کم خونی غول آسا (آنمی مگالوبلاستیک)

كم خوني غول آسا

Megaloblastic Anemia))

كم خوني نام بيماري آشنايي است كه اغلب ما با آن آشنا هستيم و اكثرا فكر مي كنيم كه عامل تمام كم خوني ها، فقر آهن مي باشد. هر چند كه مهمترين عامل كم خوني ، به ويژه در ميان دختران و بانوان در سطح جهاني و همينطور ايران، فقر آهن است، ولي كم خوني انواع ديگر با علل ايجادي مختلف دارد. يكي از اين كم خوني ها " كم خوني غول آسا" است.

براي توليد گلبول هاي قرمز علاوه بر آهن به مواد ديگري مانند ويتامين ب- 12 و اسيد فوليك هم نياز است. اين دو ويتامين براي ساخت DNA و تقسيم سلولي و ساخت گلبول هاي قرمز در مغز استخوان حياتي هستند. وقتي كه دسترسي به اين دو ويتامين كم بوده و يا جذب آن ها دچار اشكال باشد، توليد گلبول هاي قرمز كاهش پيدا مي كند. سلول هاي توليدي در مغز استخوان هم نمي توانند تقسيم شده و از نظر حجم سلولي بسيار بزرگ مي شوند. به اين گلبول هاي خيلي بزرگ، "سلول هاي غول آسا" مي گويند. اين سلول ها داراي طول عمر طبيعي نبوده و در همان محل ساخته شدن، يعني مغز استخوان تخريب گشته و از بين مي روند. در نتيجه كم خوني رخ مي دهد.

در اين جا به كم خوني ناشي از كمبود ويتامين ب- 12 مي پردازيم. در برخي افراد، كمبود ويتامين ب- 12 به علت نوع تغذيه آن ها رخ مي دهد. ويتامين ب-12 در داخل بدن ساخته نمي شود و بايد در برنامه غذايي وجود داشته باشد. اين ويتامين فقط در مواد غذايي با منشا حيواني مانند گوشت قرمز، ماهي، تخم مرغ، پنير و شير يافت مي شود. بنابراين كساني كه گياهخوار مطلق هستند، بدون مصرف غلات حاوي ويتامين ب- 12 و مكمل هاي معدني، دچار فقر ويتامين ب- 12 خواهند شد. شير خواراني كه كه صرفا از شير مادران مطلقا گياه خوار تغذيه مي شوند، نيز از نظر ويتامين ب 12 كمبود خواهند داشت. حدود 80% ويتامين ب- 12 بدن در كبد ذخيره شده است. در صورتي كه فرد دچار مشكلي در تامين ويتامين مورد نياز خود باشد، با توجه به حداقل مورد نياز روزانه و وجود مقدار كافي ويتامين در كبد ، حدود سه الي پنج سال طول مي كشد تا فرد علائم كم خوني را نشان دهد و كلا بيماري به صورت آهسته پيشرفت مي كند.

از آن جايي كه ميزان ويتامين ب- 12 موجود در رژيم غذايي ، غير از رژيم گياه خواري هميشه بيش از ميزان نياز بدن است، كمبود آن در بيشتر موارد ناشي از سوء جذب است . براي جذب صحيح اين ويتامين در روده نياز به ماده اي است كه توسط سلول هاي پوششي معده ساخته شده و " عامل داخلي (intrinsic factor)" ناميده مي شود. ويتامين ب-12 در روده به عامل داخلي متصل شده و توسط بافت روده جذب مي گردد. در مواقعي كه به علل مختلف سلول هاي سازنده اين ماده دچار آسيب بشوند و نتوانند به مقدار كافي اين ماده را بسازند، ويتامين ب- 12 جذب نشده و هنگامي كه ذخاير كبدي ويتامين ب- 12 تمام مي شود ، علائم بيماري كم خوني ظاهر مي گردد.

