مقاله - درباره رحمدل

در تاریخ همه ی اقوام و ملل جهان چهره‌های وجود دارند که زندگی و مرگ آنان با دیگران متفاوت است این شخصیّت ها برای احیا و ابقای ارزش های انسانی حتّی از دادن جان خود دریغ نداشته اند. انبیاء و اولیای الهی و قهرمانان ملّی در هر جامعه از این گروهند. تجلّی شاعرانه ی افکار و اندیشه های این گروه در شعر شعرای کلاسیک و نو به خوبی مشهود است. اسوه های پایداری در شعر رحمدل را می توان به دو گروه تقسیم کرد :

الف . اسوه های مذهبی ب . اسوه های ملّی

1.اسوه‌های مذهبی

الف. پیامبر اکرم (ص) : « لقد کانَ لَکُم فی رسول الله اُسوةٌ حسنةٌ لِمَن کانَ یَرجُوا الله والیومَ الآخِرَ و ذَکَرَ الله کثیراً» (احزاب / 21)البته شما را در اقتدای به رسول خدا چه در صبر و مقاومت با دشمن و چه دیگر از اوصاف و افعال نیکو خیر و سعادت بسیار است برای آن کس که به ثواب و روز قیامت امیدوار باشد و یاد خدا بسیار کند.

حضرت محّمد (ص) یکی از شاخص ترین چهره هایی است که پارسی گویان در سروده های خود از گذشته تاکنون ، از وی بهره برده اند. رحمدل نیز به سبب داشتن اعتقاد عمیق مذهبی همچون گویندگان سلف از نام و شخصیّت حضرت محمّد (ص) به تناسب و فراخور موضوع و در قالب طرحی نودرجای جای اشعار خود استفاده کرده است. وی در شعر «طرحی به استواری آزادی» این گونه پیامبر اکرم (ص) را توصیف می کند:

چابکسوار گُرد رهایی

با نیزه‌ی فلق

راهی به قلب تیره شب بگشود

تا کاروان صبح و سپیده

با خیل نور خیمه زند در بسیط روز

میلاد شب شکاف محمّد- میلاد آفتاب-

بر انجماد خشم شرف تابید

(از زمزمه تا فریاد ، ص 20)

همان طور که از ظاهر شعر برمی‌آید ، شعر در مورد بزرگترین اسوه ی مقاومت و پایداری مسلمانان جهان ، پیامبر اکرم (ص) است. وی در این سروده‌ی نو ، از واژه‌های ساده‌ای بهره جُسته امّا درعین حال ترکیبات بدیع و زیبایی درآن به چشم می‌خورد. «چابکسوارگُرد رهایی» استعاره ی مصرحه از پیامبر اکرم (ص) است. در این ترکیب پیامبر (ص) به چابکسواری تیز رو تشبیه گشته که برای رهایی وآزادی برانگیخته شده است. «نیزه‌ی فلق» نیز ترکیب بدیعی است دراین ترکیب ، اراده‌ی استوار پیامبر (ص) برای مبارزه با ظلم و ستم حاکم بر فضای آن روز عربستان ، به فلق تشبیه شده زیرا فلق نیز بر تیرگی و ظلمت شب ، چیره می‌شود و با خود صبح زیبا و روشن را به ارمغان می‌آورد . «کاروان صبح وسپیده» استعاره از پیروان اسلام است که قرار است با «خیل نور» (استعاره از معنویّت و عرفان الهی) در فضای ظلمانی عربستان ، با ظلم و جور بجنگند و روشنی و عدالت را به جامعه هدیه کنند . «انجماد خشم شرف» ترکیب جدیدی است که شاعر اشرافیت و تکبّر ناشی از آن را به یخی مانند نموده که با گرمای آفتاب وجود پیامبر (ص) آب می‌شود. محتوی این شعر ، امیدواری به آینده‌ای روشن را ترسیم می‌کند ، امید به آینده‌ای که حق بر باطل چیره خواهد شد و زمین از آن وارثان حقیقی آن خواهد بود.

ب. امام حسین (ع) و یاران او

حوادث کربلا همواره مورد توجه گویندگان و نویسندگان بوده است به گونه ای که در ادب فارسی اشعاری پدید آمده اند که از آنها می توان با نام «شعر عاشورایی» یاد کرد. شاعران در این اشعار آزادگی و عزّت امام حسین (ع) را ستوده و بر مظلومیت او نوحه سرایی کرده اند. «واقعه ی عاشورای حسینی ، مهم‌ترین اثری بود که در دگرگونی ادب و شعر فارسی و عربی از خود باقی گذاشت که می‌توان آن را مبدأ رستاخیزی در ادبیات درخشان ایران دانست ، شرح و جزئیات این ایستادگی در راه حقیقت که انسان را بالاتر از فرشتگان و نزدیک‌تر به روح وحدانیّت الهی قرار می‌دهد ، نه تنها در صد کتاب و مقتل بیان شده ، بلکه در زنده‌ترین و جاودانه‌ترین اشعار فارسی ما درآمده...» (امیری خراسانی ، 1387 ، ص 102) قیام امام حسین (ع) علیه ظلم و جور خلافت اموی ، اولین و مهم‌ترین حرکت جمعی در جهت مبارزه با استبداد بود و این قیام سرمشقی شد برای تمامی آزاد مردان و آزاد زنان تاریخ.

