 75 تا 78 بطور متوسط در هر سال 28 نفر داوطلب در رشته میكروبیولوژی پذیرفته شده اند.

توانایی های جسمی، علمی، روانی و … مورد نیاز و قابل توصیه

الف) توانایی علمی: آقای محمد آموزگار نیز در این باره می گوید: دانشجوی این رشته باید در درس زیست شناسی بخصوص در بخشهایی كه به علوم سلولی مولكولی می پردازد و شیمی قوی و توانا باشد.

به هر حال فارغ التحصیلان دیپلم تجربی در این رشته موفق ترند.

ب) توانایی جسمی:

ج) علاقمندیها: صبر و حوصله و عشق و علاقه دو نكته اساسی برای موفقیت در رشته میكروبیولوژی است كه تمام استادان و دانشجویان این رشته به آن اشاره می كنند چرا كه تحقیق در آزمایشگاههای میكروبیولوژی و كشت دادن یك میكروب نیازمند صبر و حوصله است و تحقیق در مورد بیماریهای میكروبی و مبارزه با آنها عشق و علاقه ای وافر می طلبد. این علاقه باید از دو جهت باشد، یكی علقه به مسائل زیستی و دیگری علاقه به كارهای آزمایشگاهی (نظیر كشت میكروارگانیسم ها)

اما علاوه بر نكات فوق دكتر محمدی در مورد ویژگی های دانشجوی موفق این رشته می گوید: دانشجوی این رشته باید از دو توانایی مهم برخوردار باشد كه یكی از آنها حافظه ای قوی است چون بیشتر مطالب این رشته تئوری است و دوم قدرت تجزیه و تحلیل است چرا كه اگر دانشجویی نتواند از اطلاعاتی كه در حافظه اش جمع كرده است، بهره برداری مناسب كرده و تحلیل مناسبی داشته باشد، مثل یك كامپیوتر خاموش می ماند كه هیچ استفاده ای از آن نمی شود.

د) توانایی مالی:

وضعیت ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر: (كارشناسی ارشد و …)

رشته های مشابه و نزدیك به این رشته:

زمین شناسی- علوم سیاسی – جامعه شناسی و علوم اجتماعی

وضعیت نیاز كشور به این رشته در حال حاضر:

وی در ادامه در مورد موقعیتهای شغلی این رشته در ایران می گوید: در حال حاضر كارشناسان میكروبیولوژی به عنوان نیروهایی كه مسلط به تكنیكهای میكروبیولوژی هستند در پژوهشگاه نفت برای تحقیق بر روی میكروبهای نفت خوار یا گوگردزدایی، در بخش صنایع غذایی در كارخانه های كنسروسازی و كمپوت سازی و در صنایع بهداشتی مشغول به كار هستند اما مسلم است كسی كه در رشته میكروب شناسی مدرك لیسانس دارد، باید در كنار یك كارشناس یا متخصص كه دارای تحصیلات عالی تری است كار بكند اما اگر دانشجوی این رشته به مدارج بالاتر تحصیلی دست پیدا كند، علاوه بر به دست آوردن اطلاعات جدیدتر، می تواند موقعیتهای شغلی بهتر و متنوع تری داشته باشد.

دكتر همتی نیز با اشاره به موارد فوق می گوید: كاربرد این رشته آنقدر گسترده است كه قابل ذگر نیست برای مثال محقق این رشته از یك سوی می تواند به بررسی كاربرد سلاحهای میكروبی و راههای پیشگیری از این سلاحها بپردازد و از سوی دیگر می تواند در كارخانه های عطرسازی به ساخت عطرهای خوشبو به یاری میكروبها مشغول باشد.

دكتر همتی همچنین در مورد امكان داشتن شغل آزاد در این رشته می گوید: تهیه لوازم آزمایشگاهی مورد نیاز در این رشته یكی از شغلهایی است كه بعضی از فارغ التحصیلان میكروبیولوژی جذب آن می شوند و در این زمینه خدمات شایسته ای انجام می دهند.

طیبه جلیلی دانشجوی كارشناسی ارشد میكروبیولوژی دانشگاه تهران نیز در مورد موقعیتهای شغلی این رشته می گوید: رشته میكروبیولوژی موقعیتهای شغلی متنوعی دارند كه از ان جمله می توان به فعالیت در موسسه استاندارد و یا آزمایشگاههای كارخانجات تهیه مواد بهداشتی و غذایی در جهت تشخیص كیفیت و سلامت این مواد از نظر عدم آلودگی میكروبی (بیماری زا یا مولد فساد) اشاره كرد.

