خلاصه روش تحقیق نظری - استاد دکتر امانی

مراحل اصلي تحقيق يا Reaserch Step Seven
1 – طرح سئوال، 2 – انتخاب موضوع يا مسئله، 3 – فرضيه، 4 – جمع‌آوري اطلاعات، 5 – سنجش اطلاعات، 6 – تجزيه و تحليل اطلاعات، 7 – نتيجه‌گيري، اولين مرحله طرح سئوال است كه موضوع بوجود مي‌آيد. مانند «چرا هواي خانه سرد است؟».

روش تحقيق:
به روشها يا تكنيك‌هايي كه از طريق آن محقق به جمع‌آوري اطلاعات مي‌پردازد، روش تحقيق گفته مي‌شود.

روشهاي تحقيق و يا تكنيك‌هاي جمع‌آوري اطلاعات:روش كمّي: روش كمّي روشي است كه از طريق تحليل و به واسطة «اعداد و ارقام آماري»، رفتار انساني را مورد تحليل قرار مي‌دهد. مانند 58% افراد معتاد افرادي هستند كه طلاق گرفته‌اند. در روش كمي حضور محقق ناديده گرفته مي‌شود.
تعريف كيفي: روشي كه به واسطه تحليل كيفيت رفتاري انسانها (نه كميت) به جمع‌اوري داده‌هاي مورد نياز مي‌پردازد. 1 – مشاهده، 2 – آزمايش، 3 – تحليل محتوا، 4 – مطالعه موردي، 5 – تحليل عاملي، 6 – روش تاريخي
روش تحقيق چه كمي و كيفي داراي تكنيك خاص خود هستند. اين تكنيك به ما اصول و قواعد خاص انجام كار را مي‌آموزد. از روش كمي مهمترين تكنيك «پيمايش» است.

تعريف پيمايش:
روشي است كه در آن محقق به واسطة استفاده از پرسشنامه يا مصاحبة عميق به جمع‌آوري اطلاعات و داده‌هاي مورد نياز مي‌پردازد. روش پيمايش بطور حتم داراي فرضيه است و اصلي‌ترين تفاوت اين روش با روش كيفي در همين مسئله مي‌باشد. در روش پيمايش محقق در پايان تحقيق به آمار و ارقام و نمودار مي‌رسد. در اين روش محقق به واسطة آمار و ارقام به تحليل موضوع و تأييد و يا رد فرضيه مي‌پردازد.

طرح تحقيق (پروپوزال)
در طرح تحقيق، محقق تلاش مي‌كند تا ضمن تعريف، «موضوع» مورد نظر خود را به ديگران معرفي و تحليل نموده؛ گزارش جامعي از مراحل پژوهش خود را ارايه نمايد.

طرح تحقيق:
1 – موضوع، 2 – مقدمه، 3 – بيان مسئله
بعد از تعريف تفضيل‌تر موضوع مورد بررسي را به طور خاص و به شكل كامل موردي تفضيل و تحليل نماييد.
فصل اول: طرح تحقيق، فصل دوم : ادبيات تحقيق، فصل سوم: چارچوب نظري، فصل چهارم: تجزيه و تحليل تحقيق، فصل پنجم: نتيجه‌گيري و پيشنهادات

تحقيق را مي‌توان به دو مرحله تقسيم نمود:
1 – تحقيق به منظور يافتن پرسش شايسته و مناسب (اكتشافي)
2 – تحقيق به منظور يافتن پاسخ پرسش

موضوع‌يابي داراي 3 ويژگي است:
1 – اكتشافي (به يك پرسش مي‌رسيم.)
2 – غني‌سازي پرسش‌هاي تحقيق (پرسشهاي تحقيق را محدود كرديم يعني محدودة زماني و مكاني)
3 – جمع‌آوري داده‌ها
مثال: مطالعه موردي معتادين 20 تا 25 سال جنوب تهران
موضوع: هر آنچه كه قابليت بررسي و تفحص باشد يا هر آنچه كه محقق مي‌تواند به كمك داده‌ها يا منابع عملي در جهت پاسخ‌گويي به آن برآيد.

اهميت و ضرورت:
در اهميت و ضرورت محقق سعي مي‌كند با توجه به حساسيت موضوع تحقيق، نتايجي را كه به عنوان راهكار و راهبرد اهميت دارد را ارايه نمايد.

اهداف تحقيق:
اهداف تحقيق به مجموعه اهدافي كه محقق براي تحقيقات خود برمي‌گزيند اطلاق مي‌گردد. به عبارتي ديگر روند حركت تحقيق بر پاية اهداف تحقيق مشخص مي‌گردد. روند تحقيق را هدف تحقيق مشخص مي‌كند. هدف تحقيق به شكل خبري است. اهداف دو دسته‌اند:
1 – اهداف كلي كه همان سئوال كلي است.
2 – اهداف جزيي كه همان سئوالات جزيي است.
چرا شبكه‌هاي اجتماعي در ايران شكل نگرفت (سئوال كلي)
آيا فيلترشدن سايت‌ها ...