رحمدل سالار شهیدان حسین‌بن‌علی (ع) را چنین می‌ستاید :

خـاک تـــو شـفاست یـا ابــاعـبدا... داروی بـلاست یـا اباعـبدا...

بر ساحل دجله عاشقان حجله زدند عباس کجاست؟ یا اباعبدا...

(ما ایستاده‌ایم ، ص 77)

در این شعر خاک مرقد اباعبدا... (ع) به دارو تشبیه شده ، دارویی که شفای جان‌ها در آن نهفته است. در بیت دوّم «عاشقان» صفت جانشین اسم و استعاره از یاران امام حسین(ع) در واقعه‌ی کربلاست که برای برگشت حضرت عباس (ع) به خیمه‌ها لحظه شماری می‌کنند و پیوسته از اباعبدا... (ع) سراغ او را می‌گیرند . تکرار ردیف «یا اباعبدا...» در این شعر ، خواننده را به فضای کربلا می برد و با مخاطب قرار دادن اباعبدا... (ع) ، خواننده احساس می‌کند که یکی از افراد حاضر در صحنه‌ی کربلاست. شعر با وجود این که به زبان ساده سروده شده امّا لبریز از عشق و عاطفه نسبت به امام حسین (ع) است.شاعر با استفاده از «وزن مفعول مفاعیل مفاعیل فعول »و واژه گزینی درست وبهره گیری از تلمیح توانسته است حزن واندوه درونی خود را در کلام متجلی سازد . در سروده دیگری از علمدار دشت کربلا ، حضرت ابوالفضل‌العباس (ع) یاد می شود که شاعر این چنین به ستایش آن حضرت پرداخته است :

آغشته به خون ، سپیده دم شــد ای وای یک لاله ز باغ عشق کم شد ای وای

بـر مصحف خون ، رسول تاریخ نوشت اسطوره ی و القلم ، قـلم شد ای وای

(از زمزمه تا فریاد ، ص 43)

در این شعر ، حضرت ابوالفضل‌العباس (ع) به سپیده دم تشبیه شده که وجه شبه این تشبیه ، آغشته شدن به رنگ سرخ است زیرا آسمان قبل از رسیدن به زمان صبح صادق، سرخ رنگ است و شهید نیز آغشته به سرخی خون خود است ، در مصرع دوم ، خاندان امام حسین(ع) به «باغ گل» تشبیه شده‌اند که «یک لاله» از این باغ چیده شده است. در بیت دوّم «رسول تاریخ» اضافه ی تشبیهی است که در آن تاریخ به پیام‌آوری تشبیه شده که وظیفه ی ابلاغ پیام دارد ، شاعر با تشبیه تاریخ به رسول اظهار می‌دارد که این رسول بر «مصحف خون» نوشت که دستان «اسطوره‌ی و القلم» را قلم کردند. «لاله» در بیت اول و «اسطوره والقلم» در بیت دوّم استعاره از حضرت عباس (ع) و «مصحف خون» استعاره از شهادت است. شاعر در این شعر با بهره جستن از تشبیه و استعاره و استفاده از آرایه ی مراعات‌النظیر بین واژه‌های «لاله» و «باغ» و «مصحف» و «قلم» بر زیبایی شعر افزوده است همچنین با کنایه ی «قلم شد» بسیار دقیق و هنرمندانه بریده شدن دستان حضرت ابوالفضل (ع) را یادآور می شود. اوج اندوه شاعر از شهادت حضرت ابوالفضل (ع) در ردیف «ای وای» کاملا آشکار است.

ج. مهدی موعود (عج)

منشأ ادبیات پایداری ،عاشورا و غایت آن ، پیوند با قیام مهدی موعود (عج) است. انتظار موعود، انتظار مقدسی است که همه ی ما به آن توصیه شده‌ایم و برای فراهم آوردن زمینه‌های ظهور باید در صدد تأمین مقدّمات آن باشیم.

