هوش مصنوعی و رباتیک

تاریخچه رباتیک

کلمه ربات توسط Karel Capek نویسنده نمایشنامه R.U.R ( روبات هاي جهانی روسیه) در سال 1921

ابداع شد. ریشه این کلمه ، ، کلمه چک اسلواکی (robotnic) به معنی کارگر می باشد.

در نمایشنامه وي نمونه ماشین، بعد از انسان بدون دارا بودن نقاط ضعف معمولی او، بیشترین قدرت را داشت و

در پایان نمایش این ماشین براي مبارزه علیه سازندگان خود استفاده شد.

البته پیش از آن یونانیان مجسمه متحرکی ساخته بودند که نمونه اولیه چیزي بوده که ما امروزه ربات می نامیم.

امروزه معمولاً کلمه ربات به معنی هر ماشین ساخت بشر که بتواند کار یا عملی که به طور طبیعی توسط انسان

انجام می شود را انجام دهد، استفاده می شود.

بیشتر ربات ها امروزه در کارخانه ها براي ساخت

محصولاتی مانند اتومبیل؛ الکترونیک و همچنین براي

اکتشافات زیرآب یا در سیارات دیگر مورد استفاده قرار

می گیرد .

رباتیکماشینالکترومکانیکیهوشمنداستبا

خصوصیاتزیر:

* می توان آن را مکرراً برنامه ریزي کرد.

* چند کاره است.

* کارآمد و مناسب براي محیط است.

قانونرباتیکمطرحشدهتوسطآسیموف:

1- ربات ها نباید هیچگاه به انسانها صدمه بزنند.

2- رباتهاباید دستورات انسانها را بدون سرپیجی از قانون اول اجرا کنند.

3- رباتها باید بدون نقض قانون اول و دوم از خود محافظت کنند.

رباتهادارايسهقسمتاصلیهستند:

مغز که معمولاً یک کامپیوتر است .

محرك و بخش مکانیکی شامل موتور، پیستون، تسمه، چرخ ها، چرخ دنده ها و …

سنسور که می تواند از انواع بینایی، صوتی، تعیین دما، تشخیص نور، تماسی یا حرکتی باشد .

با این سه قسمت، یک ربات می تواند با اثرپذیري و اثرگذاري در محیط کاربردي تر شود.

اجزايیکرباتبادیديریزتر:

** وسایل مکانیکی و الکتریکی شامل:

* شاسی، موتورها، منبع تغذیه،

* حسگرها (براي شناسایی محیط)

* دوربین ها ، سنسورهاي sonar ، سنسورهاي ultrasound ....

* عملکردها (براي انجام اعمال لازم)

* بازوي ربات، چرخها، پاها، …

* قسمت تصمیم گیري (برنامه اي براي تعیین اعمال لازم)

* حرکت در یک جهت خاص، دوري از موانع، برداشتن اجسام، …

* قسمت کنترل (براي راه اندازي و بررسی حرکات روبات)

* نیروها و گشتاورهاي موتورها براي سرعت مورد نظر، جهت مورد نظر، کنترل مسیر، …

مزایايرباتها:

1- رباتیک و اتوماسیون در بسیاري از موارد می توانند ایمنی، میزان تولید، بهره و کیفیت محصولات را افزایش دهند.

2- رباتها می توانند در موقعیت هاي خطرناك کار کنند و با این کار جان هزاران انسان را نجات دهند.

3- رباتها به راحتی محیط اطراف خود توجه ندارند و نیازهاي انسانی براي آنها مفهومی ندارد. رباتها هیچگاه خسته نمی شوند.

4- دقت رباتها خیلی بیشتر از انسانها است آنها در حد میلی یا حتی میکرو اینچ دقت دارند.

5- رباتها می توانند در یک لحظه چند کار را با هم انجام دهند ولی انسانها در یک لحظه تنها یک کار انجام می دهند.

معایبرباتها:

1- رباتها در موقعیتهاي اضطراري توانایی پاسخگویی مناسب ندارند که این مطلب می تواند بسیار خطرناك

باشد.

2- رباتها هزینه بر هستند.

3- قابلیت هاي محدود دارند یعنی فقط کاري که براي آن ساخته شده اند را انجام می دهند.

براي مثال امروزه براي بررسی وضعیت داخلی رآکتورها از ربات استفاده می شود تا تشعشعات رادیواکتیو به

انسانها صدمه نزند.