يكي از عوامل ايجاد كننده ،تخريب سلول هاي توليد كننده عامل داخلي در معده ، مشكل "خود ايمني" است. در بيماري هاي خود ايمني ، بدن بر عليه اعضا و سلول هاي خود فعاليت مي كند. به عبارت ديگر سيستم ايمني بدن، اعضا خود را غير خودي دانسته و بر عليه سلول هاي خودي آنتي بادي مي سازد و اين آنتي بادي ها، سلول هاي خودي را از بين مي برند. در يكي از اين موارد، آنتي بادي بر عليه سلول هاي پوششي معده كه توليد كننده عامل داخلي هستند، ساخته مي شوند و در نتيجه سلول هاي توليد كننده عامل داخلي كه براي جذب ويتامين ب- 12 ضروري هستند از بين مي روند. البته به غير از خود ايمني عوامل ديگري نيز وجود دارند كه سلول هاي توليد كننده فاكتور داخلي را در معده از بين مي برند. جراحي، زخم و سرطان معده، سبب مي شوند عامل داخلي توليد نشده و جذب ويتامين ب- 12 مختل گردد. بعد از گذشت 5 تا 6 سال از عمل جراحي برداشت كامل معده، بروز كم خوني غول آسا اجتناب ناپذير بوده و تجويز ويتامين ب- 12 به عنوان يك اقدام پيشگيري كننده ضروري است. البته در برخي بيماران ، روده دچار مشكل شده و نمي تواند به مقدار كافي ويتامين ب -12 را جذب كرده و در نتيجه آن نيز كم خوني رخ مي دهد. بايد توجه داشت كه عوامل‌ ژنتيكي نيز در ابتلا به كم خوني وخيم موثر است‌. اين‌ بيماري‌ درمردمان‌ اهل‌ شمال‌ اروپا شايع‌تر بوده و درسياه‌پوستان‌ و آسيايي‌ها نادراست‌.

علائم بيماري كم خوني ناشي از ويتامين ب- 12 ، كم و بيش شبيه ساير كم خوني هاست. اين نشانه ها در خون ، دستگاه گوارشي و سيستم عصبي بروز مي يابد. خستگي، احساس سبكي و دوران سر، تنگي نفس ، تپش قلب و نبض سريع، وزوز گوش، پوست و چشم هاي زرد مايل به ليمويي، سوزش و زخم زبان و دهان، تهوع، از دست دادن اشتها و كاهش وزن، دردهاي شكمي، خونريزي لثه، مشكلات در عادت ماهانه، پاسخ ضعيف به عفونت ها، اسهال و ساير اختلالات گوارشي جزء نشانه هاي اين بيماري هستند.

نكته مهم اين است كه ويتامين ب- 12 براي حفظ سلامتي سيستم عصبي نيز ضروري است و تظاهرات عصبي ناشي از فقر ويتامين ب-12 نگران كننده تر است. علائم عصبي مي تواند حتي در فردي كه شاخص هاي طبيعي خوني را دارد، بروز كرده و تا مدت ها تشخيص داده نشود. اگر فقر ويتامين تشخيص داده نشده و در مان كافي صورت نگيرد، عوارض عصبي بيماري ظاهر شده و بتدريج بازگشت ناپذير مي گردند. كرختي ، بي حسي دست ها ، سوزن سوزن شدن و مورمور شدن انگشتان دست و پا از نشانه هاي اوليه مي باشد. احساس خواب رفتگي، ضعف عضلاني ، عدم حفظ مناسب تعادل و اشكال در راه رفتن ( فقدان حس موقعيت)، از دست دادن حافظه، كج خلقي، گيجي ،اختلالات عقلاني و زوال عقل از نشانه هاي مراحل پيشرفته بيماري است.

كم خوني غول آسا در افراد مسن شايع تر بوده و بيماري سالمندان محسوب مي گردد، زيرا افزايش سن باعث كاهش ميزان ويتامين ب-12 دريافتي از طريق غذا ميشود.اين بيماري در زنان بيشتر از مردان شايع است. در حدود يك نفر از 8000 بانوي بالاي 60 سال دچار اين بيماري هستند.

