درمان نگهدارنده در اعتياد/ دکتر رقیه حج‌فروش

اعتياد
اعتياد يك مشكل پزشكي، روانشناختي، اجتماعي و اقتصادي پيچيده‌ است كه مشخصه‌ي آن ميل شديد و غيرقابل كنترل و وسواسي به مصرف مواد با وجود عوارض و مشكلات زياد آن است. اگرچه بيشتر افراد در ابتدا مصرف مواد را آگاهانه آغاز مي‌كنند، اما به‌علت تغييرات ناشي از اثرات سمي و لذت شديد و ناگهاني ناشي از تاثير مواد بر بخش‌هاي مختلف مغزي (مثل احساسات، حافظه، كنترل رفتار، يادگيري و...) دچار اختلالات رفتاري، بيماري‌هاي جسمي و روانپزشكي مي‌شوند. اين بيماري در صورت عدم مداخله و درمان، به‌علت مشكلات جسمي و اختلال در عملكرد خانوادگي، شغلي، اجتماعي و... سير پيش‌رونده، تخريبي و عودكننده پيدا مي‌كند.

درمان نگهدارنده در اعتياد
اعتياد اختلالي قابل درمان است اما به‌علت عوارض زياد مغزي و گستردگي مشكلات نياز به درماني همه‌جانبه دارد كه دربرگيرنده‌ي مشكلات جسمي، روانپزشكي، خانوادگي و اجتماعي بيمار باشد. از طرفي با توجه به زمان‌بر بودن ترميم مغزي، درمان‌هاي كوتاه‌مدت اثربخشي لازم را ندارد. همانند بسياري از بيماري‌هاي پزشكي، بهبودي و بازگشت مجدد مصرف مواد تنها با ارايه‌ي درمان مناسب ميسر است. امروزه درمان‌هايي كه فقط بر پايه‌ي سم‌زدايي يا مداخله‌ي حاد هستند كم‌كم جاي خود را به درمان‌هاي طولاني‌تر مي‌دهند و كاهش خطرات و عوارض بيماري كه انگيزه‌ي اصلي درمان در هر بيماري است، هدف مستقيم درمان اعتياد نيز قرار گرفته است. نتيجه‌ي اين تغيير نگرش، ورود مداخلات با هدف كاهش آسيب مواد است. يكي از اين درمان‌ها با نگاه كاهش آسيب، «درمان نگهدارنده» است كه طي آن بيمار ماده‌ي مخدر مصرفي خود را قطع و به‌جاي آن، داروهايي مثل متادون، بوپره‌نورفين و... مصرف مي‌كند. هر چه درمان و داروهای موجود متنوع‌تر باشد موفقیت درمان بالاتر می‌رود و بیمارانی که به درمان به یک دارو پاسخ نمی‌دهند می‌توانند از سایر درمان‌های موجود بهره‌مند شوند.
درمان نگهدارنده هم‌اكنون طبق يك پروتوكل ملي در مراكز درمان سوءمصرف مواد در سراسر كشور از جمله استان گيلان زير نظر پزشكان كارشناس در درمان اعتياد و با استفاده از داروهاي متادون، بوپره‌نورفين و شربت تریاک اجرا مي‌شود