تأثیررباتیکدرجامعه:

علم رباتیک در اصل در صنعت به کار می رود و ما تأثیر آن را در محصولاتی که هر روزه استفاده می کنیم،

م یبینیم. که این تأثیرات معمولاً در محصولات ارزان تر دیده می شود.

ربات ها معمولاً در مواردي استفاده می شوند که بتوانند کاري را بهتر از یک انسان انجام دهند یا در محیط پر

خطر فعالیت نمایند مثل اکتشافات در مکان هاي خطرناك مانند آتش فشان ها که می توان بدون به خطر انداختن

انسان ها انجام داد.

مشکلاترباتیک:

البته مشکلاتی هم هست. یک ربات مانند هر ماشین دیگري، می تواند بشکند یا به هر علتی خراب شود. ضمناً

آ نها ماشین هاي قدرتمندي هستند که به ما اجازه می دهند کارهاي معینی را کنترل کنیم .

خوشبختانه خرابی ربات ها بسیار نادر است زیرا سیستم رباتیک با مشخصه هاي امنیتی زیادي طراحی می شود

که می تواند آسیب آ نها را محدود کند.

در این حوزه نیز مشکلاتی در رابطه با انسان هاي شرور و استفاده از ربات ها براي مقاصد شیطانی داریم. مطمئناً ربات ها می توانند در جنگ هاي آینده استفاده شوند. این می تواند هم خوب و هم بد باشد. اگر انسان ها اعمال خشونت آمیز را با فرستادن ماشین ها به جنگ یکدیگر نمایش دهند، ممکن است بهتر از فرستادن انسان ها به جنگ با یکدیگر باشد. ربات ها می توانند براي دفاع از یک کشور در مقابل حملات استفاده می شوند تا تلفات

انسانی را کاهش دهد. آیا جنگ هاي آینده می تواند فقط یک بازي ویدئویی باشد که ربات ها را کنترل می کند؟

مزایايرباتیک:

مزایا کاملاً آشکار است. معمولاً یک ربات می تواند کارهایی که ما

انسان ها می خواهیم انجام دهیم را ارزان تر انجام دهد. علاوه بر

این ربات ها می توانند کارهاي خطرناك مانند نظارت بر

تأسیسات انرژي هسته اي یا کاوش یک آتش فشان را انجام

دهند. ربات ها می توانند کارها را دقیقتر از انسان ها انجام دهند و

روند پیشرفت در علم پزشکی و سایر علوم کاربردي را سرعت

بخشند. ربات ها به ویژه در امور تکراري و خسته کننده مانند

ساختن صفحه مدار، ریختن چسب روي قطعات یدکی و… سودمند هستند.

تاثیراتشغلی:

بسیاري از مردم از اینکه ربات ها تعداد شغل ها را کاهش دهد و افراد زیادي شغل خود را از دست دهند، نگرانند.این تقریباً هرگز قضیه اي بر خلاف تکنولوژي جدید نیست در حقیقت اثر پیشرفت تکنولوژي مانند ربات ها (اتومبیل و دستگاه کپی و…) بر جوامع ، آن است که انسان بهره ورتر می شود.

آیندهرباتیک:

جمعیت ربات ها به سرعت در حال افزایش است. این رشد توسط ژاپنی ها که ربات هاي آن ها تقریباً دو برابر تعداد ربات هاي آمریکا است، هدایت شده است.

همه ارزیابی ها بر این نکته تأکید دارد که ربات ها نقش فزاینده اي در جوامع مدرن ایفا خواهند کرد. آن ها به

انجام کارهاي خطرناك، تکراري، پر هزینه و دقیق ادامه می دهند تا انسان ها را از انجام آن ها باز دارند.

تاریخچهتحولاتحوزهرباتیک

« ربات هاي جهانی روسیه » کلمه ربات را در نمایش ، Karl capek 1920 نمایش نامه نویس چک اسلواکی

آمده است . « کوشش ملال آور » به معنی « Robota» استفاده کرد این جمله از کلمه چکی

1938 نخستین الگوي قابل برنامه ریزي که یک دستگاه سم پاشی بود، توسط دو آمریکایی به نام هاي

طراحی شد . devilbiss براي شرکت Harold Roselund وWillard pollard

را منتشر کرد و در آن قوانین سه گانه رباتیک را تعریف کرد . Runaround 1942 ایزاك آسیموف

همه playback با استفاده از ضبط مغناطیسی، یک دستگاه ،: George Devol 1946 ظهور کامپیوتر

را در (ENIAC) اولین کامپیوتر الکترونیکی . John Mauchly منظوره، براي کنترل ماشین به ثبت رساند

اولین مسئله خود (Whirl wind) اولین کامپیوتر دیجیتالی همه منظوره ،MIT دانشگاه پنسیلوانیا ساخت. در

را حل کرد .