«مهدی موعود (عج) مأموریت دارد تمام اصول تعلیمات اسلام را در جهان پیاده کند و اصول عدالت و داد و حق و حقیقت را در میان همه ی افراد بشر ، بسط و گسترش دهد.» (مکارم شیرازی، 1354 ، ص 161)

رحمدل در شعر «مراد و مقصد» در این خصوص چنین می‌سراید :

چشم و دل مــا ، دیــار مهدی ما عاشق بی‌قرار مهدی

سرلوحه‌ی فصل خاطر ماست آیینه‌ ی انتظار مــهدی

(ما ایستاده‌ایم ، ص 43)

در سروده ی فوق، استفاده ی بجا و درست از وزن« مفعول مفاعلن فعولن» نشاط و طرب درونی شاعر را نسبت به ظهور امام عصر (عج) نشان می دهد . شاعر چشم و دل منتظران آن حضرت را به مثابه‌ی موطن آن حضرت می‌داند و با این تشبیه زیبا، باور به فرهنگ مهدویّت را جزء اصول لاینفک مذهب می‌داند . در بیت بعدی تصریح می‌کند که انتظار مهدی موعود (عج) (با وجه شبه پاکی و شفافیت) به «آئینه» مانند شده است. انتظار ظهور «فصل مقدماتی» و «فاتحه الکتاب» ذهن است. شاعر با این تشبیهات متذکّر می‌شود که یاد مهدی (عج) همیشه و در هر مکان و بیش از هر چیز دیگری در ذهن منتظران اوست.

«در حالات امام عصر (ع) و شرایط ظهور آن حضرت در روایات متعدد آمده است :

یَملا الله بهِ الارض قِسطاً وَعدلاً کَما مُلِئت ظُلمَاً و جَورا یعنی خداوند به وسیله‌ی امام عصر (عج) عالم را پر از عدل و داد می‌کند همچنانکه پر از ظلم و جور شده است.» (فلسفی ، 1379 ، ص 40)

شاعر در شعر دیگری با عنوان «سرود فلق» اوج تأسف و تأثر خود را به خاطر ظلم و جور حاکم بر دنیا چنین بیان می‌دارد :

فـــریـاد اســتغـاثــه‌ی مــهدی بیـا شـــنو کز ره رسیده‌اند شـهیدان کـوی صبح

در شــعله ی ریز حادثه ، خیل سـتارگان مردند تـا کـه زنـده شود آبروی صبح

دل‌ها ز فرط هجمه‌‌ ی اندوه شب گرفت کی می‌رسد سوار مظفر ز سوی صبح

(ما ایستاده‌ایم ، ص 51)

شعر بر وزن مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن سروده شده است.در بیت اول«کوی صبح» استعاره از راه اسلام است که شهدا ، جان گرانمایه‌ی خود را در این راه نثار نمودند. در بیت دوّم ، تشبیه «حادثه» به «شعله» با وجه شبه ویرانی و سوزندگی از تشبیهات بسیار بدیعی است که به خوبی جلوه گر است. «ستارگان» نیز استعاره است از شهدای اسلام. در بیت سوم ، «شب» استعاره از ظلم و جور حاکم و «سوار مظفّر» استعاره از مهدی موعود (عج) است. شاعر در این شعر اشتیاق خود را درآرزوی ظهور هر چه سریعتر حضرت ابراز داشته است.

2. اُسـوه‌هـای مـلّی

الف. میرزا کوچک خان

شاید کمتر ایرانی باشد که با نام میرزاکوچک خان و نحوه‌ی قیام او علیه استعمار و استبداد داخلی آشنا نباشد. قیام میرزاکوچک خان از جمله قیام‌هایی بود که با اندیشه‌ی اسلامی و ضدّ استعماری شکل گرفت. جنگلی‌ها اهداف خود را از این قیام اخراج نیروهای بیگانه ، رفع بی‌عدالتی ، مبارزه با خودکامگی و استبداد و برقراری دولت مردمی ، اعلام‌کردند. میرزا شخصیّتی بود که پس از مبارزه و مقاومت بسیار در برابر نیروهای مستبد داخلی و خارجی به ننگ تسلیم شدن ، تن نداد و برای حفظ آرمان‌های مذهبی- ملّی جان خود را فدا نمود.

میرزا به تاریخ 11آذرماه سال 1300 هجری شمسی در حالی که قصد داشت از کوه‌های خلخال عبور کرده و به حامیان خود بپیوندد در این کوه‌ها دچار بوران و طوفان گردید و سرانجام زیر ضربات خرد کننده ی سرما و برف جان به جان آفرین تسلیم کرد. رحمدل در قسمتی از شعر «سپیدار صدا» از او چنین یاد می‌کند :

تــو دم سـبز بهــاری میــرزا ! خوشه‌ی رنج بجاری مـیرزا !

خون خورشید در اندام نسیم هست با یاد تو جاری میرزا !

