ایستگاه راه آهن مشهد

آشنایی با راه آهن ایران و ایستگاه راه آهن مشهد

مقدمه

جمهوري اسلامي ايران داراي مساحت 1،648،195 كيلومترمربع و بيش از 70 ميليون نفر جمعيت است. ايران در جنوب غربي آسيا و در خاورميانه واقع شده و به دليل موقعيت استراتژيك ويژه خود هميشه از اهميت جهاني برخوردار بوده است. ظرف قرنهاي گذشته ايران پلي ارتباطي ميان شرق و غرب بوده است و كالاها از طريق جاده هاي معروفي مثل جاده ابرشم و جاده مرواريد و نيز جاده هاي هندوستان كه از ايران باستان عبور مي كردند از اين كشور مي گذشتند. در حال حاضر به واسطه فروپاشي اتحاد جماهير شوروي و ظهور كشورهاي تازه استقلال يافته در مرز شمالي ايران و تلاش آنان براي يافتن جاده ها و مسيرهاي صادرات – واردات و عدم وابستگي به روسيه، نقش ايران به عنوان رابط و واسط مناسب احياء شده و اين كشور به زودي وضعيت قبلي خود را دوباره بدست خواهد آورد. در اين رابطه بايد عوامل مهمي مثل ايمني، هزينه پايين و زمان كوتاهتر در حمل و نقل كالاها را مورد توجه قرار داد.

چون حمل و نقل و ارتباطات پيش زمينه هر نوع توسعه اقتصادي هستند، دولتمردان جمهوري اسلامي ايران توجه ويژه اي به توسعه حمل و نقل و ارتباطات به ويژه از طريق راه آهن دارند. در اين راستا ساخت راه آهن مشهد- سرخس براي خلق مسير بين قاره اي جديدي آغاز شد كه آسيا را به اروپا متصل مي كند. همچنين ساخت راه آهن اميرآباد (بندري در نزديكي درياي خزر) اين بندر را به اولين بندر مهم ايران تبديل كرد كه به شبكه راه آهن متصل شده بود. همچنين ايران ساخت خط آهن كرمان – زاهدان را نيز آغاز كرد كه راه آهن سرتاسري آسيا از طريق آن و نيز از طريق خط زاهدان – مير جاوه(تفتان) و كويته(پاكستان) به اروپا و خاورميانه متصل خواهد شد.

با توجه به توسعه مناسب راه آهن در جمهوري اسلامي ايران و اتصال آن به راه آهن خاورميانه و اروپا از طريق خط آهن تركيه در مرز رازي – كاپيكوي ، از طريق راه آهن آذربايجان در مرز جلفا كه ايران را به قفقاز متصل ميكند، شبكه سرتاسري قفقاز، كشورهاي تازه استقلال يافته و راه آهن روسيه به راه آهن آسياي ميانه و از طريق راه آهن تركمنستان در مرز سرخس و راه آهن پاكستان در مرز مسير جاوه(تفتان) نتيجه مي گيريم كه با استفاده درست از زيرساخت و امكانات و تسهيلات حمل و نقل موجود مثل بنادر، ترمينالهاي دريايي حمل و نقل كانتينر، مناطق آزاد تجاري و حمل و نقل كالا به اروپا، شمال اروپا، جمهوري هاي آسياي مركزي، خاور دور و كشورهاي حوزه خليج فارس، امكانات گسترده اي براي توسعه راه آهن جمهوري اسلامي ايران وجود دارد.

راه آهن ایران

کشور ایران در حال حاضر دارای ۸۰۷۲ کیلومتر شبکه ریلی استاندارد و ۹۶ کیلومتر (میرجاوه-زاهدان) خطوط ریلی عریض است.ساخت و توسعه خطوط ریلی در ایران توسط معاونت ساخت و توسعه راه آهن انجام می‌پذیرد. نگهداری و تعمیر و هم‌چنین بهره برداری از این شبکه ریلی بر عهده شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران می‌باشد.