اولین بازوي مفصلی کنترل از راه دور را براي انجام مأموریت هسته اي Reymond Goertz 1951 در فرانسه

طراحی کرد. طراحی آن مبتنی بر کلیه روابط متقابل مکانیکی بین بازوي اصلی و فرعی با استفاده از روش

متداول تسمه و قرقره بود که نمونه هایی برگرفته از این طرح هنوز هم در مواردي که نیاز به لمس نمونه هاي

کوچک هسته اي است، دیده می شود .

اولین ربات قابل برنامه ریزي را طراحی و عبارت جهانی اتوماسیون را ابداع کرد. این George Devol

در آینده شد . Unimation امر زمینه اي براي نام گذاري این شرکت به

بنا نهادند . MIT آزمایشگاه هوش مصنوعی را در John McCarthy و Marvin Minsky 1959

خریداري شد و توسعه سیستم ربات هاي آن آغاز گردید. Coudoc توسط شرکت Unimation 1960

پس از آن شناخته شدند و اولین ربات استوانه اي شکل به نام AMF کارخانجات ساخت تراشه مانند

طراحی شده بود، فروش رفت . Harry Johnson&Veljkomilen kovic که توسط Versatran

خریداري کرد و آن را در خط تولید خود قرار داد . Unimation 1962 : جنرال موتورز اولین ربات صنعتی را از

آزمایشگاه هوش مصنوعی دیگري از دانشگاه استنفورد بنا کرد . John Mccarthy1963

دانشگاه ، (SRI) مؤسسات تحقیقاتی استنفورد ، M.I.T 1964 آزمایشگاه هاي تحقیقاتی هوش مصنوعی در

استنفورد و دانشگاه ادین برگ گشایش یافت .

پایه گذاري شد . C&D 1964 رباتیک

مؤسسه رباتیک خود را تأسیس کرد . Carnegie Mellon 1965 دانشگاه

در شناخت نحوه حرکات ربات به کار ( Homogeneous Trans formation) 1965 حرکت یکنواخت

رفت. این روش امروزه به عنوان نظریه اسامی رباتیک وجود دارد .

خریداري کرد . AMF نخستین رباتی که به ژاپن وارد شد) را از ) Verstran 1965 ژاپن ربات

گرفت و تولید آن را در ژاپن آغاز کرد . Unimation 1968 کاوازاکی مجوز طراحی ربات هاي هیدرولیک را از

یک ربات سیار با قابلیت بینایی و کنترل با یک کامپیوتر به اندازه یک اتاق) را ساخت . ) Shakey 1968

از دانشگاه استنفورد بازوي استاندارد را طراحی کرد. ساختار ترکیب victor sheinman 1970 پروفسور

حرکتی او هنوز هم به بازوي استاندارد معروف است .

اولین مینی کامپیوتر قابل استفاده تجاري که با رباتهاي صنعتی کنترل می Cincinnate Milacron 1973

Richard Hohn ) را عرضه کرد. ( طراحی توسط (T شد ( 3

را جهت فروش یک نسخه Inc Vicarm ، سازنده بازوي استاندارد ، Victor Scheinman 1974 پروفسور

براي کاربردهاي صنعتی ساخت. بازوي جدید با یک مینی کامپیوتر کنترل می شد .

در کاوشگر فضایی وایکینگ 1و 2 استفاده شد . یک میکرو کامپیوتر هم در طراحی Vicarm Inc 1976

به کار رفت . vicarm

دو اندازه از ربات هاي قدرتمند الکتریکی صنعتی را عرضه کرد که ، (ASEA) 1977 یک شرکت ربات اروپایی

هر دو ربات از یک کنترلر میکرو کامپیوتر براي برنامه ریزي عملکرد خود استفاده می کردند .

