سابقه استفاده از جنگ روانی نوین (الکترونیک)

این شیوه موثر نظامی اول بار در جنگ جهانی دوم به صورت موفقیت آمیز مورد استفاده قرار گرفت و دولتهای متفق از نتایج آن بهره های سرشاری بردند. پس از آن در سال ۱۹۵۰، ارتش آمریکا و کره شمالی در جنگ علیه یکدیگر از این عملیات استفاده کردند. برای نمونه در ماه اکتبر سال ۱۹۵۰ ژنرال مک آرتور با فرستادن پیامی برای کیم ایل سونگ از ایستگاه رادیویی سفارت آمریکا در سئول از وی خواست تا تسلیم شود. با افزایش دامنه جنگ بین امریکا و کره شمالی، آمریکا پیامهای تبلیغاتی خود را از ایستگاه های رادیویی مستقر روی کامیونهای سیار برای مردم و نظامیان کره می فرستاد. در آن زمان، این گونه ایستگاه ها نامه های مختلفی، مانند رادیو آواره، رادیو ستاره دنباله دار، رادیو سیار و… داشتند. پس از پایان جنگ کره و در سال ۱۹۵۵، ارتش آمریکا کتابچه راهنمایی را با نام «دستور العمل عملیات جنگ روانی» منتشر کرد که در آن از اهمیت تبلیغات رادیویی در پشتیبانی از عملیات نظامی بحث شده بود. به این ترتیب می توان به تاثیر این عملیات و استفاده گسترده از آن در جهان معاصر پی برد.

الف – جنگ ویتنام

جنگ ویتنام در دهه ۶۰ به منزله مرحله ای نگریسته می شود که در آن، رادیو و جنگ روانی کاملاً در یکدیگر ممزوج شدند. کندی، رئیس جمهوی وقت امریکا، این جنگ را جنگی نا متعارف یا جنگ چریکی می دانست. به همین دلیل از سیا خواست تا ببرای هدف قرار دادن ویتنام و کوبا سرمایه گذاری کند. شواهد تاریخی نشاندهنده این است که امریکا برای ایجاد هفت شبکه رادیویی در ویتنام جنوبی ۵/۱ میلیون دلار هزینه کرد، اما از آنجا که نتوانستند از این فرستنده های رادیویی برای فرستادن پیامهای آشکار به ویتنام شمالی استفاده کنند از آنجا به منزله ایستگاه های رادیویی سری و سیاه استفاده و ادعا کردند این رادیو در اختیار کمونیست ها قرار دارد.

طبق یک گزارش غیر رسمی در سال ۱۹۶۱ دولت امریکا دستور داده بود: «برای به ستوه آوردن کمونیست ها و حفظ روحیه ضد کمونیست ها و مردم کره جنوبی بر حجم این گونه سخن پراکیها بیفزایند.» در جنگ ویتنام، فرماندهی گروه مطالعات و مشاهدات ویتنام از مردم ویتنام جنوبی با سرمایه گذاری، اموزش و راهنمایی سیاسی پشتیبانی می کرد. بر اساس گزارشها، آمریکا در سال ۱۹۶۷ بودجهای ۷/۳ میلیون دلاری را به این امر اختصاص داد و ۱۵۰ نفر را (شامل افسران ویتنام وسیا) به کار گرفت تا در گوره مطالعات و مشاهدات ویتنام به تبلیغات سری بپردازند. بدین ترتیب، رادیوی سیا تحت نام رادیو هانوی تاسیس شد تا مردم به جای گوش دادن به رادیو هانوی ویتنام شمالی به این رادیو گوش دهند. رادیو هانوی از درون یک هواپیما برنامه پخش می کرد. بدین ترتیب، هم امکان حمله نظامیان ویتنام شمالی به ایستگاه رادیویی به صورت کامل از بین رفت و هم امکان فرستادن برنامه و پیام برای قسمت های مهم کشور ویتنام فراهم شد. تاسیس یک رادیوی دیگر، که روی تمام فرکانسها قابل دریافت بود نیز از دیگر اقدامات اشغالگران امریکایی در این کشور بود. ایستگاه رادیویی دیگر برای جلب توجه مخاطبان به برنامه های خود از نمایش استفاده می کرد؛ مثلاً یک روز ناگهان و به دروغ اعلام می کرد که نیروهای کمونیست برای تصرف رادیو به ایستگاه وارد شده اند و پس از چند روز سکوت با داستان پردازی زیبا و اغراق آمیزی درباره چگونگی تصرف ایستگاه توسط کمونیست ها و تسخیر مجدد آن میپرداخت.