سه تكنيك اصلي در موضوع‌يابي و ارايه موضوع:
1 – هر موضوع بايد يك موقعيت زماني داشته باشد.
2 – هر موضوع بايد يك موقعيت مكاني داشته باشد.
3 – هر موضوع بايد يك موقعيت غايت به هدف خاص باشد.
بررسي افول سرمايه اجتماعي از ابتداي انقلاب تا سال 1388 در تهران
                   موضوع                      زمان                      مكان

تعريف فرضيه:
«حرفهاي اثبات نشده‌اي كه قابل اثبات است.» فرضيه از دو متغير يا قسمت تشكيل شده است:
1 – متغير مستقل: متغيري است كه در شرايط تحقيق و فرضيه دچار تغيير نمي‌گردد. به عبارت ديگر متغير مستقل تأثيرگذار است نه تأپذير است.
2 – متغير وابسته: متغيري است كه در شرايط تحقيق و فرضيه دچار تغيير مي‌شود. به عبارت ديگر متغيري است تأثيرپذير است نه تأثيرگذار.
مثال: «بررسي نقش درآمد (متغير مستقل) بر پايگاه اقتصادي اجتماعي (وابسته)
علل (مستقل) مؤثر بر گرايش جوانان به اعتياد (وابسته)
بررسي نقش حذف يارانه‌ها (مستقل) بر ميزان تورم (وابسته)
بررسي نقش افزايش شهريه (مستقل) در ميزان يادگيري دانشجويان (وابسته)

تـوجه:
1) متغير مستقل در يك موضوع يا فرضيه مي‌تواند بيش از يك متغير (دو يا چند متغير) باشد اما متغير وابسته در هر شرايط تنها يك متغير است. مثال: «علل گرايش جوانان به اعتياد؟» كه در اينجا ممكن است چندين علل متغير مستقل باشد. اما متغير وابسته تنها يك مورد اعتياد است.
2) اينگونه نيست كه متغير مستقل اول بيايد و متغير وابسته بعد. در بعضي از موارد اين متغيرها مي‌توانند با هم جابجا گردد. مثال: تأثير تعداد ماشينهاي موجود (مستقل) در شهر تهران بر ميزان آلودگي هوا (وابسته)
- در بحث متغير مستقل و وابسته، همواره ما بدنبال يافتن يك رابطة «علت و معلولي» هستيم. در اين رابطة علت و معلولي متغير مستقل به عنوان «علت» و متغير وابسته به عنوان «معلول» مي‌باشد. رابطه علت و معلولي را به شكل (فلش) نشان مي‌دهيم كه در سمت راست فلش «علت» و نوك پيكان آن «معلول» است.

عنوان مسئله: «بررسي علل افول سرمايه اجتماعي در تهران در بعد از انقلاب اسلامي»
اهداف كلي: «شناخت علل افول سرماية اجتماعي در تهران در بعد از انقلاب اسلامي»
براي رسيدن به اهداف كلي بايد اهداف جزيي را بشناسيم كه در اين مسئله عبارتند از: (اعتماد، تعامل، مشاركت و نهادهاي مدني). يعني همواره از اهداف جزيي به هدف كلي خود مي‌رسيم.
1 – شناخت علل افول اعتماد در تهران در بعد از انقلاب اسلامي
1 – شناخت علل افول تعامل در تهران در بعد از انقلاب اسلامي
1 – شناخت علل افول مشاركت در تهران در بعد از انقلاب اسلامي
1 – شناخت علل عدم شكل‌گيري نهادهاي مدني در تهران در بعد از انقلاب اسلامي
فرضيه: فرضيه از دو قسمت تقسيم مي‌شود متغير مستقل و وابسته. پس فرضيه‌ها را مي‌نويسيم:
1 – بين ميزان اعتماد (متغير مستقل) در جامعه و ميزان سرمايه اجتماعي (متغير وابسته) رابطه وجود دارد.
2 – بين ميزان تعامل (متغير مستقل) در جامعه و ميزان سرمايه اجتماعي (متغير وابسته) رابطه وجود دارد.
3 – بين ميزان افول مشاركت (متغير مستقل) در جامعه و ميزان سرمايه اجتماعي (متغير وابسته) رابطه وجود دارد.
4 – بين ميزان عدم شكل‌گيري نهادهاي مدني (متغير مستقل) در جامعه و ميزان سرمايه اجتماعي (متغير وابسته) رابطه وجود دارد.

در يافتن علل يك پديده مثلاً «بررسي علل گرايش جوانان به بزهكاري».
در يافتن اجزاي يك پديده (مثال: بررسي ميزان سرماية اجتماعي در شهر تهران)،
پيامدهاي يك پديده (بررسي پيامدهاي طلاق در خانواده)،
و بررسي ميزان يا تأثير يا نقش يك پديده (بررسي نقش آگاهي اجتماعي در انتخابات)
همواره بايد از تئوريهاي اجتماعي يا نظر صاحب‌نظران بزرگ جامعه‌شناسي استفاده نماييم.
هيچ علل يا اجزايي بدون پشتوانة نظري داراي اعتبار نيست. البته محقق مي‌تواند با توجه به شرايط جامعه يكسري علل از خود مطرح نمايد.