همچنین عده ای از فارغ التحصیلان در مراكز تهیه مواد دارویی مانند تهیه آنتی بیوتیك ها كار می كنند چرا كه از برخی میكروارگانیسم ها مانند كپكها و اكتیومیست ها می توان برای تهیه بعضی از آنتی بیوتیك ها مثل پنی سیلین ها و استرپتومایسین استفاده كرد و بالاخره كارخانجات تهیه اسیدها مانند اسید بوتریك و اسید استیك و حلال ها مانند الكل و استون و مراكز تهیه واكسن مانند موسسه رازی و انستیتو پاستور ایران می توانند مراكز جذب فارغ التحصیلان این رشته باشند.

میكروبیولوژی یا زیست شناسی سلولی مولكولی

گاه می شنویم كه از رشته میكروبیولوژی با عنوان زیست شناسی سلولی مولكولی یاد می شود. برای مثال در برخی از قسمتهای دفترچه ها راهنمای آزمون سراسری سازمان سنجش آموزش كشور از این رشته با عنوان زیست شناسی سلولی مولكولی یاد شده است و به همین دلیل تعدادی از داوطلبان آزمون سراسری تصور می كنند كه رشته میكروبیولوژی همان رشته علوم سلولی مولكولی است و در نتیجه هنگام انتخاب رشته با مشكلاتی روبرو می شوند.

دكتر محمدی درباره تفاوت مابین این دو رشته می گوید: در حقیقت علم میكروبیولوژی سلول (به اصطلاح چگونگی كاركردن و سوخت و ساز بدن سلول) صحبت می شود، در واقع ساختار سلول به عنوان یك میكروارگانیسم مورد بررسی قرار می گیرد، اما این باعث نمی شود كه دو رشته فوق را یكی بدانیم چون علوم سلولی مولكولی از حیطه فعالیتهای بیرونی میكروب خارج شده و وارد فعالیتهای درونی آن می شود، در حالیكه در علم میكروبیولوژی تاثیرات بیرونی میكروارگانیسم ها مطالعه می شود. برای مثال شما در علم میكروبیولوژی نگاه می كنید كه میكروارگانیسم مورد نظر شما چه نوع بیماری ایجاد كرده و از روی آثار بیماری حدس می زنید میكروارگانیسمی را كه بررسی می كنید، چه نوع میكروبی است.

دكتر محمدی همچنین در مورد نام رشته میكروبیولوژی می گوید: با توجه به این كه امروزه علوم بسیار ریز، جزئی و تخصص شده است، بهتر است كه دو علم میكروبیولوژی و علوم سلولی و مولكولی در كنار یكدیگر و با نام تخصصی خود به علم زیست شناسی خدمت بكنند نه اینكه یك علم، دیگری را احاطه بكند. مثلاً اگر بخواهیم میكروبیولوژی را زیر مجموعه ای از علوم سلولی و مولكولی بدانیم، اشتباه است چون بعضی از اوقات علوم سلولی و مولكولی كاری به میكروارگانیسم ها ندارد و در مورد سلولهای یوكاریوتی یا سلولهای انسانی صحبت می كند.

زیست شناسی- گرایش علوم جانوری

هدف:

هدف این شاخه به وجود آوردن زمینه های مساعد برای شناخت علوم جانوری، برقراری ارتباط صحیح آن با سایر علوم و در نتیجه تربیت كارشناسانی است كه قابلیت درك و حل مسائل بنیادی علوم جانوری را داشته و به جنبه های كاربردی آن آشنا باشند. داوطلبان ورود به این شاخه باید در دروس زیست شناسی، فیزیك، شیمی و ریاضی دبیرستان قوی باشند. اهمیت این شاخه با توجه به نیاز علوم پزشكی، بخشهای تحقیقاتی و آموزشی و موزه ها و باغهای وحش به كارشناس و محقق در شاخه علوم جانوری به خوبی مشخص می شود. جانورشناسی، حشره شناسی و زیست شناسی مولكولی، فیزیولوژی جانوری و … از جمله دروس تخصصی این شاخه می باشند.

اگر جانوران را نشناسیم، نمی توانیم پی به ارزش و اهمیتشان ببریم. همین عدم شناخت است كه باعث می شود برای حفظ آنها اهمیتی قائل نباشیم و صرفاً برای كام جویی به شكار یا حفظ آنها مبادرت ورزیم.

هدف اصلی این رشته شناخت دقیق و دقیق تر جانوران و مسائل مربوط به آنان است.