گروه عملیات روانی امریکا برای تبلیغات علیه کمونیست ها نه تنها از ایستگاه ههای واقعی، بلکه از برنامه ها و تفسیر های رادیو کمونیست های ازاد نیز استفاده می کرد تا چنین وانمود کند که کنونیست ها از انسجام برخوردار نیستند و وحشی و بی فرهنگ هستند و پیروزی ارتش امریکا و ویتنام جنوبی باعث خوشبختی و برآورده شدن نیاز مردم خواهد شد. پس از عقب نشینی امریکایها از خاک ویتنام نیز رادیوی سری فعالیت خود را در ساگون ادامه داد.

ب – جنگ گرانادا (۱۹۸۳)

عملیات گرانادا در ماه اکتبر سال ۱۹۸۳ یکی دیگر از مداخله های بزرگ نظامی امریکا در جهان خارج است. در ابتدا سیا گزارشها و عکسهایی را در اختیار دولت آمریکا قرار داد که به موجب آن نشان داده می شد گروهی از شبه نظامیان کوبایی، پایگاهی هوایی را در جزیره گرانادا ایجاد، و فعالیتهای وسیعی را در آن منطقه آغاز کرده اند. گزارشهای سیا نشان می داد که جزایر همسایه گرانادا از اقدامات شبه نظامیان کوبایی و عوامل گرانادا ناراضی هستند. امریکاییان تنها با این بهانه به عملیات نظامی علیه گرانادا اقدام کردند. آنان هنگام اشغال گرانادا با هواپیمای تبلیغاتی موسوم به ای سی ۱۳۰، برنامه های رادیویی را پخش کردند. به علاوه اشغالگران برنامه های تلویزیونی ویژهای نیز تهیه و پخش کردند. هر چند یک میکروفن زنده درون استودیو وجود داشت و چنین القا می شد که برنامه به صورت زنده پخش می شد، برنامه ها بیشتر در ایستگاه های زمینی از سوی کارشناسان ارتش تهیه می شد.

به این ترتیب کارشناسان عملیات روانی آمریکا با به کارگیری روشهای جنگ روانی و تبلیغاتی به زودی توانستند امنیت را در گرانادا ایجاد کنند و منطقه را به زیر سلطه خود در آورند.

ج – جنگ اول خلیج فارس (۱۹۹۱-۱۹۹۰)

در جنگ خلیج فارس نیز استفاده از جنگ روانی کاملاً محسوس بود به گونه ای که هزار سرباز عراقی، خود را تسلیم نیروهای متجاور کردند. در این جنگ، هواپیمای حامل رادیو سری با پرواز در آسمان عراق، برنامه های صدای خلیج را برای سربازان عراقی پخش می کرد که پیامهایی با مضامین مختلف از جمله «برادری عربی، قدرت هوایی متحدان و عملیات طوفان صحرا» را ارسال میکرد. این ایستگاه نخست با همکاری کره و عربستان سعودی به پخش برنامه اقدام و برنامههای خود را از طریق دو شبکه رادیویی نیروهای امریکایی در عربستان پخش می کرد. پس از آن که کویت در ماه ژانویه ۱۹۹۱ از اشغال عراق خارج شد، نیروهای امریکا و متحدانش به کشورهای خود بازگشتند و ماموریت صدای خلیج نیز به پایان رسید.