طرز ساختن فرضيه:
1 – يك جملة خبري است كه نبايد بصورت سئوالي باشد.
2 – در اين جمله خبري دو متغير به شكل مكمل بيان مي‌شوند و ابتداي هر فرضيه متغير مستقل و قسمت دوم آن متغير وابسته مي‌آيد.
مثال1) «آگاهي سياسي Ñ مشاركت اجتماعي بالا»،
فرضيه: بين آگاهي سياسي مردم و ميزان مشاركت اجتماعي بالا رابطه وجود دارد.
مثال2) مشاركت اجتماعي پايين Ñ افزايش ميزان اعتياد
فرضيه: بين ميزان مشاركت اجتماعي پايين و افزايش ميزان اعتياد رابطه وجود دارد.
مثال 3) اضطراب Ñ روان پريشي
فرضيه: بين ميزان اضطراب و روان‌پريشي رابطه وجود دارد.

1) بيان مسئله:
        «بررسي عوامل گرايش جوانان به اعتياد در شهر در سال 1388»
2) اهداف كلي:
        «شناخت عوامل گرايش جوانان به اعتياد در شهر در سال 1388»
3) اهداف جزيي:
شناخت تأثير نظارت پايين بر گرايش جوانان به اعتياد در شهر تهران
شناخت تأثير خـانواده بر گرايش جوانان به اعتياد در شهر تهران
شناخت تأثير دوستــان بر گرايش جوانان به اعتياد در شهر تهران
شناخت تأثير لــذت بر گرايش جوانان به اعتياد در شهر تهران
شناخت تأثير يـادگيري بر گرايش جوانان به اعتياد در شهر تهران
4) فـرضيـه:
بين عامل «نظارت پايين» و گرايش جوانان به اعتياد در شهر تهران رابطه وجود دارد.
بين عامل «خـانواده» و گرايش جوانان به اعتياد در شهر تهران رابطه وجود دارد.
بين عامل «دوستان» گرايش جوانان به اعتياد در شهر تهران رابطه وجود دارد.
بين عامل «لـذت» و گرايش جوانان به اعتياد در شهر تهران رابطه وجود دارد.
بين عامل «يادگيري» و گرايش جوانان به اعتياد در شهر تهران رابطه وجود دارد.

5) معــرّف سازي:
براي مثال عامل «نظارت پايين» كه مي‌توان آن را به دو دسته تقسيم مي‌شود:
1) نظارت خانوادگي كه شامل: الف)والدين و ب) ساير مي‌باشد.
2) نظارت جامعه كه شامل: الف) نظارت پليس، ب) نظارت رسانه، ج) نظارت دولت و ... تقسيم كرد.
مرحله بعد طرح سئوال است كه مي‌بايست سئوال مربوط به آخرين معرف باشد و ارتباطي به متغيرهاي مستقل و وابسته ندارد مانند:
«تا چه اندازه والدين شما بر روي كارهايي كه انجام مي‌دهيد نظارت دارند؟»

طرح تحقيق شامل: مقدمه، بيان مسئله، اهميت و ضرورت تحقيق، اهداف، فرضيات تحقيق.
بعد از فرضيه «روش شناسي» است.

انتخاب تكنيك روش تحقيق به چه عواملي بستگي دارد:
1 – نوع موضوع مانند «بررسي سرمقالة هاي روزنامه وزين كيهان» چون متن است بايد از روش تحليل محتوا استفاده كرد.2 – علاقه محقق ، 3 – اجباري بودن، 4 - توان مالي محقق، 5 – زمينه‌هاي ارايه، 6 - مهلت رسيدن به جواب

- براي سنجيدن؛ متغيرها بايد تبديل به معرّف شوند.
- پس از تقسيم‌بندي؛ آخرين تقسيم‌بندي تبديل به سؤال مي‌شود.
مي‌خواهيم فرضيه «بين ميزان اعتماد(متغير مستقل) و ميزان سرمايه اجتماعي(متغير وابسته) رابطه وجود دارد.» را بسنجيم.

تعريف پرسشنامه:
پرسشنامه ابزاري است كه از طريق آن محقق به سنجش متغيرهاي مستقل و وابسته مي‌پردازد. هر پرسشنامه از چند سئوال تشكيل مي‌شود. براي سنجش هر متغير حداقل نياز به 2 تا 4 سئوال داريم.

تعريف معرّف:
يعني اينكه جامعه‌شناس يا محقق بداند متغير خود را در چه معنايي بكار ببرد. درواقع معرف كردن متغير همان قابل تعريف نمودن متغير است. معرف‌ها يا تعريف‌ها به دو دستة عمده و اصلي تقسيم مي‌شوند:
تعريف عملياتي: 2) تعريف مفهومي
در تعريف مفهومي، محقق مفهومي را كه صاحب‌نظران يا انديش‌مندان يا جامعه‌شناسان از يك متغير ارائه داده‌اند را بيان مي‌كند كه در تهية پرسش‌نامه اين نوع تعريف كاربردي ندارد. آنچه كه براي محقق مهم و اساسي مي‌باشد تعريف عملياتي است. در تعريف عملياتي محقق تلاش مي‌كند متغيرها را به مقياس‌ها يا سنجه‌هاي قابل اندازه‌گيري تبديل نمايد. به عبارتي ديگر محقق بايد با انجام دسته‌بنديهاي مختلف به يك تعريف عملياتي قابل اندازه‌گيري برسد.