(ما ایستاده‌ایم ، ص 18)

در مصرع اول «میرزاکوچک‌خان» به «دم سبز بهار» که با وزش خود جان‌ها را زنده و سبز می‌کند، تشبیه شده است. خوشه ی برنج نماد رنج شالیکار گیلانی ومحصول استقامت وی است واز اینرو برای وی ارزشمند می باشد . ازآنجاکه میرزا نیز زاده رنج و نماد درد کشیدگی و استقامت مردم بوده شاعر وی را به «خوشه رنج بجار»مانند نموده است .میرزا سعی دارد معارف الهی را که به «خون خورشید» تشبیه شده در جان پیروان مکاتب الهی (اندام نسیم) جاری سازد. نکته‌ای که در این شعر جلوه گراست ، استفاده از مراعات‌النظیر بین واژه‌های «خوشه» ، «سبز» ، «بهار» ، «نسیم» و «خورشید» است که بر طراوت شعر افزوده است ، ترکیب «خون خورشید» و «اندام نسیم» نیز ترکیبات استعار ی جدیدی هستند که در این شعر خوش نشسته‌اند. تکرار ردیف «میرزا» و واج آرایی در حرف «ز» و «ج» و استفاده از وزن خوش آهنگ« فاعلاتن فعلاتن فعلن »و انتخاب دقیق قافیه ها ،موسیقی زیبایی به شعر بخشیده است رحمدل در این چارپاره ی زیبا قافیه را در مصرع اول ، دوّم و چهارم رعایت می کند و با شروع پاره ی جدید قافیه ی تازه ای بر می گزیند که این از خصوصیات قالب ادبی چار پاره است. به کارگیری انواع موسیقی شعر اعم از بیرونی و درورنی و کناری و استفاده از تشبیهات محسوس چنان به شعر جان بخشیده که هر خواننده به ویژه گیلانی را به وجد می آورد.

ب. امام خمینی (ره)

«بی تردیداگربه شعرانقلاب اسلامی ،به گونه ی باغستانی سرسبزبادرختان تناور،لاله های سرخ وآتشین وجویبارهای زمزمه گر بنگریم ،سه درخت سر به فلک کشیده از لحاظ موضوع سخن ،درآن توجه مان را بیشتر جلب خواهد کرد:امام،شهدا وجنگ سه درخت تناور باغستان شاعران مسلمانند وشاعران به این سه درخت تناور سر به فلک کشیده ،بیش از دیگر مضامین سرسبز این باغ پرداخته اند .» (حسینی ،1362،صص 157-159)

امام خمینی (ره) بزرگ مردی است که تاریخ مدیون فداکاری و ایستادگی او در برابر استکبار و استبداد طاغوت است. دل بستگی شاعر به انقلاب و امام(ره)، موجب سرایش رباعی و دو بیتی های زیبایی گشته است.

اشعار رحمدل در مورد امام (ره) در سه حوزه قابل بررسی است : ورود امام ، ستایش امام و رحلت امام. وی در مورد ورود امام (ره) به میهن اسلامی چنین می‌سراید :

از اوج بـروج حــق ، ســردار قـیـام آمــد بر شـوق سـماع جـان ، انـوار امـام آمد

طاغوت ، نگونسر شد ، با خاک برابر شد شمشیر ا نـاالحق ، چون بیرون ز نـیام آمد

(از زمزمه تا فریاد ، ص 24)

شعر بروزن« مفعول مفاعیل مفعول مفاعیل »سروده شده است . ترکیبات «بروج حق» ، «سردار قیام» ، «سماع جان» ، «شمشیر اناالحق» از ترکیبات زیبای این شعر است. تکرار حرف «ج» در کلمات «اوج» ، «بروج» و «جان» واج آرایی ایجاد کرده و به موسیقی شعر افزوده است . «انالحق» در بیت دوّم تلمیحی است به داستان بر دار رفتن حسین‌بن‌منصور حلّاج که نماد سرخ شهادت است به مکافات گفتن «انالحق».

رحمدل در قسمتی دیگر درباره ی امام می سراید :

گل بـشـکـفـد از کــلام مـستت ای دوست یک قافله قلب ، پای بستت ای دوست

صبح است و بـلال نور ، مشـغول وضوست در جاری برکه‌های دستت ای دوست

(از زمزمه تا فریاد ، ص 46)

شعر بر وزن« مفعول مفاعیل مفاعیل فعول» سروده شده است. شاعر معتقد است که کلام امام (ره) چون باران بهاری احیاگر است و موجب شکوفایی جان‌های مخاطبان می‌شود، مخاطبانی که قلب‌هایشان در گرو عشق امام (ره) است. شاعر در بیت دوّم با بهره‌گیری از صنعت تشخیص نور معنویت را به «بلال» تشبیه نموده که در برکه‌ی دست امام (ره) مشغول وضو گرفتن است و با بیان این مطلب ، به ستایش جنبه‌های معنوی و روحانی شخصیت امام (ره) می‌پردازد. تناسب بین واژه‌های «صبح» ، «نور» ، «وضو» ، «برکه» و «دست »آرایه ی مراعات النظیر و تکرار حرف «ق» ، «س» و «ت» نغمه حروف یا واج آرایی راسبب شده است.