اثرات درمان نگهدارنده
داروهاي نگهدارنده خواص مشابهي با مواد مخدر دارند با اين تفاوت كه برخلاف موادي چون هروئين و كراك كه كوتاه‌اثرند ‌و فرد با مصرف آن‌ها دچار خماري و نشئگي مكرر مي‌شود، به‌علت نيمه‌عمر طولاني، فرد را دچار نوسانات شديد جسمي و خلقي نمي‌كند و شروع و حذف اثرات ماده آهسته و ملايم است.
اين داروها برخلاف مواد، كاملاً بهداشتي و فاقد ناخالصي است و عوارض جسماني بر كبد، كليه و دستگاه گوارش ندارد. به‌علاوه، با توجه به كنترل علايم محروميت، وسوسه‌ي بيمار تا حد زيادي كنترل مي‌شود. كاهش تمايل مصرف و بي‌اثر شدن لغزش‌هاي اتفاقي سبب مي‌شود تا مغز فرصت ترميم پيدا كند. تعادل رفتاري و عدم وجود نوسانات خُلقي باعث خواهد شد پاسخ به استرس بهبود يابد و بيمار كمتر خشمگين شود. به‌همين دليل مشكلات خانوادگي، شغلي و حقوقي كمتري خواهد داشت. همچنين عدم نياز به مصرف، سبب تماس كمتر با فروشندگان مواد مي‌شود و خطرات دستگيري و مشكلات قانوني را از بين مي‌برد. از طرفي، تماس با مراكز درماني براي تهيه‌ي دارو و شركت در جلسات درماني زمينه و شرايط لازم را براي تماس با افراد سالم مهيا خواهد كرد. تمام داروهاي نگهدارنده به فرم خوراكي به بيماران عرضه مي‌شود و همين عدم نياز به تزريق، از بروز عوارضي چون بيماري‌هاي عروقي، عفونت‌هاي مكرر، ايدز و انواع هپاتيت مي‌كاهد.
هر چند داروهايي چون متادون اعتيادآورند، اما درمان نگهدارنده به‌دلايل متعدد موجب ترميم واقعي مغز، بهبود عملكرد بيمار و افزايش كيفيت زندگي مي‌شود.

متادون
متادون يك داروي مخدر صنعتي است كه براي درمان نگهدارنده‌ي وابستگي به مواد استفاده مي‌شود. اثرات دارويي متادون بسيار شبيه به مورفين است. جذب آن از دستگاه گوارش سريع است. در مصرف خوراكي 4 تا 6 ساعت و در افراد وابسته 20 تا 38 ساعت نيمه‌عمر دارد. در شكل شربت پس از 5/2 ساعت و در شكل قرص پس از 3 ساعت به حداكثر غلظت در بدن مي‌رسد. اين دارو در كبد متابوليزه مي‌شود و از كليه دفع مي‌شود.

عوارض متادون
مصرف طولاني متادون تقريباً بي‌خطر است. عوارض دارو در حد عرق‌ريزش، خواب‌آلودگي، يبوست، عوارض پوستي (راش و كهير)، افزايش وزن، احتباس مايعات، اختلال عملكرد جنسي و تغييرات خواب و اشتهاست ولي در مصرف طولاني عارضه‌‌ي جدي بر قلب، ريه‌ها، كبد، كليه، استخوان، خون، مغز و ساير اعضا ندارد.

مدت درمان با متادون
با توجه به سير مزمن و طولاني اعتياد و احتمال بالاي عود، درمان اعتياد بايد دراز‌مدت، مناسب و همه‌جانبه باشد تا علاوه بر ايجاد پرهيز از مصرف باعث ايجاد تغيير در زندگي بيمار شود و بتواند روابط اجتماعي ناكارآمد ناشي از اعتياد را بهبود بخشد. درمان نگهدارنده فرصتي است تا بيمار فارغ از فشار علايم محروميت و ميل به مصرف، شرايط جسمي خود را بهبود بخشد، بيماري‌هاي روانپزشكي‌اش درمان شود، اعتماد و ارتباط تخريب شده‌ي خود با خانواده را بازسازي كند، روابط اجتماعي مناسبي با افراد غيرمصرف كننده برقرار كند و مهارت‌هاي لازم مقابله‌اي را بياموزد تا بتواند پرهيز طولاني‌مدت داشته باشد. ‌بنابراين دوره‌ي درمان با متادون مي‌تواند از شش ماه تا چند سال و در مواردي حتي تا آخر عمر ادامه يابد. البته با توجه به هزينه‌ي درمان نگهدارنده، انتظار مراجعان و خانواده براي پرهيز كامل و عوارض دارو، علي‌رغم اثرات خوب متادون، در نهايت زماني فرا مي‌رسد كه درمانگران بايد تصميم به قطع درمان بگيرند.
در هر حال بايد بدانيم قطع درمان نگهدارنده حتي در بهترين شرايط مشكل است و پيش‌آگهي خوبي ندارد اما تمايل آگاهانه‌ي خود بيمار يكي از عوامل بالا برنده‌ي ميزان موفقيت در قطع درمان است. با شركت فعال بيمار در مشاوره‌هاي درماني و يادگيري مهارت‌هاي لازم و بيشتر بودن طول مدت درمان نگهدارنده، احتمال بهبود بيمار بيشتر است. بيماري كه در 6 ماهه‌ي اخير مصرف هيچ ماده‌ي غيرقانوني نداشته باشد، براي اتمام درمان مناسب‌تر است. بازگشت به شغل و كسب درآمد احتمال موفقيت درمان را بالا مي‌برد. از سوي ديگر، اختلالات همراه روانپزشكي شرايط را براي كاهش دوز مشكل مي‌كند. بنابراين درمان مناسب و كافي مشکلات روانپزشکی بیمار براي پايان دادن به درمان با متادون ضروري است. داشتن حمايت اجتماعي مناسب نيز از معيارهاي مناسب ختم درمان است اما قطع درمان در خانم‌هاي باردار و بيماران مبتلا به ايدز توصيه نمي‌شود.