- براي سنجش هر متغير استاندارد تعداد سئوال بين 3 تا 6 سئوال مي‌باشد.
مثال: مي‌خواهيم براي متغير تحصيلات سئوال درست كنيم. پس براي تحصيلات تقسيم‌بنديهاي زير را مي‌توانيم انجام دهيم: بي‌سواد، ابتدايي، سيكل، ديپلم، فوق ديپلم، ليسانس، فوق ليسانس، دكترا و ...
يا دانشگاهي و غير دانشگاهي، با سواد و بي‌سواد، و ...
مثال 2) وضعيت تأهل: «مجرد، متأهل، فوت همسر، طلاق گرفته»
مثال: 3) بين نوع خشونت خانوادگي و ميزان فرار فرزندان از خانه رابطه وجود دارد.
- تعريف جامعه آماري: مجموعه‌اي از افراد يا واحدها كه داراي حداقل يك صفت مشترك باشند. درواقع در تحقيقات اجتماعي همواره مكان تحقيق به عنوان جامعة آماري محسوب مي‌شود. مثال: بررسي ميزان بزهكاري در شهر تهران در سال 1388 «تهران جامعه آماري است.» . حجم جامعة آماري براساس فرمول: «كوكران» بدست مي‌آيد.
- جامعه آماري را با N و نمونة آماري را با n نشان مي‌دهند. براي بدست آوردن ميانگين آماري N را n مي‌كنيم.
تعميم: يعني نسبت دادن نتايج يك تحقيق به همة افراد جامعة آماري.
- نمونه آماري: تمامي افرادي كه محقق در جريان يك تحقيق با آنها روبرو بوده و براي جمع‌آوري اطلاعات مورد نياز خود با آنها مصاحبه مي‌كند.
آمارگر براي براي
- حجم نمونه:
- نمونه‌گيري: انتخاب تعدادي از افراد يا اشياء يا سازمان و نهاد يا گروه در يك جامعة خاص آماري مطابق با محل و مكان زندگي آنها.
اولين قدم در نمونه‌گيري تعريف جامعة آماري است و هدف نمونه‌گيري قايل شدن شانس برابر براي شركت در نمونه‌گيري.
- انواع نمونه‌گيري:
الف) نمونه‌گيري احتمالي يا اتفاقي: نمونه‌گيري است كه هر فرد احتمال برابري براي انتخاب شدن دارد و محقق در انتخاب افراد نقشي ندارد بلكه شيوة نمونه‌گيري محقق را به يك نمونة خاص مي‌رساند.
ب) نمونه‌گيري غيراحتمالي يا سهميه‌اي يا قضاوتي: در اين نوع نمونه‌گيري تعداد خاصي از افراد احتمال انتخاب شدن‌شان بيشتر از ديگران است. به عبارت ديگر محقق خود تعيين مي‌كند چه كسي به عنوان نمونه باشد. در دو حالت بيشتر مورد استفاده قرار مي‌گيرد:
               1) هدف تحقيق كمتر جنبة علمي داشته باشد.
               2) زماني كه ساخت جامعة مورد مطالعه مشخص باشد.

- انواع نمونه‌گيري اتفاقي، احتمالي:
1 – نمونه‌گيري تصادفي:در اين نوع نمونه‌گيري اعضاي جامعه شانس برابري براي انتخاب‌شدن دارند و لزوماً بايد مشخصات افراد جامعه را داشته باشيم. درواقع در اين روش ابتدا از تمامي افراد يا اعضاي جامعه فهرستي را انتخاب نموده و سپس به هر يك از افراد شماره‌اي را اختصاص مي‌دهيم. بعد از اختصاص شماره با استفاده از روش قرعه‌كشي نمونة تحقيق را تعيين مي‌كنيم.
2 – نمونه‌گيري سيستماتيك: در اين روش «نمونة آماري» را كه با حرف n مشخص مي‌شود را تقسيم بر «جامعة آماري» كه با حرف N مي‌باشد، مي‌كنيم. براي مثال:
N = 500 (تعداد كل افراد در جامعه آماري) و n=100 (نمونه): براي حل 100 را تقسيم بر 500 مي‌كنيم كه جواب يك‌پنجم مي‌شود. بنابراين از بين هر پنج نفر يك نفر را انتخاب مي‌كنيم.   25     20     15    10    5
3 – نمونه‌گيري طبقه‌اي: در اين روش محقق مايل است نمونة تحقيق بگونه‌اي انتخاب نمايد كه مطمئن گردد زيرگروهها (پزشك، پرستار، كارمندان) با همان نسبتي كه در جامعه وجود دارد در نمونة آماري نيز بعنوان نماينده حضور داشته باشند. اين نوع نمونه‌گيري زماني انجام مي‌شود كه جامعه داراي ساخت همگن و متناجس نيست. اين نمونة آماري را پس از اينكه حجم نمونه در زيرگروهها مشخص شد افراد هر زيرگروه بواسطة يكي از روشهاي سيستماتيك يا تصادفي انتخاب مي‌شوند.
خلاصه) در اين روش در جامعه آماري ما طبقات مختلفي وجود داشته باشد كه بعنوان مثال:
مي‌خواهيم رضايت پرسنل بيمارستان را در پاييز امسال برآورد كنيم:
جامعة آماري شامل پزشك (1000)، پرستار (4000)، كارمندان 1000) مي‌باشد. جمع كل 6000 نفر.
250 نفر حجم نمونه كه معمولاً خود استاد مي‌دهد.
براي محاسبه هر يك مثل پزشك كه تعداد 1000 نفر مي‌باشد را بر 6000 نفر تقسيم كرده ضربدر 250 (حجم نمونه) مي‌كنيم كه جواب 42 در‌مي‌آيد. جمع نتايج تقسيم سه گروه بايد 250 يا مساوي با حجم نمونه باشد.
به عبارتي n = 250 و N = 6000 است. در پايان براي انتخاب هر يك از افراد به روش سيستماتيك عمل مي‌كنيم.