شاعر در شعر «آن شب نماز پیر به رمز و اشاره بود» درباره ی وفات امام در نیمه شب سیزدهم خرداد سال 1368 اینگونه مرثیه سرایی می کند:

دریای شب ، کرانه ی «اَمَّن یجیب» گشت لبها پـر از تـرانه ی «اَمَّـن یـجـیـب» گـشت

بر گونه ها کرشــمه ی امواج اشک بــود گلدسته های عــاطفه مــعراج اشـک بــود

امّــا دعــــا رونــد قــضا را عـوض نـکـرد تقدیر سـر به مـهر خــدا را عـوض نـکـرد

آن راز سـر به مـهر فلک بی جـواب رفت شب زنده دار پیر جماران به خواب رفـت

(از زمزمه تا فریاد ، ص 48)

بیت اوّل این شعر (اَمَّن یجیب) ، اشاره دارد به آیه ی 62 از سوره ی مبارکه ی نمل «امن یجیب مضطر اذا دعاه و یکشف السّو.» «مناجات با خدای سبحان و راز و نیاز با او کاری پسندیده و لازم است . دعا به درگاه او و درخواست حل مشکلات خصوصاً هنگام درماندگی ، برای همگان ضروری است لذا مسلمانان به خاطر تناسب محتوای این آیه ، تبرّکاً آن را در هنگام ضرورت می خوانند. «(قرائتی ، 1387 ، ص 443) شعر در بحر مضارع (مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن) سروده شده است. شاعر با تشبیه «شب» به «دریا» و تشبیه «دعا» به «کرانه ی این دریا» و تشبیه «اشک» به «امواج دریا» ، مراعات النظیر به کار برده ترکیبات «گلدسته های عاطفه» و «معراج اشک» ، ترکیب های ستعاری هستند نیز مراعات النظیر وتناسب موجود در مورد واژه های «گلدسته» ، «معراج» ،« قضا» ، «دعا» و «تقدیر» به معنویت این شعر افزوده است. شاعر امام (ره) را راز سر به مهر الهی می داند که کسی هنوز نتوانسته است پی به اعماق این راز ببرد.

ج. شهید بهشتی و 72 تن از یاران وی

واقعه ی هفتم تیر ماه 1360 هجری شمسی و شهادت مظلومانه ی دکتر بهشتی و 72 تن از یاران انقلاب در دفتر حزب جمهوری اسلامی ، واقعه ی دردناکی است که هرگز از اذهان مردم مسلمان و غیور ایران پاک نمی شود. حادثه ی هفتم تیردر آئینه ی شعر رحمدل چنین بیان شده است :

چنگال شیطان ، چون ز کین آتش فکن شد آنک بهشتی پاره تن ، خونین کفن شـد

بـازوی نـستـوهـش بــریـده از بــدن شــد دل ها اقــامتـگاه هـفتاد و دو تــن شــد

(ما ایستاده ایم ، ص 41)

در شعر فوق ، منافق کوردلی که موجب انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی شده به شیطان تشبیه شده است. شاعر معتقد است با وجود این که جسم بهشتی و یاران وی در اثر این انفجار تکه تکه و متلاشی شد ولی یاد این شهدا همیشه در دل ها و اذهان مردم جای دارد و هرگز فراموش نخواهند شد. شاعر با بهره گیری از هنر ایجاز واقعه ی مذکور را با زبانی ساده در این شعر گنجانده است. شعردربحررجز(مستفعلن مستفعلن مستفعلن فع )سروده شده است ،وزن شعر با تم اصلی آن کاملاً تناسب دارد و غم و اندوه درونی شاعر به خوبی نمایان است.

د. شهیدان رجایی و باهنر

در هشتم شهریور ماه 1360 هجری شمسی دشمنان ملّت ضایعه ی دردناک دیگری را بر مردم صبور وارد کردند که این حادثه ی هولناک موجب شهادت دو یار دیرین انقلاب ، شهیدان رجایی و باهنر را فراهم آورد. رحمدل در شعر «در بستر تابوت نهادند دو یاقوت» شهادت این دو شهید عزیز را چنین شرح می دهد :

می سوخت چو یک دسته ی گُل ، با هنر مـا می ریخـت شــرنگی ز شـرر ، بـر جـگـر مـــا

دلخون شد از این واقعه خـورشــید جـمـاران فــریـاد گــر ا مّــت پیــکـار گــر مـــا

آن روز ، رجـــایی وزش نور خـــدا گـشـت در زمـزم خون ، زمزمه ی صـدق وصفا گـشت

آن قوت جان ، اُسوه ی اخلاص و صداقـت پـــروانــه شـــد و در ره مـعـبـود فــنا گــشت