را فروخت . Inc, Unimation vicarm 1977

ماشین قابل برنامه ریزي براي مونتاژ ) Vicarm ( puma) با استفاده از تکنولوژي unimation 1978

را در بسیاري از آزمایشگاه هاي تحقیقاتی یافت . puma را توسعه داد . امروزه همچنان می توان (puma

تولید شد . Brooks 1978 ماشین خودکار

که در (SCARA) ربات با بازوي انتخاب کننده، جمع کننده و مفصلی SANKYO و IBM 1978

ژاپن برنامه ریزي و تولید شده بود، را فروختند . Yamanashi دانشگاه

تولید شد . Cognex 1980

عرضه شد . CRS 1981 گروه ربات هاي

براي فروش ربات در شمال آمریکا قرار داد بستند . GM Fanuc از ژاپن و جنرال موتورز در Fanuc 1982

عرضه شد . Adept 1983 تکنولوژي

ایجاد تغییرات در رباتیک را آغاز کرد و پس از آن نام ربات هاي کمکی Joseph Engelberger 1984

تغییر یافت . (developed service Robots) به ربات هاي خدماتی توسعه یافته (Helpmate)

کاوازاکی خط تولید ربات هاي الکتریکی خود را توسعه داد . ، Unimation 1986 با خاتمه یافتن مجوز ساخت

خرید . Westing house را از Unimation ، Staubli 1988 گروه

عرضه شد . Sensable 1989 تکنولوژي

یک آتشفشان در آلاسکا را براي نمونه برداري از CMU 1994 یک ربات متحرك شش پا از مؤسسه رباتیک

گازهاي آتشفشانی کاوش کرد .

1997 ربات راه یاب مریخ ناسا از زمانی که ربات وارد مریخ شد تصاویري از جهان را ضبط و ربات سیار

تصاویري از سفرهایش به سیاره هاي دور را ارسال کرد . Sojourner

هشتمین نمونه در پروژه طراحی شبیه انسان ) که در 1986 آغاز شده بود را ) p نمونه اي از 3 Honda 1998

عرضه کرد .

نمونه آسیمو نسل بعدي از سري ربات هاي شبیه انسان را عرضه کرد . Honda 2000

را گرفت، پرده برداري SDR ( Sony Dream Robots) از ربات شبیه انسان خود که لقب Sony 2000

کرد .

را عرضه کرد . Aibo دومین نسل از ربات هاي سگ Sony 2001

در کانادا ساخته و MD توسط مؤسسه رباتیک (SSRMS) 2001 سیستم کنترل از راه دور ایستگاه فضایی

با موفقیت به مدار پرتاب شد و عملیات تکمیل ایستگاه فضایی بین المللی را آغاز کرد .

همه ارزیابی ها بر این نکته تأکید دارد که ربات ها نقش فزاینده اي در جوامع مدرن ایفا خواهند کرد. آن ها به

انجام کارهاي خطرناك، تکراري، پر هزینه و دقیق ادامه می دهند تا انسان ها را از انجام آن ها باز دارند.

سنسورهادرربات

سنسورها اغلب براي درك اطلاعات تماسی، تنشی، مجاورتی، بینایی و صوتی به کار می روند. عملکرد سنسورها بدین گونه است که با توجه به تغییرات فاکتوري که نسبت به آن حساس هستند، سطوح ولتاژي ناچیزي را درپاسخ ایجاد می کنند، که با پردازش این سیگنال هاي الکتریکی می توان اطلاعات دریافتی را تفسیر کرده و براي تصمیم گیري هاي بعدي از آن ها استفاده نمود.

سنسورها را می توان از دیدگاه هاي مختلف به دسته هاي متفاوتی تقسیم کرد که در ذیل می آید:

· سنسورمحیطی :این سنسورها اطلاعات را از محیط خارج و وضعیت اشیاي اطراف ربات، دریافت

می نمایند .

· سنسوربازخورد :این سنسور اطلاعات وضعیت ربات، از جمله موقعیت بازوها، سرعت حرکت و شتاب آ نها و نیروي وارد بر درایورها را دریافت می نمایند .

· سنسورفعال :این سنسورها هم گیرنده و هم فرستنده دارند و نحوه کار آن ها بدین ترتیب است که

سیگنالی توسط سنسور ارسال و سپس دریافت می شود .

· سنسورغیرفعال :این سنسورها فقط گیرنده دارند و سیگنال ارسال شده از سوي منبعی خارجی را

آشکار می کنند، به همین دلیل ارزان تر، ساده تر و داراي کارایی کمتر هستند .