4 – نمونه‌گيري خوشه‌اي:
در اين روش بعنوان مثال جامعه‌ آماري تهران را در نظر مي‌گيريم كه مي‌توانيم آن را به پنج قسمت (شمال، جنوب، شرق، غرب، مركز) تقسيم كنيم كه خود اين قسمتها مي‌توانند به مناطق (شمال – 1، 2، 3، 4 و جنوب – 17، 18، 19، 20، 21، 22 و شرق – 9، 10، 11، 12 و غرب شامل 5، 6، 7، 8 و مركز شامل 13، 14، 15، 16) تقسيم كنيم.
سپس از بين اين مناطق سه منقطه بعنوان مثال (شمال، شرق، مركز) را انتخاب كرده و از مراكز آنها نيز گزينه‌هايي را انتخاب مي‌كنيم بعنوان مثال (شمال، 1 و 2)، شرق (9 و 11) و مركز (13 و 16) را انتخاب مي‌كنيم.
سپس از بين مناطق، ناحيه، بخش، محله، خيابان، كوچه و خانه يك مورد را انتخاب مي‌كنيم.

5 – نمونه‌گيري خوشه‌اي چندمرحله‌اي:

- در طراحي سئوال در پرسشنامه توجه به 2 نكته ضروري است:
آخرين معرف در فرايند معرف‌سازي به سئوال پرسشنامه تبديل مي‌شود.
در طراحي سئوالات متغيرهاي مستقل يا وابسته حضور متغير روبرو در سئوال منتفي است. مثلاً در بررسي علل «بزهكاري» كه «نظارت اجتماعي پايين» يكي از مؤلفه‌هاي آن است و «والدين» نيز يكي از معرف‌هاي آن، نمي‌توانيم «والدين» را به بزهكاري ارتباط دهيم.
- نوع جامعه‌آماري در طراحي سئوالات تأثيرگذار است. به عنوان نمونه اگر جامعة آماري والدين باشند با جامعة‌ آماري كه فرزندان هستند و متغير ما «نوع خشونت» باشد كاملاً مشخص مي‌شود.
براي امتحان: مثال «بزهكاري» كه عوامل مؤثر در آن عبارتند از: «نظارت اجتماعي، خانواده، دوستان، فقر، لذت‌جويي» است.
فرضيه: 1 – بين ميزان نظارت اجتماعي و ميزان بزهكاري رابطه وجود دارد.
عوامل نظارت: پدر و مادر، ساير بستگان،
         2 – بين فروپاشي خانواده‌ها و ميزان بزهكاري رابطه وجود دارد.
         3 – بين معاشرت با دوستان بد و ميزان بزهكاري رابطه وجود دارد.
          4 – بين ميزان فقر و ميزان بزهكاري رابطه وجود دارد.
          5 – بين ميزان لذت‌جويي و ميزان بزهكاري رابطه وجود دارد.

1 - آيا جامعه آماري در روشهاي آمارگيري و بخصوص در روش آمارگيري كمّي كه بصورت پيمايشي مي‌باشد، تعداد افراد مشخصي دارد؟
2 - آيا نتيجه يك آمار بدست آمده از يك جامعة آماري در يك نقطه از كشور را به تمام نقاط مختلف آن كشور تعميم داد يا فرهنگ‌ها و آداب و رسوم يك منطقه مي‌تواند در تعميم نقش داشته باشد؟
3 – براي بررسي

فرضيه:
بين دقت دانشجو و افت تحصيلي دانشجويان رابطه وجود دارد.
بين عدم وجود اساتيد و افت تحصيلي دانشجويان رابطه وجود دارد.
بين مشكلات خانوادگي و افت تحصيلي دانشجويان رابطه وجود دارد.
بين افزايش شهريه و افت تحصيلي دانشجويان رابطه وجود دارد.

معرف سازي:
براي مثال معرف‌سازي «مشكلات خانوادگي»: شامل مشكل فرهنگي، مشكل اقتصادي، مشكل اجتماعي، مشكل سياسي

مرحله بعد «معرف‌سازي» است. براي مثال «مشكلات خانوادگي» شامل:
الف) مشكل فرهنگي: 1) ميزان تحصيلات والدين، 2) اختلاف فرهنگي بين والدين و فرزندان
ب) مشكل اقتصادي: 1) بيكاري، 2) تورم، 3) درآمد پايين، 4) ميزان بالا بودن هزينه‌ها
ج) مشكل اجتماعي: 1 – سنتي‌بودن والدين، 2 – هنجارشكني، 3) اعتقاد به خرافات در خانواده، 4) بي‌اعتمادي در خانواده، 5) منزلت اجتماعي خانواده، 6) بي‌اعتقادي در خانواده

سه دسته مقياس در علوم اجتماعي
1 – مقياس اسمي: در اين مقياس بين سطوح معرفها فاصله يا ترتيبي وجود ندارد. براي مثال: جنسيت كه به دو دستة زن و مرد تقسيم مي‌شود و يا مجرد و متأهل، شغل شامل شاغل و بيكار.
2 – مقياس ترتيبي: بين متغيرها فاصله وجود دارد ولي مقدار مشخص نيست مانند زياد، متوسط
3 – مقياس فاصله‌اي: بين متغيرها فاصله وجود دارد و ميزان آن مشخص است مثل: سن، ميزان درآمد، ميزان هزينه.