(ما ایستاده ایم ، ص 55)

نکته مهم شعر این است که شعر در بحر هزج سروده شده که این بحر معمولاً برای بیان موضوعات فرح بخش به کار می رود، مهارت شاعر در استفاده از این وزن برای بیان موضوعی مرثیه گونه سبب شده که هیچ طرب و شادی از این وزن ایجاد نشود. عمق اندوه و تاثّر شاعر از شهادت این دو مبارز در واژه واژه ي شعر مشهود است . شاعر به دوراز هرگونه تكلّف و تصّنع ، غم نامه هاي منظوم خود را در سوگ اين عزيزان سر مي دهد. استفاده از واژه ي «خون» بابسامد بالا (خونين كفن،دلخون و زمزم خون) نشانه ی شهادت ودلخون بودن شاعرازاين وقايع تأسفبار است. در شعر فوق شهيد باهنر به «يك دسته ي گل» و شهيد رجايي به «وزش نور خدا» و «زمزمه ي صدق و صفا» تشبیه شده است ، «خورشید جماران» در بیت دوّم استعاره ی مصرحه از امام خمینی (ره) و قوت جان ، و« اسوه ی اخلاص و صداقت »استعاره از شهید رجایی است.«پروانه شدن» مجازاً به مفهوم «نیست و نابود شدن» است.«زمزم خون» اضافه ی تشبیهی است و نغمه ی حروف «ز» ، «ش» و «ص» موسیقی شعر را چندین برابر کرده است.

ر. روحانيان

بي شك ، نقش بيدارگري روحانيون و ايجاد روحيّه ي مقاومت و پايداري در ملّت بر كسي پوشيده نيست. آيت الله مُدرّس ، آيت الله كاشاني ، آيت الله ميرزاي شيرازي و امام خميني (ره) از جمله روحانيان مبارزند كه هر يك در برهه اي از زمان ، نقش مؤثري در احيای ارزش هاي اسلامي و انساني ايفاء نموده اند.

رحمدل در شعري تحت عنوان «روحاني اي شكوه شهادت !» درباره ي روحانيان چنين مي گويد:

در ريزش مداوم بيداد

انگيزه ي مقاومت سُرخت

تمثيل صبر و جلوه ي ايمان است

بر سطر سطر باور زندان ها

تصوير استقامت تو تكرار مي شود

اي زاده ي شكنجه و شلّاق

در كنج دنج رنج!

شعربلندعاطفه وايثار

در حيطه ي تخّيل باران !

روحاني اي شكوه شهادت!

(ما ايستاده ايم ، ص 44)

در شعر بالا ، روحانيان مبارزي ستوده مي شوند كه در طول دوران ستم شاهي در زندان هاي مخوف و تاريك ، صبر و استقامت پيشه نمودند و شكنجه ها و شلّاق ها را تحّمل نمودند ولي هرگز حاضر نشدند از اهداف متعالي خود دست بردارند.

در شعر ، ظلم و بيداد حاكم بر جامعه چون باران سيل آسایی دانسته شده كه پیوسته در حال باريدن است و با بارش مداوم خود همه چيز را نابود و تخريب مي كند.

رحمدل در سروده های خود به موسیقی کلام توجه خاصی دارد ، در بند «اي زاده ي شكنجه و شلّاق در کنج دنج رنج» شاعر با تكرار حرف«ج» واج آرايي ايجاد كرده و نه تنها بر موسيقي دروني شعر افزوده بلكه تكرار پشت سر هم آن ضمن تناسب با تکرار قطرات باران ، يادآور تازيانه هايي است كه در زندان هاي مخوف ستم شاهي بر پيكر مبارزان فرود مي آمد همچنين با مخاطب قرار گرفتن روحاني ، خواننده روحاني مؤمن ، شجاع و ايثارگري را پيش روي خود مي بيند كه با سر و جسمي زخمي و خونين ، به ايستادگي و مقاومت خود عليه استعمار و استبداد داخلي ، صبورانه ادامه ميدهد.شاعر ، شهادت طلبي روحانيان را ناشي از خدا باوري وايمان بالاي آنها مي داند و معتقد است روحاني مملو از عاطفه و ايثار است و در راه اعتلاي ارزش هاي اسلامي شهادت را به جان مي خرد.