ماهیت:

اهمیت شناخت جانوران و خواص آنها را بهتر است با یك مثال روشن كنیم. امروزه، استفاده از مواد شیمیایی برای كنترل آفات راه درستی نیست. چون این مواد تعادل اكولوژی محیط زیست را برهم می رنند. در حالی كه با شناخت گونه های حشرات شكارچی می توان بسیاری از آفات مثل حشرات مضر را از بین برد. در این میان می توان به كفش دوزك ها اشاره كرد كه امروزه كاربرد بسیاری در اقتصاد كشاورزی آمریكا دارند و یا مگس های مفید كه از شته ها تغذیه می كنند. پس علوم جانوری و شناخت جانوران از ابعاد مختلف دارای فوایدی است كه شناخت جنبه های سلامت زندگانی و صرفه جویی اقتصادی او بعد بسیار ساده آن می باشد.

گرایش های مقطع لیسانس:

علوم جانوری خود یكی از گرایش های رشته زیست شناسی است. اما این گرایش سه بخش اصلی دارد: 1- جانورشناسی یا بیوسیستماتیك 2- فیزیولوژی جانوری اعم از حیوانی و انسانی 3- بافت شناسی و جنین شناسی جانوری

بسیاری از گرایش های زیست شناسی وابسته به علوم جانوری هستند. برای مثال یك محقق علوم سلولی و مولكولی تا با یك جانور و وضعیت زیستی آن آشنا نباشد نمی تواند روی سلول آن كار كند.

آینده شغلی، بازار كار، درآمد:

مراكز علمی و پژوهشی كه به طور مستقیم نیازمند كار و فعالیت كارشناسان زیست شناسی است عبارتند از: آزمایشگاههای زیست شناسی در دانشگاهها و موسسات تحقیقاتی و تدریس علوم زیستی در مدارس، وزارتخانه و موسسات دیگری در زمینه های و …

كشاورزی- باغبانی، منابع طبیعی، جنگلها و مراتع، محیط زیست، فضای سبز، بخشهای تحقیقات كشاورزی، اصلاح نباتات، پرورش گیاهان زینتی، بررسی و شناخت جوامع گیاهی و گیاهان دارویی و صنعتی، باغهای گیاه شناسی و … همچنین فارغ التحصیلان رشته ها و گرایشهای علوم جانوری و زیست شناسی عمومی و میكروبیولوژی و ژنتیك می توانند در موسسات دولتی و غیردولتی از قبیل: شیلات، محیط زیست، شناخت و بررسی فونها (جانوران كشور و منطقه) آزمایشگاهها و مراكز خون شناسی، بافت شناسی، میكروب شناسی، انگل شناسی، موزه های تاریخ طبیعی و … فعالیت كنند.

جانوران از دیرباز معلم انسان بوده اند و انسان در كلاس آنها مبارزه، شنا، پرواز، و بطور كلی استفاده از مواهب طبیعت را فراگرفته است. به همین دلیل بسیاری از محققان و دانشمندان، شاگردان این كلاس جذاب هستند و حتی علم “بیونیك”، آموزش علمی درسهای همین كلاس می باشد. علمی كه به بررسی موجودات زنده می پرازد تا بتوانند با كشف رازهای زندگی آنها به پیشبرد تكنولوژی كمك كند. برای مثال پژوهشگران این علم با مطالعه بر روی پشه می خواهند پارازیت هایی را كه باعث اختلال دستگاههای مخابراتی می شود، از میان بردارند چون پشه با ارتعاش بالهای خود وزوزی به راه می اندازد كه این صدا از هرگونه پارازیت اعم از غرش رعد و یا زوزه سوت های كارخانه های صنعتی عبور كرده و به پشه ای دیگر در 50 متری او می رسد.

این علم مهم و روزآمد كه كمتر از 40 سال از عمرش می گذرد، ارتباطی تنگاتنگ با علوم جانوری دارد و بسیاری از محققان علوم جانوری در آزمایشگاههای همین علم مشغول تحقیق و مطالعه بر روی جانوران هستند.

البته فرصت های شغلی متخصصان علوم جانوری محدود به آزمایشگاههای بیونیك نمی شود بلكه در كشورهای صنعتی و پیشرفته، علوم جانوری مثل سایر علوم پایه از اهمیت و ارزی بسیاری برخوردار است و متخصصان آن می توانند در مشاغل مختلفی مثل شناسایی گونه های مختلف جانوری، گسترش دادن موزه ها، رهبری تورهای تخصصی و مراقبت از نمونه ها و سوژه های زنده فعالت بكنند.