غير از سئوالاتي كه به شكل سطح مقياس اسمي و فاصله‌اي مطرح مي‌شود بقية سئوالات در طيف كيكرت بايد بصورت مقياس ترتيبي سه‌جوابه يا پنج جوابه مطرح‌ گردد.

متغيرهاي پايه‌اي متغيرهايي هستند با سطح سنجش يا مقياس اسمي و فاصله‌اي كه در همة پرسشنامه‌ها وجود دارد. متغيرهاي پايه‌اي عبارتند از: جنس، وضعيت تأهل، ميزان تحصيلات، شغل، محل سكونت، دين يا مذهب و مقياس‌هاي فاصله‌هاي شامل سن، درآمد، هزينه. اين مقياس شامل آن مقياس‌هايي مي‌شود كه در تحليلهاي آماري مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

در پرسشنامه آخرين معرّف در فرايند معرّف‌سازي تبديل به سئوال مي‌شود. اين سئوالات به شكل بسته در طيف ليكرت و با پاسخهاي سه‌قسمتي و پنج‌قسمتي مطرح مي‌شوند.

اختلاف فرهنگي شما با والدينتان چقدر است؟
خيلي زياد           زياد            متوسط             كم             خيلي كم

طيف ليكرت
سئوالات و جوابها بر روي يك طيف سوار هستند كه اين طيف مي‌تواند:
1) سئوالات دوجوابي عموماً در سطح سنجش اسمي و فاقد هرگونه رتبه‌بندي خاص است مانند. جنسيت كه شامل مرد يا زن مي‌شود و يا جنسيت كه شامل مرد يا زن بودن است.
2) سئوالات سه‌جوابي داراي رتبه‌بندي خاص و ضعيف مي‌باشد. مانند «كم، متوسط، زياد»
3) سئوالات پنج‌جوابي داراي رتبه‌بندي قوي و كامل مي‌باشد. مانند «خيلي كم، كم، متوسط، زياد، خيلي زياد»

روشهاي تحقيق كيفي
مشاهده يعني ديدن، جمع‌آوري اطلاعات از طريق يكي از حواس پنجگانه. اين روش با يكي از حواس ما كار دارد. بدون هيچ واسطه‌اي و شخصاً و رأساً بالاي سر تحقيق خود حضور فيزيكي دارد و جمع‌آوري اطلاعات مي‌كند.

مشاهده دو شكل عمده دارد:
الف) زماني كه به مطالعات اكتشافي در يك تحقيق دست بزنيم.
ب) زماني براي جمع‌آوري اطلاعات مورد نياز اقدام مي‌كنيم.

مطالعه اكتشافـي:
يعني جمع‌آوري اطلاعات مقدماتي در مورد موضوع ، ساختار موضوع تحقيق و بهترين روشي كه مي‌توان از طريق آن به اطلاعات مناسب دست يافت.

مطالعه اكتشافي با مشاهده:
استفاده از روش مشاهده در ابتداي تحقيق به منظور جمع‌آوري اطلاعات مقدماتي در تحقيق در اين حالت يك روش ديگري غير از مشاهده به عنوان روش تحقيق ما به حساب مي‌آيد.

مشــاهده:
رابط ما با جهان پيرامون و جامعة آماري تحقيق كه به واسطة حواس پنجگانه بوجود مي‌آيد. به عبارت ديگر مشاهده نوعي كسب تجربه از جهان است كه از طريق ساده به وسيلة صيقل دادن حساب شده ادراك و حواس انجام مي‌گيرد.
از طريق مشاهده مي‌توانيم وارد لايه‌هاي پنهان افراد شويم.

تفاوت دو روش:
در حالت اول روش مشاهده به عنوان يك روش كمكي و غير اصلي و تنها در ابتداي تحقيق مورد استفاده قرار مي‌گيرد لذا در ادامه كار محقق از روش ديگري براي مطالعات خود و جمع‌اوري اطلاعات استفاده مي‌كند.
در حالت دوم روش مشاهده به عنوان روش اصلي و تكنيك جمع‌آوري اطلاعات از ابتداي تحقيق تا پايان تحقيق استفاده مي‌شود.