ز. شهدا و خانواده هاي آنان

از ديگر اسوه هاي مقاومت و پايداري ، سرداران و رزمندگان شهيدند. «ذكر نام و ياد شهيدان كربلاي ايران ، از بيشترين بسامد در شعر دفاع مقدس برخوردار است.» (فروتن پي ، 1382 ، ص 51) همان طور كه اشاره شد ، عاشورا منشأ ادب پايداري ، مقاومت ، حماسه و جانبازي است . رحمدل به شهدای دفاع مقدس از دريچه ي كربلا چنين مي نگرد :

باز از جبهه ي حق ،‌ نعش شهيد آوردنـد ورقــي پــاره ز قـــرآن مـجـيد آوردنـد

چـاوشان حــرم از عـلقمه ي خـوزسـتان جسم بي دست ابوالفضل رشيد آوردند

(ما ايستاده ايم ، ص 25)

شعر بروزن« فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن» سروده شده است .در اين سروده ی تشبیه شهید به ورقی از قرآن مجید تشبیه نو و بدیعی است که ساخته ی ذهن خلاّق رحمدل است این تصویر پردازی و ایماژ قوی ، قداست معنوی شهید را به خوبی نشان می دهد. شاعر در بيت دوم با تشبيه خوزستان به دشت كربلا و تصّور جريان داشتن رود علقمه (كه شعبه اي از رود فرات است) در خوزستان، اوج مهارت و تخّيل خود را در يكسان سازي كربلاي ايران و كربلاي عراق به كار برده است. وی در مصرع چهارم اين شعر ،‌ به توصيف نعش شهيدي كه به سان حضرت عباس (ع) در پيكار با خصم ، دستان خود را ايثار كرده است ، مي پردازد.

گویی شاعر در اين شعر ،‌ صحنه ي كربلا را باز سازي كرده است وی مخاطب خود را با رزمنده اي روبرو می کند كه مانند حضرت ابوالفضل العباس (ع) براي آوردن آب براي اهل خيام ابا عبدالله (ع) ، به سمت رود فرات مي رود امّا سرانجام بي دست و با مشك سوراخ و با بدني پر از نيزه بر مي گردد .در تعبير ورقي پاره زقرآن نيز اين تشابه بين پارگي و سوراخ سوراخ بودن بدن شهيد بر اثر تيرهاي دشمن و بدن چاك چاك حضرت عباس (ع) به خوبي مشهود است.

صبر و مقاومت و ايستادگي اقوام و نزديكان شهدا بر كسي پوشيده نيست ، مادري كه خود با دست خود بر پيشاني فرزندش پيشاني بند «يا حسين» و «يا زهرا» مي بست و او را راهي جبهه ها مي كرد ، شير زناني كه با در دست داشتن آب و قرآن و ذكر دعا بر لب ، همسران خود را براي دفاع از اسلام راهي جبهه هاي نبرد حق عليه باطل مي نمودند و فرزنداني كه با چشمان اشكبار منتظر بازگشت پداران خود مي ماندند ، همه و همه براي نسل هاي آينده الگو و سرمشق مقاومتند. رحمدل در شعر «بشير خبر» اين صحنه ها را چنين به نظاره مي نشيند :

مادر به گور سرخ پـسر ، بـوسه مـي زنـد خورشيد برجـبين سـحر ، بــوسه مــي زند

بوسید و خانه رفـت ولی ساعتی نـگشت از ره رســید و بــار دگـر ، بوسه مــی زند

طفل شهید ، خواب پـدر دیـد زین سبب با چشم تر ، به عکس پدر بـوسه مــی زند

در خواب ، جای خالی آن تازه رفـته را چون غنچه ای گرفته به بر ، بوسـه می زند

خواهر به روی نعش برادر ز هوش رفت بـر آن تن جـدا شده سـر ، بوسـه مـی زند

(ما ایستاده ایم ، ص 38)

شعر در بحر مضارع اخرب (مفعول فاعلات مفاعیل فاعل )سروده شده اسـت ، شاعر بوسه ی مادر بر مـزار فرزند شـهید خود را همـچون بوسه ی گرم خورشید بـر جـبین ســحر می دانـد ، تشبیه «مــادر» به «خورشید» و تشبیه« مزار» به «پیشانی سحر» ، از خلّاقیّت ذهنی شاعر حکایت دارد . در بیت سوم ، شاعر با زبانی ساده خواننده را در برابر صحنه ای قرار می دهد که در این صحنه فرزند شهید با چشمان اشکبار خود بر قاب عکس پدر بوسه می زند و سرانجام در بیت آخر خواهر شهیدی توصیف می شود که بر نعش بی سر برادر شهید خود بوسه می زند. توصیف این صحنه های با شکوه پایداری، تعهدی است که شاعر خود را ملزم به انجام این تعهد می داند . رحمدل در این ابیات ، تصویرگر ایمان، رشادت ، ایثارگری و صبوری شیر زنانی است که گام به گام با مردان در دفاع مقدس پیش رفتند ، زنانی که صبوری آنان شاخص ترین ویژگی آنان در ادبیات دفاع مقدس است.