د- سومالی (۱۹۹۲-۱۹۹۳)

سومالی کشوری است که در طول جنگ سرد به شوروی وابسته بود. با فروپاشی شوروی، سومالی گرفتار جنگهای داخلی شد. با وقوع جنگهای داخلی و تخریب کشور، سارمان ملل، ارسال و توزیع کمکهای بشردوستانه را به مردم سومالی آغاز کرد، اما توزیع کمکها به دلیل جنگ داخلی بدون استفاده از نیروی نظامی امکانپذیر نیست. به همین دلیل امریکا در ماه دسامبر

سال ۱۹۹۲ نیرویی نظامی را در قالب نیروهای حافظ صلح به آن کشور اعزام کرد. همزمان با ورود نیروهای نظامی به سومالی، یگان عملیات روانی ارتش امریکا به عملیات روانی رادیویی اقدام کرد. این رادیو به نام «رادیو امید» معروف شد. از انجا که چند کشور کمکهای بشر دوستانه به سومالی ارائه می کردند به همین سبب این ایستگاه رادیویی، خود را صدای گروه ضربت متحدان معرفی می کرد. بعد از مرحله دوم عملیات کمکرسانی به سومالی، رادیو امید تحت پوشش سازمان ملل در آمد و نام خود را به رادیو مانتا (رادیو امروز) تغییر داد. نیروهای عملیات روانی ایتالیا نیز برنامههای تبلیغاتی رادیو مانتا را تقویت می کردند. سرانجام این رادیو با بازگشت نیروهای سازمان ملل به کشورهایشان فعالیت خود را پایان داد.

هـ – بوسنی (۱۹۹۵)

نیروهای آمریکایی که به نیروهای حافظ صلح در بوسنی پیوسته بودند و به شکلگیری یک دولت مستقل کمک می کردند، همزمان با اقدامات نظامی، فعالیت تبلیغاتی خود را نیز آغاز کردند. در ماه فوریه سال ۱۹۹۶، سرویس سخن پراکنی ارتش ایستگاه های رادیویی خود را راهاندازی کرد. این ایستگاه پیش از آغاز فعالتی خود در توزلای بوسنی از سوی ای بی اس از نظر فن مورد آزمایش قرار گرفت. در آغاز، این ایستگاه از فضا برنامه پخش می کرد. سپس، ایستگاه رادیویی به توزلا منتقل شد و روی امواج اف.ام برنامه پخش کرد.

هدف ای بی اس بود که با تکیه بر پیامهای تهیه شده از سوی شبکه های رادیویی و تلویزیونی نیروهای امریکایی از نیروهای خود در آن کشور پشتیبلتی کند. در آغاز ای بی اس در پی عملیات روانی نبود. این کشور نیز پشتیبانی می کرد. البته هر چند مشخص نیست که ای بی اس در توزلا چه قدر توانسته است از عملیات روانی پشتیبانی کند آشکار است که نیروهای امریکایی در ویتنام به شکلهای مختلف از جمله چاپ کتابها، مانند کتابهای خنده دار (که به کودکان در مورد خطرهای مینهای زمینی هشدار می دهند) نیز به جنگ روانی می پرداختند. در سال آخر، حضور امریکا در بوسنی ایستگاهی رادیویی در این کشور تاسیس شد که روی امواج متوسط و افام برنامه پخش می کرد. اینها بخشی از برنامه های عملیات روانی آمریکاییها در بوسنی بود.