انــواع مشــاهده:
مشاهده سيستماتيك و غيرسيستماتيك
مشاهده با ساخت و بي‌ساخت
مشاهده مشاركتي و غيرمشاركتي
مشاهده آشكار و پنهان

مشاهده سيستماتيك و غيرسيستماتيك
در سيستماتيك با يك چارچوب خاص جلو مي‌رويم. در غير سيستماتيك بدون چارچوب جلو مي‌رويم. منظور آن است كه محقق بدون هيچ برنامه و زمينة تئوريكي مشاهداتي را انجام مي‌دهد. مانند مشاهده طلافروشان يا مشاهده متكديان.
در مشاهده سيستماتيك محقق مي‌بايست براساس يك برنامة مشخص به پيش برود. به اين شكل كه ابتدا يك مسئله اجتماعي را انتخاب نمايد، سپس براي تبيين آن بدنبال تئوريهاي مناسب بگردد. براساس اين تئوريها محدودة آن را مشخص و تفكيك نمايد. مرحلة بعدي با مطالعة تئوريها و متغيرهاي استخراج شده فرضيات خود را بنا نمايد، آنگاه بدنبال تأييد يا رد فرضيه به مشاهده بپردازد.

مشاهده با ساخت و بدون ساخت:
مشاهده بدون ساخت يا غيراستاندارد معمولاً در تحقيقات مقدماتي بكار مي‌رود. زماني كه محقق بدنبال كسب اطلاعات كلي و يافتن معرفهاي مناسب براي سنجش موضوع مورد مطالعه خود است. اين نوع مشاهده بيشتر زماني مورد استفاده قرار مي‌گيرد كه محقق با مسئله تحقيق و جامعه مورد مطالعه آشنايي زيادي نداشته باشد. (مطالعه مقدماتي انجام مي‌دهد كه نسبت به موضوع تحقيق شناخت پيدا كند.)
مشاهده با ساخت فقط زماني استفاده مي‌شود كه محقق پس از يك تحقيق مقدماتي (كه از طريق مشاهده بدون ساخت انجام شد) اطلاعات لازم در مورد جامعة آماري را بدست آورده و با ساختار موضوع و جامعة خود آشناست.

فــرمول كوكران :
اين فرمول براي محاسبه حجم نمونه يا نمونة آماري از جامعه آماري استفاده مي‌شود. شكل فرمول بدين شرح است:

N = جمعيت كل، n = حجم نمونه، t = ميزان اطمينان كه مساوي 1/96 مي‌باشد، p = وجود صفت در يك جامعه آماري كه با عدد 5/0 نشان داده مي‌شود. q = عدم وجود صفت در يك جامعه آماري كه با عدد 5/0 نشان داده مي‌شود. d = سطح خطا مي‌باشد كه ميزان آن 05/0 است.
بعنوان مثال: در يك جمعيت 7200 نفري حجم نمونه آماري را بدست آوريد.
جواب: 364 است.

تحليل محتوا Content analysis
تحليل محتوا روشي است كه بواسطة آن به تحليل جرايد، روزنامه، راديو، تلويزيون، فيلم و هر آنچه كه اشاعه دهندة ارزشهاي مولد در جامعه باشد مي‌پردازيم. در روش تحليل محتوا وسايل ارتباط جمعي مانند روزنامه، تلويزيون، راديو، اينترنت، ماهواره و ... نقش عمده‌اي ايفا مي‌كنند اما هدف محقق تحليل متن (text) است.
در روش تحليل محتوا تبادل و ارتباط عموماً از طريق زبان (سخن‌گفتن و نوشتن) انجام مي‌گيرد. متن در تحليل محتوا مي‌تواند به دو شكل : 1) نوشتاري – گفتاري، 2) ايما و اشاره و حركات تقسيم شود.
اهميت روش تحليل محتوا در اين است كه مي‌تواند بي‌رابطه با زمان و مكان در مورد محتوا و منابع آنها صحبت كند.
در تحليل يك فيلم و يا صدا، محتواي آنها بايد تبديل به متن شود. اين متن مي‌تواند به دو شكل:
                                                                                          الف) به شكل نوشته،
                                                                                          ب) به شكل ايما و اشاره و حركات بدن و اشياء باشد.

انواع تحليل محتوا:
الف) تحليل محتواي كيفي: هدف آن است كه تأثير متن‌هاي مورد نظر بر روي گيرندة پيام يا مخاطب پيام سنجيده شود. در اين تكنيك محقق «بار ارزشي مفاهيم و عبارات بكار برده شده» را بررسي مي‌كند.
ب) تحليل محتواي كمّي: محقق بواسطة شمارش پيامها و مفاهيم به دو نوع تحليل دست مي‌زند.
1) تحليل ارزش‌يابي، 2) تحليل احتمال وقوع

شرايط كلي تحليل محتواي كيفي:
                                                                                          1 – تعيين چارچوب نظري يا تئوريكي
                                                                                          2 – واحد تحليل
                                                                                          3 – طبقات تحليل
                                                                                          4 – نمونه‌گيري

1) چهارچوب تئوريكي:
در اين روش نيز مانند ساير تكنيك‌هاي تحقيقي، محقق بايد يك چارچوب تئوريكي انتخاب كند، سپس براساس اين چهارچوب تئوريكي طبقات تحليل را شكل دهد. روش تحليل محتوا مي‌تواند داراي فرضيه نيز باشد اما وجود فرضيه مانند روش كمّي اجباري نمي‌باشد. وجود فرضيه بيانگر استفاده از چهارچوب نظري جهت تدوين فرضيه است.

2) واحد تحليل:
اين واحدها مي‌تواند لغات، جملات، سرمقاله‌ها، تيترها، پاراگراف و ... مي‌باشد. در واحد تحليل هدف سنجش بار ارزشي است.