قطع درمان
بهترين روش كاهش دوز متادون روشي منعطف با حداكثر احساس كنترل توسط پزشك در بيمار است. بايد هر چه ممكن است سرعت كاهش دوز كمتر باشد و بيمار بايد به توصيه‌ي پزشك در كاهش دوز توجه كند. كاهش سريع دارو نه‌تنها به كمتر شدن علايم بيمار كمك نمي‌كند، بلكه گاهي باعث عود هم مي‌شود. در مراحل انتهايي قطع متادون، استفاده از درمان‌هاي علامتي و داروهاي كمكي به تحمل بهتر اين دوره كمك مي‌كند. بيماران در مرحله‌ي كاهش دارو به مشاوره و جلسات روان‌درماني بيشتري نياز دارند.

برنامه‌ي پس از قطع درمان
پس از قطع درمان با متادون سخت‌ترين دوره‌ي ترك شروع مي‌شود. بيمار پس از قطع تا دو هفته مشكلات جسمي دارد. در بسياري از موارد وسوسه هم برمي‌گردد و اگر بيمار خوب براي اين مرحله آماده نشده باشد، ممكن است دچار سرخوردگي شود. درمانگر و اعضاي خانواده در اين مرحله بايد به اختلالات خلقي مثل افسردگي حساس باشند. احتمال دارد بيمار به‌دليل شرم، لغزش خود را پنهان كند. بنابراين بايد تست‌هاي منظم بايد براي پايش بيمار انجام شود. درمان نگهدارنده با نالتروکسون نیز پیشنهاد خوبی برای این بیماران است.

درمان نگهدارنده با بوپره‌نورفين
بوپره‌نورفین که به‌صورت قرص‌های زیرزبانی 0.4، 2 و 8 میلی‌گرمی در دسترس است، یک داروی مخدر صنعتی است که برای درمان وابستگی به مخدر استفاده می‌شود. فرم تزریقی دارو نیز موجود است که در درمان اعتیاد هیچ جایی ندارد. به‌علت نیمه عمر طولانی این دارو را می‌توان به صورت یک بار در روز یا حتی یک روز در میان استفاده شود. از طرفی خطر مسمومیت با این دارو کم است ولی از مشخصات بارز آن این است که اگر با دارو یا ماده‌ی مخدر دیگری به‌طور همزمان استفاده شود بیمار دچار علایم ترک می‌شود. همین مساله از لغزش بیمار هنگام ترک جلوگیری می‌کند. معمولاً این دارو احساس نشئگی بالا ندارد و ترک آن نیز به نسبت متادون راحت‌تر و با علایم کمتری همراه است. هم‌چنین در سم‌زدایی ‌های کوتاه مدت به ویژه در موارد مصرف مواد سبک مثل تدخین تریاک انتخاب مناسبی است. مصرف این دارو در خانم‌های باردار توصیه نمی‌شود.