يك آزمايش خوني ساده مي تواند تشخيص كم خوني را بدهد. بررسي ميكروسكوپي خون محيطي در آزمايشي كه CBC ناميده مي شود، مشخص كننده اينست كه آيا گلبول هاي قرمز اندازه طبيعي داشته يا بزرگتر از حد طبيعي هستند. اگر گلبول هاي قرمز بزرگتر از حد طبيعي و غول آسا بودند، با كمك تست هاي تكميلي مشخص مي گردد كه شخص كمبود ويتامين ب -12 داشته يا دچار كمبود اسيد فوليك است.

درمان بر اساس علت ايجاد كننده بيماري است. درمان براي كم خوني غول آسا خيلي موثر بوده و شامل تزريق ويتامين ب- 12 است( البته نوع خوراكي ويتامين به طور صحيح جذب نمي شود). مقدار ويتامين تجويز شده كه به نام " سيانو كوبالامين" شناخته مي شود،‌ بستگي‌ به‌شدت‌ بيماري‌ دارد و به صورت عضلاني تزريق مي شود. دوز معمول‌ عبارت‌ از يك‌ تزريق‌روزانه تا 7 روز و سپس‌ يك‌ تزريق‌ در هفته‌ براي‌ يك‌ماه است.‌ وقتي كه فقر ويتامين تصحيح شد ، يك دوز نگهدارنده، هر سه ماه يك بار، تجويز مي گردد تا از بازگشت كم خوني و عوارض آن جلوگيري كند. اين درمان بايد در تمام عمر ادامه داشته باشد. با درمان، اكثر بيماران بهبودي كامل را بدست مي آورند. اگرعلايم‌ در عرض‌ دو هفته‌ پس‌ از آغاز درمان‌ شروع‌ به‌بهبود نكند،‌ به‌ پزشك‌خود مراجعه‌ نماييد. افرادي كه رژيم گياهخواري دارند مي توانند با استفاده از نان هايي كه با ويتامين ب- 12 غني شده اند و همچنين مصرف مكمل هاي معدني از ابتلا به كم خوني، پيشگيري كنند.البته از گياهان، جلبك هاي دريايي داراي ويتامين ب- 12 مي باشد.

براي جلوگيري از اختلالات ناشي از كمبود ويتامين ب-12، بزرگسالان بايد روزانه 2 ميكروگرم از اين ويتامين استفاده كنند. تغذيه متعادل از تمام انواع مواد غذايي كه شامل گوشت قرمز ، جگر، كليه ، تخم مرغ، ماهي و لبنيات مانند شير و پنير مي شود، سبب عدم ابتلا به بيماري مي گردد. افرادي كه در رژيم غذايي شان، اقلام ذكر شده وجود داشته باشد، ميزان نياز روزانه آنها برطرف شده و نيازي به مصرف مكمل ويتاميني ندارند.در حقيقت باغذاهايي كه معمولاَ مصرف مي‌كنيم بيشتر از مقدار نيازمان ويتامين ب -12 دريافتمي‌نماييم، مگر اينكه جذب روده دچار اختلال شده باشد. قبل از دادن هرگونه مكمل ويتامين ب-12 به بچه ها با پزشك مشورت كنيد. افراد پا به سن گذاشته روزانه بيش از 2 ميكروگرم ويتامين ب-12 نياز دارند، زيرا توانايي جذب ويتامين ب-12 با افزايش سن كاهش مي يابد. البته افراد مسن هم بايد در مورد ميزان مصرف روزانه اين ويتامين با پزشك مشورت كنند.

علی اصغر صفری فرد، کارشناس ارشد خون شناسی و بانک خون

کم خونی غول آسا (آنمی مگالوبلاستیک)

كم خوني غول آسا

Megaloblastic Anemia))

مطالب مشابه :

کم خونی غول آسا (آنمی مگالوبلاستیک)

ويتامين B12 خوراكي

انواع ویتامین ها و خواص آنها

اعمال و تكنيك هاي جراحي در گاو :

ويتامين B12

ویتامین‌های محلول در آب

ویتامین ها ومواد معدنی تزریقی

ویتامین ها