چالش های مدیریت مدرسه محور در ایران و جهان

چالش های مدیریت مدرسه محور در ایران و جهان

در اين بخش، نتايج تجزيه و تحليل جستارىمربوط به چالش هاى موجود و فرا روى مديريت مدرسه محور در ايران و جهان ارائه می شود. بحث دربارة ميزان كيفيت خدمات آموزش ارائه شده ازطريق مديريت مدرسه بسيارداغ است و پيوسته پرسيده مى شود كه آيا خدمات آموزش مديريت مدرسه مطلوب است يا چندان اميدواركننده نيست(موسكين،1997)

اغلب مدارس را«مدارس حراجى» مىنامند. دليل اين نا مگذارى هم حضور افراد غيركيفى روى انجام كار، فاقد ارزش و حمايت مورد نياز دربارة شيوه هاى ياددهى،يادگيرى و ... دريافت مدارس محلى است. به هر روى، برخى چالش هاى عمده در اين زمينه به طور اجمالى مى شود.

فقدانحمايتازمعلمانوبازرسىازكارآنها:

فقدان حمايت از معلمان و بازرسى از كار آنان يكى از چالش هاى بنيادينى است كه مدارس فعال درجوامع محلى به ويژه در مناطق روستايى با آن روبه رو هستند(آقازاده وفضلى،1384).

به طورى كه شواهد و پژوهشها نشان مى دهند حتى زمانى كه از سوى نواحى و مراكز آموزش و پرورش بازرسانى هم براى مدارس در نظر گرفته مى شوند، بازرسان اغلب به كار بازرسى نمى پردازند. همچنين، غالباً بازرسان براساس برقرارى روابط دوستى يا با دريافت هدايايى، از بازرسى كار معلم صر فنظر مى كنند( آقازاده،1385).

پژوهش هاى مقايسه اى انجام گرفته در كشور مالى هم حاكى از آن است كه تعداد بازديدهاى انجام گرفته براى بازرسى مدارس محلى بسيار كمتر ازمدارس عمومى يا غيرمحلى است( تونکا،2001). افزون براين،كشورهايى چون غنا، زامبيا، اتيوپى و ساير كشورهاىآفريقايى و بخشى از كشورهاى آسياى ميانه و آسياى جنوب شرقى هم از اين معضل رنج مى برند(رامين،2001الف؛ آگاروال و هارتول،1998؛ كاشن و همکاران2001 ).

نبودمعلم

در حال حاضر، نظام آموزشى ايران با معلمان مازاد، به خصوص دردورة تحصيلى ابتدايى روبه روست؛ ولى هنوز بسيار از مناطق دورافتاده از نبود معلم به ويژه معلمان آموزش ديده محروم هستند. استفاده از سرباز –معلم ها، مربيان نهضت و ... همگى حاكى از فقدان معلماست. شدت فقدان معلم در استا نهاى هدف يونيسف(هرمزگان، سيستان و بلوچستان، آذربايجان غربى وشهر بم) بيشتر از ساير استا نها خودنمايى مى كند. علاوه بر اين، در برخى استا نها امكان تأمين معلم براى مدارس وجود دارد، اما دورافتادگى مناطق، فقدان امكانات اوليه از قبيل راه، مسكن معلم و كلاس درس براى دانش آموزان عواملى هستند كه معلم را از حضوردر چنان مناطقى برحذرمى دارد. نگاهى به آموزش وپرورش سايركشورهاى در حال توسعه و عقب افتاده هم نشان مى دهد آنان نيز شرايطى، نظير شرايط ايران را دارند (براى نمونه به منابع مورد اشاره رجوع شود)

Action Tanzania2000, ,Save the Children1997)؛ ريفكين و ماركن، 2000 )

فقدانمنابعمحلى

بيشترين مناطق روستايى ايران فاقد منابع محلى مناسبى هستند. اين مناطق عمدتاًًًًً از بى آبى و خشكسالى در عذاب هستند. همچنين، در مناطق روستايى ايران، به ويژه در استا نهاى هدف يونيسف، منابع انسانى فعال و فرهيخته با درصد پايينى يافت مى شود. از آنجا كه سا لها مناطق روستايى برنامه درسى متناسب با روستا و زندگى روستايى را تجربه نكرد ه اند، منابع انسانى جوان روستايى به طور بى رويه اى به شهرهاى كوچك وبزرگ قابل دسترس كوچ كرد ه اند (حداد عادل، 1385).

با توجه به اين اوضاع، مدارس محلى در بافت روستايى ايران، از حيث منابع محلى با چالش زيادى رويارو هستند .چنانكه اين مورد، در ساير كشورهاى جهان هم از چالش برانگيزترين مراحل بوده و راه دشوارى را براى مديريت مدرسه محور محلى به تصويرمى كشند (ريوانس،2001 ؛سى سه و همكاران 2000).