اما فارغ التحصیلان این گرایش چه فرصت های شغلی ای در ایران دارند؟

دكتر ساری در این زمینه می گوید:

“هر چند كه تعداد قابل توجهی از فارغ التحصیلان علوم جانوری جذب بازار كار نمی شوند اما بهترین دانشجویان همیشه موفق بوده و هستند. چنین افرادی پس از فارغ التحصیلی گاهی برای كارهای تحقیقاتی یا اداره آزمایشگاهها جذب دانشگاهها می شوند و یا در سازمان حفاظت از محیط زیست و سازمانهای مربوط به فعالیت می پردازند. چون سازمان محیط زیست برای بررسی اكوسیستم ها به محققان زیست شناسی از جمله علوم جانوری نیاز دارد. همچنین بعضی از فارغ التحصیلان این رشته وارد سیستم پزشكی شده و در زمینه های خون شناسی یا انگل شناسی فعالیت می كنند.

دكتر پاشایی نیز با انتقاد از فرصت های شغلی محدود فارغ التحصیلان این گرایش می گوید:

“چون علوم جانوری در كشور ما ناشناخته است، فرصت های شغلی فارغ التحصیلان آن نیز محدود می باشد. برای مثال شاخه موزه داری در علوم جانوری كه به حفظ نمونه های قدیمی می پردازد، یكی از شغل های مهم و پردرآمد دنیا است كه مسوولیت آن را متخصصان علوم جانوری برعهده دارند. اما متاسفانه این وظیفه در كشور ما به افرادی سپرده می شود كه تخصص لازم را نداشته و به همین دلیل تعدادی از موزه ها در شرایط مناسبی قرار ندارند.

ظرفیت پذیرش كل و گرایش مختلف:

توانایی های جسمی، علمی، روانی و … مورد نیاز و قابل توصیه

الف) توانایی علمی: “تعداد انگشت شماری از كتابهای رشته علوم جانوری به زبان فارسی است. این در حالی است كه كتابهای مورد نظر نیز قدیمی هستند و نمی توان به یاری آنها از تحقیقات و مطالعات جدید باخبر شد. به همین دلیل دانشجوی علوم جانوری لازم است كه با زبان انگلیسی آشنا باشد. همچنین دانشجوی علاقه مند به جانورشناسی باید در ریاضی و بخصوص آمار توانمند باشد.

آشنایی با دروس زیست شناسی، فیزیك، شیمی و ریاضی در سطح دبیرستان بصورت نسبتاً قوی جزو توانایی های مطلوب داوطلبان این رشته می باشد.

ب) توانایی جسمی:

ج) علاقمندیها: برای موفقیت در تمام رشته های دانشگاهی باید صبر و حوصله داشت. اما در بعضی از رشته ها این نیاز بیشتر احسای می شود چرا كه دانشجو باید وقت زیادی را صرف تحقیق و آزمایش كند تا در مطالعاتش به نتیجه برسد. گرایش علوم جانوری نیز از جمله همین رشته ها است. دانشجویان این رشته باید به گردش در طبیعت علاقه مند باشند چون اطلاعاتی كه با حضور در محیط طبیعی زندگی جانور می توانند به دست بیاورند در هیچ كتابی پیدا نخواهند كرد.

د) توانایی مالی: “در كشور ما دز زمینه علوم جانوری فعالیت های تحقیقاتی زیادی انجام نگرفته است. به همین دلیل دانشجویان علاقه مند به فعالیت های تحقیقاتی می توانند در این رشته حضوری فعال داشته باشند تا جایی كه گاه یك دانشجوی كارشناسی این رشته طی مدت تحصیل خود یك یا دو گونه جدید از جانوران را شناسایی می كند.

نكات تكمیلی:

اكثر واحدهای درسی سه گرایش علوم گیاهی، علوم جانوری و زیست دریا یكسان است و فقط 17 واحد این سه گرایش با یكدیگر تفاوت دارد و در واقع دانشجو تنها با مطالعه 17 واحد تخصصی، كارشناس علوم گیاهی، علوم جانوری و یا زیست دریا می شود.