و- عراق (۱۹۹۸)

هر چند نیروهای امریکایی از ماه اکتبر سال ۱۹۹۷ با اقدامات روانی و نظامی از برنامه بازرسیهای سازمان ملل در عراق برای یافتن جنگ افزارهای کشتار جمعی حمایت میکردند، در ۱۱ فوریه سال ۱۹۹۸ عملیاتی به نام عملیات «تندر صحرا» درباره حضور نیروهای عملیات روانی آمریکا در عراق در دستور کار قرار گرفت. مطمئناً از سال ۱۹۹۱، عملیات روانی بخش مهمی از مداخله آمریکا در عراق را به خود اختصاص می داد. سازمان جاسوسی آمریکا نیز با تاسیس و راه اندازی ایستگاه های رادیوی سری، پیامهای نامحدودی را از طریق امواج هوایی برای عراق فرستاده بود. گروه عملیات ویژه ۱۹۳ ـ آر دی که در جنگ خلیج فارس (۱۹۹۱) و جنگ ۱۹۹۴ هائیتی برنامه تهیه و پخش میکرد، در سال ۱۹۹۸ هنوز به منطقه اعزام نشده بود، اما با افزایش خصومتها از نظر امریکاییان، اعزام آن گروه اجتناب ناپذیر بود.

اختصاصی psyop.ir

ویژگیهای عملیات روانی در عصر ارتباطات ـ اطلاعات

امروزه جنگیدن با اسفتاده از اصول و ابزاها و شیوه های جدید نبرد از قبیل جنگ اطلاعاتی، استعمار نو، اپارتاید اطلاعاتی، سیاستهای الکترونیکی و غیره در جهت اعمال قدرت ظاهراً خیرخواهانه و سالمتر ولی در عین حال با قدرت عمل و تخریب بیشتری صورت می گیرد. پل ویریلیو در این باره می گوید: «اینک دیگر جنگ بدون بازنمایی و تسلیحات پیشرفته، بدون تاثیرگذاری روانی معنا ندارد. سلاح به همان اندازه که از ویژگی ویارنگری برخوردار است با قوه ادراک نیز پیوند دارد.» در اینجا اشهر ویریلیو به استفاده از فناوریهای نوین ارتباطی و بهره گیری از آنها در عملیات روانی در کنار جنگ فیزیکی مطرح می شود. گفتنی است پیشرفت علم و تغییر ماهیت اطلاعات به حدی رسیده است که دقایقی پس از وقوع هر حادثه در نقطه ای از جهان، تنها به یاری اینترنت می توان از تمام جزئیات اخبار مطلع شد، اهمیت رسانه های نوین و تاثیر بسزایی که انواع آنها بویژه شبکه های خبری ماهواره ای و اینترنت در پیشبرد عملیات روانی توسط دولتها دارند به ویژگیهای جدید آنها بر میگردد.

در عصر ارتباطات و اطلاعات، رسانه های نوین، جغرافیای جنگ را گسترش داده اند. به بیان روشن تر، صحنه جنگ دیگر به میدانهای نزع و درگیری محدود نیست، بلکه مردمی که تصاویر زنده جریان نبرد را از گیرنده های خود دریافت می کنند به نوعی خود را در همان فضا احساس می کنند. رسانه ها می توانند تصاویر، اخبار، گزارشها و مصاحبههایی را گزینش و پخش کنند که افکار عمومی بین المللی را در سمت و سوی مورد نظر خود راهبری کنند و حتی نقشی به مراتب بیش از انچه تا کنون مطرح شده است، ایفا کنند. این بعد از اثر گذاری راسنه ها طی جنگهای خلیج فارس بهخوبی مشخص شد. تصرف کویت توسط عراق و سپس آزاد شدن آن نشان داد که یک دولت می تواند باقی بماند حتی اگر به طور فیزیکی توسط کشور دیگری اشغال شده باشد. اگر دولتی بتواند بر صفحه تلویزیون وجود داشته باشد میتواند به موجودیت و نقش آفرینی خود ادامه دهد.

سرزمین کویت اشغال شد، اما دولت آن همچنان در قلمرو رسانه ها باقی ماند. امیر کویت در مدت زمانی که کشورش به اشغال کشورش عراق در آمده بود، شرکت هیل ـ نولتون را با هزینهای معادل ۸/۱۰ میلیون دلار به خدمت گرفت. این شرکت، که انتقال پیامهای رژیم کویت را بر عهده داشت با هدف افزایش تنفر از صدام و ایجاد همدردی با قربانیان تجاوز عراق در یک عملیات روانی، برنامه هایی را در مورد سوء استفاده های جنسی سربازان عراقی از کودکان کویتی پخش کرد. این نوع برنامه ها در مقایسه صدام با هیتلر نقش موثری داشت.