پیشینه احداث و بهره‌برداری موفق اولین راه‌آهن در ایران به سال 1886 میلادی با احداث خط راه آهن محمود آباد (سواحل جنوبی دریای مازندران) به آمل برمی‌گردد. این طرح اگرچه در نظر بود تا تهران ادامه یابد، ولی با کارشکنی‌های پیمانکارهای بلژیکی به شکست انجامید و خطوط آن، برچیده و برای احداث تلگراف استفاده شد. در سال 1882 میلادی و ۱۲۶۱ شمسی خط تراموایی بین تهران و شاه عبدالعظیم به طول ۸۷۰۰ متر کشیده شد. عرض این راه آهن یک متر بود و به وسیله مسیو بواتال فرانسوی اجرا شد و بعدها به یک بلژیکی واگذار شد.

در 9 نوامبر 1890 ناصرالدین شاه قاجار پیمان‌نامه‌ای با روسیه ی تزاری امضا کرد که ایران را از ساخت راه آهن تا ده سال باز می‌داشت. این محدودیت در دسامبر 1889 برابر با شروط وام ۶۰٬۰۰۰٬۰۰۰ فرانکی روسیه با دست‌خط مظفرالدین شاه برای ده سال دیگر تمدید شد.

مسیر راه آهنی نیز از بندرانزلی و پیره بازار به رشت وجود داشته که بعدها جمع آوری شده‌است. تنها بازمانده این مسیر یک لوکوموتیو بخار است که بر روی آخرین قطعه چندمتری ریل، هنوز در داخل محوطه سازمان بنادر انزلی خودنمایی می‌کند و تاریخ ۱۸۴۸ را بر روی خود دارد. ۱۲ کیلومتر ازین مسیر تا اواسط دوره رضا شاه همچنان مورد استفاده بوده‌است. پس اولین و قدیمی‌ترین راه آهن همان مسیر بندرانزلی به پیر بازار و رشت است.

در سال ۱۹۱۸ میلادی، راه آهنی از بوشهر تا برازجان به طول ۶۰ کیلومتر توسط انگلستان کشیده شد. این خط آهن بیشتر جنبه نظامی داشت، اگرچه واردات کالای انگلستان را نیز از طریق بوشهر آسان می‌نمود. در پایان جنگ جهانی نخست، انگلستان پیشنهاد فروش این راه آهن را به شهرداری بوشهر نمود که متأسفانه بودجه شهرداری این شهر تکافوی خرید آن را نکرد و این مسیر توسط سازندگانش جمع آوری و مصالح آن به بصره انتقال یافت.

ایجاد راه آهن سراسری درایران همواره یکی از آرزوهای بزرگ و ملی محسوب می‌گردید. و با اینکه در حدود نیم قرن کوشش‌هایی از طرف اولیای امور در انجام این امر خطیر به عمل می‌آمد، تحقق این آرزوی ملی تا سال ۱۳۰۶ به طول انجامید.

زمانی که راه آهن سراسری درشرف اتمام بود، وزارت راه مامور ساختمان سایر خطوط گردید و اولین خطی که پس از خط سراسری اقدام به ساختمان آن گردید، خط گرمسار-مشهد بود. ساختمان خط مزبور از روز ۲۴ اسفند 1316 آغاز و زیرسازی و ریل گذاری آن تا ایستگاه شاهرود به طول ۳۱۵ کیلومتر تا سال ۱۳۲۰ به اتمام رسیده و بهره برداری از آن شروع شد. لیکن عملیات ساختمانی از شاهرود به بعد به علت بروز جنگ جهانی دوم متوقف گردید تااینکه بعداز پایان جنگ مجدداً عملیات ساختمانی آن از سال 1326 به وسیله وزارت راه و از اعتبارات سازمان برنامه شروع گردید و پس از پیشرفت عملیات ساختمانی از اسفندماه 1333 ریل گذاری آن به وسیله اداره ساختمان وزارت راه و از هفدهم دیماه 1334 توسط راه آهن دولتی ایران آغاز و درهفدهم دیماه 1335 خاتمه یافت و از همان تاریخ اقدام به قبول بار از همه نقاط راه آهن به این خط گردید.