سنسورها از لحاظ فاصله اي که با هدف مورد نظر باید داشته باشند به سه قسمت تقسیم می شوند :

* سنسورتماسی : این نوع سنسورها در اتصالات مختلف محرك ها مخصوصا در عوامل نهایی یافت می شوند وبه دو بخش قابل تفکیک اند .

1) سنسورهاي تشخیص تماس

2) سنسورهاي نیرو-فشار

* سنسورهايمجاورتی :این گروه مشابه سنسورهاي تماسی هستند ، اما در این مورد براي حس کردن لازم

نیست حتما با شی در تماس باشد . عموما این سنسورها از نظر ساخت از نوع پیشین دشوارترند ولی سرعت و

دقت بالاتري را در اختیار سیستم قرار می دهند.

دو روش عمده در استفاده از سنسورها وجود دارد:

1) حسکردناستاتیک:در این روش محرك ها ثابت اند و حرکت هایی که صورت می گیرد بدون مراجعه

لحظه اي به سنسورها صورت می گیرد.به عنوان مثال در این روش ابتدا موقعیت شی تشخیص داده می شود و

سپس حرکت به سوي آن نقطه صورت می گیرد .

2) حسکردنحلقهبسته:در این روش بازوهاي ربات در طول حرکت با توجه به اطلاعات سنسورها کنترل

م یشوند. اغلب سنسورها در سیستم هاي بینا این گونه اند .

حال از لحاظ کاربردي با نمونه هایی از انواع سنسورها در ربات آشنا می شویم :

a) سنسورهاي بدنه: (Body Sensors) این سنسورها اطلاعاتی را درباره موقعیت و مکانی که ربات در آن قرار داردفراهم می کنند. این اطلاعات نیز به کمک تغییر وضعیت هایی که در سوییچ ها حاصل می شود، به دست می آیند. با دریافت و پردازش اطلاعات بدست آمده ربات می تواند از شیب حرکت خود و این که به کدام سمت درحال حرکت است آگاه شود .در نهایت هم عکس العملی متناسب با ورودي دریافت شده از خود بروز می دهد .

b) سنسور جهت یاب مغناطیسی (Direction Magnetic Field Sensor): با بهره گیري از خاصیت

مغناطیسی زمین و میدان مغناطیسی قوي موجود، قطب نماي الکترونیکی هم ساخته شده است که می تواند

اطلاعاتی را درباره جهت هاي مغناطیسی فراهم سازد. این امکانات به یک ربات کمک می کند تا بتواند از جهت

حرکت خود آگاه شده و براي تداوم حرکت خود در جهتی خاص تصمصم گیري کند.این سنسورها داراي چهار

خروجی می باشند که هرکدام مبین یکی از جهت ها است .البته با استفاده از یک منطق صحیح نیز می توان

شناخت هشت جهت مغناطیسی را امکان پذیر ساخت .

c) سنسورهاي فشار و تماس (Touch and Pressure Sensors): شبیه سازي حس لامسه انسان

کاري دشوار به نظر می رسد. اما سنسورهاي ساده اي وجود دارند که براي درك لمس و فشار مورد استفاده قرار

م یگیرند. از این سنسورها در جلوگیري از تصادفات و افتادن اتومبیل ها در دست اندازها استفاده می شود. این

سنسورها در دست ها و بازوهاي ربات هم به منظورهاي مختلفی استفاده می شوند.مثلا براي متوقف کردن حرکت ربات در هنگام برخورد عامل نهایی با یک شی. همچنین این سنسورها به ربات ها براي اعمال نیروي کافی براي بلند کردن جسمی از روي زمین و قرار دادن آن در جایی مناسب نیز کمک می کند. با توجه به این توضیحات می توان عملکرد آن ها را به چهار دسته زیر تقسیم کرد: 1- رسیدن به هدف، 2- جلوگیري از برخورد، 3- تشخیص یک شی .

d) سنسورهاي گرمایی (Heat Sensors): یکی از انواع سنسورهاي گرمایی ترمینستورها هستند. این

سنسورها المان هاي مقاومتی پسیوي هستند که مقاومتشان متناسب با دمایشان تغییر می کند. بسته به اینکه در

اثر گرما مقاومتشان افزایش یا کاهش می یابد، براي آن ها به ترتیب ضریب حرارتی مثبت یا منفی را تعریف

میکنند. نوع دیگري از سنسورهاي گرمایی ترموکوپل ها هستند که آن ها نیز در اثر تغییر دماي محیط ولتاژ