فقدانسرمايه گذاريمالىمحلى

از آنجا كه از بدو تأسيس مدارس به شكل نوين در ايران، متولى تأمين منابع براى آموزش و پرورش ومدارس دولتى مركزى بوده است و هنوز اين سنت ادامه دارد، مردم بر اين باورند كه جز ثبت نام فرزندانشان در مدرسه نقشى ندارند. از يك نظر گفتنى است كه تمركزگرايى مسبب تغيير نگرش مردم نسبت به امرمدرسه دارى شده و آ نها مدرسهبادولترا مسئول تأمين مالى مدرسه مى انگارند و از سويى ديگر، فقدان تناسب برنامه در مدرسه با واقعيت هاى زندگى مردمان روستا، آنان را نسبت به مدرسه و بازده هاى آن بى انگيزه كرده است. مردمان روستا مدرسه را براى زندگى روستايى مفيد و مناسب ارزشيابى نمى كنند، از اين رو تأمين مدرسه را برنمى تابند(آقازاده، 1385 ).

فقدانحمايتدولتىخاص

از آنجا كه نوع نظام حكومتى و آموزش و پرورش ايران متمركز است، به ميزان زيادى در توزيع بودجه وامكانات، بنا به ماهيت اين رويكردها، برابرى و تقسيم عادلانه امكانات اتفاق نمى افتد. از ديگر سو، به رغم رويكرد دولت به حمايت از روستاها، حمايت متمركز و غيرموازى از روستاها به عمل نمى آيد. همچنين، بهدليل فقدان نظام نظارت كارآمد و نظام تلفيق طرحها و برنامه ها حمايتى جدى و پيگيرانه از توزيع جديد امكانات صورت نمى گيرد.

برابرىجنسيتى

براساس قانون اساسى جمهورى اسلامى ايران، محدوديتى براى حضور زنان و دختران در مجالس آموزشى، به ويژه در مدارس وجود ندارد. برابر قانون اساسى ايران، همة كودكان دختر و پسر بايد دورة تحصيلات اجبارى كه هشت سال تحصيلى است بگذرانند. با اين وصف، هنوز در جوامع روستايى بين دختران و پسران براى حضوردركلا سهاى درس تفاوت وجود دارد. اين مسئله ناشى از عوامل مختلفى است. برخى عوامل عمده در اين زمينه عبارت اند از: سنتها و باورهاى محلى، تلقى ناكارآمد بودن تحصيل دختر، مرد بودن معلمان و شاغل بودن مادران. مجموعه اين عوامل سبب شد ه اند نرخ ثبت نام دختران به نسبت پسران در مدارس روستايى پايين تر باشد. به هر روى،در ساير كشورها هم مسائلى از اين دست وجود دارد. براى نمونه، طبق گزارش بانك جهانى(بانك جهانى/مالى 2000)در كشور مالى از صد دختر لازم التعليم تنها چهل نفر در مدارس ثبت نام می شوند (تونكارا،2000).

زيرساخت هاىنامناسبوكمبودكتابهاى درسىوموادآموزشى

به جز موارد نادر، مدارس جوامع محلى در بيشتر موارد تسهيلات و زيرساخت هاى مناسب ندارند. دراستا نهاى هدف يونيسف، بيشتر مدارس روستايى فاقد اتاقهاى سالم براى تدريس و سكونت معلم، سرويس بهداشتى و توالت، سيستم تهويه و سيستم هاىسرمايشى و گرمايشى هستند. از تعداد مدارس موجود در جوامع روستايى ايران، به ويژه در استا نهاى هدف، بسيارى از آ نها داراى بافت هاى فرسوده اند و از عمرمفيد بهره ورى آن گذشته است. افزون بر اين، به دليل دور افتادگى مناطق روستايى ايران، عمدتا كتا بهاى درسى ديرتر از آغاز سال تحصيلى به دست دانش آموزان مى رسد. با آنكه تلاش شده است الگوى توزيع كتا بهاى درسى مدارس از مركز پيرامون مركزى تغيير يابد؛ درنظام آموزشى ايران تلاش می شود قاعده1:1( كتاب برای یک نفر) در توزيع كتا بهاى درسى رعايت شود. افزودنى است در نظام آموزشى ايران، مواد آموزشى دربيشتر موارد، به ويژه در مناطق روستايى، محدود به كتاب درسى است. در مقام مقايسه، در كشورهايى نظيرزامبيا نيمى از جوامع محلى كتاب درسى و مواد مكملى دريافت نمى كنند(كاشن و همكاران ،2001 ).