دومین خطی که پس از تکمیل راه آهن سراسری اقدام به ساختمان آن گردید، خط تهران-تبریز می‌باشد. ساختمان این خط روز هجدهم آبانماه 1317 از تهران شروع و تا روز چهاردهم آبانماه 1321 ساختمان و ریل گذاری آن تا میانه خاتمه یافت و بلافاصله بهره برداری ازآن شروع گردید. لیکن به علت بروز جنگ جهانی دوم عملیات این خط نیز متوقف و پس از پایان جنگ مانند خط گرمسار-مشهد عملیات ساختمانی آن به وسیله وزارت راه شروع و ریل گذاری آن از میانه شروع و روز ۲۹ مهر 1335 به ایستگاه مراغه رسیده و از دهم دیماه ۱۳۳۵ بهره برداری از تهران تا مراغه آغاز گردبد.

ساختمان خط قم-یزد از نهم آذرماه 1317 از قم شروع و پیش بینی شده‌بود که در سال ۱۳۲۱ خاتمه یابد. لیکن پس از وقایع 1320 عملیات خط مزبور نیز متوقف گردید. چون قسمتی از زیرسازی این خط حاضر و برای ریل گذاری آماده بود. در تاریخ ۲۹ فروردین ۱۳۲۶ راه آهن دولتی ایران با مصالح موجود اقدام به ریل گذاری از قم بهریل گذاری از قم به کاشان نموده و در تاریخ ۲۶ اردیبهشت ماه ۱۳۲۸ عملیات ریل گذاری خاتمه یافته و از روز ۱۹ خرداد ماه ۱۳۲۸ بهره برداری آن شروع شد.

ایستگاه راه آهن مشهد

ایستگاه راه آهن مشهد واقع در ضلع شمالی شهر قدیم مشهد و در فاصله ی ۲ کیلومتری از حرم امام رضا(ع) قرار دارد و به دلیل احداث در بزرگترین کلانشهر مذهبی جهان از اهمیت ویژه ای برخوردار است. ساختمان ایستگاه توسط معمار ایرانی حیدر غیایی طراحی شده است و ساخت آن در ۲۵ شهریور ۱۳۳۴ و در ۴ آبان ۱۳۴۵ به بهره برداری رسیده است.

ایستگاه مشهد به دو ایستگاه باری و مسافری تفکیک شده و دارای ۷ خط قبول و اعزام مسافری و خط مربوط به ایستگاه باری و خطوط تخلیه و بارگیری در محوطه گمرک و خطوط تعمیرات می باشد.

معماري ايستگاه راه آهن مشهد براساس اصل پايداري سازه ها

ايستگاه راه آهن مشهد يكي ازبناهاي ماندگار و قديمي نه تنها براي شهر مشهد بلكه جنبه اي ملي دارد. ساختمان اصلی ایستگاه در زمینی به مساحت حدود ۱۲۰۰۰ متر مربع ساخته شده است. ساختارمستطيلي پلان، نماي كلاسيك با ستونهاي منظم وسقف منحني مجموعه زيبايي را پديد آورده است. حجم يادماني بيرون در درون، سالني با شكوه مي سازد كه با اجزايي متناسب به صورت كاربردي قرارميگيرند.توالی ستون های سفیدپوش سنگی در نمای اصلی، ریتم یكسان صدای آشنای قطار را تداعی می‌كند و سایه روشن مطبوعی را زیر منحنی تیره سقف پدید می‌آورد. تركیب كلی فضا یادآور آثار برجسته دوران بعد از جنگ دوم جهانی در اروپا است.سازه (المان) مقابل ایستگاه مفهوم فضای ایستگاهی را كامل كرده و نشانه به هم رسیدن و نزدیك كردن آدمیان از فواصل دور و نشانه دیدار است.
ازطرفي اصول پايداري سازه ها باتوجه به مباحث مهندسي سازه يكي ازمسائلي است كه تعيين كننده معماري بنا مي باشد.

حجم جابجایی مسافر

در سال ۸۸ تعداد مسافرین جابجا شده در ایستگاه ۱۲ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر بوده است. ورود ۳۰ درصد از زائران به مشهد از طریق راه آهن انجام می شود. با توجه به ظرفیت محدود ایستگاه راه آهن مشهد، این ایستگاه حداکثر تا پایان برنامه پنجم نوسعه پاسخ گوی نیاز مسافران است لذا مطالعات احداث پایانه دوم ایستگاه راه آهن مشهد آغاز شده است.