از دیگر ویژگی های عملیات روانی جدید غربالگری، تحریف، دستکاری اطلاعات از سوی رسانه هاست. والتز معتقد است که در دنیای امروزی، اثر بخشی عملیات روانی رسانه ها بیش از هر چیز به غربالگری اطلاعات سرسام آوری منوط است که منابع خبری درباره گروه ها و اقوام و ملل آماج جمع آوری می کنند؛ به طور مثال غربالگری، تحریف . دستگاری اطلاعات از جمله ترفندهای روانی مرسومی است که در عملیات رسانه های امریکا علیه مارکوس در فیلیپین و نیز در عملیات آن کشور در هائیتی، پاناما، حمله هوایی به لیبی، عملیات توفان صحرا و حمله اخیر به عراق از آن بهره فراوان برندن. به تعبیر پترسون رسانه ها با دستگاری و تحریف، اطلاعات سفید را سیاه، زشت را زیبا، اشغالگری را آزادیبخشی، آزادیخواهی را تروریسم و… می نامند و شگفت اینکه افکار عمومی نیز ناهشیارانه مفتون این عملیات فریب آمیز روانی می شوند.

با توجه به نقش پر اهمیت فناوریهای ارتباطی ـ اطلاعاتی در عملیات روانی، اکنون دولتها با استفاده از این ابزار به شیوه های گوناگون، روحیه طرف مقابل را تضعیف می کنند. فرستادن پیام از طریق پست الگترونیکی برای ترغیب مقامات و نظامیان به تسلیم در مقابل پول، انتشار اخبار کذب مربوط به تسلیم شدن برخی رهبران و فرماندهان و… نمونه های از راهکارهایی است که دولتها از فناوریهای ارتباطی ـ اطلاعاتی در عملیات روانی مورد استفاده قرار می دهند. لازم به ذکر است که در تهاجم اخیر امکریا به عراق نیز از این شیوه استفاده شد. نقش فناوریهای ارتباطیـ اطلاعاتی جدید در عملیات روانی به گونه ای گسترش یافته است که صاحبنظران، اصطلاح جنگ رسانه ای را مورد استفاده قرار می دهند. در موقعیت فعلی استراتژیستهای نظامی در عملیات روانی به جنگ رسانه ای متوسل می شوند.

نتیجه گیری

فناوری های ارتباطی ـ اطلاعاتی جدید، مفهوم و شیوه های عملیات روانی را متحول، آن را وارد مرحله جدیدی کرد. که به جنگ اطلاعاتی یا جنگ رسانه ای موسوم شده است. اصولاً یکی از ارکان پیشبرد عملیات روانی در طول تاریخ ابزار و وسایل ارتباطی ـ اطلاعاتی بوده است به طوری که جنگ جهانی اول را جنگ روزنامه ای جنگ جهانی دوم را جنگ رادیویی، جنگ ویتنام را جنگ تلویزیونهای سیاه و سفید، جنگ دوم خلیج فارس را جنگ تلویزیون های ماهواره ای و جنگ سوم خلیج فارس را جنگ رسانه های مدرن نامیده اند. در این روند، مرحله به مرحله ساز و کارهای عملیات روانی پیچیده تر و با گستره وسیعتری دنبال می شود در عصر اطلاعات و ارتباطات نیز این مسئله با جهشی قابل ملاحظه در استفاده از فناوری های ارتباطی اطلاعاتی در عملیات روانی پیگیری می شود چرا که فناوری های ارتباطی ـ اطلاعاتی جدید موجب افزایش کارایی و کار آمدی عملیات روانی در پیگیری اهداف و مقاصد کشور ما شده است اکنون با استنتاج از مطالب یاد شده، نکات زیر در جمع بندی حائز اهمیت است:

فناوری های ارتباطی ـ اطلاعاتی جدید، سبب پیچیدگی عملیات رواین شده است بنابراین درک مقابله با سازو کارهای آن هشیاری زیادی را می طلبد.
عملیات روانی در عصر حاضر با توجه به ویژگیهای وسایل ارتباطی ـ اطلاعاتی جدید (سرعت قابلیت پخش گسترده جهانی ،ارزان بودن و در دسترس بودن) دیگر به زمان وقوع جنگ منحصر نیست ؛ بلکه عملیات روانی در زمان صلح نیز فعال است .

به طور خلاصه می توان گفت که عملیات روانی یکی از ابعاد اساسی از مجموعه فعالیت های سیاسی، نظامی، اقتصادی و ایدلوژیک است که از سوی دولت ها برای تامین و دستیابی به اهداف امنیت ملی صورت می گیرد. امروز ماموریت گسترش و اجرای عملیات روانی از سوی ارتش های جهان با بخش امور غیر نظامی این ارتش در هم آمیخته است و از طریق فرماندهی عملیات روانی صورت می گیرد.

منابع

۱ – WWW. Commodreams نویسنده: فلوید مک کی منبع: ماهنامه سیاحت غرب، شماره ۴۸

۲ – رسانهها و ثبات سیاسی، مجموعه مقالات، پژوهشکده مطالعات راهبردی۱۳۸۱

۳ – رحت الله صادقی، جدال رسانهای (بررسی یک پرونده) سازمان انتشارات گفتمان، ۱۳۷۹

۴ – www.Geocities.com/shmtsb

5 – اتوسن جنگ نرم ۲ (ویژه جنگ رسانهای) انتشارات بینالمللی ابرار معاصر تهران ۱۳۸۳

۶ – دکتر محمود یزادان فام، عملیات روانی در نسل چهارم جنگهای مدرن

۷ – نیک گراس ۲۰۰ مروری بر استفاده آمریکا زا رادیو سری در عملیات روانی (ترجمه محمد حسین الیاسی) فصلنامه عملیات روانی، شماره اول صص ۱۲۴-۱۲۵

۸ – الیاس، محمد حسین ۱۳۸۲ فرآیند تخریب روحیه ارتش عراق توسط آمریکا: فصلنامه سیاست دفاعی. سال یازدهم شماره ۴۲٫ صص ۹-۳۶

۹ – الیاس، محمد حسین ۱۳۸۲ عملیات روانی رسانه ای برای کنترل اذهان فصلنامه پژوهش و سنجش، شماره

۳۴ صص ۲۵۰-۲۳۷٫

۱۰ – کیا علی اصغر ۱۳۸۲ جنگ، تروریسم و رسانه: با تاکید بر نقش رسانه در جنگ امریکا و عراق فصلنامه پژوهش و سنجش شماره ۳۴ صص ۷۱-۹۰

۱۱ – مسعودی امید ۱۳۸۲ روشهای جدید خبری در جنگ دوم خلیج فارس فصلنامه پژوهش و سنجش شماره ۳۴ صص ۱۲۳-۱۴۴

۱۲ – سلطانی فر محمد، ۱۳۸۲، عصر اطلاعت بستر جنگی همه جانبه فصلنامه پژوهش و سنجش شماره ۳۴

صص ۱۵۷-۱۶۴

۱۳ – اصول و مبانی عملیات روانی، دکتر حسین حسینی

سابقه استفاده از جنگ روانی نوین (الکترونیک)

ویژگیهای عملیات روانی در عصر ارتباطات ـ اطلاعات

نتیجه گیری

مطالب مشابه :

سابقه استفاده از جنگ روانی نوین (الکترونیک)

خبرنگار که باشی، پاسدار می‌شوی! نوشته : اسماعیل اسدی دارستانی

عملیات روانی در جنگ های نوین حال و آینده

عملیات روانی در جنگ های نوین حال و آینده