س. پاسداران انقلاب اسلامی

از دیگر اسوه های مقاومت ملّت ایران در برابر دشمنان داخلی و خارجی ، پاسداران انقلاب اسلامی هستند. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در نخستین روزهای پس از انقلاب اسلامی ، به فرمان امام خمینی (ره) تشکیل شد. امام (ره) در دوم اردیبهشت 1358 هجری شمسی طی فرمانی به شورای انقلاب اسلامی رسما تأسیس این نهاد را اعلام فرمودند. نقش سپاه پاسداران در دفاع از حریم اسلام و میهن در قانون اساسی چنین تعریف شده است «سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که در نخستین روزهای پیروزی انقلاب تشکیل شد ، برای ادامه ی نقش خود در نگهبانی از انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن پابرجا می ماند. (قانون اساسی ، 1382 ، ص 82) پاسداران مخلص و فداکار در طیّ جنگ تحمیلی پا به پای سایر نیروهای مسلّح در راه حفظ کیان دین و میهن شجاعانه جنگیدند و هر مانعی را که موجب آسیب رسیدن به اسلام و وطن می شد ، از سر راه برداشتند. رحمدل در شعر «آئینه ی فلق» پاسداران را این گونه توصیف می کند :

ای پاسدار ! نعره ی دریا ، درفش خون تــوفنده بــاد خــاطره ی مــسـتدام تو

بـرخـیز از گلـوی تفنگ ، گلـولـه ریـز تا خصم زخم خورده بیافتد به دام تو

(ما ایستاده ایم ، ص 67)

آنچه که در این شعر توجه را جلب می کند ،ترکیبات«نعره ی دریا » ،«درفش خون» و«گلوی تفنگ»است .درفش خون استعاره از شهادت طلبی است .در ترکیبات نعره دریا وگلوی تفنگ دریا به شیر ولوله تفنگ به گلو تشبیه شده است. در این شعر ، پاسدار به موج خروشان تشبیه شده ، موجی که هر خس و خاشاکی را از سر راه بر می دارد و توفنده و خروشان به سوی ساحل امنیت و آرامش پیش می رود. پاسدار مانند پرچم برافراشته ی است که همواره با فکر شهادت طلبی در سر و علم اسلام در دست ، برای مبارزه با دشمن داوطلب و پیشگام است. در بیت دوم تکرارحرف «ج» بین واژه های «گلو» ، «تفنگ» و «گلوله» نغمه حروف ایجاد کرده است.شاعر با تهییج پاسدار از وی می خواهد آتش خشم خود را بر خصم زبون ببارد و او را محو و نابود سازد.

نتیجه گیری

از مطالعه ی اشعار دو کتاب «ارزمزمه تا فریاد «و»ما ایستاده ایم » بر می آید که رحمدل دارای اعتقادات ریشه دار مذهبی است. این افکار و اندیشه ها در کلام او جاری شده و شعر او را تأثیر گذار کرده است.

رحمدل در سروده های خود لحن حماسه وعرفان را با هم درآمیخته است. شعر وی تجلّی گاه دین و معرفت ، پایداری ومقاومت و ایثار و شهادت است. وی با بهره گیری از ابزارهای ادبی و آفرینش کلام مؤثّر در زمینه ی ادبیات پایداری توانست به تعهّد خود در این زمینه عمل کند.

رحمدل در به کارگیری واژگان ساده و ساختن ترکیبات بدیع تواناست. وی با زبانی ساده و صمیمی تصاویر ماندگاری از دوران دفاع مقدس خلق کرده است شاعر در تصویر سازی های خود از تشبیه و استعاره بیشتر بهره برده است. وی از هر چهار نوع تشبیه (حسی به حسی – حسی به عقلی – عقلی به حسی – عقلی به عقلی) استفاده کرده اما استفاده از تشبیه محسوس بسامد بیشتری دارد.میزان استفاده ی شاعر از اقسام مختلف تشبیه را می توان در نمودار زیر مشاهده کرد :

نمودار میزان استفاده از انواع تشبیهات در اشعار رحمدل

رحمدل با استفاده از واژه های ساده توانسته مفاهیم بلندی را انتقال دهد. وی افکار درونی خود را در قالب ردیف های آخر ابیات به راحتی بیان می کرد. شعر رحمدل سرشار از عاطفه و عشق به اسلام و میهن است. او شاعر متعهدی بود که در راه حفظ کیان اسلام و میهن قلم می زد و با اشعار خود روح حماسه و عرفان را در بطن اجتماع جاری می ساخت.

منابع و مأخذ :

مطالب مشابه :

مقاله - درباره رحمدل

همه چیز درباره گل ...

مقاله - درباره رحمدل

مقاله ی فوتبال ( درباره فوتبال )

دانلود مقاله درباره ی علوم

همه چیزدرباره ی گل

گل ها و گیاهان فریدنشهر اصفهان است. در این شماره این نوشته وجود دارد:

پاورپینت فیزیولو}ی گل بنت القنسول

مقاله در مورد گیاه زینتی بگونیا