تخت جمشید و داریوش

تخت جمشيد پايتخت داريوش بزرگ

تخت جمشيد (Ttakht -e- Jamshid) نام محلي پايتخت داريوش بزرگ است؛ كه از لحاظ وسعت، عظمت و شكوه، مهمترين مجموعه باستاني هخامنشي در ايران است. اين مجموعه بي نظير در دامنه كوه رحمت (كوه مهر)، در مقابل جلگه مرودشت و 55 كيلومتري شمال شرقي شيراز قرار دارد. يونانيان و به تبع آنها اروپائيان، گاهي آنرا "پرسه پليس"، "پرسَپُليس" (با كسر "پ" اول، فتح "سين" اول و ضم "پ" دوم) يا "پرسپوليس" (persepolis) مي خوانند؛ اما نام تاريخي آن كه در كتيبه هاي كاخ ها ثبت شده پارسَه (parsa) به معناي شهر مردمان پارسي است.

مسير منتهي به تخت جمشيد

آثار تاريخي به جاي مانده در آن، از باشكوه ترين مجموعه هاي تاريخ ايران و جهان است. اين بنا در زمان داريوش اول از پادشاهان هخامنشي در سال 518 قبل از ميلاد به قصد ايجاد پايتختي آئيني در جلگه مرودشت، بر دامنه كوه مقدس رحمت (كوه مهر) بنيان نهاده شد و ساخت آن جمعا حدود120 سال به طول انجاميد.

نمايي از تخت جمشيد

مجموعه تخت جمشيد به وسعتي حدود 135000 متر مربع و تماما از سنگ ساخته شده است. در ميان سنگها از هيچ گونه ملاتي استفاده نشده اما در بعضي نقاط، سنگها را با بست هاي آهني به نام دم چلچله اي به هم اتصال داده اند و از چفت هايي سربي استفاده كرده اند.

پله هاي وروردي به تخت جمشيد

مجموعه تخت جمشيد شامل هفت كاخ (تالار)، نقوش برجسته، پلكانها،‌ ستونها، ‌و دو آرامگاه سنگي است. جمعا بيش از سه هزار نقش برجسته در ساختمان ها و مقبره هاي تخت جمشيد وجود دارد كه به طرز خارق العاده اي هماهنگ مي باشند.

تصويري بسيار زيبا از تخت جمشيد

در قسمت بالاي تخت جمشيد، در دامنه كوه رحمت؛ دو آرامگاه وجود دارد كه آرامگاه اردشير دوم و اردشير سوم مي باشد. تخت جمشيد حدود دويست سال محل سكونت شاهان هخامنشي بوده تا اينكه در 330 پ.م. اسكندر مقدوني (كه ايرانيان او را پليد و ديو خو ناميده اند) آنرا سوزاند. تاريخ نگاران در مورد علت اين آتش سوزي اتفاق راي ندارند. عده اي آنرا ناشي از يك حادثه غير عمدي مي دانند، عده اي دليلش را جلب خوشنودي و ارضاي بوالهوسي هاي "طائيس" روسپي مشهور آتني توسط اسكندر ديو خو؛ و برخي اين اقدام اسكندر را تلافي ويراني شهر آتن (و معبد آرتيميس در آن) بدست خشايارشا مي دانند.

مقبره اردشير دوم؛ تخت جمشيد

مقبره اردشير سوم؛ تخت جمشيد

از ميان كاخهاي تخت جمشيد كاخ آپادانا از همه قديمي تر و باشكوهتر بوده است. ساختن اين كاخ به دستور داريوش (521-485 پ.م.) در حدود سال 515 پ.م. آغاز شده و سي سال به طول انجاميده است. اين كاخ 3660 متر مربع مساحت دارد. تالار اصلي 36 ستوني (6*6) و در شرق و غرب و شمال داراي ايوانهاي 12 ستوني (2*6) است؛ مهمترين نقوش تخت جمشيد در پله هاي ايوان شرقي كه گويا در ابتدا ورودي اصلي كاخ بوده حكاكي شده اند. ارتفاع ستون هاي آپادانا تقريبا بيست متر و بسيار مستحكم بوده؛ به نحوي كه تا زمان قاجار هنوز 13 ستون از ستونهايش بر افراشته باقي مانده بود.
كاخ ديگري كه همزمان با آپادانا ساخته شده كاخ داريوش (تَچَر) است كه به دليل آنكه با سنگهاي خاص بسيار صيقلي ساخته شده است معاصران آنرا تالار آيينه ناميده اند. اين كاخ داراي 12 ستون (3*4) و ايواني در جنوب با 8 ستون (2*4) است؛ و به عنوان سكونتگاه شاه مورد استفاده قرار ميگرفته است.

كاخ مهم ديگر كاخ صد ستون است كه ساختن آن توسط خشايار شاه (486-465 پ.م.) در حدود سال 470 پ.م. آغاز شده و بيست سال به طول انجاميده. اين كاخ با 4700 متر مربع مساحت وسيعترين كاخ تخت جمشيد است؛ كه ايواني 16 ستوني (8*2)درشمال دارد. ارتفاع ستونهاي كاخ 14 متر بوده و ساخت آن در زمان اردشير اول (465-424 پ.م.) پايان يافته است.
پلكان ورودي اصلي تخت جمشيد كه در شمال غربي واقع است، توسط خشايار شاه ساخته شده و جمعا 111 پله در هر سمت دارد. طول هر پله 6.90 متر، به عرض 38 سانتيمتر و ارتفاع هر پله 10 سانتيمتر است؛ كه براي حركت آسان و محترمانه افراد بسيار مناسب بوده است.

در بالاي پلكان اصلي "دروازه ملل" قرار دارد كه كتيبه اي به سه زبان پارسي باستان، عيلامي و بابلي (هر يك 20 سطر) در سر در آن نگاشته شده است كه در آن خشايار شاه پس از ستايش اهورمزدا و معرفي خود آورده است: گويد، خشايار شا: اين بارگاه همه ي ملل (دروازه ي ملل) را من به توفيق اهورمزدا ساختم...
كاخ خشايار شاه،كاخ مركزي (تالار شورا) كاخ اندروني و حرم سرا و كاخ خزانه از ديگر بناهاي مهم تخت جمشيد است.

بخش باشكوهي از آثار به جاي مانده در تخت جمشيد

از آنچه امروز از تخت جمشيد بر جاي مانده؛ تنها مي توان تصوير مبهمي از شكوه و عظمت كاخها در ذهن مجسم كرد. با اين همه مي توان به مدد يك نقشه تاريخي كه جزئيات معماري ساختمان كاخها در آن آمده باشد و اندكي بهره گيري از قوه تخيل، به اهميت و بزرگي اين كاخها پي برد. نكته اي كه سخت غير قابل باور مي نمايد اين واقعيت است كه بخشهايي از اين مجموعه عظيم و ارزشمند هزاران سال زير خاك مدفون بوده تا اينكه در حدود 70 سال قبل كشف شد