کوچکی را تولید می کنند. در استفاده از این سنسورها معمولا یک سر ترموکوپل را به دماي مرجع وصل کرده و

سر دیگر را در نقطه اي که باید دمایش اندازه گیري شود، قرار می دهند .

e) سنسورهاي بویایی (Smell Sensors): تا همین اواخر سنسوري که بتواند مشابه حس بویایی انسان

عمل کند، وجود نداشت .آنچه که موجود بود یک سري سنسورهاي حساس براي شناسایی گازها بود که اصولا

هم براي شناسایی گازهاي سمی کاربرد داشتند. ساختمان این سنسورها به این صورت است که یک المان

مقاومتی پسیو که از منبع تغذیه اي مجزا، با ولتاژ 5 +ولت تغذیه می شود، در کنار یک سنسور قرار دارد که با

گرم شدن این المان حساسیت لازم براي پاسخ گویی سنسور به محرك هاي محیطی فراهم می شود. براي کالیبره

کردن این دستگاه ابتدا مقدار ناچیزي از هر بو یا عطر دلخواه را به سیستم اعمال کرده و پاسخ آن را ثبت

م یکنند و پس از آن این پاسخ را به عنوان مرجعی براي قیاس در استفاده هاي بعدي به کار م ی برند. اصولا در

ساختمان این سیستم چند سنسور، به طور همزمان عمل می کنند و سپس پاسخ هاي دریافتی از آن ها به شبکه

عصبی ربات منتقل شده و تحلیل و پردازش لازم روي آن صورت می گیرد. نکته مهم درباره کار این سنسورها دراین است که آن ها نمی توانند یک بو یا عطر را به طور مطلق انداره بگیرند. بلکه با اندازه گیري اختلاف بین آن هابه تشخیص بو می پردازند .

(f سنسورهاي موقعیت مفاصل : رایج ترین نوع این سنسورها کدگشاها (Encoders) هستند که هم از

قدرت بالاي تبادل اطلاعات با کامپیوتر برخوردارند و هم اینکه ساده، دقیق، مورد اعتماد و نویز ناپذیرند. این

دسته انکدرها را به دو دسته می توان تقسیم کرد :

1)انکدرهايمطلق : در این کدگشا ها موقعیت به کد باینري یا کد خاکستري binary)bcd Codded Decible ) تبدیل می شود. این انکدرها به علت سنگینی و گران قیمت بودن و اینکه سیگنال هاي (

زیادي را براي ارسال اطلاعات نیاز دارند، کاربرد وسیعی ندارند. همانطور که می دانیم به کار گیري تعداد زیادي

سیگنال درصد خطاي کار را افزایش می دهد و این اصلا مطلوب نیست. پس از این انکدرها فقط در مواردي که

مطلق بودن مکان ها براي ما خیلی مهم است و مشکلی هم از احاظ بار فابل تحمل ربات متوجه ما نباشد،

استفاده می شود .

2) انکدرهاي افزاینده :این کدگشا ها داراي قطار پالس و یک پالس مرجع که براي کالیبره کردن بکار

می رود هستند، از روي شمارش قطارهاي پالس نسبت به نقطه مرجع به موقعیت مورد نظر دست می یابند. از

روي فرکانس (عرض پالس ها) م یتوان به سرعت چرخش و از روي محاسبه تغییرات فرکانس در واحد زمان

(تغییرات عرض پالس) به شتاب حرکت دورانی پی برد. حتی می توان جهت چرخش را نیز فهمید. فرض کنید

سیگنال هاي C و B و A سه سیگنالی باشند سیگنالی است که از کدگشا به کنترل کننده ارسال می شود B با یک چهارم پریود تاخیر نسبت به A که از روي اختلاف فاز بین این دو می توان به جهت چرخش پی برد

هوش مصنوعی و رباتیک

مطالب مشابه :

مقالات ترجمه شده هوش کسب و کاری (هوش تجاری)

عنوان مقاله: هوش تجاري و تصميمات کلان سازماني

هوش مصنوعی و رباتیک

مقالات مدیریتی

رويکردي به ساخت و پياده‌سازي سيستم هوش تجاري

هوش تجاري و داشبورد اطلاعات

عنوان مقاله: رويکردي به ساخت و پياده‌سازي سيستم هوش تجاري

مقاله مديريت بازاريابي

هوش تجاري و تصميمات كلان سازماني