دكتر پاشایی در این باره می گوید: در خارج از ایران رشته های زیست شناسی از آغاز تفكیك شده هستند و به جز درسهای عمومی و پایه مثل شیمی و یا ریاضی مابقی درسهایشان تخصصی می باشد. چون تعداد قابل توجهی از دروس گرایشهای فوق با یكدیگر فرق دارد. برای مثال دیرین شناسی، فیزیولوژی و ژنتیك در علوم گیاهی با علوم جانوری تا حدودی فرق دارد چون ما جانوران را به دو شاخه عمده مهره داران و بی مهره ها تقسیم می كنیم كه می توانند سطحی گسترده از یك سلولی ها تا انسان را در بر بگیرند در حالی كه در گیاه شناسی چنین تقسیمی معنی نمی دهد و یا در بحش جنین شناسی، گیاهان دوره تكوین ندارند در حالی كه این مرحله در جانوران، مرحله مهمی است. از سوی دیگر وقتی دانشجویی گرایش علوم جانوری را انتخاب كرد امكان دارد علاقه ای به دروس علوم گیاهی، علوم جانوری و زیست دریا یكسان است و فقط 17 واحد این سه گرایش با یكدیگر تفاوت دارد و در واقع دانشجو تنها با مطالعه 17 واحد تخصصی، كارشناس علوم گیاهی، علوم جانوری و یا زیست دریا می شود.

دكتر پاشایی در این باره می گوید: در خارج از ایران رشته های زیست شناسی از آغاز تفكیك شده هستند و به جز درسهای عمومی و پایه مثل شیمی و یا ریاضی مابقی درسهایشان تخصصی می باشد. چون تعداد قابل توجهی از دروس گرایشهای فوق با یكدیگر فرق دارد. برای مثال دیرین شناسی، فیزیولوژی و ژنتیك در علوم گیاهی با علوم جانوری تا حدودی فرق دارد چون ما جانوران را به دو شاخه عمده مهره داران و بی مهره ها تقسیم می كنیم كه می توانند سطحی گسترده از یك سلولی ها تا انسان را در بر بگیرند در حالی كه در گیاه شناسی چنین تقسیمی معنی نمی دهد و یا در بخش جنین شناسی، گیاهان دوره تكوین ندارند در حالی كه این مرحله در جانوران، مرحله مهمی است. از سوی دیگر وقتی دانشجویی گرایش علوم جانوری را انتخاب كرد امكان دارد علاقه ای به دروس علوم گیاهی نداشته باشد و به اجبار سر كلاسهای دروس تخصصی علوم گیاهی بنشیند كه البته عكس چنین قضیه ای نیز ممكن است و در هر دو صورت باعث می شود كه مقداری از انرژی و وقت دانشجو تلف شده و استاد نیز نتواند كلاس مفید و فعالی داشته باشد.

یكی دیگر از اساتید دانشگاه در همین زمینه می گوید:

“هدف از گسترش دروس عمومی و محدود كردن دروس اختصاصی در گرایشهای مختلف زیست شناسی، زیاد كردن فرصت های شغلی برای فارغ التحصیلان كارشناسی زیست شناسی بوده است. یعنی فارغ التحصیلان بتوانند علاوه بر مراكز و سازمانهای اختصاصی مربوط به گرایش خود در آموزش و پرورش نیز استخدام شوند اما این طرح بازدهی خوبی نداشت چون از یك سو ظرفیت استخدام آموزش و پرورش كاهش یافته و از سوی دیگر تعداد فارغ التحصیل رشته زیست شناسی در گرایشهای مختلف بخصوص گرایش زیست شناسی عمومی افزایش یافته است و در نتیجه فارغ التحصیلان نمی توانند براحتی جذب آموزش و پرورش شوند و به دلیل این كه از معلومات تخصصی خوبی نیز برخوردار نیستند، نمی توانند در سازمانها و مراكز تخصصی مربوط به گرایش خود مشغول به كار گردند.

زیست شناسی – گرایش علوم گیاهی

هدف:

شاخه علوم گیاهی: دانشجویان با گذرانیدن دروس مشترك و اختصاصی خود كه در آن 10 واحد دروس اختیاری و با جنبه كاربردی نیز پیش بینی شده است می توانند نیاز موسسات پژوهشی، آموزشی، تولیدی و خدماتی به كارشناسان علوم گیاهی را برطرف نمایند. از جمله دروس تخصصی شاخه علوم گیاهی عبارتند از: جلبك شناسی، قارچ شناسی، مورفولوژی گیاهی، اكولوژی گیاهی، فیزیولوژی گیاهی، اصول و روش های رده بندی گیاهان و … اهمیت این شاخه با توجه به نیاز مراكز پژوهشی به كارشناسی علوم گیاهی آشنا به مسائل گیاه شناسی و فیزیولوژی گیاهی، نیاز علوم گیاه پزشكی به كارشناسان علوم گیاهی، نیاز به كارشناسان علوم گیاهی در كشاورزی و صنایع دارویی، غذایی و چوب و كاغذ و … نیاز به كارشناسان علوم گیاهی در مسائل محیط زیست، رفع نیازمندیهای علوم طبیعی و باغهای كشاورزی به كارشناسان علوم گیاهی و پاسخگویی به نیاز مراكز آموزشی و پژوهشی در زمینه تربیت مدرس و محقق علوم گیاهی بخوبی روشن می شود.