3) طبقات تحليل:
روش تحليل محتوا نيازمند طبقاتي است كه واحدهاي محتوايي بررسي شده در يك متن را در طبقات و رده‌ها دسته‌بندي كند. زماني كه چهارچوب تئوريكي در تحليل محتوا داشته باشيم طبقات ما براساس چهارچوب تئوريكي شكل مي‌گيرد.

4) نمونه‌گيري:
دو نكته در انجام نمونه‌گيري مهم است: 1) تعيين دورة زماني، 2) تعيين صفحات يا واحدهاي قابل بررسي. براي مثال اگر بخواهيم روزنامه اعتماد را بررسي كنيم ابتدا بايد يك دورة زماني از اين روزنامه را انتخاب نماييم. بعنوان مثال اگر اين روزنامه از 1/10/82 شروع و تا 1/10/88 انتشار كرده باشد مي‌توانيم از تاريخ 1/10/85 تا 1/10/88 را انتخاب نموده و در بين آنها بعنوان مثال مي‌توانيم فقط تيترهاي صفحه اول را در نظر بگيريم.

ويژگي طبقات در تحليل محتوا
1 – طبقات تحليل محتوا بايد به فرضيه مورد بررسي مربوط باشد.
2 – طبقات بايد صريح باشد. يعني اگر يك طبقه‌بندي مجددي انجام شود محتواي مورد بررسي مجدداً متعلق به همان طبقه‌ باشد.
3 – هر طبقه فقط بايد يك بُعد معنا را در نظر بگيرد.
4 – طبقات بايد از يكديگر متمايز باشد. يعني هر واحد سنجش بايد مشخصاً در يك طبقه جاي گيرد و هنگام طبقه‌بندي نبايد محقق دچار ترديد قراردادن محتوا در طبقات گردد.
5 – طبقات بايد كامل باشد. يعني هر محتوا بايد بالاخره در يكي از طبقات جاي گيرد بطوري كه در پايان كار هيچ لغت يا واحد سنجشي باقي نماند كه نتوان آنها را در طبقاتي جاي داد.

مثال: جملة «آمريكا شيطان بزرگ است و با اسلام كينه‌توزي دارد و به هجوم همه‌جانبه عليه اسلام دست زده است.»
خود جمله «واحد محتوا» محسوب مي‌شود.
در اين جمله ما مي‌توانيم داراي طبقات زير باشيم:

دشمني‌ها	دوستي‌ها	دين‌مداري
شيطان بزرگ، كينه‌توزي، هجوم همه‌جانبه	-	اسلام - اسلام

در تحليل محتوا واژة دشمني‌ها با كلمه‌هاي «شيطان بزرگ»، «گينه‌توزي»، «هجوم همه‌جانبه» و دين‌مداري با واژه‌هاي اسلام كه به صورت دو بار تكرار شده است همخواني دارد.
پس در طبقه دشمني جواب تحليل محتواي ما مي‌شود.

(مهم) تست T.A.T
از اين روش «رور شاخ» براي شناختن خصوصيات شخصيتي افراد استفاده مي‌كرد و بواسطة اين عمل تلاش داشت تا به روان افراد پي ببرد. ابتدا اين روش تنها برپايه تصاوير و تداعي تصاوير بود اما بدليل آنكه اين روش از اعتبار كافي برخوردار نبود به نوشته‌ها نيز گسترش داده شد. در مجموعه از طريق تست T.A.T انگيزة كارآيي افراد سنجيده مي‌شود و مشخص مي‌گردد تا چه اندازه فرد تلاش دارد كه به واسطة فعاليت و پشتكار به موفقيت دست يابد يا بر ترس خود نسبت به عدم موفقيت غلبه نمايد.

طبقات «اميد به موفقيت» در اين تست:
نياز به موفقيت، 2) فعاليت براي دستيابي به هدف، 3) انتظار موفقيت، 4) تشويق، 5) احساس مثبت
طبقات «ترس عدم موفقيت» در اين تست:
نياز به اجتناب از عدم موفقيت، 2) فعاليت براي اجتناب از عدم موفقيت، 4) انتظار عدم موفقيت، 4) توبيخ، 5) احساس منفي

اگر واحد محتوا جمله باشد. «شخصي دارد مي‌خندد»
جواب: در طبقه اميد به موفقيت قرار گرفته و احساس مثبت است.

مثال 1) «استراحت كردن، خنديدن، و ورزش كردن هم براي سلامتي مفيد است و هم براي انجام كار روزانه»
اميد به موفقيت «احساس مثبت»
مثال 2) اين مرد در اين لحظه به كارش فكر نمي‌كند و ممكن است وقتش را هدر دهد.
ترس عدم موفقيت «انتظار عدم موفقيت»

خلاصه روش تحقیق نظری - استاد دکتر امانی

مطالب مشابه :

دوشنبه سی ام اردی بهشت 92 - مطالب مهم درس روش تحقیق

خلاصه روش تحقیق نظری - استاد دکتر امانی

روش تحقیق دلفی

بازهم این کلاس های روش تحقیق من .....

روش تحقیق

تعریف تحقیق

ادامه(روشهای تحقیق)

تفاوت روش های تحقیق کمی و کیفی

خلاصه ای از روش تحقیق

نمونه کار درس روش تحقیق(طرح تحقیق)