فقدانامكانادامةتحصيل

در جوامع روستايى ايران، به ويژه در استا نهاى هدف يونيسف، دانش آموزان پس از پايان تحصيلات دورة ابتدايى، امكان ادامة تحصيل و تكميل دورة راهنمايى تحصيلى را ندارند. اين درحالى است كه دولت جمهورى اسلامى ايران طبق قانون، موظف به تأمين آموزش عمومى رايگان براى همة دانش آموزان،خواه روستايى و خواه شهرى است. دانش آموزان جوامع روستايى ايران، علاوه بر آ نكه در بيشتر موارد امكان ادامة تحصيل و تكميل دورة عمومى را ندارند، زمينةكاربست آموخت هه ايشان را هم نمى يابند. دليل عمدة ناكارآمدى تحصيلات دانش آموزان جوامع محلى رامى توان در منطبق نبودن محتواى برنامه هاى درسى با واقعيت هاى زندگى روستايى دانست.

در سا لهاى اخير تلاش شده است با اجراى«روستاى مركزى » امكان ادامة تحصيل براى دانش آموزان فراهم شود، ولى با توجه به محدوديت هايى كه به لحاظ اجتماعى و گاه جغرافيايى وجود دارد، دختران دانش آموز نمى توانند از امكانات طرح روستاى مركزى بهره مند شوند.

جمع بندى

جمع بندى ديدگا ههاى موجود در خصوص چالش هاى اجراى مديريت مدرسه محور محلى نشان دهندة ده چالش اساسى است. چالش هاى موجود در ايران براى اجراى مديريت مدرسه محور محلى با چالش هاى ساير كشورها در خصوص اجراى طرح مديريت مدرسه محور داراى همخوانى هاى زيادى است.( براى نمونه گزارش بانك جهانى، 2000).

ده چالش عمده در اين زمينه عبارت اند از:

1. مقاومت سياسى در برابر تغيير

2. سطح پايين انگيزش نيروى انسانى

3. مقاومت معلمان

4. فقدان منابع كافى

5. فقدان مديران قابل در سطوح محلى

6. نبود مشاركت فعال جامعه محلى

7. فقر و بى سوادى

8. برنامه هاى درسى ناهمخوانى با موقعيت و شرايط جامعة محلى

9. ناكافى بودن امكان ادامه تحصيل براى غالب دانش آموزان

10. فقدان سرمايه گذارى مالى بسنده از سوى دولت

عواملكليدىبراىايجادمدارسبارويكرد مديريتمدرسهمحور

دولت ها و نظا م هاى آموزش و پرورش بايد به صورت نهادى و مالى در ايجاد و نگه داشت مدارس محلى با رويكرد مديريت مدرسه محور محلى بكوشند(بانك جهانی،2000 )اين ايدة بانك جهانى در مورد نظام آموزش و پرورش ايران هم صادق است. با توجه به شرايطى كه مناطق روستايى و جوامع محلى ايران دارند، لحاظ عواملى كه در زير مورد اشاره قرارمى گيرند، زمينه ساز موفقيت در اجراى طرح مديريت مدرسه محور است.

اجراى موفقيت آميز مديريت مدرسه محور مستلزم آن است كه:

- مدارس به مثابه يك واقعيت مورد پذيرش قرارگيرند و همچون عضوى از بدنة نظام آموزش و پرورش تلقى شوند.

- به معلمان و مديران مدارس، علاوه بر حقوق ماهانة مقرر، اضافه پرداختى به عنوان عامل انگيزشى وسختى كار پرداخت شود.

- از طرف وزارت آموزش و پرورش و سازما نهاىآموزش و پرورش، فعاليت هاى آموزشي و مديريتى مدارس تحت بازرسى و حمايت فنى قرار گيرد.

- كتا بهاى درسى و مواد آموزشى مكمل وفو ق برنامه در زمان مناسب و با كيفيت مطلوب دراختيار مدارس قرار گيرد.

- نظام آموزش و پرورش از ساخت مدارس وتأمين تجهيزات اوليه حمايت هاى لازم را به عمل آورد.

- نظام آموزش و پرورش مشاركت فعال در تشكيل مدارس داشته باشد.

- مديريت مدرسه محور تقويت شود.

- اعضاى مؤثر جامعة محلى شناسايى شوند ومورد حمايت قرار گيرند.

- اعضاى جامعه و نيروهاى مديريت مدرسه محورآموزش داده شوند.

- برنامة درسى متمايزى براى مدارس محلى تدوين و براى اجرا به مدارس ارائه شوند.

رشد مدیریت مدرسه / شماره 2 / آبان 1391

چالش های مدیریت مدرسه محور در ایران و جهان

مطالب مشابه :

مشکلات اجرایی مدیریت مدرسه محوری

مشکلات و چالشهای مدیریت آموزشگاهی در مدارس کوچک -

طرح اداره يك روزه مدرسه توسط دانش آموزان منطقه انگوت

شرح وظايف معاون مدرسه

چالش های مدیریت مدرسه محور در ایران و جهان

مقاله رهبري موفق آموزشي در مدرسه

فرصت‏ ها، چالش ها و مشکلات استفاده از فن‏ آوری‏های آموزشی

نمونه درس پژوهی پایه اول

آموزش راهنمایی