ماهیت:

این رشته كه یكی از شاخه های زیست شناسی است، صرفاً موارد مربوط به گیاه را اعم از گیاهان اولیه تا امروزی بررسی می كند و دارای زمینه های مختلفی مانند: گیاه شناسی، فیزیولوژی گیاهی، ریخت زایی و اندام زایی در گیاهان، بیوشیمی و جلبك شناسی است.

“علوم گیاهی دارای دو بخش عمده “فیزیولوژی” و “سیستماتیك” است كه بخش فیزیولوژی به شناخت زندگی گیاهان و اندامهای مختلف یك گیاه می پردازد و بخش سیستماتیك نیز درباره اسامی و طبقه بندی گیاه می باشد.”

“در حال حاضر دانشجویان كارشناسی علوم گیاهی، اطلاعاتی عمومی در مورد گیاهان و جانوران در دو بخش فیزیولوژی و مباحث مربوط به آن و بخش سیستماتیك به دست می آورند یعنی دروس آنها جنبه تخصصی ندارد و 118 واحد درسی گرایش علوم گیاهی با واحدهای درسی گرایش علوم جانوری یكسان است و هر دانشجوی علوم گیاهی تنها 17 واحد تخصصی می گذراند كه البته از این 17 واحد نیز 4 واحد اختیاری است و می تواند این 4 واحد را از دروس گرایشهای دیگر انتخاب كند.”

فرصت های شغلی

برای یك دانش آموخته علوم گیاهی (در حد لیسانس)

حضور كارشناسان علوم گیاهی در موسسه های تحقیقاتی و اجرایی كشور امری ضروری است تا بتوان محیط زیست ایران را به خوبی حفظ كرد اما به گفته اساتید و دانشجویان علوم گیاهی در حال حاضر فارغ التحصیلان دوره لیسانس این رشته موقعیتهای شغلی مناسبی ندارند. چون دانش و اطلاعات ان ها جنبه تخصصی ندارد و موسسات و مراكز تحقیقاتی و اجرایی بیشتر مایلند كه نیروهای مورد نیاز خود را از میان فارغ التحصیلان كارشناسی ارشد و یا دكترای این رشته انتخاب كنند.

احمدرضا اخوت در همین زمینه می گوید:

“بیشتر فارغ التحصیلان علوم گیاهی در سطح كارشناسی جذب آموزش و پرورش می شوند چون معلومات آنها جنبه عمومی دارد و می توانند در تدریس كتب زیست شناسی دوره متوسطه موفق گردند اما نمی توانند در مراكز تحقیقاتی كه نیاز به متخصص در زمینه های مختلف علوم گیاهی دارد، فرصت شغلی مناسبی به دست بیاورند.”

وی در ادامه می گوید: “با این وجود یك دانشجوی كارشناسی كه از همان ابتدا توانایی و استعدادش را شناخته و آن را شكوفا كرده و خود را محدود به كتب درسی و دانشگاهی نكرده است، برایش فرصت های شغلی خوبی پیدا می شود.

برای مثال یك دانشجوی شهرستانی می تواند احیاگر گیاهان منطقه زندگی خود باشد و یا با توجه به اهم

رشته زیست شناسی (بیولوژی) ، گرایش ها و بازار کار

مطالب مشابه :

پاتولوژي چيست؟

آسیب شناسی (پاتولوژی )چیست؟

پزشکی چیست ؟

پاتولوژی و پاتوفیزیولوژی ام اس

آزمایش های غربالگری دوران بارداری چیست و چه ضرورتی دارد؟(قسمت اول)

نمونه های سیتولوژی - رنگ امیزی هماتوکسین-ائوزین و پاپانیکولا

رشته زیست شناسی (بیولوژی) ، گرایش ها و بازار کار

توده ها و کیست های تخمدان

پاتولوژی مفاصل زایگوپوفیریال ( فاست ) :

ندول‌هاي تيروييد