درمان با شربت تریاک
یک درمان جدید، سم‌زدایی آهسته و درمان نگهدارنده با شربت تریاک است. این درمان برای بیمارانی که به انواع مواد افیونی سنگین وابستگی دارند و به سایر روش‌های درمانی پاسخ نداده‌اند، توصیه می‌شود. افراد مسنی که سال‌ها وابستگی به مواد افیونی سنگین مثل شیره یا تریاک به میزان زیاد داشته، توانایی ترک یا انگیزه‌ی چندانی برای ترک ندارند و تمایل به درمان طولانی و گاه مادام‌العمر دارند نیز کاندیداهای مناسبی برای این نوع درمان هستند. البته نکته‌ی مهم این است که تست مورفین در مدت درمان با شربت تریاک مثبت است و چنانچه بیماری نیاز به بررسی آزمایشگاهی و تست منفی دارد (مثل رانندگان) بهتر است با این روش درمان نشود. همچنین بیمارانی که به مخدرها وابسته نیستند و فقط از ترکیبات محرک مثل شیشه استفاده می‌کنند بهتر است با این روش درمان نشوند مگر همزمان مصرف مواد افیونی داشته باشند.
لازم به تاکید است که در این روش درمانی نیز همانند بقیه‌ درمان‌ها استفاده از روان‌درمانی در کنار مصرف دارو نقش بسیار مهمی در بهبود بیماران دارد. یک الگوی درمانی موفق که در چند مطالعه به عنوان الگوی درمانی برتر در ایران شناخته شده استفاده از مداخله‌ی کنگره‌ی 60 به همراه مصرف شربت تریاک است. در این روش بیمار در یک دوره درمانی یک‌ساله تحت درمان با شربت تریاک و مشاوره‌ی منظم و سازمان یافته‌ی مددجو-راهنما قرار مي‌گیرد. راهنما کسی است که قبلاً با استفاده از شربت تریاک از اعتیاد خود رها شده و علاوه بر آموزش، مشاوره و حمایت فردی، مددجو را در مصرف صحیح شربت تریاک راهنمایی می‌کند. در این روش مددجو باید در جلسات منظم خودیاری کنگره‌ی 60 شرکت کند.

درمان با نالتروكسون پس از قطع درمان نگهدارنده با مخدرها
نالتروكسون دارويي است كه وقتي تحت حمايت خانواده مصرف شود، احتمال لغزش بيمار را كم مي‌كند. از طرفي، وقتي خانواده اطمينان داشته باشد كه بيمار همزمان با مصرف نالتروكسون نمي‌تواند به مواد مخدر وابسته شود، بدون نگراني از كنترل علايم مصرف، تمام انرژي خود را صرف كنترل مصرف نالتروكسون مي‌كند و از آن‌جايي كه از زمان بروز هر مشكل و وسوسه با توجه به ماندگاري طولاني نالتروكسون سه روز وقت نياز است تا اثر دارو از بدن بيرون رود، خانواده و درمانگر فرصت مداخله در بحران را خواهند داشت.
نالتروکسون به‌صورت کپسول‌های 25 و 50 میلی‌گرمی در دسترس است و باید حتماً پس از اطمینان از سم‌زدایی با مخدرها مصرف شود وگرنه مصرف هم‌زمان این دارو با متادون یا هر دارو و ماده‌ی مخدری می‌تواند علائم شدید و خطرناک جسمی به‌دنبال داشته باشد. نالتروکسون معمولاً حداقل یک ‌هفته تا ده روز بعد از آخرین مصرف مخدر با انجام تست نالوکسان توسط پزشک، شروع شده، دوره درمان تا 6 ماه ادامه خواهد یافت. معمولاً خطر لغزش در ماه‌های اول قطع مخدر بیشتر است و اگر بیماری در 6 ماه اول دچار لغزش یا عود نشود پیش‌آگهی بهتری دارد. ضمناً توصیه می‌شود بیمار در دوره‌ی درمان با نالتروکسون از مصرف الکل نیز خودداری کند.

درمان نگهدارنده در اعتياد/ دکتر رقیه حج‌فروش

مطالب مشابه :

متادون را بشناسید

فروش قرص متادون در مركز شهر !

مجازات خرید و فروش متادون چیست؟

درمان نگهدارنده در اعتياد/ دکتر رقیه حج‌فروش

چگونه درمان نگهدارنده با متادون منجر به درمان اعتیاد می شود؟

فراوانی ترامادول مثل نقل‌ و نبات! . . .

اکسی متالون

فراوانی‌ترامادول مثل نقل‌ونبات!